Seminelí
ʻIuniti 15: ʻAho 3, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68


‘Iuniti 15: ‘Aho 3

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68

Talateú

ʻI he ʻaho 1 ʻo Nōvema ʻo e 1831, ne fakataha ai ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo ha kulupu ʻo e kaumātuʻá ʻi Hailame, ʻOhaiō, ki ha konifelenisi makehe. Ne nau aleaʻi hono pulusi ʻo e Tohi ʻo e Ngaahi Fekaú, ko hano fakatahatahaʻi ia ʻo e ngaahi fakahā kuo maʻu ʻe he Palōfitá. Naʻe kole ʻe ha toko fā ʻo e kaumātuʻá ʻi he konifelenisí kia Siosefa Sāmita ke fehuʻi ki he ʻEikí fekauʻaki mo Hono finangalo kiate kinautolú. Ke tali e kole ko ʻení, naʻe maʻu ʻe he Palōfitá ha fakahā ʻa ia ʻoku lekooti he taimí ni ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68. ʻOku kau ʻi he fakahaá ʻa e faleʻi kiate kinautolu ʻoku ui ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí, ngaahi fakahinohino fekauʻaki mo e fatongia ʻo e kau pīsopé, pea mo ha fekau ki he mātuʻá ke akoʻi ʻenau fānaú ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi ouau ʻo e ongoongoleleí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:1–12

ʻOku foaki ʻe he Fakamoʻuí ha faleʻi kiate kinautolu ʻoku ui ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí

ʻĪmisi
ongo sisitā

Fakakaukau ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā e ngaahi hohaʻa pe meʻa ʻe tokanga ki ai ha taha fekauʻaki mo e ngāue fakafaifekau taimi kakató?

  • Ko e hā ha ngaahi ʻuhinga ʻoku faʻa ongoʻi tailiili ai e kakaí fekauʻaki mo hono vahevahe ʻo e ongoongoleleí mo honau fāmilí mo e kaungāmeʻá?

Lolonga ha konifelenisi ʻi Nōvema 1, ʻo e 1831, ne fakaofi atu e kaumātuʻa ʻe toko fā te nau ngāue fakafaifekaú ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻo kole ke nau ʻiloʻi ʻa e finangalo ʻo e ʻEikí fekauʻaki mo kinautolú. Ke tali iá, naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ha sīpinga ki hono malangaʻi ʻo e ongoongoleleí.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:1–5, ʻo kumi ha sīpinga ki hono malangaʻi ʻo e ongoongoleleí. Fakakaukau ke fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa ʻokú ke maʻú. (Te ke maʻu e foʻi lea ko e sīpinga ʻi he veesi 2 mo e 3. Ko e sīpingá ko ha founga pe fakatātā.)

Ko e fē ʻi he ngaahi meʻa ko ʻení ʻoku ʻikai ko e konga ia ʻo e sīpinga ki hono malangaʻi ʻo e ongoongoleleí, ʻo hangē ko ia ʻoku maʻu ʻi he veesi 1?

  • Hivaʻi ʻa e ngaahi hiva ʻo e ʻofa taʻengatá.

  • Malanga ʻa e ongoongoleleí ʻaki ʻa e Laumālié.

  • Fealēleaʻaki mo kinautolu ʻokú ke akoʻí.

  • Fakamatalaʻi ʻa e folofolá.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:6, ʻo kumi e toe fakalotolahi ne ʻoange ʻe he ʻEikí ki Heʻene kau tamaioʻeikí.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e hā e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻokú ke vakai ki ai ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:6 ʻe ala ʻomi ʻa e fakafiemālié ki ha faifekau?

    2. Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ke ʻiloʻi ʻoku poupouʻi ʻe he ʻEikí ʻEne kau faifekau faivelengá?

    3. Ko e hā ha founga ʻe ala tokoniʻi ai koe ʻe he talaʻofa ko ʻení ʻi hoʻo feinga ke vahevahe ʻa e ongoongoleleí he taimi ní?

Mahalo te ke fie hiki ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ení ʻi hoʻo folofolá ofi ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:4: ʻI hono ueʻi ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ʻa e kau tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí, ʻe tataki ʻe heʻenau ngaahi leá ʻa e kakaí ki he fakamoʻuí.

ʻĪmisi
Ko ʻEletā M. Lāsolo Pālati ʻi heʻene lea ʻi ha konifelenisi lahi

Neongo ʻe lava ʻe kinautolu ʻoku fakanofo ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ʻo tokoni ke tau ʻiloʻi e finangalo ʻo e ʻEikí, ka ko e Palesiteni pē ʻo e Siasí ʻokú ne maʻu e totonu ke maʻu mo fakahā ʻa e finangalo ʻo e ʻEikí ki he Siasí fakakātoa. ʻI heʻene fakahinohinó, ʻoku maʻu foki ʻe he kau mēmipa ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e mafai ke fakahā ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá kiate kitautolú. Ko ia ai, ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ne akoʻi ʻi he veesi 4 ʻi he taimi kotoa pē ʻoku lea ai ha mēmipa ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí pe Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻi he konifelenisi lahí.

Toe lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:3–5 , pea ʻiloʻi ha talaʻofa ʻoku fai ʻe he ʻEikí ki Heʻene kau tamaioʻeiki ne fakanofó. Fakakakato leva e fakamatala ko ʻení: ʻI he lea ʻa e kau tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí ʻi hono ueʻi kinautolu ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní, ko ʻenau ngaahi leá ʻoku .

  1. Tali e fehuʻi ko ení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá: Ko e hā e ngaahi founga ke fakaafeʻi ʻaki e ivi tākiekina ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi heʻetau vahevahe ʻa e ongoongoleleí?

ʻOku tau lau ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:7–12, naʻe ui ʻe he ʻEikí ʻa e kaumātuʻa ʻe toko fā ko ʻení ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí pea papitaiso ʻa kinautolu ʻe tuí. ʻOku tau lau foki fekauʻaki mo e ngaahi tāpuaki ʻoku nau maʻú pea mo kinautolu ʻoku tui ki heʻenau ngaahi leá.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:13–24

ʻOku fakahā ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi fie maʻu ki he lakanga ʻo e pīsopé

Fakakaukau ʻoku fehuʻi atu ʻe ha kaungāmeʻa ʻo ha tui fakalotu kehe, “Naʻe founga fēfē hono fili hoʻomou pīsopé?” Ko e hā te ke lea ʻakí?

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:14–15, 20, ʻo kumi e founga hono fili ʻo e kau pīsopé.

ʻOku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea ko e “hako totonu ʻo ʻĒloné” ki he hako ʻo e tokoua ʻo Mōsesé, ʻa ʻĒlone ʻi he Fuakava Motuʻá. ʻE maʻu ʻe he hako ko ʻení ha totonu ki he lakanga ʻo e Pīsope Pulé kapau ʻe ui mo fakangofua ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí. ʻI he kuonga ʻo Mōsesé ko e hako pē ʻo e faʻahinga ʻo Līvaí ne nau maʻu e lakanga taulaʻeiki faka-Līvaí pe faka-ʻĒloné. Ne pau ko e taha ko ha hako ʻi he toto ʻo e laine ko ʻení ke ne maʻu e lakanga fakataulaʻeikí. Ne tukufakaholo ʻa e totonu ke maʻu ʻa e lakanga fakataulaʻeiki ko ʻení mei he tamaí ki he fohá. ʻI he taimi ko iá, kapau ne ʻikai maʻu ʻe he tamaí ʻa e lakanga fakataulaʻeikí, he ʻikai maʻu ʻe ha foha ʻa e faingamālie ko iá.

Tohiʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ení ʻi hoʻo folofolá: Kuo pau ke fakangofua ʻa e kau Pīsopé ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí pea fakanofo kinautolu ʻi he mafai totonú.

ʻI he ngaahi fuofua ʻaho ʻo e Siasí, naʻe fakanofo pea vaheʻi ʻa e kau pīsopé kotoa ʻe he kau mēmipa ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí. ʻI he Siasí he ʻahó ni, ʻoku kei moʻoni pē ʻeni ki he Pīsope Pulé. Ka neongo ia, ko hono uiuiʻi, fakanofo, mo vaheʻi ʻo e kau pīsopé ʻoku tataki ia ʻe he kau palesiteni fakasiteikí ʻi he fakahinohino ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí. ʻOku fekumi ha palesiteni fakasiteiki, mo e poupou mei hono ongo tokoni ʻi he kau palesitenisī fakasiteikí, ki ha fakahā ke ʻiloʻi ʻa e taimi ke ui ai ha pīsope foʻou pea mo hai ke uí. ʻOkú ne ʻave ʻene fokotuʻú ki he Kau Palesitenisī ʻUluakí ke fakangofua. ʻI hono fakangofua ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻa e uiuiʻi ko ʻení, ʻoku nau fakamafaiʻi ʻa e palesiteni fakasiteikí ke fakanofo mo vaheʻi ʻa e pīsope foʻoú.

  1. Tali e fehuʻi ko ení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá: Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ke ʻiloʻi naʻe fakangofua ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí hono uiuiʻi hoʻo pīsopé?

Kimuʻa pea toki maʻu ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68, ko ʻEtuate Pātilisi pē ʻa e pīsope ʻi he Siasí. ʻI hono ui e kau pīsope kehé, ne hoko ʻa Pīsope Pātilisi ko e Pīsope Pulé. ʻI he ʻahó ni ko e Pīsope Pulé ko ha Taki Maʻolunga pea ʻokú ne maʻu e fatongia ki he uelofea fakatuʻasino ʻo e Siasí fakakātoa (vakai, T&F 107:68).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:25–35

ʻOku fekauʻi ʻe he ʻEikí e mātuʻá ke akoʻi ʻenau fānaú

ʻOku ʻi ai na ha taimi ʻokú ke fakakaukau ai ki he faingamālie ke mali pea maʻu ha fānau ʻi ha ngaahi taʻu siʻi?

Hiki ha ngaahi meʻa ʻe tolu te ke loto ke akoʻi ki hoʻo fānaú:

ʻĪmisi
Ko hono akonekina ʻe ʻĀtama mo ʻIvi ʻena fānaú

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:25–27, pea fakaʻilongaʻi e ngaahi tokāteline naʻe fekauʻi ʻe he ʻEikí ki he mātuʻá ke akoʻi ki heʻenau fānaú. Kapau ʻoku ʻikai kau ʻa e ngaahi meʻá ni ʻi hoʻo lisí, fakakaukau ke tānaki atu kinautolu.

  1. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, ʻa e ʻuhinga ʻokú ke pehē ai ʻoku fekauʻi ai e mātuʻá ke akoʻi ʻenau fānaú ke mahino kiate kinautolu ʻa e tokāteline ʻo e fakatomalá, tui kia Kalaisí, papitaisó, mo e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní. Ko e hā e founga kuo tokoniʻi ai koe ʻe hoʻo mātuʻá ke ako e ongoongoleleí? Fakakaukau ke fai kiate kinaua ha kiʻi tohi fakamālō.

Naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:28–31, ha toe faleʻi ki he mātuʻá, pea pehē ki he Kaingalotu ʻi Saioné.

  1. Ke tokoni ʻi hoʻo teuteu ke hoko ko ha mātuʻá, fakakakato ha ʻekitivitī ʻe ua pe lahi ange ʻi he ngaahi ʻekitivitī ko ʻení. Tali ʻa e ngaahi fehuʻí ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá.

    1. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:28, ʻo kumi e meʻa ʻoku fekauʻi ʻe he ʻEikí ke akoʻi ʻe he mātuʻá ki heʻenau fānaú.

      • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻe mahuʻinga ai ke ke akoʻi hoʻo fānaú ke lotú?

      • Ko e hā e founga ne akoʻi ʻaki koe ke lotú?

      • Kuo tāpuekina fēfē koe mo ho fāmilí ʻe he lotú?

      • ʻI hoʻo fakakaukaú, ʻoku tokoniʻi fēfē kitautolu ʻe he lotú ke “ʻaʻeva angatonu ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí”?

    2. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:29, ʻo kumi e meʻa ʻoku fekau ʻe he ʻEikí ki he kakai ʻo Saioné (kaingalotu ʻo e Siasí) ke faí.

      • Ko e hā kuó ke ako mei hoʻo mātuʻá pe ko e niʻihi kehé ʻo kau ki hono tauhi ʻo e ʻaho Sāpaté ke māʻoniʻoní?

      • Ko e hā te ke lava ʻo fai ke tokoni ki ho fāmilí ke tauhi e ʻaho Sāpaté ke māʻoniʻoní?

    3. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:30, ʻo kumi e meʻa ʻoku fekauʻi ʻe he ʻEikí e mātuʻá mo e fānaú ke faí. (Fakatokangaʻi ange ko e foʻi lea ko e nofo noá ʻoku ʻuhinga ia ki ha taha ʻoku fakapikopiko pe ʻikai kau ʻi he ngaahi ngāue ʻoku ʻaongá.)

      • Ko e fē taimi kuó ke mamata ai ki he ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu ʻi he ngāue mālohí?

      Lau ʻa e fakamatala ko ʻeni fekauʻaki mo e nofo noá: “Kuo fekau ʻe he ʻEikí ke ʻoua naʻa tau nofo noa. ʻE lava ke tupu mei he nofo noá ʻa e ʻulungaanga taʻe feʻungá, maumau ʻo e ngaahi vaá,pea pehē ki he faiangahalá. Ko e founga ʻe taha ʻo e nofo noá ʻa hono fakamoleki ʻo e taimi lahi ʻi he ngaahi ʻekitivitī ko ia ʻoku nau taʻofi koe mei hono fai ʻo ha ngāue ʻoku ʻaongá, hangē ko hono fakaʻaongaʻi ʻo e ʻInitanetí, vaʻinga keimi vitioó, mo e sio televīsoné” (Ki hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú [kiʻi tohi, 2011],40).

      • ʻE lava fēfē ke iku ʻa e nofonoá ki he faiangahalá?

      • Ko e hā ha ngaahi meʻa ʻe lava ke tokoni ki ha taha ke ikunaʻi e nofo noá?

    4. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:31–32, ʻo kumi e meʻa ʻoku fekau ʻe he ʻEikí ke fai ʻe he mātuʻá mo e fānaú .

      • ʻOkú ke pehē ko e hā e founga ʻe uesia ai ʻe he mānumanú ha fāmili?

      • Ko e hā te ke lava ʻo fai ʻi hoʻo moʻuí ke ikunaʻi ai e siokitá mo e mānumanú?

  2. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke teuteu he taimí ni ke hoko ko ha mātuʻa leleí?

    2. Ko e hā e taumuʻa ʻe lava ke ke fokotuʻu ʻe tokoni atu ke ke teuteu ke hoko ko ha mātuʻa leleí?

  3. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ní ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68 peá u fakakakato ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi he (ʻaho).

    Ko e ngaahi fehuʻi, ngaahi fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: