Seminelí
ʻIuniti 18 ʻAho 2, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:43–120


ʻIuniti 18: ʻAho 2

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:43–120

Talateú

ʻI he ʻaho 22 mo e 23 ʻo Sepitema 1832, naʻe maʻu ai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84. Naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotú ʻi he fakahā ko ʻení ʻa hono mahuʻinga ʻo e tokanga ki he folofola ʻa e ʻOtuá peá Ne tauteaʻi kinautolu ʻi heʻenau fakavaʻivaʻinga ʻaki e Tohi ʻa Molomoná mo e ngaahi fekau kimuʻá. ʻIkai ngata aí, ka naʻá Ne fakamamafaʻi ʻa e tufakanga ʻo e Kau ʻAposetoló mo e kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki kehé ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ʻi he funga ʻo e māmaní, peá Ne fakamatalaʻi ʻa e founga ʻe fakahoko ʻaki e ngāue ko ʻení.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:43–61

ʻOku akoʻi ʻe he ʻEikí ʻa e mahuʻinga ʻo e tokanga ki he folofola ʻa e ʻOtuá

Fakakaukau ki hoʻo ngaahi feinga ke ako fakaʻaho e folofolá. ʻOku lelei fēfē hoʻo fakahoko e taumuʻa ko ʻení?

  1. ʻOku faʻa faingataʻa he taimi ʻe niʻihi ke tauhi ha tōʻonga moʻui ʻo e ako folofola fakaʻahó. Lisi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ha ngaahi pole ʻokú ke fehangahangai mo ia ʻi hoʻo feinga ke ako e folofolá he ʻaho kotoa pē. Tohi ʻo kau ki ha taimi naʻá ke fili ai ke ako e folofolá neongo ʻene faingataʻá. Ne tāpuekina fēfē koe ʻi hoʻo fai iá?

ʻI he hoko atu hoʻo ako e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84, te ke ako ʻa e ngaahi moʻoni ko ia ʻe lava ke ueʻi ai koe ke hokohoko atu pē hoʻo feinga ke ako fakaʻaho e folofolá. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:43–44, pea feinga ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi foʻi lea mo e ngaahi kupuʻi lea ʻoku nau akoʻi ʻa e mahuʻinga hono ako mo fakaʻaongaʻi ʻa e folofola ʻa e ʻEikí. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa ʻokú ke maʻú.

Ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:45–46. ʻOku tokoni ʻa e ngaahi veesi ko ʻení ke mahino kiate kitautolu kapau te tau tokanga faivelenga ki he folofola ʻa e ʻOtuá, ʻe fakamāmaʻi kitautolu ʻo fakafou ʻi he Laumālie ʻo Kalaisí.

Fakatokangaʻi ange ʻa e kupuʻi lea “ʻa e Laumālie ʻo Sīsū Kalaisí” ʻi he veesi 45. Ko ha kupuʻi lea ʻe taha ʻoku ʻuhinga tatau mo iá ko e “Maama ʻo Kalaisí.” Ko e Maama ʻo Kalaisí “ko ha fakaivia ki he leleí, ʻi he moʻui ʻa e kakai kotoa pē. … ʻOku ui ʻi he folofolá he taimi ʻe niʻihi ʻa e Maama ʻa Kalaisí ko e Laumālie ʻo e ʻEikí, Laumālie ʻo e ʻOtuá, Laumālie ʻo Kalaisí, pe ko e Maama ʻo e Moʻuí.

“ʻOku ʻikai totonu ke fetoʻoaki ʻa e Maama ʻa Kalaisí mo e Laumālie Māʻoniʻoní. ʻOku ʻikai ko ha taha ʻeni ia ʻo hangē ko e Laumālie Māʻoniʻoní. ʻOku hanga ʻe hono mālohí ʻo taki ʻa e kakaí ke nau ʻilo ʻa e ongoongolelei moʻoní, papitaiso, pea mo maʻu ʻa e meʻaʻofa ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní” (Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí: Ko Ha Huluhulu Ki he Ongoongoleleí [2004],113).

Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Poiti K. Peeka ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē ʻoku maʻu ʻe he tokotaha kotoa pē ʻa e Maama ʻo Kalaisí pea “ʻe tatau ai pē pe ko e maama ko ʻeni ʻi lotó, ʻa e ʻilo ko ʻeni ʻo e tonú mo e halá, ʻoku ui ia ko e Maama ʻo Kalaisí, ongoʻi e meʻa ʻoku totonú, pe konisēnisí, ka te ne lava ke tataki kitautolu ke liliu ʻetau ngaahi tōʻongá—tukukehe kapau te tau fakangaloʻi pe tukunoaʻi ia” (“The Light of Christ,” Ensign pe Liahona, Apr. 2005, 8–9).

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:47, pea fakakakato ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻo fakatefito ʻi he meʻa ʻokú ke ʻiló: Kapau te tau tokanga ki he Laumālié, te tau .

ʻI hoʻo lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:48, fakatokangaʻi ange ʻa e meʻa ʻe fai ʻe he Tamaí ʻi heʻetau haʻu kiate Iá.

ʻIkai ngata pē ʻi hono maʻu ʻa e Maama ʻo Kalaisí, ka ʻe lava ʻa e niʻihi fakafoʻituituí ʻo maʻu e takaua ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní hili ʻenau fai e fuakava ʻo e papitaisó. Te nau lava ʻo maʻu ha toe maama makehe ʻo fakafou ʻi he meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní, pea tataki ke foki ki he ʻafioʻanga ʻo e Tamaí ke maʻu ʻa e moʻui taʻengatá.

Fakakaukau ki ha taimi naʻá ke feinga ai ke ʻaʻeva ʻi he fakapoʻuli lōlō fakatuʻasinó. ʻOku ʻi ai nai ha faikehekehe ʻi hoʻo ʻaʻeva ʻi he fakapoʻuli lōloó ʻo fakafehoanaki ki he taimi ʻoku maama aí? ʻOku faʻa fakamatala ʻa e folofolá ki he fakapoʻulí ko ha fakataipe ʻo ha tuʻunga fakalaumālie. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:49–53, pea feinga ke ʻiloʻi pe ko hai naʻe folofola e ʻEikí ʻoku ʻi he fakapoʻulí pea mo e ʻuhinga ʻoku nau ʻi he tuʻunga ko iá.

  1. Tali e fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá: Ko e hā e founga ʻoku hangē ai e nofo pōpula ʻi he angahalá ko e nofo ʻi he fakapoʻulí?

Fakalaulauloto ki he meʻa ʻokú ke ongoʻi ʻoku fie maʻu ke ke fai lelei ange ke maʻu ʻa Hono leʻó mo fakaʻehiʻehi mei he pōpula ʻo e angahalá.

ʻIkai ngata pē ʻi he pehē ʻoku ʻi he fakapoʻulí e māmaní, ka naʻe folofola ʻa e ʻEikí kuo fakapoʻuli ʻe ʻatamai e kāingalotu ʻo e Siasí. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:54–56, ʻo kumi e ongo ʻuhinga ne fakapoʻuli ai honau ʻatamaí.

ʻOku ʻuhinga ʻa e fakavaʻivaʻingaʻaki ha meʻá ke tukunoaʻi pe taʻe fakaʻapaʻapaʻi pe taʻe tokangaʻi ia. Ko e hā e founga ʻe lava ke fakapoʻuli ai e ʻatamai ʻo ha taha ʻaki hano fakavaʻivaʻingaʻaki ha meʻa ʻoku toputapu? ʻOku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:54, ko e “ko hoʻomou fakavaʻivaʻingaʻaki ʻa e ngaahi meʻa kuo mou maʻú” ki he ʻikai fai pau ʻa e Kāingalotú ki he meʻa kuo tohi ʻi he Tohi ʻa Molomoná mo e ngaahi fekau kimuʻá.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:57–58 ke ʻiloʻi e meʻa ne fakavaʻivaʻingaʻaki ʻe he Kāingalotú pea mo e meʻa ne fie maʻu ke nau fai ke fakaʻehiʻehi ai mei ha tautea mo ha fakamāú. (ʻOku ʻuhinga e foʻi lea tautea ʻi he ongo veesi ko ʻení ki he tautea mei he ʻOtuá pe ko ha ʻahiʻahi.)

Fakatokangaʻi ange naʻe taʻe tokanga e Kāingalotú ki he Tohi ʻa Molomoná pea pehē ki he “ngaahi fekau ʻi muʻa” kuo ʻoange ʻe he ʻEikí kiate kinautolú. Naʻe pehē ʻe ʻEletā Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá: “Mahalo ko e ngaahi fekau ko ʻeni ʻi muʻá ko e ngaahi fakahā ia ʻa e ʻEikí ʻi muʻá, ʻo hangē ko ia ʻoku ʻi he Tohi Tapú (ʻa e Fuakava Motuʻá mo e Fuakava Foʻoú) pea ʻi he ngaahi fakahā ʻi onopooni kuo ʻosi fai ki he Kāingalotú (vakai, History of the Church, 1:318, 320)” (“Another Testament of Jesus Christ,” Ensign, Mar. 1994, 63).

ʻOku tau ako mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:57–58, ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kapau te tau fakavaʻivaʻingaʻaki e folofola ʻa e ʻOtuá, ʻe fakapoʻuli hotau ʻatamaí pea ʻe fakamalaʻiaʻi kitautolu.

Lau e fakamatala ko ʻeni ʻa Palesiteni Eselā Tafi Penisoní:

ʻĪmisi
Palesiteni Ezra Taft Benson

“ʻOku fakatefito nai e ngaahi nunuʻa taʻengatá ʻi he founga ʻo ʻetau tali ki [he Tohi ʻa Molomoná]? ʻIo, ʻokú ne tāpuakiʻi pe fakamalaʻiaʻi kitautolu.

“ʻOku totonu ke ʻai ʻe he Kāingalotu kotoa ke hoko hono ako ʻo e tohí ni ko ha ngāue he moʻuí kotoa. Ka ʻikai ke fai ia, ʻokú ne tuku hono laumālié ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki mo liʻaki ʻa e meʻa te ne ʻoange ki heʻene moʻuí kotoa ʻa e uouangataha fakalaumālie mo fakaeʻatamaí. ʻOku ʻi ai ha faikehekehe ʻi ha tokotaha ului ʻoku langa ʻi he maka ʻo Kalaisí ʻo fakafou ʻi he Tohi ʻa Molomoná pea nofo mo pīkitai ki he vaʻa ukamea ko iá, pea mo ha tokotaha ʻoku ʻikai ke ne fai ia” (“The Book of Mormon Is the Word of God,” Ensign, May 1975, 65; vakai foki, “The Book of Mormon Is the Word of God,” Ensign, Jan. 1988, 5).

“Kapau naʻe valokiʻi ʻa e kau fuofua Kāingalotú ʻi heʻenau fakavaʻivaʻingaʻaki e Tohi ʻa Molomoná, ʻoku siʻi ange nai ʻa hono fakamalaʻiaʻi kitautolú ʻo kapau te tau fai e meʻa tatau? …

“… ʻOua naʻa tuku ke tau kei nofo ʻi he fakaangá, mo hono fakamamahí mo e fakamāú, ʻaki ʻetau fakamaʻamaʻaʻi ʻa e meʻaʻofa maʻongoʻonga mo fakaofo ko ʻeni kuo foaki ʻe he ʻEikí kiate kitautolú. Kae tuku ke tau ikunaʻi ʻa e ngaahi talaʻofa ʻoku fekauʻaki mo hono mataʻikoloaʻaki ia ʻi hotau lotó” (“The Book of Mormon—Keystone of Our Religion,” Ensign, Nov. 1986, 4–5, 7).

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Te ke fakamatalaʻi fēfē hoʻo fakaʻaongaʻi e Tohi ʻa Molomoná?

    2. Ko e hā te ke lava ʻo fai ke hoko hoʻo ako iá ko ha ngāue he moʻuí kotoa?

    3. Ko e hā te ke fai ke ke ako faivelenga ange ai e folofolá pea moʻui ʻaki e ngaahi moʻoni ʻokú ke ako meiate kinautolú?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:62–120

ʻOku fai ʻe he ʻEikí ha ngaahi fakahinohino kiate kinautolu ʻoku ui ke malanga ʻaki ʻEne ongoongoleleí

Fakakaukau ki he kakai ʻe laui piliona ʻoku nofo ʻi he māmaní. ʻOku fie maʻu ke maʻu ʻe he tokotaha kotoa pē ʻa e faingamālie ke ako ai e ongoongoleleí. Ka neongo ia, ʻoku ʻikai malava ke akoʻi ʻa e tokotaha kotoa pē ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, ʻa ia ʻoku nau maʻu e fekau ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ki he ngaahi puleʻanga kotoa pē, ke akoʻi ʻa e tokotaha kotoa.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:62, pea feinga ke ʻiloʻi ʻa e fakahinohino naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí kiate kinautolu ʻoku nau maʻu ʻa e fatongia ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí.

Fakatokangaʻi ange koeʻuhí he ʻikai lava ke ʻalu ʻa e kau taki ʻo e Siasí ʻo malanga ʻaki e ongoongoleleí ki he feituʻu kotoa pē, ʻoku pau ke nau ʻave ha niʻihi kehe ke tokoni kiate kinautolu. ʻE lava ke tokoniʻi kitautolu ʻe he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:62 ke mahino ʻoku maʻu ʻe he Kāingalotu kotoa pē ha fatongia ke ʻave ʻa e ongoongoleleí ki he māmaní kotoa.

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo:

ʻĪmisi
Palesiteni Spencer W. Kimball

“ʻOku fakamahino moʻoni ʻe he folofolá ʻi hono fakahaaʻi ʻoku fatongia ʻaki ʻe he kāingalotu kotoa pē ʻo e Siasí ke fakahoko e ngāue fakafaifekaú: ‘ʻOku taau mo e tangata kotoa pē kuo fai ki ai ʻa e fakatokangá ke ne fakatokanga ki hono kaungāʻapí foki.’ (T&F 88:81.)

“Kuo akoʻi mahino foki ʻe he kau palōfita ʻo e kuonga fakakosipeli ko ʻení ʻa e fakakaukau ko e ngāue fakafaifekaú ko e fatongia ia ʻo e kāingalotu kotoa pē. Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Tēvita O. Makei ʻa e tefitoʻi moʻoní ʻaki e ngaahi lea fakatukupā ko ʻení, ‘Ko e mēmipa kotoa pē ko ha faifekau!’ (Vakai, Conference Report, April 1959,122.” (“It Becometh Every Man,” Ensign, Oct. 1977, 3).

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:64–75, pea fakalaulauloto ki he ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ki he māmaní kotoa.

  1. Tali e fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá: Fakatatau ki he meʻa naʻá ke lau ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:64–75, ʻe founga fēfē hoʻo fakamatala fakanounouʻi e mahuʻinga hono akoʻi e ongoongolelei ʻa Sīsū Kalaisí ki he niʻihi kehé? Fakakakato leva e fakamatala ko ʻení: Te u fakahoko hoku fatongia ke vahevahe ʻa e ongoongoleleí ʻaki …

ʻI he lisi ko ʻení, laineʻi ha meʻa ʻokú ke manavasiʻi ki ai te ne ala fakatupu haʻo momou ke ngāue fakafaifekau taimi kakato maʻá e ʻEikí: manavasiʻi ke mavahe mei ʻapi, fāmilí, mo e kaungāmeʻá; manavasiʻi naʻa mole e ngaahi faingamālie fakaako mo fakangāué; manavasiʻi naʻa ʻikai lava ʻo totongi e ngāue fakafaifekaú; manavasiʻi ke lea ki he niʻihi kehé kau ki he ongoongoleleí; pea manavasiʻi hono ako ha lea fakafonua foʻoú.

Naʻe fakapapauʻi ange ʻe he ʻEikí kiate kinautolu ʻoku fakatoupīkoi pe manavasiʻi fekauʻaki mo e ngāue fakafaifekau maʻa Ná. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:80, 85, 87–88, ʻo kumi e ngaahi fatongia mo e tāpuaki ʻo e ngāue fakafaifekaú. Fakafonu e sātí ʻaki e meʻa ʻokú ke maʻú:

Ngaahi Fatongia ʻo e Ngāue Fakafaifekaú

Ngaahi Tāpuaki ʻo e Ngāue Fakafaifekaú

ʻOku fakapapauʻi ʻe he veesi ko ʻeni naʻá ke akó ʻi heʻetau vahevahe ʻa e ongoongoleleí, ʻe ʻiate kitautolu ʻa e ʻEikí, pea maluʻi mo fakamālohia kitautolu.

  1. Fakamatalaʻi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻa e founga ʻe lava ke takiekina ai ʻe he talaʻofa ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:80, 85, 88 hoʻo holi mo e malava ko ia ke vahevahe ʻa e ongoongoleleí.

Naʻe fakapapauʻi mai ʻe he ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:89–97, ko kinautolu ʻoku nau tali ʻa ʻEne kau faifekaú, ʻoku nau tali foki Ia pea ʻe faitāpuekina kinautolu. Naʻá ne akoʻi foki ʻe tukuange ʻe kinautolu ʻoku ʻikai tali ʻa ʻEne kau tamaioʻeikí mo ʻEne folofolá ʻa e ngaahi tāpuakí pea ʻe fakamalaʻiaʻi.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:98–102. ʻOku ʻi he ngaahi veesi ko ʻení ha fakalea ʻo ha hiva fiefia mo fakalāngilangi fekauʻaki mo hono huhuʻi ʻo Saioné. ʻOku ʻuhinga ʻa e huhuʻi ʻo Saioné ki he tuʻunga ʻe fiefia ai e kakai ʻo e fuakava ʻa e ʻOtuá ʻi heʻenau fili ke haʻu kiate Iá pea maʻu ʻa e ngaahi ouau mo e ngaahi tāpuaki kotoa ʻo e ongoongoleleí.

ʻĪmisi
ongo faifekau mo ha talavou

ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku uiuiʻi ai ʻe he ʻEikí ʻa e kau faifekaú ke ngāue ko ha ngaahi hoá?

Fakakaukau ki ha ngaahi uiuiʻi kehe ʻi he Siasí ʻoku ngāue ai e kāingalotú mo ha toko taha pe toko lahi ange. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:106, 109–10, pea feinga ke ʻiloʻi e meʻa naʻe fakahinohino ʻe he ʻEikí ke fai ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ke nau fefakamālohiaʻaki aí.

ʻOku akoʻi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:106 ke fakamāmaʻi ʻe kinautolu ʻoku mālohi ʻi he Laumālié, ʻa kinautolu ʻoku vaivaí.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e fē nai ha taimi kuo langaki hake ai koe ʻi hoʻo ngāue fakataha mo ha taha ʻoku mālohi ʻi he Laumālié?

    2. Ko e hā te ke lava ʻo fai ke fekumi ai ki ha ngaahi founga ke poupouʻi mo fakamālohia e niʻihi kehé?

  2. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ní ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:43–120 peá u fakakakato ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi he (ʻaho).

    Ko e ngaahi fehuʻi, ngaahi fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: