Seminelí
ʻIuniti 19: ʻAho 3, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:70–141


ʻIuniti 19: ʻAho 3

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:70–141

Talateú

ʻOku kau ʻi he konga ʻo e fakahā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88 ʻoku nofotaha ai ʻa e lēsoni ko ʻení ʻa e fakahinohino ʻa e ʻEikí ki ha kulupu ʻo e kau taki lakanga fakataulaʻeikí ke ako fakataha ʻi he ako pea ʻi he tui pea ke fakahaaʻi ʻa e feʻofaʻaki mo anga fakakaungāmeʻa ʻiate kinautolu. Naʻe tomuʻa fakahā foki ʻe he ʻEikí e ngaahi fakaʻilonga ʻo ʻEne Hā‘ele ‘Anga Ua Maí, ʻa e fakahokohoko ʻo e Toetuʻú, mo e ngaahi meʻa ʻe hoko ʻi he tau lahi mo fakaʻosi mo Sētané.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:70–117

ʻOku fekauʻi ʻe he ʻEikí e kaumātuʻa ʻo e Siasí ke teuteu ki heʻenau ngāue fakafaifekaú pea fakahā mai ʻa e ngaahi meʻa ʻe hoko ʻi Heʻene Hā‘ele ‘Anga Ua Maí

ʻĪmisi
upper room

Naʻe fakataha ʻa e Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá ʻi he loki ʻi ʻolunga ʻo e falekoloa Niueli K. Uitenií kae ʻoua kuo langa ʻa e Temipale Ketilaní.

Ne fekauʻi ʻe he ʻEikí ha kulupu ʻo ha kau taki lakanga fakataulaʻeiki ʻi Ketilani, ʻOhaiō, ʻi he faʻahitaʻu momoko ʻo e 1832–33, ke nau fakataha ʻi he feituʻu ne ui ko e Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá ke teuteuʻi ai kinautolu ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ʻi he ngaahi puleʻanga ʻo e māmaní. Naʻe fekau ʻe he ʻEikí ʻa e kulupu ko ʻení ke nau nofo ʻi Ketilani pea feakoʻaki ʻiate kinautolu. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:77–80, ʻo kumi e meʻa ne fekauʻi ʻe he ʻEikí ke fai ʻe he kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki ko ʻení ʻi heʻenau fakataha maí. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa ʻokú ke maʻú.

Naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:81–115, ʻa e ngaahi meʻa lahi ko ia ʻe hoko kimuʻa pea ʻi he hili ʻEne Hā‘ele ‘Anga Ua Maí. Naʻá Ne fakahā foki e ngaahi meʻa ʻe hoko ʻi he fakaʻosinga ʻo e Nofotuʻí.

Naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻe toetuʻu ʻa e kau pekiá ʻi he fakahokohoko ʻo ʻenau anga māʻoniʻoní. Ko kinautolu ʻe ʻuluaki toetuʻú ʻa kinautolu ko ia te nau maʻu ʻa e puleʻanga fakasilesitialé (vakai, T&F 88:97–98, 107). Ko kinautolu ʻe kau ʻi he toetuʻu hono uá, ʻa kinautolu ko ia te nau maʻu ʻa e puleʻanga fakatelesitialé (vakai, T&F 88:99). ʻE toetuʻu ʻa kinautolu te nau maʻu ʻa e puleʻanga fakatilesitialé hili ʻa e Nofotuʻí (vakai, T&F 88:100–101). Ko hono fakaʻosí, ʻe toetuʻu ʻa kinautolu ʻoku nau “kei ʻuli ai pē”—ʻa kinautolu ne fāʻeleʻi ʻi he māmani ko ʻení ʻa ia ne nau hoko ko e ngaahi foha ʻo e malaʻiá—pea lī ki he fakapoʻuli ʻi tuʻá (vakai, T&F 88:102, 114).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:118–26

ʻOku fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí ha sīpinga ʻo e akó

  1. Lisi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻa kuó ke toki ako ki ai kimuí ni ʻi he akó pea ʻi he Siasí. Hili iá pea tali leva e fehuʻi ko ʻení: Ko e hā e founga ʻoku kehe ai hono ako e ngaahi lēsoni ʻi he akó, hangē ko e fiká mo e saienisí mei he ako kau ki he ngaahi lēsoni ʻo e ongoongoleleí? Ko e hā e founga ʻokú na tatau aí? (Vakai, T&F 88:78–79.)

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:118, ʻo kumi ʻa e founga ne fekauʻi ʻa kinautolu naʻa nau kau ki he Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá ke fekumi ai ki he ʻiló. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa ʻokú ke maʻú. ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke ako “ʻi he tui”?

ʻI hoʻo lau e lea ko ʻeni meia ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, fakaʻilongaʻi e ngaahi foʻi lea pe kupuʻi lea ʻoku nau tokoni ke mahino lelei ange kiate koe ʻa e ʻuhinga ke ako ʻi he tuí:

ʻĪmisi
ʻEletā David A. Bednar

“ʻI heʻetau hoko ko e kau akó, kuo pau ke [tau] ako mo akoʻi ʻi hota tuʻunga teʻeki potó, pea mo hoko ko ha kau fakahoko ʻo e folofolá kae ʻikai ko ha kau fanongo ʻataʻatā pē ʻo toki fekauʻi. ʻOkú ta hoko nai ko e ongo fakafofonga ʻoku ngāue mo fekumi ki he ʻiló ʻi he tui, pe ʻokú ta tatali pē ke toki akoʻi mo fakakounaʻi kitaua? …

“… ʻOku fie maʻu ki he ako ʻi he tuí ha ivi fakalaumālie, fakaʻatamai, pea mo fakaesino ka ʻoku ʻikai ke tali mokomoko pē. ʻOku fakahaaʻi ʻe he fakamātoato mo e tuʻu ʻaliʻaliaki ʻo ʻetau ngāue ʻi he tui ʻoku fai ki heʻetau Tamai Hēvaní mo Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí, ʻa ʻetau loto fie ako mo fie tali ʻa e fakahinohino mei he Laumālie Māʻoniʻoní. …

“… ʻOku fakatou fie maʻu ʻe he ako ʻi he tuí ‘ʻa e loto mo e ʻatamai fie faí’ (T&F 64:34). Ko e ako ʻi he tuí ko hono ola ia ʻo hono ʻave ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ʻa e mālohi ʻo e folofola ʻa e ʻOtuá ki loto pea ki he lotó. He ʻikai lava ʻa e ako ia ʻi he tuí ke hiki mei ha faiako ki ha taha ako … ; ka kuo pau ke fakaʻaongaʻi ʻe he taha akó ʻa e tuí mo ngāue ka ne lava ʻo maʻu ʻa e ʻilo maʻaná” (“Seek Learning by Faith,” Ensign, Sept. 2007, 64).

Te tau lava ʻo ako ʻi he tuí ʻi heʻetau ngāue mālohi pea ʻi he faʻa lotu ʻi hono ako ʻa e ongoongoleleí pea ngāue ʻo fakatatau mo e meʻa ʻoku tau akó.

Fakatokangaʻi ʻi he kamataʻanga ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:118 naʻe fakahā ʻe he ʻEikí naʻe ʻi ai ha niʻihi ne ʻikai ke nau maʻu ʻa e tuí. Te ke fakakakato fēfē ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻeni kau ki he founga ke fakatupulaki ʻaki ʻetau tuí mei he meʻa kuó ke ako mei he veesi ko ʻení? Kapau te tau , ʻe tupulaki leva ʻa ʻetau tui kia Sīsū Kalaisí.

  1. Ke tokoni ke mahino kiate koe ʻa e founga ʻe ala fakaʻaongaʻi ai ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi hoʻo moʻuí, lau ʻa e ngaahi tūkunga takitaha ko ʻení. Hiki leva ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻa e founga ʻe lava ai e tokotaha ʻi he tūkunga takitaha ʻo liliu kae lava ke ʻilo ʻi he ako pea ʻi he tui. Hiki foki ʻa e founga ʻe tokoni ai ʻa e ngaahi ngāue ʻa e tokotahá ke tupulaki ʻa e tokotahá ʻi he tuí.

    1. ʻOku lau folofola maʻu pē ha finemui, ka ʻoku ʻikai ke ne faʻa mālōlō ke fakakaukau ki he meʻa ʻokú ne laú. ʻOku ʻikai ke ne ongoʻi ʻoku fuʻu ʻaonga kiate ia ʻa hono lau e folofolá.

    2. ʻOku kau atu ha talavou ki heʻene ngaahi fakataha ʻi he Siasí pea fiefia ʻi he kau atu ki he ngaahi fealēleaʻaki fakakalasí. ʻOkú ne faʻa ongoʻi ne ueʻi ia ke fai ha liliu ʻi heʻene moʻuí ʻo makatuʻunga he meʻa ʻokú ne akó, ka ʻoku ʻikai ke ne faʻa ngāue ki he ngaahi ueʻi ko iá.

  2. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e fē nai ha taimi kuó ke ongoʻi ai e tupulaki hoʻo tuí ʻi hoʻo feinga mālohi ke ʻilo ʻi he akó pea ʻi he tuí?

    2. Naʻe tokoni fēfē hoʻo ngaahi ngāué ke tupulaki hoʻo tuí?

    3. Ko e hā ʻokú ke ongoʻi ʻoku totonu ke ke fai ʻi he kahaʻú ke fekumi ai ki he ʻiló ʻi he akó mo e tuí?

Ke ʻilo lahi ange kau ki he Akoʻanga ʻa e Kau Palōfitá, lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:119–20, ʻo kumi ʻa e founga ne fakamatalaʻi ʻaki ʻe he ʻEikí ʻa e feituʻu ke fakataha ki ai e Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa ʻokú ke maʻú.

Ne faifai pea langa ʻe he Kāingalotú ʻa e Temipale Ketilaní ko e tali ki he fekau ʻa e ʻEikí ke langa e fale ne fakamatalaʻi ʻi he veesi 119. Lolotonga hono kei langa ʻa e temipalé, ne fakataha ʻa e Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá ʻi he loki ʻi ʻolunga he falekoloa Niueli K. Uitenií ʻi Ketilaní.

Kumi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:121–26, pea feinga ke ʻiloʻi e ʻulungaanga naʻe fie maʻu ʻe he ʻEikí e kau taki ʻi he Akoʻanga ʻo e kau Palōfita ke nau maʻú. Fakakaukau ki he founga ʻe lava ke tokoniʻi ai koe ʻe he ngaahi ʻulungaanga ko ʻení ʻi hoʻo ako e ongoongoleleí ʻiate koe pē pea mo e niʻihi kehé. Mahalo te ke fie fakalaulauloto ki he founga e lava ke ke moʻui ʻaki e ngaahi ʻulungaanga ʻokú ke ʻiloʻí ʻi hoʻo moʻuí.

  1. Tali e fehuʻi ko ení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá: ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke “tuku hoʻomou ngaahi lea fakavaʻivaʻinga kotoa pē, mo e kata kotoa pē, … mo e fakakaukau laulaunoa kotoa pē” (T&F 88:121)?

Naʻe ʻuhinga ʻa e ngaahi fakahinohino fekauʻaki mo e kakatá mo e fakakaukau laulaunoa ʻi he leá naʻe fai kiate kinautolu ʻoku kau ʻi he Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá naʻe fie maʻu ʻa kinautolu ʻoku kau ʻi he Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá ke nau ʻapasia ʻi he ngaahi feituʻu toputapú. ʻE faifai pē pea fakahoko ʻa e ngaahi fakataha ko ʻení ʻi he temipalé.

Ko e hā ʻe ala tokoni ai ʻa e talangofua ki he faleʻi ko ʻení ʻi hoʻo feinga ke ʻilo ʻa e ngaahi meʻa ʻoku toputapú?

Ka neongo ia, ʻoku ʻikai ʻuhinga e faleʻi ia ko ʻení, ʻoku angahala ʻa e kata kotoa pē. Naʻe fakahā ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī ki he toʻu tupu ʻo e Siasí fekauʻaki mo e kakatá, ʻo pehē:

ʻĪmisi
Palesiteni Gordon B. Hinckley

“ʻE lava ke ke fiefia. Ko e moʻoni te ke lava! ʻOku mau loto ke mou fiefia. ʻOku mau fie maʻu ke mou moʻui fiefia. … ʻOku mau loto ke mou longomoʻui mo fiefia, ke hiva mo hulohula, ke kata pea fiefia.

“Ka ʻi hono fai iá, ke mou loto fakatōkilalo pea faʻa lotu, pea ʻe hōifua hifo ʻa langi kiate kimoutolu” (“A Prophet’s Counsel and Prayer for Youth,” Ensign, Jan. 2001, 11).

Fakatokangaʻi ange hono toutou fakaʻaongaʻi ʻo e foʻi lea ko e kotoa ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:122. Fakakaukau ki he founga ʻe tokoniʻi ai e kalasí kapau ʻe kau kotoa e kau akó ʻi he lēsoní pea feinga ke feakoʻaki.

ʻOku ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:124 ha ngaahi fakahinohino mei he ʻEikí ʻo kau ki he mohé. Fakakaukau ki he founga ʻe lava ke uesia ai ʻe heʻetau mohe ʻo fuoloa ange ʻi he taimi ʻoku ʻaongá, ʻetau malava ke ako pe ongoʻi ʻa e Laumālié. (Ko ha veesi fakataukei folofola ʻa eT&F 88:124 . Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ia ʻi ha founga makehe ke tokoni ke ke ʻilo ia ʻi he kahaʻú.)

Ko e hā ha ngaahi founga ʻokú ke pehē ʻe tokoni ai hono maʻu ha mohe feʻungá mo e ʻā hengihengiá ke tau ako lelei angé? Ko e tefitoʻi moʻoni ʻe taha ʻe lava ke ʻilo mei he ngaahi fakahinohino ʻa e ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:118–26 ʻe tokoni hono fai ʻo e ngaahi ngāue ʻoku māʻoniʻoní mo hono taʻofi ʻa e niʻihi ʻoku taʻe-māʻoniʻoní ke tau ako pea fakamāmaʻi kitautolu. Fakakaukau ke hiki ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he tafaʻaki hoʻo folofolá.

  1. Toe vakaiʻi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:121–26, pea fakapapauʻi ʻa e ngaahi faleʻi ʻokú ke fie maʻu ke fakaʻaongaʻi kakato ange ʻi hoʻo moʻuí. Hiki ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻa e ʻuhinga ʻokú ke pehē ai ʻoku mahuʻinga ke muimui ki he faleʻi ʻa e ʻEikí pea fai e ngaahi meʻa ʻoku mahuʻinga ke tokoniʻi koe ke ako e ongoongoleleí pea ke fakamāmaʻí.

ʻĪmisi
scripture mastery icon
Fakataukei Folofola—Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:124

  1. Ke tokoni ke ke ako maʻuloto ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:124, hiki ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻa e ngaahi tōʻonga moʻui ʻe ono ne folofola ʻa e ʻEikí ke tuku pe muimui ki aí. Toutou lea ʻaki e lisí kae ʻoua kuó ke lava ʻo lau maʻuloto ia. Ke tokoni ke ke manatuʻi pea moʻui ʻaki ʻa e faleʻi ʻi he veesi fakataukei folofola ko ʻení, fakakaukau ke lau fakalongolongo pē ia ʻi he taimi kotoa ʻokú ke kau atu ai ki ha kalasi semineli pe kalasi ʻi he Siasí pe efiafi fakafāmili ʻi ʻapi ʻi he māhina ka hokó.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:127–41

ʻOku fokotuʻu mai ʻe he ʻEikí ʻa e fokotuʻutuʻu ki he Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá

ʻĪmisi
class of young women

Fakalaulauloto ki ha niʻihi ʻo e ngaahi feituʻu ʻokú ke ako ai ʻa e ongoongoleleí mo e niʻihi kehé. Fakakaukau pe ʻoku ʻi ai ha kakai ʻi he ngaahi feituʻú ni ʻoku ʻikai ke mou maheni lelei pe faingataʻa ke mou feohi. Fakakaukau ki ha taha ʻo e kakai ko ʻení ʻi hoʻo ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:127–41. Fakalaulauloto ki he fehuʻi ko ʻení: Ko e hā e founga ʻoku uesia ai ʻe hoʻo vā fetuʻutaki mo kinautolu ʻoku mou ako fakataha e ongoongoleleí hoʻo malava ko ia ke ako pea fakamaamaʻi ʻe he Laumālié?

Naʻe ʻamanaki mai e ʻEikí ke fokotuʻu ʻe he kau mēmipa ʻo e Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá ha vā fetuʻutaki lelei ʻiate kinautolu ʻi heʻenau ako fakatahá. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:128–34, ʻo kumi ʻa e fatongia ʻo e faiakó ʻi hono fokotuʻu ha ʻātakai fakalaumālie ʻo e akó ʻi he Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa ʻokú ke maʻú.

ʻOku ʻuhinga ʻa e fetapa ʻa e faiakó ki he kau mēmipa ʻo e kalasí, ko ʻene fakafeʻiloaki ia kiate kinautolu ʻi heʻenau hū maí. Ko ha fakafeʻiloaki pau ʻeni ʻi he Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá. Ko e hā ʻokú ke fakatokangaʻi fekauʻaki mo e fetapa pe fakafeʻiloaki ʻi he veesi 133?

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:135–37, ʻo kumi e fatongia ʻo e taha akó ʻi hono fokotuʻu ha ʻātakai ako leleí.

Ko e hā e faʻahinga vā fetuʻutaki naʻe finangalo ʻa e ʻEikí ke maʻu ʻe he kau mēmipa ʻo e Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá ʻiate kinautolú? Fakatatau ki he veesi 137, ko e hā naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí ʻo kapau ʻe muimui e kau mēmipa ʻo e Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá ki Heʻene ngaahi fakahinohinó?

Ko e tefitoʻi moʻoni ʻeni ʻe taha te tau lava ʻo ako ʻi he ngaahi veesi ko ʻení: Kapau te tau fakahaaʻi ʻa e anga fakakaumeʻá mo feʻofaʻaki, ʻe lava leva ke tau fakaafeʻi ʻa e Laumālié ʻi heʻetau ako fakataha ʻa e ongoongoleleí.

  1. Toe vakaiʻi ʻa e fakafeʻiloaki ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:133. Hili iá pea tali ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. ʻOkú ke pehē te tau lava ʻo fakahaaʻi fēfē “[ha] loto fakapapau, taʻe-faʻa-ueʻi, pea ʻikai feliliuaki, ke hoko ko [ha] kaungāmeʻa” ki he kaungāakó pe kau mēmipa ʻo e fāmilí ʻoku ʻikai te tau maheni mo ia pe faingataʻa ke ʻofaʻí?

    2. Ko e fē ha taimi kuó ke aʻusia ai hono ako e ongoongoleleí ʻi ha ʻātakai ʻa ia ne fakapapau ʻa e tokotaha kotoa pē ke hoko ko e kaungāmeʻá? Naʻe fēfē, pe ʻokú ke fakakaukau ʻe fēfē?

    Fakakaukau ki he founga ʻe lava ke ke fakatupulaki ai ha loto vilitaki ke ʻofa ʻiate kinautolu ʻoku mou ako fakataha e ongoongoleleí. Mahalo te ke fie hiki ha ngaahi ueʻi ʻokú ke ongoʻi ʻoku nau fakahaaʻi ha angaʻofa lahi ange mo e ʻofa ki he kaungāakó mo e kau mēmipa ʻo e fāmilí.

  2. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ní ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:70–141 peá u fakakakato ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi he (ʻaho).

    Ko e ngaahi fehuʻi, ngaahi fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: