Seminelí
ʻIuniti 5: ʻAho 3, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:1–22


‘Iuniti 5: ‘Aho 3

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:1–22

Talateú

ʻI Sune 1829, naʻe fakangāueʻi ai ʻe Siosefa Sāmita ʻa e tangata fai paaki ko ʻIkipeti B. Kalanitiní ke paaki ha tatau ʻe 5,000 ʻo e Tohi ʻa Molomoná ʻi ha mahuʻinga ko e $3,000. Ka neongo ia, ne ʻikai kamata ʻe Kalanitini hono pākí pe fakatau e taipé kae ʻoua kuo fakapapauʻi mai ʻe totongi e ngāué. ʻI he fakahā ko ia ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19, ʻoku ngalingali naʻe foaki ʻi he faʻahitaʻu māfana ʻo e 1829, naʻe fekau ʻe he ʻEikí ʻa Māteni Hālisi ke “foaki ha konga ʻo hoʻo koloá … [pea] totongi e moʻua kuó ke alea ki ai mo e tangata fai pākí” (T&F 19:34–35). Naʻe maluʻi ʻe Māteni Hālisi ʻaki ha konga ʻo ʻene fāmá ʻa e mahuʻinga ʻo e pākí ʻo kapau ne ʻikai lava ʻe hono fakatau ʻo e Tohi ʻa Molomoná ʻo totongi e fakamolé.

Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita ʻa e fakahā ko ʻení, mo hono ngaahi akonaki ʻo e Fakaleleí, ko e “taha ʻo e ngaahi fakahā maʻongoʻonga naʻe fai ʻi he kuonga fakakosipeli ko ʻení; ʻoku siʻi ha niʻihi ʻoku maʻongoʻonga ange hono [mahuʻingá] ʻi he meʻá ni” (Church History and Modern Revelation, 2 vols. [1953], 1:85).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:1-3

ʻOku fakahā ʻe he Fakamoʻuí naʻá Ne fakahoko ʻa e finangalo ʻo e Tamaí

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:1–3, ʻo kumi e meʻa naʻe folofola ʻaki ʻe he Fakamoʻuí pe ko hai Ia mo e meʻa naʻá Ne faí. Fakaʻilongaʻi ha ngaahi foʻi lea pe kupuʻi lea ʻokú ne akoʻi naʻe fakahoko ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e finangalo ʻo ʻEne Tamaí pea ʻe fakamāuʻi kitautolu ʻe Sīsū Kalaisi ʻo fakatatau ki heʻetau ngaahi ngāué.

  1. Fakamatalaʻi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻa e founga naʻe mei tokoni ai hono ʻilo e ngaahi moʻoni ko ʻeni kau ki he Fakamoʻuí ke ongoʻi ʻe Māteni Hālisi ha nonga pea maʻu mo e mālohi ke fai e finangalo ʻo e ʻEikí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:4–12

ʻOku fakamatalaʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e tautea taʻengata mo lauikuongá

Naʻe fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí ha ngaahi moʻoni ʻe lava ʻo tokoni ke mahino lelei ange kiate kitautolu ʻa ʻEne feilaulau fakaleleí. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:4, ʻo kumi e ngaahi foʻi lea ke nau fakakakato ʻa e ngaahi fakamatala fakatokāteline ko ʻení: Ko e tokotaha kotoa pē kuo pau pe ʻE lava ke ke fakaʻilongaʻi ʻa e kupuʻi leá ni ʻi hoʻo folofolá.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:5. Naʻe fakamatalaʻi fēfē ʻe he Fakamoʻuí ʻa e mamahi ʻa kinautolu ʻoku ʻikai ke fakatomalá pea ko ia ai te nau maʻu ʻa ʻEne ngaahi fakamāú? ʻOku ʻomi fēfē ʻe hono ʻiloʻi ʻo e moʻoni ko ʻení ha toe ʻuhinga ke tau fakatomala mei heʻetau ngaahi angahalá?

Sio ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:6–7, pea kumi ʻa e ngaahi kupuʻi lea ʻoku faʻa fakaʻaongaʻi ke fakamatalaʻi ʻaki ʻa e tuʻunga ʻo kinautolu ʻoku ʻikai ke fakatomalá. Fakaʻilongaʻi ʻa e ongo kupuʻi lea ko e “fakamamahi taʻengata” mo e “malaʻia taʻengatá.” Ko e hā hoʻo fakakaukaú ʻi he taimi ʻokú ke lau ai e ongo kupuʻi lea ko ʻení?

Kumi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:8–12 ha fakamatala ʻe tokoni ke mahino kiate koe ʻoku ʻikai ʻuhinga ʻa e ongo kupuʻi leá ni ki he lōloa ʻo e taimi ʻe mamahi ai e kakaí koeʻuhí ko ʻenau angahalá.

Naʻá ke fakatokangaʻi nai ko e “Lauikuongá” ko ha huafa ia ʻo e ʻOtuá? ʻOku ʻuhinga ʻeni “ko e tautea lauikuongá” pe “ko e tautea taʻengatá” ko e “tautea ia ʻa e ʻOtuá.” ʻOkú ke pehē ko e hā e ʻuhinga ʻo e “tautea” ʻa e ʻOtuá?

ʻĪmisi
ʻEletā James E. Talmage

Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Sēmisi E. Talamesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetoloʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē: “Ko helí ʻoku ʻi ai e hū ʻanga ki tuʻa pea pehē ki ha hū ʻanga ki loto. Ko helí ʻoku ʻikai ko ha feituʻu ʻoku ʻave ki ai ʻe ha fakamaau loto sāuni ha kau pōpula ke tauteaʻi koeʻuhí pē ko hono lāngilangí; ka ko ha feituʻu ia kuo teuteu ke fai ai hono akoʻi, mo mapuleʻi lelei ʻa kinautolu naʻe ʻikai ke nau ako ʻi he māmani ko ʻení ʻa e meʻa naʻe totonu ke nau akó. Ko e moʻoni, ʻoku tau lau kau ki he tautea taʻengatá, fakamamahi taʻengatá, mo e malaʻia taʻengatá. Ko ha fakamatala fakamanavahē ia; ka ʻi he ʻaloʻofa ʻa e ʻEikí kuó Ne fakamahino ʻa e ʻuhinga ʻo e ngaahi lea ko iá. ʻOkú Ne folofola ʻo pehē, ʻKo e tautea taʻengatá’ ko e tautea ia ʻa e ʻOtuá; he ʻokú Ne taʻengata; pea ko e tūkunga pe tuʻunga pe malava ko iá ʻe ʻi he tokotaha faiangahala ʻoku totonu pea fie maʻu ke ne maʻu e fakamalaʻia ko iá; ka ʻoku ʻikai ʻuhinga ʻeni ʻe tuku ʻa e tokotaha mamahí pe faiangahalá ke ne kātakiʻi pe mamahi taʻengata mo lauikuonga. He ʻikai ke tauhi ha tangata ʻi heli ʻo lōloa ange ʻi hono fie maʻu ke ʻomi ia ke feʻunga mo ha meʻa ʻoku lelei angé. ʻI he taimi ʻokú ne aʻu ai ki he tuʻunga ko iá ʻe fakaava ʻa e ngaahi matapā ʻo e fale fakapōpulá pea ʻe ʻi ai ʻa e fiefia ʻi he lotolotonga ʻo kinautolu ʻoku nau talitali ia ki ha tuʻunga lelei angé. Kuo teʻeki ai ke fakasiʻisiʻi ʻe he ʻEikí ʻa e meʻa kuó Ne folofola ʻaki ʻi he ngaahi kuonga fakakosipeli kimuʻa angé fekauʻaki mo hono ngāueʻi ʻEne fonó mo ʻEne ongoongoleleí, ka kuó Ne fakamahino mai kiate kitautolu ʻa ʻEne leleí, ʻaloʻofá ʻi hono kotoa ʻi he meʻá ni kotoa, he ko Hono nāunaú mo ʻEne ngāué ke fakahoko ʻa e moʻui taʻe-faʻa-mate mo taʻengata ʻa e tangata” (ʻi he Conference Report, Apr. 1930, 97.)

ʻĪmisi
Palesiteni Joseph Fielding Smith

Naʻe ʻomi ʻe Siosefa Filitingi Sāmita ʻa e fakakaukau ko ʻení: “ʻOku muimui maʻu pē ʻa e tautea tatau ʻi he hia tatau, ʻo fakatatau ki he fono ʻa e ʻOtuá ʻa ia ʻoku taʻengata mo lauikuongá, ko ia ʻoku ui ia ko e tautea lauikuongá, mo e tautea taʻengatá, koeʻuhí ko e tautea ia kuo fokotuʻu ʻe he ʻOtuá ʻo fakatatau ki he fono taʻe feliliuʻakí. ʻE lava ke maʻu ʻe ha tangata ʻa e fakamamahi lauikuongá, pea ko e taimi kuó ne ʻosi totongi ai ʻa e moʻua ki heʻene ngaahi maumau-fonó, ʻoku fakaʻatā ia, ka ʻoku kei tuʻu pē ʻa e tauteá ʻo fakatatali ki he tokotaha hokó pea hoko atu ai pē ʻo taʻengata” (Doctrines of Salvation, comp. Bruce R. McConkie, 3 vols. [1954–56], 2:228).

Naʻe ʻomi ʻe Palesiteni J. Lūpeni Kalake ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí ha toe fakakaukau ʻi heʻene akoʻi ʻo fekauʻaki mo e natula moʻoni ʻo e ʻOtuá. ʻI hoʻo lau ʻene fakamatalá, fakakaukau ki he founga ʻoku tokoniʻi ai kitautolu ʻe he mahino ʻoku tau maʻu ki he natula ʻo e ʻOtuá ke mahino kiate kitautolu e tautea ʻa e ʻOtuá.

ʻĪmisi
Palesiteni J Reuben Clark Jr

“He ʻikai lava ke u poupou ki he tokāteline fakaonopooni ʻoku pehē ʻoku ʻikai ke fai tautea ʻa e ʻOtuá, koeʻuhí he ʻikai ke u lava ʻo liʻaki kotoa ʻa e ngaahi potufolofolá ke aʻusia ʻa e aofangatuku ko iá [, ka,] ʻoku ou ongoʻi ko e taimi ʻe hāʻele mai ai ʻa e ʻEikí ke ʻomi hotau palé … mo hotau tauteá … te Ne ʻomi ʻa e tautea siʻisiʻi taha ʻe malavá ki he maumaufonó. ʻOku ou tui te ne ʻomi ki heʻene fakamaau totonú ʻa e kotoa ʻo e ʻofa taʻe fakangatangatá mo e tāpuakí mo e ʻaloʻofá mo e angaʻofa mo e mahino ʻa ia ʻokú ne maʻú. …

“Pea ʻi he tafaʻaki ʻe tahá, ʻoku ou tui ko e taimi ke fai ai ha fakapale ki heʻetau ngāue leleí, te Ne ʻomi maʻatautolu ʻa e lahi taha ʻe malava ke foakí, ʻi Heʻene manatuʻi ʻa e hia kuo tau fakahokó” (“As Ye Sow… ,” Brigham Young University Speeches of the Year [May 3, 1955], 6 – 7).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:13-22

ʻOku folofola ʻa e Fakamoʻui fekauʻaki mo ʻEne mamahi koeʻuhí ko e angahalá

ʻĪmisi
Kalaisi ʻi Ketisemani

ʻOku fie maʻu ʻe he Fakamouʻí ke faitāpuekina mo fakalakalaka ʻetau moʻuí tuʻunga ʻi Heʻene feilaulau fakaleleí. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:13–17, pea fakakakato ʻa e lea ko ʻení: Ko kinautolu ʻoku nau fili ke ʻoua ʻe fakatomalá ʻe .

ʻĪmisi
ʻEletā Neal A. Maxwell

Naʻe fakamanatu mai ʻe ʻEletā Niila A. Mekisuele ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻoku ʻi ai e fili ke tau fai: “ʻE iku ʻo tau fili ki he ʻulungaanga ʻo e moʻui ʻa Kalaisí pe ko Hono ʻulungaanga ʻo e mamahí! Ko e ‘mamahi ʻo hangē pē ko aú’ (T&F 19:16–17), pe ko e ikunaʻi ‘ʻo hangē pē ko [ʻEne] … ikunaʻíʻ (Fakahā 3:21)” (Overcome … Even As I Also Overcame,” Ensign, May 1987, 72).

Fakalaulauloto ki hoʻo ngaahi filí. ʻOku nau tataki nai koe ki ha moʻui anga faka-Kalaisi ange, pe ʻoku nau tataki koe ki ha kahaʻu ʻo e mamahi koeʻuhí ko hoʻo ngaahi angahalá?

Ko e lahi taha ʻo e ngaahi fakamatala ki he mamahi ʻa Sīsū Kalaisí, ʻoku fai ia ʻe ha taha kehe kae ʻikai ko Ia (vakai, Mātiu 26: 36–39; Luke 22:39–44). ʻOku ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19 ʻa e fakamatala fakataautaha ʻa e Fakamoʻuí ki Heʻene mamahí.

  1. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:15, 18-19, pea tali ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Naʻe fakamatalaʻi fēfē ʻe he Fakamoʻuí ʻa e mamahi naʻá Ne aʻusia ʻi Ketisemaní?

    2. Ko e hā ʻokú ke ongoʻi kau ki he mamahi ʻa e Fakamoʻuí he tautea ki hoʻo ngaahi angahalá?

    3. Kuo tokoniʻi fēfē ʻa Māteni Hālisi ʻe he ʻilo kau ki he mamahi ʻa e Fakamoʻuí ke poupouʻi ia ke ne fakatomala mei heʻene ngaahi angahalá, ʻo hange ko e fakahinohino ʻa e ʻEikí ki he meʻa ke ne faí ʻi he fakahā ko ʻení?

  2. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:20, pea tali ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. ʻOkú ke pehē ko e hā ʻe fakaiku ai ki he mamahí ʻa e mavahe ʻa e Laumālie?

    2. Ko e hā ʻe tokoni ke tau manatuʻi ʻa e ngaahi taimi ne tau mamahi ai koeʻuhí ko e ngaahi nunuʻa ʻo ʻetau angahalá?

Fakakaukau ki he ngaahi taimi ne ke mamahi ai koeʻuhí ko hoʻo ngaahi angahalá peá ke ongoʻi ʻa e fie maʻu ke fakatomalá. ʻI hoʻo fakalaulauloto ki he ngaahi taimi ko iá, fakamanatu ha taimi ne ke ongoʻi ai ʻa e takaua ʻa e Laumālié pea mo e taimi naʻe mavahe aí. Ko e hā naʻá ke fai ke toe maʻu ai e takaua ʻo e Laumālié?

  1. Fakaʻaongaʻi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:13–16, 20 ke tali e fehuʻi ko ʻení i hoʻo tohinoa ako folofolá: ʻOku hoko fēfē ʻa e fekau ʻa e ʻEikí ke fakatomalá ko ha fakamoʻoni ʻo ʻEne ʻofa kiate kitautolú?

Lolotonga e uike ka hokó, vahevahe hoʻo fakamoʻoní mo ha mēmipa ho fāmilí pe kaungāmeʻá kau ki ha taha ʻo e ngaahi tokāteline pe ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻá ke ako lolotonga hono ako ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:1–22. Fakakaukau ke vahevahe tauʻatāina hoʻo aʻusiá mo hoʻo faiakó ʻi he taimi te mo toe feʻiloaki aí.

ʻĪmisi
scripture mastery icon
Fakataukei Folofola—Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:16–19

Ngāue ki hono ako maʻuloto ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:16– 19 ʻaki haʻo hiki tatau e veesi fakataukei folofolá ʻi ha laʻipepa. Fakaʻaongaʻi hoʻo pepá, lau toutou leʻolahi ʻa e vēsí. Hili ia pea fakapuliki (pe tamateʻi) ha ngaahi foʻi lea pe ngaahi kupuʻi lea ʻi hoʻo pepá. Hokohoko atu pē ke lau maʻuloto e veesi fakataukei folofolá, lau maʻuloto ʻa e ngaahi konga ʻoku fakapulikí mei hoʻo manatú. Toutou fai ʻeni kae ʻoua kuó ke ongoʻi fiemālie ke lau maʻuloto kotoa e vēsí.

  1. Hiki ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ki he lahi taha te ke lavá ʻa e meʻa ne ke ako maʻuloto ʻi he veesi fakataukei folofola ko ʻení.

  2. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ní ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:1-22 peá u fakakakato ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi he (ahó).

    Ko ha toe ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ngaahi mahino ʻoku ou loto ke vahevahe mo ʻeku faiakó: