Seminelí
ʻIuniti 8: ʻAho 4, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 35


‘Iuniti 8: ‘Aho 4

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 35

Talateú

ʻI loto ʻi he māhina ʻe ono mei hono fokotuʻu ʻo e Siasí, naʻe fononga fakahihifo ha kau faifekau ʻe toko fā, kau ai ʻa Paʻale P. Pālati, ke malanga ki he Kakai ʻAmelika Totonú. ʻI heʻenau fononga ki he ngaahi kauʻāfonua fakahihifo ʻo Mīsulí, ne nau kiʻi tuʻu ʻi he feituʻu ʻi Ketilani, ʻOhaiō, ne nofo ai ʻa Paʻale ʻi ha taimi ʻe taha. Naʻa nau vahevahe ʻenau pōpoakí mo e kaungāmeʻa ʻo ʻEletā Pālatí, ko ha faifekau ʻiloa, ko hono hingoá ko Sitenei Likitoni. Ne taimi nounou pē kuo papitaiso ha kakai ʻe toko 100 tupu, kau ai ʻa Sitenei Likitoni mo ha kau mēmipa tokolahi ʻo ʻene feohiʻanga fakalotú, ʻo laka ange ʻi hono liunga ua ʻa e memipasipi fakakātoa ʻo e Siasí. Naʻe ʻiloʻi ʻe Sitenei mo hono uaifi ko Fīpeé ʻe hoko e kau ki he Siasí ko e feilaulau lahi moʻoni kiate kinaua. Naʻá ne ʻilo ʻe uesia ʻene ngāue maʻuʻanga moʻuí ʻi heʻene hoko ko ha faifekaú pea mo hono ongoongo ʻi he koló, ka naʻá ne fakapapau ke muimui ʻi he moʻoní.

Hili e mavahe ʻa e kau faifekaú mei Ketilani ke hokohoko atu ʻenau fonongá, naʻe ʻalu ʻa Sitenei Likitoni mo hano kaungāmeʻa ko ʻEtuate Pātilisi ki Niu ʻIoke ke feʻiloaki mo e Palōfita ko Siosefa Sāmitá. Hili pē ʻena aʻu atú, naʻe maʻu ʻe he Palōfitá e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 35. ʻI he fakahaá, naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí kia Sitenei Likitoni ha ngaahi fatongia pau ʻo e Siasi kuo toe fakafoki foʻou maí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 35:1–12

ʻOku fakahā ʻe he ʻEikí kia Sitenei Likitoni kuo teuteuʻi ia ki ha ngāue lahi ange.

  1. Tali ʻa e fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá: Ko e hā ha meʻa kuó ke aʻusia ʻokú ne tokoniʻi koe ke ke ʻilo ʻoku ʻafioʻi koe ʻe he ʻOtuá?

ʻOku hā ʻi he fakahā naʻe hiki ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 35 naʻe ʻafioʻi ʻe he ʻEikí ʻa Sitenei Likitoni, pea naʻá Ne folofola kia Sitenei fekauʻaki mo hono fatongia ke tokoni ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 35:1–3, ʻo kumi ʻa e fakamoʻoni naʻe ʻafioʻi ʻe he ʻEikí ʻa Sitenei Likitoni. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa ʻokú ke maʻú.

Toe lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 35:3 , pea fetongi ʻa e hingoa ʻo Siteneí ʻaki ho hingoá. Ko e hā ʻoku akoʻi mai ʻe he ngaahi folofola ʻa e ʻEikí fekauʻaki mo ʻEne ʻafioʻi kitautolú?

ʻĪmisi
ʻEletā Neal A. Maxwell

Naʻe fakamoʻoni ʻa ʻEletā Neal A. Maxwell ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo kau ki he ʻafioʻi kitautolu takitaha ʻe he ʻOtuá: “ʻOku ou fakamoʻoni atu kuo ʻafioʻi fakafoʻituitui kimoutolu ʻe he ʻOtuá … talu mei he kamataʻangá (vakai, T&F 93:23). Kuo fuoloa fau ʻEne ʻofeina koé. … ʻOkú Ne ʻafioʻi ho hingoá mo hoʻo mamahí mo hoʻo fiefiá kotoa!” (“Remember How Merciful the Lord Hath Been,” Ensign, May 2004, 46).

Ko e tefitoʻi moʻoni ʻe taha te tau lava ʻo ako mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 35:3 ʻoku ʻafioʻi kitautolu ʻe he ʻEikí pea ʻi ai ha ngāue ke tau takitaha fai. Kuó ke fifili nai pe ko e hā e ngāue pau ʻa e ʻEikí ke ke fai lolotonga hoʻo moʻuí?

Kimuʻa pea ʻilo ʻe Sitenei Likitoni fekauʻaki mo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi kuo fakafoki maí, kuó ne ʻosi fai ha ngāue lelei ko ha faifekau ʻo ha siasi kehe. Hili ʻene kau ki he Siasi ʻo e ʻEikí kuo toe fakafoki maí, naʻá ne lava ke fakahoko “ha ngāue lahi ange” (T&F 35:3) maʻá e puleʻanga ʻo e ʻEikí. ʻE lava ke fai ʻe he kakai ʻo e ngaahi tui fakalotu kehé ha ngaahi meʻa lelei lahi. Ko hotau fatongiá ke vahevahe mo kinautolu ʻa hono kakato ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ke nau lava ʻo fai “ha ngāue lahi ange.” Ko e meʻa tatau pē, te tau lava ʻo maʻu ha loto falala ʻoku ʻafioʻi kitautolu ʻe he ʻEikí pea ʻi heʻetau feinga ke muimui kiate Iá, te Ne tokoniʻi kitautolu ke tau ikunaʻi ʻa e ngāue ʻoku fakataumuʻa ke tau faí.

ʻĪmisi
Ko e Malanga ʻa Sione Papitaisó

ʻI he hoko ʻa Sione Papitaiso ko e fakamelomelo kia Sīsū Kalaisí, naʻá ne teuteu ʻa e loto ʻo ha kakai tokolahi ki Heʻene hāʻele maí. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 35:4–6, pea kumi ʻa e founga naʻe hangē ai ʻa Sitenei Likitoni ko Sione Papitaisó. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa ʻokú ke maʻú.

Neongo naʻe hangē ʻa Sitenei Likitoni ko Sione Papitaisó ʻi he ngaahi founga ʻe niʻihi, ka naʻá ne kehe meia Sione Papitaiso koeʻuhí ko e taimi naʻe papitaiso ai ʻe Sitenei Likitoni ʻa e kakai ʻi heʻene fakatahaʻanga lotu kimuʻá, ne teʻeki ai ke ne maʻu ʻa e mafai mei he ʻOtuá ke fai ia (vakai, T&F 35:5–6).

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 35:7–11, pea kumi ʻa e meʻa ʻe lava ke hoko ʻi he moʻui ʻa kinautolu ʻoku nau tui mo ngāueʻi ʻa e tui ki he ʻOtuá ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 35:7–11 fekauʻaki mo e mo e meʻa ne talaʻofa ʻa e ʻEikí ke fakahaaʻi kiate kinautolu ʻoku muimui ʻiate Ia ʻi he tuí? (Ko e foʻi lea kau Senitaile ʻi he veesi 7 ʻoku ʻuhinga ia kiate kinautolu ʻoku ʻikai ke nau maʻu ʻa hono kakato ʻo e ongoongoleleí. Ko e foʻi lea ko e Papilone ʻi he veesi 11 ʻoku ʻuhinga ia ki he māmaní.)

    2. ʻOkú ke pehē ko e hā ha ngaahi mana ʻoku fuʻu fehokotaki vāofi mo e tui kia Sīsū Kalaisí? (Fakakaukau ʻe lava ke hoko fakalongolongo pē e ngaahi maná ʻo hangē ko ha liliu ʻo e lotó pe fakamolemoleʻi e angahalá pea ʻoku nau hoko mai ʻo fakatatau ki he finangalo ʻo e ʻEikí.)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 35:13-19

ʻOku talaʻofa ʻa e ʻEikí ke tokoniʻi ʻa e loto-fakatōkilaló ke fai ʻEne ngāué

Fakakaukauloto ʻokú ke feinga ke fakatahatahaʻi ha timi sipoti (fakakaukau ki ha sipoti ʻokú ke anga ki aí). Fakamatalaʻi ʻi he feituʻu ʻoku fakaʻatā atú ʻa e ngaahi mālohinga mo e ngaahi taukei ʻokú ke loto ke maʻu ʻe hoʻo kau vaʻingá.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 35:13, pea kumi pe ko hai ʻoku fili ʻe he ʻEikí ke fakahoko ʻEne ngāué. Fakatokangaʻi ange ʻa e ngaahi ʻulungaanga ʻo kinautolu ʻoku fili ʻe he ʻEikí ke tokoni kiate Iá ʻa ia ʻoku nau ngali kehe ʻi he ngaahi tuʻunga moʻui ʻo e māmaní. ʻOku ʻuhinga ʻa e “ngaahi meʻa vaivai ʻo e māmaní” ki he kau tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí. ʻOku ʻuhinga e foʻi lea ko e haha pe hahaʻi ʻi he veesi ko ʻení ki hono haha, ʻa ia ko hono fakamavahevahe ʻo e kēlení mei hono kaú mo hono ʻaiʻangá. ʻI he veesi ko ʻení ʻoku ʻuhinga ia ke fakamavahevaheʻi mo tānaki ʻo e kakai ʻoku nau mateuteu ke tali ʻa e ongoongoleleí mei he niʻihi ʻoku ʻikaí. Ko e founga ʻe taha ʻoku fakahoko ai ʻení ko e fetuʻutaki ʻa e kau faifekaú ki he kakaí mo teuteuʻi kinautolu ke fakahoko mo tauhi e ngaahi fuakava toputapú.

ʻĪmisi
ko hono sivi mo fakamavahevahe e uité

Fakatefito ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 35:13, ʻoku tau ako ai ʻoku ui ʻe he ʻOtuá ʻa kinautolu ʻoku vaivaí ke fakahoko ʻEne ngāué ʻi he mālohi ʻo Hono Laumālié.

  1. Tali e fehuʻi ko ení i hoʻo tohinoa ako folofolá: ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku ui ai ʻe he ʻEikí ʻEne kau tamaioʻeikí ko e “vaivai,” “taʻe ako” mo “fehiʻanekinaʻí”?

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 35:14–15, pea kumi ʻa e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻEikí kiate kinautolu ʻoku tokoni ʻi Heʻene ngāué. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa ʻokú ke maʻú. Te ke lava foki ʻo ʻai ke fakataautaha ʻa e ngaahi veesi ko ʻení ʻaki hoʻo toe lau kinautolu pea fakahū ai ho hingoá.

  1. Tali ha ua pe kotoa ʻo e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. ʻE tokoniʻi fēfē ha tokotaha kei talavou naʻá ne ongoʻi tailiili ke ʻalu ʻo ngāue fakafaifekau ʻi heʻene ʻiloʻi ʻoku fakaʻaongaʻi ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi meʻa vaivai ʻo e māmaní ke fakahoko ʻEne ngāué ʻi he mālohi ʻo Hono Laumālié?

    2. ʻE lava fēfē ke tokoniʻi ʻe he ʻilo ko ʻení ha finemui naʻe kole ke ne akoʻi ha kalasi ʻi he Siasí ka naʻá ne ongoʻi taʻefeʻunga?

    3. ʻE lava fēfē ke tokoniʻi kitautolu kotoa ʻe he ʻilo ko ʻení ʻi he taimi ʻoku tau ongoʻi ai naʻe ueʻi kitautolu ke vahevahe ʻa e ongoongoleleí mo ha taha?

ʻĪmisi
President Thomas S. Monson

Naʻe poupouʻi ʻe Palesiteni Tōmasi S. Monisoni ʻa kinautolu ʻoku nau ongoʻi vaivai pe taʻe feʻunga ke tokoni ʻi he ngāue ʻa e ʻEikí: “Mahalo pē ʻoku natula mā hamou niʻihi pe fakakaukau ʻoku ʻikai ke mou feʻunga ke tali ha uiuiʻi. Manatuʻi ʻoku ʻikai ko haʻata ngāue ʻeni ʻataua. Ko e ngāue ia ʻa e ʻEikí, pea ko e taimi ʻoku tau fai ai e ngāue ʻa e ʻEikí, ʻoku ʻi ai leva ʻetau totonu ki he tokoni ʻa e ʻEikí. Manatuʻi ʻe fakafeʻungaʻi ʻe he ʻEikí ho tuʻá ke ne mafeia e kavenga ʻe hilifaki ki aí” (“Ke Ako, ke Fakahoko, ke Aʻusia,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2008, 62).

ʻE pehē ʻe ha niʻihi ʻoku vaivai ʻa e tafaʻaki fakaako mo e ngaahi meʻa ʻe malava ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá. ʻI hono fakafehoanakí naʻe ako lelei ʻa Sitenei Likitoni pea mohu talēniti ʻi ha ngaahi founga lahi. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 35:17–19, pea kumi e faleʻi ʻa e ʻEikí kia Sitenei Likitoní ʻo fekauʻaki mo e Palōfita ko Siosefa Sāmitá.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e hā ʻe mahuʻinga ai ke maʻu ha mahino ki he faleʻi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 35:17–19 ki ha faifekau poto hangē ko Sitenei Likitoní?

    2. ʻE tokoni fēfē kiate kitautolu ke tau manatuʻi ʻa e faleʻi ko ʻeni fekauʻaki mo hotau kau taki lolotonga he Siasí?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 35:20-27

ʻOku fekauʻi ʻa Sitenei Likitoni ke ne tohi maʻa Siosefa Sāmita, ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí, pea ke tauhi ʻene ngaahi fuakavá

ʻOku ʻi ai nai hao ngaahi uiuiʻi pau pe fatongia ʻi he Siasí? Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 35:20–24, pea kumi e ngaahi fatongia pau ʻo Sitenei Likitoni naʻe uiuiʻi ke ne fakahokó.

Naʻe uiuiʻi ʻe he ʻEikí ʻa Sitenei Likitoni ke ne fai e fatongia ʻo e tangata tohí ʻi he hokohoko atu e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻene liliu ʻa e Tohi Tapú. Naʻe ʻikai fai e liliu lea ko ʻení mei ha lea fakafonua ʻe taha ki ha lea fakafonua ʻe taha. Naʻe fai ʻe he Palōfitá ha ngaahi fakatonutonu naʻe ueʻi fakalaumālie mo ha ngaahi fakalelei ki he Tohi Tapú ʻi ha vahaʻataimi ko e taʻu ʻe 16 tupu. ʻOku tau ui ʻa e ngaahi fakalelei ko ʻení ko e Liliu ʻa Siosefa Sāmitá. ʻOku lava ke maʻu ʻa e ngaahi fakatonutonu ko ʻení ʻi he ngaahi futinoutí mo e fakamatala fakalahi ʻo e pulusinga ʻa e Siasí ʻo e Tohi Tapu Māʻoniʻoní. Ko e Tohi ʻa Mōsesé mo e Siosefa Sāmita—Mātiu ʻi he Mataʻitofe Mahuʻingá ko e konga foki ia ʻo e Liliu ʻa Siosefa Sāmitá.

Fakatokangaʻi ange ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 35:23 naʻe fakahā ʻe he ʻEikí kia Sitenei Likitoni, makehe mei heʻene tohi maʻa Siosefa Sāmitá, ʻoku totonu ke ne malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí, ʻo fakaʻaongaʻi ʻene ʻilo ki he folofolá ke fakamoʻoniʻi ʻa e lea ʻa e Palōfitá.

Ko e hā ha ngaahi tāpuaki ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 35:24, naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí kia Sitenei Likitoni kapau te ne tauhi ʻene ngaahi fuakavá? Ko e tefitoʻi moʻoni ʻe taha ʻoku lava ke tau ako mei he veesi ko ʻení ʻi heʻetau tauhi e ngaahi fekaú mo tauhi ʻetau ngaahi fuakavá, ʻe tokoniʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ke fakahoko ʻEne ngāué.

  1. Fakamanatu ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻe tolu ʻi he lēsoni ko ʻení. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení, ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. ʻOku fekauʻaki fēfē ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻe tolu ʻoku ʻiloʻi ʻi he lēsoni ko ʻení?

    2. Ko e fē ʻa e taimi ne ke ongoʻi pe fakamoʻoniʻi ai ʻa e tokoni ʻa e ʻEikí kiate koe pe ko ha taha ʻokú ke ʻilo lolotonga hono fai e ngāue ʻa e ʻEikí?

Ke fakaʻosí, lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 35:26–27. Mei he meʻa naʻá ke ʻilo lolotonga hoʻo ako ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 35 he ʻaho ní, ʻokú ke pehē ko e hā naʻe maʻu ai ʻe Sitenei Likitoni ʻa e ʻuhinga ke hiki hake hono lotó pea fiefiá? Ko e hā e ngaahi ʻuhinga ʻokú ke maʻu ke hiki hake ho lotó pea fiefiá?

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ní ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 35 peá u fakakakato ʻa e lēsoni ko ʻeni ʻi he (ʻahó).

    Ko ha ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: