Seminelí
ʻIuniti 29: ʻAho 1, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:1-35


ʻIuniti 29: ʻAho 1

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:1-35

Talateú

ʻI he ʻaho 3 ʻo Nōvema 1831, hili ha ʻaho ʻe ua mei hono fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa Siosefa Sāmita ke pulusi ʻa e Tohi ʻo e Ngaahi Fekaú (vakai, T&F 1, ʻuluʻi vahe), naʻe maʻu ʻe he Palōfitá ʻa e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133. Naʻe fakakau ʻa e fakahā ko ʻení ʻi he pulusinga ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá he taʻu 1853 ko ha fakamatala fakalahi peá ne toki vahe pē kimuí ni hano fika ʻi he ngaahi vahé. Ne fakataumuʻa ʻa kinautolu ne nau fuofua ngāue ki he tohí ke hoko ia pea mo e vahe 1 ko ha poupou ki he ngaahi fakahā ʻoku fakakau ʻi he pulusinga ʻo e 1835. ʻE akoʻi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133 ʻi ha lēsoni ʻe ua. ʻOku akoʻi ʻi he lēsoni ko ʻení ʻa e fekau ʻa e ʻEikí ke teuteu ʻe Hono kakaí ʻa kinautolu mo e niʻihi kehé ki Heʻene Hā‘ele ‘Anga Ua Maí. ʻOku akoʻi foki ai ʻa e ngaahi kikite ʻo e ngaahi meʻa fekauʻaki mo ʻEne Hā‘ele ‘Anga Ua Maí mo e nofotuʻí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:1-15

Naʻe fekauʻi ʻe he ʻEikí ʻa Hono kakaí ke nau teuteu ki Heʻene Hā‘ele ‘Anga Ua Maí

ʻĪmisi
Jesus Christ

Kuó ke ʻi he akó nai peá ke toki fakatokangaʻi hake naʻe ngalo ʻiate koe ke ke teuteu ki ha sivi? Naʻá ke ongoʻi fēfē nai, pe ʻokú ke fakakaukau naʻá ke mei ongoʻi fēfē?

Ko e hā e ongo ʻokú ke maʻu ʻi he taimi ʻokú ke ʻiloʻi ai kuó ke ʻosi mateuteu ʻaupito ki ha sivi?

Fakakaukau ki he ngaahi meʻa mahuʻinga ʻi he kahaʻú ʻoku totonu ke ke teuteu ki ai he taimí ni.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:1–3, pea kumi ki ha meʻa kuo pau ke tau teuteu ki ai pea mo hono ʻuhingá.

ʻE ala tokoni ke ʻiloʻi ʻoku ʻuhinga ʻa e “hāʻele hifo ki he māmaní mo e malaʻia ke fai fakamāú” (T&F 133:2) ki hono fakahoko ʻe he ʻEikí ʻa e tautea ki he angahalá ʻi Heʻene Hā‘ele ‘Anga Ua Maí. ʻOku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “fakahā hono toʻukupu māʻoniʻoní” (T&F 133:3) ki hono fakahā ʻe he ʻEikí ʻa Hono māfimafí mo e mālohí ki he māmaní. ʻOku ʻuhinga e kupuʻi lea “ʻe mamata ʻa e ngaahi ngataʻanga kotoa pē ʻo māmaní ki he fakamoʻui ʻa honau ʻOtuá” (T&F 133:3) ʻe vakai ʻa e kakai kotoa pē, ki he fakahaofi ʻe fai ʻe he ʻOtuá kiate kinautolu ʻoku muimui ʻiate Iá.

ʻI hoʻo ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133, fakakaukau pe ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ʻa e Hā‘ele ‘Anga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí mo ʻetau mateuteu ki aí.

Fakatatau ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:2, ko e hā ʻe hoko ki he kau taʻe anga faka-ʻOtuá, pe ko e kau faiangahalá, ʻi he Hā‘ele ‘Anga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí? Tali a e fehuʻí ʻaki haʻo fakakakato ʻa e tokāteline ko ʻení ʻaki ha meʻa ʻe taha ʻokú ke ako meí he vēsí ni: ʻI Heʻene Hāʻele ʻAngauá, ʻe hāʻele mai ai ʻa Sīsū Kalaisi .

ʻOku tau ako meí he ngaahi veesi ko ʻení he ʻikai ke mateuteu ʻa e kau fai angahalá mo e kau taʻe anga faka-ʻOtuá ki he Hā‘ele ‘Anga Ua mai ʻa Sīsū Kalaisí. Ko e hā te tau lava ʻo fai ke fakapapauʻi ʻoku tau mateuteu?

  1. Fakakakato ʻa e ngaahi ʻekitivitī ko ení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá

    1. Hiki ʻa e kupuʻi lea ko ʻení: ʻoku tokoni ʻi hono teuteuʻi kitautolu ki he Hā‘ele ‘Anga Ua mai ʻa Sīsū Kalaisí. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:4–16, ʻo kumi ha ngaahi kupuʻi lea ʻe ala ke fakafonu ʻaki e ngaahi laine ʻoku fakaʻatā atú. Hiki ha kupuʻi lea ʻe nima pe lahi ange ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻi lalo ʻi he ngaahi laine ʻoku fakaʻatā atú.

    2. Fili ha taha ʻo e ngaahi kupuʻi lea naʻá ke maʻu ʻi he ʻekitivitī a. Fakamatalaʻi ʻa e ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ʻa e ngāue ko ʻení ʻi hono teuteuʻi kitautolu ki he Hā‘ele ‘Anga Ua mai ʻa Sīsū Kalaisí.

    3. Fakamatalaʻi angé pe ko e hā e ngaahi tāpuaki te ke maʻu he taimí ni ʻi haʻo fakahoko ʻa e ngāue naʻá ke maʻu ʻi he ʻekitivitī e.

To e vakai ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:5, 7, 14. Fakakaukau ke fakaʻilongaʻi ʻa e kupuʻi lea tatau te ke fakatokangaʻi ʻi he veesi takitaha.

ʻI he kuonga ʻo e Fuakava Motuʻá, ko e kolo ko Pāpiloné ko ha feituʻu fai angahala fau. ʻE lava ke tau vakai ʻi he ngaahi veesi ko ʻení ʻe lava ke hoko ʻa Pāpilone ko ha fakaʻilonga ʻo e faiangahalá mo e anga fakaemāmaní fakatouʻosi.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Naʻe mei ʻuhinga nai ki he hā ʻa e fakahinohino ʻa e ʻEikí ke tau hū ki tuʻa mei Pāpiloné?

    2. Ko e hā ha ngaahi founga te tau lava ai ʻo ʻalu atu mei Pāpiloné? ʻE teuteuʻi fēfē kitautolu ʻe he ngaahi meʻá ni ki he Hāʻele ʻAngauá?

Fakatokangaʻi ange ʻa e meʻa naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:15 fekauʻaki mo e founga ʻoku totonu ke tau mavahe ai mei Papiloné. ʻOku pehē ʻe he ʻEikí ko e taimi ʻe haʻu ai ʻa e Tangata Taʻané (vakai, veesi 10), he ʻikai ha taimi ke fakahoko fakavavevave ai ʻa e ngaahi meʻa naʻe totonu ke fai kimuʻá. ʻOku faitatau ʻeni mo e pōpoaki ʻoku akoʻi ʻi he talanoa fakatātā ʻo e kau tāupoʻou ʻe toko hongofulú (vakai, Mātiu 25: 1 – 13; vakai foki, T&F 45:56 – 57). Naʻe feinga fakavavevave ha toko nima ʻo e kau tāupoʻoú ke teuteu ʻi he taimi naʻe fakahoko mai ai ʻa e fanongonongo ʻoku haʻu ʻa e Tangata Taʻané, ka naʻe fuʻu tōmui.

Fakatokangaʻi ange foki, ko e hā ʻa e ngaahi meʻa naʻe fakatokanga mai ʻe he ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:15 ke ʻoua naʻa tau fai ʻi he taimi te tau ʻalu atu mei Pāpiloné. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa naʻá ke maʻú.

Fakalaulauloto pe ko e hā hoʻo fakakaukau ki he ʻuhinga ʻo e “ʻoua naʻá ne sio ki mui” (T&F 133:15) hili ʻetau hiki meí he ngaahi ivi tākiekina ʻo e faiangahalá mo e anga fakamāmaní. ʻOku ʻuhinga e foʻi fakakaukau ʻo e ʻikai toe sio kimuí, ki heʻetau feinga ke siʻaki kotoa ʻa e angahalá mo e anga fakaemāmaní pea ʻikai toe foki ki heʻetau tōʻonga moʻui kimuʻá. Ko e veesi ko ʻení ko ha fakatokanga ia kiate kitautolu ke ʻoua naʻa tau holi ke foki ki heʻetau tōʻonga moʻui kimuʻá.

ʻĪmisi
boy and father walking away

Kuo fekauʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ke tau liʻaki ʻa e faiangahalá pea ʻoua naʻa toe sio ki mui.

Fakakaukau ke hiki e moʻoni ko ʻení ʻi he tafaʻaki hoʻo folofolá ʻo ofi ki he veesi 15: Kapau te tau foki ki ha faʻahinga faiangahala pea mo ha ngaahi angahala kimuʻá, he ʻikai te tau mateuteu kitautolu ki he Hā‘ele ‘Anga Ua mai ʻa e Fakamoʻuí.

  1. Tali e fehuʻi ko ení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá: Ko e hā ha meʻa ʻe lava ke fai ʻe he toʻu tupu ʻo e Siasí ke “ʻoua naʻá ne sio ki mui” ʻi heʻenau feinga ke nau tupulaki fakalaumālie mo toe ofi ange ki he Fakamoʻuí?

Fakatokangaʻi ange naʻe fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí Hono kakaí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:9 ke nau fakataha ki he tuʻuʻanga e fonua ko Saioné. Manatuʻi ʻoku fakafofongaʻi foki ʻe Saione ʻa e kau māʻoniʻoní — ʻa kinautolu ʻoku loto-maʻa, uouangataha, pea mateakiʻi ʻa e ngaahi taumuʻa ʻa e ʻOtuá.

  1. Tali e fehuʻi ko ení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá: Ko e hā ha fakalotolahi te ke fai ki ha taha kuó ne mavahe mei Pāpilone (fai angahalá mo e ngaahi meʻa fakamāmaní) pea ʻoku feinga ke ʻunu atu ki Saione (māʻoniʻoní) ke tokoni kiate ia ke kei faivelenga ai pē?

Kapau naʻá ke nofo ʻi ha ʻaho naʻe fanongonongo ai ʻe hoʻo faiakó ha sivi lahi ʻe fai, ko e hā ha meʻa te ke ʻamanaki ʻe fai ʻe ha kaungā ako maʻau?

Naʻe akoʻi foki ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotú ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:4–15, ʻoku kau ʻi heʻenau ngaahi teuteu ki he Hā‘ele ‘Anga Ua Maí hono tokoniʻi e niʻihi kehé ke nau teuteu foki mo kinautolu. Ko e hā e faʻahinga ngāue ʻoku fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí ʻi he veesi 8 – 10?

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Niila L. ʻEnitaseni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻi haʻane lea ki ha kau teuteu ngāue fakafaifekau, fekauʻaki mo ha fatongia mahuʻinga ʻoku fekauʻaki mo e mēmipa kotoa pē ʻo e Siasí:

ʻĪmisi
ʻEletā Neil L. Andersen

Ko e taha ho ngaahi fatongia mahuʻingá ko e tokoni ke teuteuʻi ʻa e māmaní ki he Hā‘ele ‘Anga Ua mai ʻa e Fakamoʻuí. …

ʻE hoko hoʻo ngāue fakafaifekaú ko ho faingamālie toputapu ke ʻomi e niʻihi kehé kia Kalaisi pea tokoni ke teuteuʻi kinautolu ki he Hā‘ele ‘Anga Ua mai ʻa e Fakamoʻuí. …

“… ʻOku teuteuʻi e māmaní ki he Hā‘ele ‘Anga Ua mai ʻa e Fakamoʻuí, ʻi ha founga lahi koeʻuhí ko e ngāue ko ia ʻa e ʻEikí ʻo fakafou ʻi Heʻene kau faifekaú” (“Ko hono Teuteuʻi ʻo e Māmaní ki he Hāʻele ʻAngauá,” Ensign pe Liahona, Mē 2011, 49–51).

  1. Fakakakato ‘a e ngaahi ngāue ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Tali e ngaahi fehuʻi ko ʻení: ʻOkú ke pehē ʻe tokoniʻi fēfē koe ʻe hoʻo tokoni ki he niʻihi kehé ke mateuteu ki he Hāʻele ʻAngauá peá ke mateuteu foki mo koe ki ai? Ko e hā ha ngaahi tāpuaki te ke fiefia ai ʻi hoʻo moʻuí ʻi hoʻo tokoniʻi e niʻihi kehé ke nau teuteu ki he Hāʻele ʻAngauá?

    2. Toe vakaiʻi ʻa e meʻa kuó ke tohi fekauʻaki mo e teuteu ki he Hā‘ele ‘Anga Ua mai ʻa Sīsū Kalaisí. Hiki ha meʻa ʻe taha ʻokú ke ongoʻi ke fai ke ke mateuteu lelei ange pe tokoni ke teuteuʻi ʻa e niʻihi kehé ki he Hāʻele ʻAngauá. Hiki ha palani ʻo e founga te ke lavaʻi ai ʻa e taumuʻa ko ʻení.

Toe lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:16, pea feinga ke ʻiloʻi ʻa e meʻa te ne tokoniʻi kitautolu ke mateuteu ke feʻiloaki mo e ʻEikí ʻi Heʻene hāʻele maí. Fakakakato ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻaki haʻo fakafonu e feituʻu ʻoku fakaʻatā atú ʻaki e ngaahi foʻi lea naʻá ke maʻú: ʻI heʻetau , ʻoku tau mateuteu ke feʻiloaki mo e ʻEikí.

  1. Tali e fehuʻi ko ení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá: ʻOku tokoni fēfē ʻa e fakatomalá ki hono teuteuʻi kitautolu ki he Hāʻele ʻAngauá?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:17-35

ʻOku fakahā ʻe he ʻEikí ha ngaahi meʻa fekauʻaki mo e Hāʻele ʻAngauá pea mo e nofotuʻí

ʻI he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:17–35, naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻa ʻe hoko fekauʻaki mo ʻEne Hā‘ele ‘Anga Ua maí pea mo e nofotuʻi ʻi he māmaní. Lau ʻa e ngaahi veesi ko ʻení, peá ke fakaʻilongaʻi e ngaahi meʻa ʻoku mahuʻingamālie kiate koé. Ko fē e ngaahi meʻa ʻe hoko ʻokú ke loto ke mamata aí?

Ko e taha ʻo e ngaahi meʻa kuo ʻilo ʻi he Tokāteline mo e ngaahi Fuakava 133:21– 29 ko e foki mai ha niʻihi ʻo e faʻahinga ʻo ʻIsileli ne molé. Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē: “ʻE foki mai ʻa e Faʻahinga ʻe Hongofulú ʻo hangē ko ha toe taha pē : ʻaki hono tali ʻo e Tohi ʻa Molomoná mo tui ki he ongoongolelei kuo fakafoki maí. He ʻikai lava ke fokotuʻu ha siasi tauʻatāina mo kehekehe ʻe ua ʻi he māmaní ʻi he taimi tatau pē; he ʻikai lava ke hoko ia ʻi ha kuonga ʻoku malava ai ke puleʻi e Siasí meí ha feituʻu pē ʻe taha. ʻOku maʻu ʻe he Palesiteni ʻo e Siasí ʻa e ngaahi kī ʻe tataki ʻaki ʻa e Faʻahinga ʻe Hongofulú meí he ngaahi fonua fakatokelaú ki honau fonua tupuʻanga faka-Palesitainé. Ko Ia, ka ʻikai ko kinautolu te Ne tataki ʻenau fokí” (A New Witness for the Articles of Faith [1985], 520 – 21).

ʻOku fakamatala ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:30–35 ha niʻihi ʻo e ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu ʻe he kakai fuakava ʻa e ʻEikí ʻoku fekauʻaki mo ʻEne Hā‘ele ‘Anga Ua maí. Koeʻuhí ko e ngaahi talaʻofa naʻe fai ʻe he ʻEikí kia ʻIfalemi (ko ha foha ʻo Siosefá) mo hono faʻahingá, ko e hako ʻo ʻIfalemí ʻe ʻuluaki tānaki ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí. Kuo fakafalala kiate kinautolu ʻa e ongoongolelei kuo fakafoki maí pea mo e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí mo e ngaahi kī ʻokú ne fakaʻatā kinautolu ke tataki e ngāue ki hono tānaki ʻa e fale ʻo ʻIsilelí. Ko e taumuʻa taupotu taha ʻa e ʻEikí ke tokoniʻi fakakalauni e fāmili kotoa ʻo e ʻOtuá ʻaki e nāunau pea maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki kotoa pē ʻoku malava ke maʻu ʻi he ngaahi ouau ʻo e ongoongoleleí.

ʻE lava ke tau ʻamanaki fiefia atu ki Heʻene Hā‘ele ‘Anga Ua maí pea mo fiefia foki ʻi he ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu meí he moʻui angatonu ʻi heʻetau fakatomala pea tau teuteu mo e niʻihi kehé ki he Hā‘ele ‘Anga Ua mai ʻa Sīsū Kalaisí.

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ní ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:1-35 peá u fakakakato ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi he (ʻaho).

    Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe ki heʻeku faiakó: