Seminelí
ʻIuniti 16: ʻAho 4, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:50–80


‘Iuniti 16: ‘Aho 4

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:50–80

Talateú

Hili ʻena mamata ʻi ha mata meʻa-hā-mai ki he nāunau ʻo e ʻAló, ko e tō ʻa Lusifaá, mo e tuʻunga ʻo e ngaahi foha ʻo e malaʻiá, naʻe fakahā ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo Sitenei Likitoni ʻa kinautolu ʻe kau ʻi he toetuʻu ʻa e kau angatonú: ko e kakai ʻo e puleʻanga fakasilesitialé mo e fakatelesitialé.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:50–70

ʻOku fakahā mai ʻe he ʻEikí e ngaahi fie maʻu mo e ngaahi tāpuaki ʻo hono maʻu ʻo e nāunau fakasilesitialé

ʻĪmisi
ʻApi ʻo Sione Sionisoní

Ko e loki ʻa ia ne maʻu ai e meʻa-hā-mai ne lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76.

Lolotonga ʻene ngāue ki hono liliu ʻo e Tohi Tapú ʻi he ʻaho 16 ʻo Fēpueli 1832, naʻe fai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e ngaahi liliu naʻe ueʻi fakalaumālie ki he fakalea ʻo e Sione 5:29 kau ki he toetuʻu ʻa e kau angatonú pea mo e taʻe-angatonú (vakai, T&F 76:15–17). Naʻá ne fakalaulauloto mo Sitenei Likitoni ki he fakamatala ʻa Sione ki he toetuʻu ʻa e angatonú mo e toetuʻu ʻa e taʻe-angatonú ʻi heʻena maʻu ʻa e meʻa-hā-mai ne fakakau ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:50, ʻo kumi pe ko hai ne fakahaaʻi ange kia Siosefa Sāmita mo Sitenei Likitoni hili e mata meʻa-hā-mai ʻo e ngaahi foha ʻo e malaʻiá. (ʻI hoʻo laú, mahalo ʻe tokoni ke ʻiloʻi ʻoku ʻuhinga e foʻi lea ko e angatonu ʻi he veesi ko ʻení ki he kau māʻoniʻoní. Te ke fie hiki ʻa e fakaʻuhinga ko ʻení ʻi he tafaʻaki hoʻo folofolá ofi ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:50.)

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:70, pea fakaʻilongaʻi pe ko hai ne ʻi he ʻuluaki kulupu ʻo e kakai ʻa ia ne mamata ʻa Siosefa mo Sitenei ʻe toetuʻu lolotonga e toetuʻu ʻa e kau angatonú. Naʻe fakahā ʻe he ʻEikí e ngaahi ʻulungaanga ʻo kinautolu te nau maʻu ʻa e nāunau fakasilesitialé, ko ha konga ʻo e mata meʻa-hā-mai ko ʻení.

  1. Tohiʻi ʻa e kaveinga ko e Hoko ko ha Tokotaha Fakasilesitiale ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:51–53, pea hiki ʻi lalo ʻi he kaveinga ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, e ngaahi ʻulungaanga naʻe fakamatalaʻi ʻi he ngaahi veesi ko ʻení kiate kinautolu te nau maʻu ʻa e nāunau fakasilesitialé. Feinga ke maʻu ha ngaahi ʻulungaanga ʻe fā.

Ke tokoni ke mahino lelei ange ha niʻihi ʻo e ngaahi kupuʻi lea naʻá ke ʻiló, mahalo ʻe tokoni ke ʻiloʻi ko e “[maʻu] ʻa e fakamoʻoni ʻo Sīsuú” (T&F 76:51) ko e maʻu ha fakamoʻoni ʻi he fakahā fakatāutaha ko Sīsū Kalaisi ʻa e Fakamoʻuí pea ke ngāue ʻo fakatatau mo e fakamoʻoni ko iá ʻi hoʻo moʻuí. Ke “ikuna ʻi he tuí” (T&F 76:53) ko e ikunaʻi ʻa e ngaahi ʻahiʻahí mo e angahalá ʻi hono ngāue ʻaki ʻa e tui kia Sīsū Kalaisí. ʻOku “fakamaʻu [ha taha fakafoʻituitui] ʻe he Laumālie Māʻoniʻoni ʻo e talaʻofá” (T&F 76:53; vakai foki, T&F 132:7) ʻi hono fakapapauʻi ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ʻoku fakahōifua ki he ʻOtuá e ngaahi ouau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ne maʻú mo e ngaahi fuakava naʻe faí. ʻOku fakafalala ʻa e fakangofua ko ʻení ʻi he faivelenga ʻa ha taha.

  1. Tali ha fehuʻi ʻe taha pe lahi ange ʻo e ngaahi fehuʻi ko ení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, ke tokoni ke mahino lelei ange kiate koe ʻa e ngaahi ʻulungaanga ʻo ha taha fakasilesitiale:

    1. Ko e hā kuó ke fai ke maʻu ai ʻa e fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí pea tauhi ke mālohi ʻa e fakamoʻoni ko iá?

    2. Ko e hā te ke lava ʻo fai ke toe lelei ange hono maʻu e fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí?

    3. ʻOku tokoni fēfē hono maʻu ʻo e fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí mo hono tauhi ʻEne ngaahi fekaú ke hoko ha taha ʻo moʻui taau ange mo e nāunau fakasilesitialé?

ʻĪmisi
Sīsū Kalaisi

ʻIkai ngata pē ʻi hono fakahā ha niʻihi ʻo e ngaahi ʻulungaanga ʻo kinautolu te nau maʻu ʻa e nāunau fakasilesitialé, ne toe hoko atu e ʻEikí ʻo fakamatalaʻi ha niʻihi ʻo e ngaahi tāpuaki ʻe maʻu ʻe he kakai ʻo e nāunau fakasilesitialé. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:54–68, pea ʻiloʻi ʻa e ngaahi tāpuaki ko ʻení. Fakakaukau ke ke fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi tāpuaki ʻa ia ʻoku ʻuhingamālie ʻaupito kiate koé.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:69–70, ʻo kumi e meʻa ʻoku hoko kiate kinautolu ʻoku taau mo e nāunau fakasilesitialé. ʻI hoʻo laú, ʻe ala tokoni ke ʻiloʻi ʻoku ʻikai ʻuhinga e foʻi lea haohaoa ʻi he veesi 69 ki he taʻe ha mele; ʻoku ʻuhinga ia ko e kakato. (ʻOku fakamatalaʻi ʻe heMātiu 5:48 futinoutib ko e ngaahi liliu ʻe taha mei he lea faka-Kalisí ko e “kakato, ʻosi, tupulaki kakato.”)

Neongo ʻoku ʻikai ke tau haohaoa ʻi heʻetau ngaahi feinga lelei taha ke tauhi e ngaahi fekau kotoa pē, ka ʻoku ʻai ʻe heʻetau ngaahi feingá ke tau lava ʻo maʻu ʻa e ʻaloʻofa ʻa e Fakamoʻuí pea ke fakamaʻa ʻaki ʻEne “fakalelei haohaoa ʻi he lilingi hono taʻataʻa ʻoʻoná” (T&F 76:69). ʻE lava ke fakahaohaoaʻi kitautolu takitaha ʻia Sīsū Kalaisi pea hakeakiʻi mo hotau fāmilí ʻi he tuʻunga māʻolunga taha ʻo e nāunau fakasilesitialé (vakai, Molonai 10:32–33). ʻE lava ke poupouʻi kitautolu ʻe he foʻi moʻoni ko ʻení ke tau tauhi e ngaahi fekaú mo maʻu ʻa e ngaahi ouau ʻo e fakamoʻuí kae lava ke tau maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki maʻongoʻongá ni. Ko ia ai, ʻe lava ke fakahaohaoaʻi kitautolu ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí. Mahalo te ke fie hiki ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he ʻuluʻi fakamatala ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ko e “Hoko Ko ha Tokotaha Fakasilesitialé”.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. ʻOku fakamālohia fēfē ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻe akoʻi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:69–70 hoʻo tuí mo ueʻi fakalaumālie koe ke fekumi ki he hakeakiʻí ʻi he nāunau fakasilesitialé?

    2. ʻE tokoni fēfē nai ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ne akoʻi ʻi he ngaahi veesi ko ʻení ke tau ikunaʻi ʻa e loto-foʻí ʻi heʻetau faifeinga ki he nāunau fakasilesitialé?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:71–80

ʻOku fakahā kia Siosefa Sāmita mo Sitenei Likitoni ʻi ha meʻa-hā-maí ʻa e puleʻanga fakatelesitialé

Kapau te ke fehuʻi ki ho kaungāmeʻá pe ʻoku nau tui ʻe lava ke nau maʻu ʻa e nāunau fakasilesitialé—ke foki hake ʻo nofo taʻengata mo e Tamai Hēvaní mo honau fāmilí—ʻokú ke pehē ko e toko fiha te nau pehē ʻoku nau tui te nau lavá? ʻOkú ke tui nai te ke lava ʻo maʻu ʻa e nāunau fakasilesitialé?

Naʻe fakamoʻoni ʻa Pīsope Siosefa L. Uefilini ʻo e Kau Pīsopeliki Pulé ʻo pehē, “Ko e kau kanititeiti kotoa pē kitautolu ki he nāunau fakasilesitialé” (ʻi he Conference Report, Apr. 1952, 118). Mahalo te ke fie hiki ʻa e lea ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá pe ʻi he tafaʻaki hoʻo folofolá.

Neongo ko e kakai kotoa pē ko e kau kanititeiti ki he nāunau fakasilesitialé, ka ʻoku fili ha niʻihi ke ʻoua te nau moʻui ʻo fakatatau mo e meʻa ʻoku nau malavá. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:71, pea fakaʻilongaʻi e meʻa hono hoko ne mamata ki ai e Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo Sitenei Likitoní ʻi he meʻa-hā-maí.

Fakatokangaʻi ange ʻa e founga hono fakaʻaongaʻi ʻe he folofolá e faikehekehe ʻo e maama mei he māhiná mo e maama ʻoku malama fakahangatonu pē mei he laʻaá ke fakataipe ʻa e faikehekehe ʻi he ngaahi nāunau ʻo e nāunau fakatelesitialé mo fakasilesitialé. Neongo ʻoku fakatou kau pē ʻa e kakai ʻo e nāunau fakasilesitialé mo e nāunau fakatelesitialé ʻi he toetuʻu ʻa e kau angatonú, ka ʻe toetuʻu ʻa kinautolu ʻoku maʻu ʻa e sino fakasilesitialé mo e nāunau mo e tāpuaki lahi ange ʻiate kinautolu ʻoku nau maʻu ʻa e ngaahi sino fakatelesitialé.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:72–80, ʻo kumi e founga ʻoku kehe ai e kakai ʻo e nāunau fakatelesitialé mei he kakai ʻo e nāunau fakasilesitialé.

Toe vakaiʻi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:71–79, pea fakaʻilongaʻi e meʻa ʻokú ke maʻu fekauʻaki mo hai te ne maʻu ʻa e nāunau fakatelesitialé. “Manatuʻi ko e ʻOtuá pē taha, ʻokú Ne tokaimaʻananga ki he lotó fakatāutaha, mo ne fai ʻa e fakamaau aofangatuku ʻo e kakaí fakafoʻituitui (vakai, Fakahā 20:12; 3 Nīfai 27:14; T&F 137:9)” (Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí: Ko Ha Huluhulu Ki he Ongoongoleleí [2004], 37). Ko e ʻEikí pē ʻe lava ke ʻiloʻi hotau lotó; ʻoku totonu ke tau tokanga ke ʻoua te tau fakamaau pe ko e fē ʻa e nāunau ʻoku tau tui ʻe maʻu ʻe he niʻihi kehé.

  1. Tali e fehuʻi ko ení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá: Ko e hā e founga ʻoku fakakuihi ai e kakai ʻe niʻihi he ʻahó ni ʻe he olopoto ʻo e tangatá?

Ko e faikehekehe mahuʻinga ʻe taha ʻi he kakai ʻoku nau maʻu ʻa e nāunau fakasilesitialé mo fakatelesitialé ko e meʻa ʻoku nau fai ʻaki ʻenau fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí. Ko kinautolu ʻoku nau maʻu ʻa e nāunau fakatelesitialé “ʻoku ʻikai ke nau toʻa ʻi he fakamoʻoni ʻo Sīsuú” (T&F 76:79). Naʻe fakamatala ʻa ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

ʻĪmisi
Elder Bruce R. McConkie

“ʻOku ʻuhinga ki he hā ke loto-toʻa ʻi he fakamoʻoni kia Sīsuú?

“ʻOku ʻuhinga ia ke loto-toʻa mo loto lahi; ke ngāue ʻaki hotau mālohí, iví, mo e meʻa kotoa te tau malavá ʻi he tau mo e māmaní; ke tauʻi ʻa e tau lelei ʻo e tuí. … Ko e talangofua kakato ki he fono kotoa ʻo e ongoongoleleí ʻa e makatuliki maʻongoʻonga ʻo e loto-toʻa ʻi he ngāue ʻo e māʻoniʻoní. …

“ʻOku ʻuhinga ke loto-toʻa ʻi he fakamoʻoni kia Sīsuú ke tui kia Kalaisi mo ʻEne ongoongoleleí ʻaki ha loto fakapapau taʻeueʻia. Ko hono ʻilo ia ʻo e moʻoni mo e faka-ʻOtua ʻo e ngāue ʻa e ʻEikí ʻi he māmaní.

“Ka ʻoku ʻikai ko ia pē. ʻOku lahi ange ia ʻi he tuí mo hono ʻiloʻí. Kuo pau ke tau hoko ko e kau fakahoko ʻo e folofolá kae ʻikai ko e kau fanongo pē. ʻOku lahi ange ia ʻi he lea pē; ʻoku ʻikai ko hono fakamatala ngutu pē ú ʻa e faka-ʻOtua ʻo e Fakamoʻuí. Ko e talangofua ia mo e uouangataha mo e angatonu fakatāutaha. …

“ʻOku ʻuhinga e loto-toʻa ʻi he fakamoʻoni ʻo Sīsuú ke … ‘kātaki ki he ngataʻangá.’ (2 Nīfai 31:20.) Ko e moʻui ʻaki ʻetau tui fakalotú, ke fakahoko ʻa e meʻa ʻoku tau lea ʻakí, ke tauhi e ngaahi fekaú” (Be Valiant in the Fight of Faith,” Ensign, Nov. 1974, 35).

ʻOku tau takitaha maʻu ʻa e mālohi ke maʻu ʻa e nāunau fakasilesitialé ʻo fakafou ʻi he ngaahi fili ʻoku tau faí. Hangē ko ia ʻoku akoʻi ʻi he folofola kuó ke ako ʻi he lēsoni ko ʻení, kapau ʻoku tau toʻa ʻi he fakamoʻoni kia Sīsuú, te tau lava ʻo maʻu ʻa e nāunau fakasilesitiale ʻo e ʻOtuá. Tānaki atu ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ki he ʻuluʻi fakamatala ko e “Hoko Ko ha Tokotaha Fakasilesitialé” ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Fakakaukau ki ha taha ʻokú ke ʻiloʻi ʻa ia te ke pehē ʻoku lototoʻa ʻi he fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí. Ko e hā e ngaahi ʻulungaanga mo e ngaahi ngāue ʻoku fakahaaʻi ai ʻene toʻá?

    2. Ko e hā kuó ne tokoniʻi koe ke ke lototoʻa ʻi hoʻo fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí?

  2. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ní ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:50–80 peá u fakakakato ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi he (ʻaho).

    Ko e ngaahi fehuʻi, ngaahi fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: