Seminelí
ʻIuniti 32: ʻAho 1, Ngaahi Houalotu mo e Polokalama ʻo e Siasí.


ʻIuniti 32: ʻAho 1

Ngaahi Houalotu mo e Polokalama ʻo e Siasí.

Talateú

ʻI he hokohoko atu e tupu ʻa e Siasí, kuo ueʻi ʻe he ʻEikí e kau taki ʻo e Siasí mo e Kāingalotú ke fakahoko ʻa e ngaahi houalotu mo e ngaahi polokalama ʻi he Siasí ke tāpuekina ʻa e Kāingalotú. ʻI hono fuofua fokotuʻu e ngaahi houalotu mo e ngaahi polokalama ko ʻení, naʻe ʻikai ke fuʻu fie maʻu ia ʻo hangē ko e lolotongá ní, ka ʻi he tupu ʻa e Siasí, kuo nau mahuʻinga ki he ngāue ʻa e Siasí ki hono fakamoʻui ʻa e fānau ʻa e ʻOtua.

ʻOku tokoni ʻa e ngaahi Houalotú mo e ngaahi Polokalama ʻo e Siasí ke tau teuteu mo Fakalakalaka ki he Moʻui Taʻengatá

Fakakaukau ki he founga ʻoku tāpuekina ai hoʻo moʻuí ʻe he ngaahi houalotu mo e ngaahi polokalama ʻo e Siasí.

ʻOkú ke pehē ko e hā e taumuʻa ʻo e ngaahi houalotu ʻo e Siasí hangē ko e Kau Talavoú mo e Kau Finemuí? ‘Oku tokoni fēfē hono ‘iloʻi ʻa e taumuʻa ʻo e ngaahi houalotú kiate kinautolu ʻoku nau kau aí?

Lau ʻa e Mōsese 1:39, pea kumi pe ko e hā ʻa e ngaahi taumuʻa ʻa e Tamai Hēvaní ʻi he meʻa kotoa pē ʻokú Ne faí. Manatuʻi ko e moʻui taʻe faʻamaté ʻoku ʻuhinga ia ki he moʻui ʻo taʻengata ʻi ha tuʻunga toetuʻu. ʻE toetuʻu ʻa e kakai kotoa pē, ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, neongo ʻenau faiangahalá pe anga māʻoniʻoni ʻi he moʻui ní. ʻOku ʻuhinga ʻa e moʻui taʻengatá ki he moʻui ʻo taʻengata ʻi he ʻao ʻo e Tamai Hēvaní pea hoko ʻo hangē ko Iá.

Ko e hā e taumuʻa ʻo e Siasí ʻi heʻetau fakakaukau atu ko e taumuʻa ʻa e Tamai Hēvaní ke fakahoko e moʻui taʻe-faʻamaté mo e moʻui taʻengata ʻa ʻEne fānaú?

Koeʻuhí ko e taumuʻa ʻa e Tamai Hēvaní ko hono fakahoko ʻo e moʻui taʻemate mo e moʻui taʻengata ʻa ʻEne fānaú, ʻoku tatau pē ia mo e taumuʻa ʻa Hono Siasí. Naʻe fokotuʻu ʻe he Tamai Hēvaní ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui ní ke tokoniʻi ʻEne fānaú ke nau maʻu ʻa e moʻui taʻengatá.

  1. Hiki ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, ha ngaahi founga ʻoku tokoni ai ʻa e Siasí ki he Tamai Hevaní ke fakahoko e moʻui taʻe-faʻamaté mo e moʻui taʻengata ʻa ʻEne fānaú.

ʻOku ʻi ai ha niʻihi ʻo e ngaahi houalotu ʻa e Siasí — ʻoku ui ko e ngaahi houalotu ki he lakanga fakataulaʻeikí — mo ha ngaahi polokalama kehe ʻokú ne tokoniʻi kitautolu ke tau fakalakalaka ai ki he moʻui taʻengatá. Feinga ke ke ʻilo e hingoa ʻo ha niʻihi ʻo e ngaahi houalotú.

Mahalo naʻá ke ʻilo ʻa e hingoa ʻo e ngaahi houalotu ʻo e Kau Talavoú, Kau Finemuí, Palaimelí, Kau Fineʻofá, mo e Lautohi Faka-Sāpaté mo e ngaahi polokalama hangē ko e Seminelí mo e ʻInisitiuti Fakalotú mo e ʻefiafi faka-fāmili ʻi ʻapí.

Ke ke ʻilo ʻa e founga ʻoku tokoni mai ai ʻa e ngaahi houalotu mo e ngaahi polokalama ʻo e Siasí ke tau lava ʻo maʻu ʻa e moʻui taʻengatá, lau ʻa e lea koʻeni ʻa Palesiteni Poiti K. Peeka ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulau mā Uá. ʻOku fekauʻaki ʻa e lea ko ʻení mo e polokalama semineli mo e ʻinisititiutí, ka ko e tefitoʻi moʻoni ʻokú ne akoʻí, ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ia ʻi he ngaahi houalotu mo e ngaahi polokalama kehe ʻa e Siasí.

ʻĪmisi
Palesiteni Boyd K. Packer

“ʻI he hisitōlia ʻo e Siasí ʻoku ʻikai ha toe meʻa te ne fakatātaaʻi lelei ange ʻa e teuteu fakaepalōfita ʻa e kakaí ni ka ko e kamataʻanga ʻo e polokalama seminelí mo e ʻinisititiutí. Naʻe kamata ʻa e ngaahi polokalama ko ʻení ʻi he taimi naʻe fakalata aí ka naʻe ʻikai ke fuʻu fie maʻu ia. Naʻe tuku ange ha taimi ke tupu ʻo lahi pea hoko ko ha ʻā maluʻi [malu] ki he Siasí. Kuo nau hoko he taimí ni ko ha tāpuaki ki hono fakamoʻui ʻo ʻIsileli ʻo e kuongá ní ʻi he taimi faingataʻa lahi tahá” (“Teach the Scriptures” [address to CES religious educators, Oct. 14, 1977], 3; si.lds.org).

Kuo ueʻi ʻe he ʻEikí ʻa Hono kau takí ke nau fokotuʻu ʻa e ngaahi polokalama mo e ngaahi houalotu ʻi he Siasí ke teuteuʻi kitautolu ki he ngaahi ʻahiʻahi mo e ngaahi faingataʻa ʻoku tau fehangahangai mo ia ʻi he moʻui fakamatelié ni pea ke tokoniʻi kitautolu ke tau fakalakalaka ki he moʻui taʻengatá.

ʻI hoʻo lau tahataha ʻa e ngaahi fakamatala fakahisitōlia ko ʻení, kumi e ngaahi tali ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Naʻe kamata fēfē ʻa e houalotú pe polokalama? (Fakakaukau ke fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi tali ki he fehuʻi ko ʻení.)

  • ʻOkú ke pehē ʻokú ne teuteuʻi fēfē kitautolu ke tau fehangahangai mo e ngaahi ʻahiʻahi mo e ngaahi faingataʻa ʻi hotau kuongá?

  • ʻOkú ke pehē ʻokú ne tokoniʻi fēfē kitautolu ke tau fakalakalaka ki he moʻui taʻengatá?

Lautohi Faka-Sāpaté

ʻĪmisi
Sunday School class

ʻI he 1849 naʻe ʻi ai ha mēmipa ʻo e Siasí ko hono hingoá ko Lisiate Palanitaine naʻá ne ongoʻi ʻoku totonu ke ʻi ai ha feituʻu ke ako ai ʻa e fānaú ki he ongoongoleleí ʻi he ʻaho Sāpaté. Naʻe ʻosi fakahoko ʻe he Kāingalotu ʻi Pilitānia Lahí ʻa e ngaahi kalasi Lautohi Faka-Sāpaté, pea naʻe kamata ʻe Misa Palenitaine ʻa e ʻuluaki kalasi Lautohi Faka-Sāpaté ʻi ʻIutā ʻi hono uooti ʻi Sōleki Sití ʻi Tīsema ʻo e 1849. Taimi nounou pē mei ai, naʻe kamata ke ohi ʻe he ngaahi uooti kehé ʻa e founga tatau pē, ʻo takitaha fakaʻaongaʻi ʻenau ngaahi nāunau fakalēsoni. ʻI he 1867, naʻe fokotuʻu ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻa e Houalotu Lautohi Faka-Sāpate Teseletí, ʻa ia naʻe poupouʻi ai e fāitaha ʻi he nāunau fakalēsoní. ʻI he 1870, ne lahi hake ʻi he ngaahi kalasi Lautohi Faka-Sāpate ʻe 200 ne fokotuʻú. ʻI he ʻahó ni, ʻoku ʻi ai ha ngaahi kalasi Lautohi Faka-Sāpate lahi ʻo e ngaahi uōtí mo e koló.

Kau Finemuí

ʻĪmisi
three young women

Naʻe fakataha ʻa Palesiteni Pilikihami ʻIongi mo hono ngaahi ʻofefiné ʻi hono ʻapí ʻi he ʻaho 28 ʻo Nōvema, 1869, peá ne kole ange ke nau hoko ko ha kau taki ke tokoni ki honau toʻú ke maʻu ha fakamoʻoni ki he ongoongoleleí, ke molumalu honau teungá mo honau ʻenau ngaahi angafaí, pea fakaʻehiʻehi meí he ngaahi ākenga mo e ngaahi tōʻonga ʻo e māmaní. ʻI he 1870, naʻe fokotuʻu ha houalotu ʻo e kau finemuí ke tuʻuaki ʻa e ngaahi taumuʻa ko ʻení. Ko e houalotu ko ʻení naʻe ʻiloa ia ko e Kautaha Mutuale Fakalakalaka ʻa e Kau Finemuí (YWMIA), ʻa ia naʻe liliu mei ai ki he Kau Finemuí. ʻI he konga ki muʻa ʻo e 1970, naʻe fakafeʻiloaki ʻe he kau takí ʻa e polokalama Fakalakalaka Fakatāutahá. ʻI he 1985 naʻa nau fakafeʻiloaki ʻa e ngaahi tuʻunga ʻulungaanga mahuʻinga mo e kaveinga ʻo e Kau Finemuí.

Kau Talavoú

ʻĪmisi
two young men

Naʻe fokotuʻu ʻa e Kautaha Mutuale Fakalakalaka ʻa e Kau Finemuí (YMMIA) ʻi he ʻaho 10 ʻo Sune 1875, ʻi he malumalu ʻo e fakahinohino ʻa Palesiteni Pilikihami ʻIongí. Naʻe fakataumuʻa ʻa e houalotu ko ʻení ke tokoniʻi ʻa e kau talavoú ke tupulaki fakalaumālie mo fakaʻatamai pea ʻoange foki hanau ngaahi ʻekitivitī fakafiefia. ʻI he 1913, naʻe ngāue fakataha ʻa e Siasí mo e tamaiki Tangata Sikauti ʻo ʻAmeliká ʻi he ʻIunaiteti Siteití. ʻI he fakavahaʻapuleʻangá, kuo fakahoko ʻa e fengāueʻaki fakataha mo e ngaahi polokalama Sikauti kehé ki heʻene leleí. Naʻe fetongitongi foki mo e hingoa ki he houalotú, ʻo ʻuluaki liliu ki lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻElone– MIA, pea Lakanga Fakataulaʻeiki, pea toki ui ko e Kau Talavoú. Ne fakafeʻiloaki ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻi he 2001, ʻa e polokalama Fatongia ki he ʻOtuá.

Palaimelí

ʻĪmisi
four chldren singing

ʻI he 1877, naʻe pehē ʻe ʻAulola Sipenisā Lousa naʻá ne “ongoʻi mālohi ʻoku totonu ke fai ha meʻa fekauʻaki mo e ʻulungāanga ʻo e fānau tangata honau feituʻú ʻa ia ne nau lele tauʻatāina ʻi he loto koló he ʻaho mo e pō. Naʻá ne ongoʻi ko e tokolahi ʻo e fānau ko ʻení naʻe ʻikai ako‘i kiate kinautolu e ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi tuʻunga ʻulungaanga mahuʻingá [ke teuteuʻi kinautolu] ʻi he ʻilo pe ʻulungaanga ke ʻave ʻaki e ongoongoleleí ki muʻa, pe ke hoko ko ha mātuʻa pe tangataʻifonua lelei” (“History of Primary,” lds.org/callings/primary/getting-started/history-of-primary). Naʻá ne fakataha mo ʻIlaisa R. Sinou, ʻa ia naʻe hoko ʻi he taimi ko iá ko e palesiteni lahi ʻo e Fineʻofá, pea naʻá na maʻu ha ngofua meia Palesiteni Sione Teila ke fokotuʻu ha Palaimeli ʻi Fāmingitoni, ʻIutā, ʻi he malumalu ʻo e fakahinohino ʻa Pīsope Sione Hesí. Ko e fuofua fakataha Palaimeli, ne fakahoko ʻi he ʻaho 25 ʻo ʻAokosi, 1878, ne ʻi ai ha fānau tangata mo fefine ʻe 224. ʻI he 1880, naʻe ui ha Palesiteni lahi ʻo e Palaimelí, pea kamata hono fokotuʻu ʻo e ngaahi kalasi palaimelí ʻi ha ngaahi uooti lahi.

Seminelí mo e ʻInisititiuti Fakalotú

ʻĪmisi
youth class

ʻI he 1888, naʻe fokotuʻu ʻe he siasí ʻa e Poate Ako lahí mo e ngaahi ako ʻa e Siasí pea faʻu ha ngaahi kalasi fakalotu ke tokonaki ha tuʻunga fakalaumālie ki he ako fakamāmaní maʻanautolu naʻe ʻikai ke nau kau mai ki he ngaahi ako ʻa e Siasí. ʻI he 1912, naʻe fokotuʻu ʻe Siosefa F. Meulolo, ko ha palōfesa mo ha mēmipa ʻo e Siasí, ha palani ke fakaʻatā ʻa e fānau ako ʻi he ngaahi ako ʻa e puleʻangá ke nau kau ki he ngaahi kalasi fakalotú ko ha konga ia ʻo ʻenau ako ʻi he ʻahó. Naʻe ui ia ko e seminelí, pea naʻe fakahoko ʻa e ngaahi fuofua kalasí ʻo ofi ki he ʻApiako Māʻolunga Kalānité ʻi Sōleki Siti, ʻIutā, naʻe kau mai ki ai ha fānau ako ʻe toko 70. ʻI he mafola ʻa e polokalama seminelí, naʻe fokotuʻu ha polokalama tatau mo iá maʻá e toʻu tupu kei taʻu kolisí. Naʻe fakahingoa ia ko e ʻInisititiuti Fakalotu ʻo e Siasí, pea naʻe kamata ʻa e ngaahi kalasi ʻinisititiutí ʻi he 1926 ʻi Mosikou, ʻAitahō. ʻI he konga kimuʻa ʻo e 1950 tupú naʻe kamata ai ha polokalama semineli pongipongí ʻi Kalefōnia, naʻe kamata ʻa e polokalama semineli ako pē ʻi ʻapí ʻi he 1960 tupú, pea kuo hokohoko atu ʻa e seminelí mo e ʻinisititiuti fakalotú ke mafola atu ki he funga ʻo e māmaní.

Efiafi Fakafāmili ʻi ʻApí

ʻĪmisi
family with scriptures

Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Siosefa F. Sāmita ʻo pehē ʻoku totonu ke hoko ʻa e ngaahi polokalama ʻo e Siasí “ke fakalahi atu ki he ngaahi akonaki mo e ako ʻi ʻapí. He ʻikai ʻi ai ha kiʻi tamasiʻi ʻe taha meí ha toko teau ʻe hē, kapau ko e ʻātaki ʻo ʻapí, mo e ngaahi akó, ʻoku fenāpasi mo e moʻoni ʻi he Ongoongolelei ʻa Kalaisí.”(“Worship in the Home,” Improvement Era, Tīsema 1903, 138). ʻI he 1909, naʻe kamata ʻe he Siteiki Kalānite ʻi Sōleki Siti, ʻIutaá, ha polokalama efiafi fakafāmili fakauike ʻi ʻapi, ʻa ia naʻe pehē ʻe Palesiteni Sāmita naʻe ueʻi fakalaumālie. ʻI he 1915 naʻe fokotuʻu ai ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí ke ohi ʻa e efiafi fakafāmili fakamāhina ʻi ʻapí ʻi he kotoa ʻo e Siasí. Naʻe talaʻofa ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻo pehē: “Kapau ʻe talangofua ʻa e Kāingalotú ki he faleʻi ko ʻeni [ke tauhi ʻa e efiafi ʻi ʻapí], ʻoku mau palōmesi atu ʻe tupu mei ai ha ngaahi fuʻu tāpuaki lahi. ʻE tupulaki ʻa e ʻofá ʻi ʻapi pea mo e talangofua ki he mātuʻá. ʻE fakatupulaki ʻa e tuí ʻi he loto ʻo e kau talavou ʻo ʻIsilelí, pea te nau maʻu ʻa e mālohi ke fakafepakiʻi ʻa e ngaahi mālohi ʻo e tēvoló pea mo e ngaahi ʻahiʻahi ʻoku nau fetaulaki mo iá., Messages of the First Presidency of The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints, 6 vols. [1965–75], 4:339). Hili ha taʻu ʻe nimangofulu mei ai, naʻe pulusi ʻe he Siasí ha ngaahi tohi lēsoni maʻá e ngaahi fāmilí ke fakaʻaongaʻi ʻi he fakahinohino fakauike ʻo e ongoongoleleí. ʻI he 1970, naʻe tuku mavahe ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻa e ʻefiafi Mōnité ki he ʻefiafi fakafāmili ʻi ʻapí pea fanongonongo ke ʻoua naʻa toe ʻi ai ha ʻekitivitī ʻa e Siasí ʻe fai ʻi he pō ko iá.

Naʻe ʻuluaki fakalele tauʻatāina ʻa e ngaahi houalotu mo e polokalama kotoa pē. ʻI he tupu vave a e Siasí ʻi he 1950, naʻe fakatokangaʻi ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻa e fie maʻu ke vakaiʻi ʻa e founga naʻe fakahoko ai ʻe he ngaahi houalotú ʻa e ngaahi taumuʻa ʻo e Siasí. Naʻa nau fakakaukau ke fakatahatahaʻi mo fakafekauʻaki ʻa e ngaahi houalotu mo e ngaahi polokalama kotoa pē ʻa e Siasí ʻi he puleʻi pea ʻi hono fili ʻo e nāunau fakalēsoní fakatouʻosi. Naʻe tokoni ʻa e ngaahi liliu ko ʻení ke aʻusia lelei ange ʻe he ngaahi houalotú mo e ngaahi polokalamá ʻa e ngaahi fie maʻu faingataʻa ʻo e tupu ʻa e Siasí pea mo fakamālohia ʻa e fāmilí. ʻI he ngaahi feinga fakafekauʻaki ko ʻení, ʻe fakahoko ʻa e ngaahi houlotu kotoa pē ʻi he malumalu ʻo e fakahinohino ʻa e kau taki lakanga fakataulaʻeikí, ʻa ia ʻokú ne maʻu ʻa e ngaahi kī ke pulé.

ʻIkai ngata aí, ʻi he malumalu ʻo e fakahinohino ʻa e kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, naʻe fokotuʻu ha Potungāue Fakafekauʻaki ke nau vakaiʻi, fakafuofuaʻi mo fakafekauʻaki ʻa e ngaahi nāunau kotoa pē naʻe pulusi ʻe he Siasí. Naʻe fai ʻeni ke tokoni ki hono tauhi e ngaahi tokāteliné ke haohaoa koeʻuhí ke ʻoua naʻa taʻe mahino ʻa e ngaahi akonaki ʻa e Siasí.

Fakalaulauloto ki he founga ʻoku tokoni ai e fāitaha mo hono fakafekauʻaki ʻa e ngaahi houalotu ʻa e Siasí ʻi he malumalu ʻo e lakanga Fakataulaʻeikí ke aʻusia lelei ʻa e taumuʻa ʻa e Tamai Hēvaní ki heʻene fānaú.

  1. Fakalaulauloto ki he tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻI heʻetau ngāue ʻi he ngaahi houalotu mo e polokalama ʻo e Siasí, ʻoku tau maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku fakafou mai ʻia kinautolu. Hili iá pea tali ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Kuo tāpuekina fēfē ʻe he ngaahi houalotu ʻo e Siasí hoʻo moʻuí?

    2. Kuo tāpuekina fēfē hoʻo moʻuí ʻe he Fatongia ki he ʻOtuá pe ko e polokalama Fakalakalaka Fakatāutahá?

  2. Hiki ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, ha taumuʻa ʻe taha pe ua ke fakatupulaki hoʻo kau ki he ngaahi houalotu mo e polokalama ʻa e Siasí. ʻE lava ke tokoni atu ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ke ke fakakaukau ki he ngaahi taumuʻa ke fokotuʻú: ʻE fēfē nai haʻo kau kakato ki he Kau Talavoú pe Kau Finemuí. ʻI he Lautohi Faka-Sāpaté? ʻI he efiafi fakafāmili ʻi ʻapí? ʻI he seminelí?

  3. Tali e fehuʻi ko ení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá: ʻE lava ke tokoni fēfē ʻa hoʻo kau ki he ngaahi houlotu mo e polokalama ʻa e Siasí ke teuteuʻi koe ke ke maʻu ʻa e lakanga taulaʻeiki faka-Melekisētekí pe ko haʻo hiki ki he Fineʻofá?

  4. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ní ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e lēsoni ki he “Ngaahi Houalotu mo e Polokalama ʻo e Siasí” peá u fakakakato ia ʻi he (ʻaho).

    Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe ki heʻeku faiakó: