Seminelí
ʻIuniti 1: ʻAho 3, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1


ʻIuniti 1: ʻAho 3

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1

Talateú

Ne aʻu ki Nōvema ʻo e 1831, kuo hiki ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ha ngaahi fakahā ne laka hake ʻi he 60. Ka neongo ia, ne ʻikai maʻu ʻe he tokolahi ʻo e kāingalotu ʻo e Siasí ha tatau ʻo kinautolu. Naʻe fai ʻe he Palōfitá ha konifelenisi ʻi Hailame ʻi ʻOhaiō, ke aleaʻi hono pulusi ʻo e ngaahi fakahaá ʻi ha tohi ʻa ia ʻe ui ko e Tohi ʻo e Ngaahi Fekaú. Naʻe faʻu ʻe ha kōmiti ʻo e kaumātuʻá ha talamuʻaki fakaangaanga ki he tohí. Tuʻunga ʻi he taʻefiemālie ʻi he tohi fakaangaanga ko ʻení, ne kole ʻe kinautolu ne kau atu ki he konifelenisí ke kole ʻe Siosefa Sāmita ki he ʻEikí ha talateu. Hili e kole ki he ʻEikí ʻi he lotú, naʻe maʻu ʻe Siosefa ha talamuʻaki ʻi he fakahā. Ko e talamuʻaki ʻa e ʻEikí ki he Tohi ʻo e Ngaahi Fekaú ʻoku ʻi he vahe 1 ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava ʻi he taimí ni.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:1-16

ʻOku fakatokanga ʻa e ʻEikí ki he ngaahi tautea ʻe hoko mai ki he kau angatuʻú ʻi he Hā‘ele ‘Anga Ua Maí

ʻĪmisi
fānau tangata ʻe toko 3 ʻi he vao ʻakaú

Fakakaukau ki he meʻa ne aʻusia ʻe he kau tautehina ʻe toko tolu ne maluʻi mei he fakatuʻutāmakí koeʻuhí ne nau fakafanongo ki ha fakatokanga mei heʻenau tamaí:

“Ne saiʻia ʻa Maika mo hono ongo tehiná, ko ʻĒliki mo Tomu, ke nau ō ʻo kaka moʻunga mo ʻenau tamaí. Naʻe talaange maʻu pē ʻe he tangataʻeikí naʻá ne ʻiloʻi lelei ʻaupito ʻa e ngaahi moʻungá. Kuó ne tupu hake ʻo lue ʻi he ngaahi hala tatau pē mo ʻene tamaí, ʻa ia naʻe hoko ko ha tauhisipi. …

“… ʻI ha ʻaho ʻe taha ʻo e faʻahitaʻu māfaná naʻe fiefia [ʻa e tamaiki tangatá] ke aʻu ki he tumuʻaki ʻo e halá—ko ha aumanafa maʻolunga fonu ʻi he musie lanu mata maʻuiʻuí mo e ngaahi matalaʻi ʻakau ʻi he meimei lanu kotoa pē. Ko ia ne nau kamata lele atu leva ʻi he ʻuluʻakaú ʻi he vave taha ne nau lavá, neongo naʻa nau helaʻia mei heʻenau lue lalo pongipongiá. Naʻa nau fie puna ki he loto aumanafá ʻo hangē ha fanga lāpisí.

Ne ui atu e tangataʻeikí kiate kinautolu, “‘Tuʻu ʻi homou aʻu ki he aumanafá.’ ‘Te tau fetaulaki ki ai.’ Naʻa nau lele atu, ʻo takitaha feinga ke muʻomuʻa. …

“[Ne ngalo ʻiate kinautolu] e fakahinohino ʻa e tangataʻeikí. Ne nau lele takai ʻi he loto musié, puna mo kalofi, kaikaila pea taufetuli. …

“Fakafokifā kuo maʻu ʻe ʻĒliki ha fakakaukau. ‘Tau lova ki he tafaʻaki ʻe taha ʻo e aumanafá!’ Ne momou ʻa Tomu. Ne ʻikai ke nau lava ʻo sio ki he tafaʻaki ʻe taha ʻo e aumanafá koeʻuhí ne fakapuliki ʻe ha tafungofunga musieʻia ʻenau vakaí. Ka naʻe ʻikai hohaʻa ʻa Maika. Naʻá ne fakapapauʻi ki hono ongo tehiná, ‘ʻOku ou pehē ko e aumanafa tatau pē ʻeni ne tau omi ki ai ʻi he faʻahitaʻu māfana kuo ʻosí.’

“Ne nau toe fakataha mai ki he ʻuluʻakaú. Naʻe kaila ʻa ʻĒliki. ‘Teuteu!’ Maau LELE!’ Ne ongo foʻou mo mokomoko ʻa e havilí ʻi he kouʻahe mo e louʻulu ʻo Maiká pea ko e vave ange ʻene lelé, ko e lahi ange ia e havili naʻá ne maʻú. Taimi siʻi pē kuó ne taki e lová. Naʻá ne ongoʻi hangē te ne lava ʻo lele taʻe ngatá.

Ne kaila mai ha leʻo ʻo hangē ha maná ʻi mui ʻiate kinautolu, “‘TUʻU!’ Ne tuʻu kotoa e tamaiki tangatá ʻi he taimi pē ko iá. Ne nau tafoki ʻo vakai ʻoku lele atu e tangataʻeikí kiate kinautolu mei he ngataʻanga ʻo e loto aumanafá. Ne ui fakalelei atu e tangataʻeikí he taimi ko ʻení, ‘Foki mai ki hoku tafaʻakí.’ Naʻe talangofua ʻa e tamaiki tangatá. … [Pea] nau fononga fakataha leva ʻi he loto aumanafá. ʻI heʻenau aʻu ki he tumuʻaki ʻo e kiʻi tafungofungá, ne tuʻu fakafokifā ʻa e tangataʻeikí.

“ʻI ha kiʻi mamaʻo siʻi pē ʻi muʻa ʻiate kinautolu, ne ʻi ai ha lilifa ʻoku meimei fute nai ʻe 20 pe 30 ki lalo. Kapau ne nau lele pē, ne ʻikai ha founga te nau lava ai ʻo sio kei taimi ki ai ke tuʻu. …

“… Ne pehē leʻo siʻi ʻe Maika, ‘Naʻa tau mei mate.’

“‘Ko ia ne mei pehē. ʻOku ou fiefia moʻoni ʻi homou tuʻú neongo naʻe ʻikai haku taimi ke fakamatalaʻi ai. Ko e taimi ʻe niʻihi kuo pau ke tau ʻuluaki talangofua pea toki fehuʻi ʻamui ange!’

“Ne pehē ʻe Maika, ‘Kae tautautefito ʻi he taimi ʻoku ʻiloʻi ai ʻe ha taha kehe e meʻa ʻoku ʻamanaki hoko maí, pea ʻikai ke ke ʻiloʻí.” (Ana Nelson Shaw, “Stop!” Friend, June 2005, 47–48).

ʻĪmisi
tamai mo e tamaiki tangata ʻi he tumuʻaki ʻo e lilifá

Fakalaulauloto ki ha taimi ne feinga ai ha taha ke maʻu hoʻo tokangá pea fakatokanga atu fekauʻaki mo ha meʻa. Naʻe fēfē hoʻo talí? ʻOkú ke ongoʻi houngaʻia nai ʻi he feinga ʻa e tokotaha ko iá ke fakatokanga atú? Ko e hā hono ʻuhingá?

ʻI he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ʻoku ʻomi ʻe he ʻEikí e ngaahi fakatokanga, fekau, mo e ngaahi fakahinohino ʻoku mahuʻinga ki heʻetau fiefiá mo e fakamoʻuí. Hangē ko ia ne ʻosi lau ki aí, naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻa e vahe 1 ko ha talateu ki he ngaahi fakahā kehe ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá. ʻOku hanga ʻe ha talamuʻaki ʻo teuteuʻi ʻa e tokotaha laukongá ki he ngaahi meʻa ʻi ha tohi ʻaki hono fakamatalaʻi fakanounou ʻa e pōpoakí mo e taumuʻa ʻa e tokotaha faʻu tohí.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:1–3, pea feinga ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi foʻi lea pe kupuʻi lea ʻoku fakaʻaongaʻi ʻe he ʻEikí ke maʻu e tokanga ʻa e kau laukongá. (ʻE ala tokoni ke ʻiloʻi ʻoku ʻuhinga e foʻi lea ko e tokanga ke fakafanongo tokanga mo talangofua.) Tali e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi he ʻatā ʻoku ʻoatú:

  • Ko hai ʻoku folofola ki ai ʻa e ʻEikí ʻi he ngaahi veesi ko ʻení?

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā e kupuʻi lea “ʻe lea ʻaki ʻenau ngaahi hiá ʻi he tumutumu ʻo e ngaahi falé, pea ʻe fakahā ʻa ʻenau ngaahi ngāue fufuú” (T&F 1:3)?

  1. Fakamatalaʻi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, e ʻuhinga ʻokú ke pehē ʻe mahuʻinga ai ke fakatokanga ki he kakaí ʻe fakahā ʻa e ngaahi angahala naʻe fai ʻi he liló.

Lau ʻ a e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:4–7, pea feinga ke ʻiloʻi e founga ʻe fakahoko ai ʻe he ʻEikí ʻEne ngaahi fakatokangá ki he kakai kotoa pē.

ʻOku fakahoko mai ʻe he ʻEikí ʻa ʻEne ngaahi fakatokangá ki he kakai kotoa pē ʻo fakafou ʻi Heʻene kau ākonga kuo filí. ʻOku ʻomi ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi fakatokangá ʻo fakafou ʻi Heʻene kau tamaioʻeikí pea mo e folofolá. Toe fakamanatu ha niʻihi ʻo e ngaahi lea ʻo e konifelenisi lahi fakamuimui tahá mei he Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá. Ko e hā e faleʻi pe ko e ngaahi fakatokanga kuó ke fanongo ʻoku ʻomi kimuí ni ʻe he kau ʻaposetolo mo e kau palōfita ʻa e ʻEikí?

Ko e taha ʻo e ngaahi fakatokanga ko ia ʻoku ʻomi ʻe he ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:8–10 te Ne fakamāuʻi ʻa e kakaí ʻo fakatatau ki heʻenau ngaahi ngāué mo e founga ʻo ʻenau feohi mo e niʻihi kehé. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:11–14, pea kumi ki ha toe ngaahi fakatokanga ne fai ʻe he ʻEikí. ʻI hoʻo lau ʻa e Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá ʻi he futinouti 12e, fakalaulauloto ki he meʻa ʻe hoko ne ʻuhinga ki ai ʻa e ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:12.

  1. Tali e fehuʻi ko ení i hoʻo tohinoa ako folofolá: ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ʻa e fakatokanga ʻa e ʻEikí kiate kinautolu ʻoku ʻikai ke nau tokanga ki Heʻene kau palōfitá “ʻe motuhi atu ʻa kinautolu mei he kakaí” (T&F 1:14)?

Koeʻuhí ko e fai angahalá mo e hē mei he moʻoní ʻi he funga ʻo e māmaní, ʻoku fie maʻu ʻa e ngaahi fakatokanga ʻa e ʻEikí. ʻE fakamavahevaheʻi ʻa kinautolu ʻoku ʻikai ke tokanga ki he ngaahi lea ʻa ʻEne kau palōfitá mei he kau māʻoniʻoní pea mole ʻa e ngaahi tāpuaki ʻa ia ʻe lava ke maʻu ʻi he ngaahi ouau mo e ngaahi fuakava ʻo e ongoongoleleí.

  1. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:15–16. Lisi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, ha niʻihi ʻo e ngaahi foʻi lea pe kupuʻi lea ʻoku nau fakamatalaʻi ʻa e angahalá pe ko e hē mei he moʻoní ʻa ia ne folofola ʻe he ʻEikí ʻe hoko ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí. Hili iá pea tali e fehuʻi ko ʻení: Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku ʻaʻeva ai e kakai ʻi hotau kuongá ni “ʻi [honau] hala pē [ʻonautolu], pea fakatatau ki he tatau ʻo [honau] ʻotua [ʻonautolu]”?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:17–33

Naʻe fakafoki mai ʻa e ongoongoleleí ʻi he Palōfita ko Siosefa Sāmitá kimuʻa e hoko mai e faingataʻá

Kumi ke ʻiloʻi ʻa e foʻi lea ʻoku fakaʻaongaʻi ʻe he ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:17 ke ʻuhinga ki he ngaahi nunuʻa ʻo e fai angahalá, hē mei he moʻoní, mo e fakaʻauha ʻe hoko ʻi he kakai ʻo e māmaní ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí.

ʻOku ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:17–33 ʻa e ngaahi founga ʻa e ʻEikí ke tokoniʻi kitautolu ʻi he faingataʻa ʻo e ngaahi ʻaho fakaʻosí. Fakakakato ʻa e saati ko ʻení ʻaki hono lau ʻo e ngaahi fakamoʻoni fakafolofola ʻi he ʻotu toʻohemá pea feinga ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi founga ʻa e ʻEikí ke tokoniʻi kitautolu ʻi he faingataʻa ʻo e ngaahi ʻaho fakaʻosí. ʻI he kōlomu ʻi lotó, hiki ai ʻa e ngaahi fakamatala pe tā ha fakatātā ʻo e meʻa ʻokú ke maʻu ʻi he ngaahi fakamoʻoni fakafolofolá. Te ke lava foki ke fakakaukau ke tā ha fakatātā ʻo e ngaahi fakamatala ko ʻení ʻi ha peesi ʻo hoʻo tohinoa ako folofolá. ʻI he kōlomu to‘omataʻú, tohiʻi ai ha ngaahi fakamatala nounou ʻo e founga ʻoku tokoniʻi ai kitautolu ʻe he ngaahi founga ʻa e ʻEikí ʻi he faingataʻa ʻo e ngaahi ʻaho fakaʻosí.

Potufolofola

Ko e hā e founga naʻe ʻomi ʻe he ʻEikí ki he faingataʻa ʻe hoko ʻi he māmaní?

ʻE tokoni fēfē ʻa e foungá ni ke tau fehangahangai mo e fakatuʻutāmaki ʻo e ngaahi ʻaho fakaʻosí?

T&F 1:17

T&F 1:18-23

T&F 1:29

T&F 1:30

Ke tokoniʻi koe ke ke toe fakalaulauloto lahi ange ki he tali ʻa e ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:30, fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi lea ʻi he veesi ko ʻení ʻoku nau fakaʻilongaʻi e moʻoní ʻa ia Ko e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ko e siasi moʻoni mo moʻui pē taha ʻi he māmaní.

  1. Tali e fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá: Fakamanatu e meʻa naʻá ke ako ʻi he lēsoni kimuʻá kau ki he Hē Fakaʻaufuli mei he Moʻoní, te ke fakamatalaʻi fēfē ki ha taha e ʻuhinga ʻoku hoko ai e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ko e siasi moʻoni mo moʻui pē taha ʻi he māmaní?

ʻĪmisi
Elder David A. Bednar

Naʻe fakamatala ʻa ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ki he ʻuhinga ʻo e kau ki ha Siasi “moʻuí”: “ʻOku moʻoni ʻa e Siasi ko ʻeni ne toe Fakafoki maí he ko e Siasi ia ʻo e Fakamoʻuí; ko Ia e ʻhalá, mo e moʻoní pea mo e moʻuí’ (Sione 14:6). Pea ko e Siasi ʻoku moʻui tupu mei he ngaahi ngāue mo e ngaahi meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní. ʻOku tau monūʻia ke moʻui ʻi ha kuonga ʻoku māmani ai e lakanga fakataulaʻeikí, pea tau lava ʻo maʻu ai e Laumālie Māʻoniʻoní” (“Maʻu ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní,” Ensign pe Liahona, Nōvema. 2010, 97).

ʻOku lava ke tataki ʻe he ʻEikí Hono Siasí ʻi he fakahā hokohokó, ʻo fakafou ʻi he meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní. Ko e fakahā hokohoko ko ʻení ko ha sīpinga ia ʻo e hoko ʻa e Siasí ko ha siasi moʻuí.

  1. Tali ha taha pe fakatouʻosi ‘a e ongo fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai kiate koe ke ke ʻiloʻi ʻokú ke kau ki he siasi moʻoni mo moʻui pē taha ʻi he māmaní?

    2. ʻOkú ke pehē ko e ha e ʻuhinga ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:30 ʻi he folofola ʻa eʻEikí naʻá Ne fiefia ʻi Hono Siasí “fakakātoa kae ʻikai ki he tangata fakafoʻituituí”?

Fekumi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:31–33, pea fakatauhoa ʻa e folofola ʻa e ʻEikí fekauʻaki mo e angahalá mo e fakatomalá ki he fehuʻi totonu ʻi he saati ko ʻení.

  1. He ʻikai lava ʻa e ʻEikí ʻo vakai ʻi he hā ki he angahalá?

  1. ʻE ʻave ʻa e Māmá mo Hono Laumālié

  1. ʻE lava fēfē ke fakamolemoleʻi koe?

  1. ʻI he momoʻi fakaʻatuʻi

  1. Ko e hā ʻoku hoko kiate kinautolu ʻoku ʻikai fakatomalá?

  1. Fakatomala pea tauhi e ngaahi fekaú

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:34–39

ʻOku fekauʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ke tau fekumi ʻi he ngaahi fakahā mo e ngaahi fekau kuó Ne foakí

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:34–36, pea fakatokangaʻi e fakatokanga ʻa e ʻEikí ki he kakai kotoa pē ke teuteu ki Heʻene Hā‘ele ‘Anga Ua Maí. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:37–39, pea feinga ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi moʻoni naʻe fakamamafaʻi ʻe he ʻEikí ʻi he fakaʻosinga ʻo ʻEne talamuʻaki ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá. Ko e (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:37–38 ko ha veesi fakataukei folofola ia.)

Kapau kuo teʻeki ke ke fai ia, te ke fie fakaʻilongaʻi e ngaahi foʻi lea pe kupuʻi lea ʻokú ne akoʻi ʻa e ngaahi moʻoni ko ʻení: Kuo pau ke tau fekumi ʻi he ngaahi fekau kuo foaki ʻe he ʻEikí. ʻE fakahoko e folofola kotoa ʻa e ʻEikí ʻOku moʻoni e ngaahi folofola ʻa e ʻEikí ʻo tatau ai pē pe ʻokú Ne fakahoko ia pe ko ʻEne kau tamaioʻeikí.

  1. Makatuʻunga ʻi he meʻa kuó ke ako he ʻaho ní, ʻe lava fēfē ke faitāpuekina koe kapau te ke fekumi ʻi he ngaahi fekau mo e ngaahi fakahā kuo ʻomi ʻe he ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá? Hiki hoʻo ngaahi fakakaukaú ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá.

  2. Hiki ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, ha taumuʻa ke ako fakaʻaho e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá lolotonga e taʻu fakaakó. Fakakaukauʻi ʻa e taimi taimi, feituʻu, pea mo e fuoloa pe lahi ʻo e ngaahi peesi te ke ako ʻi he ʻaho takitaha ko e konga ia hoʻo taumuʻá.

ʻĪmisi
scripture mastery icon
Fakataukei Folofola—Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:37–38

Ke tokoniʻi koe ke ako maʻuloto e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:37, hiki ʻa e mataʻitohi ʻuluaki ʻo e foʻi lea takitaha ʻi ha laʻipepa. Lau maʻuloto ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:37 (ʻo fakaʻaongaʻi hoʻo folofolá ʻo ka fie maʻu) kae ʻoua kuó ke lava ʻo lau ʻa e foʻi vēsí kakato ʻo fakaʻaongaʻi pē e ngaahi ʻuluaki mataʻitohí. Hili iá pea tāmateʻi pe ʻufiʻufi ha niʻihi ʻo e ngaahi mataʻitohí pea toe lau maʻuloto ʻa e folofolá. Hokohoko atu e founga ko ʻení kae ʻoua kuo tamateʻi kotoa e ngaahi mataʻitohí pea lava ke ke lau maʻuloto ʻa e vēsí kakato. Toe fai ʻeni ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:38.

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ní ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e Tōkateline mo e Ngaahi Fuakava 1 peá u fakakakato ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi he (ʻaho).

    Ko e ngaahi fehuʻi, ngaahi fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: