Seminelí
ʻIuniti 13: ʻAho 4, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59


‘Iuniti 13: ‘Aho 4

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59

Talateú

ʻI he ʻaho 7 ʻo ʻAokosi 1831, naʻe maʻu ai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e fakahā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59 lolotonga ʻene ʻi he Vahefonua Siakisoni, Mīsulí. Naʻe tuku mai ʻe he ʻEikí ʻi he fakahā ko ʻení ʻa ʻEne ngaahi fie maʻu ki he Kaingalotu ʻa ia ne nau toki tūʻuta mai ki Saioné, kau ai ʻa e tauhi totonu ʻo e Sāpaté. Naʻe toe fakapapauʻi foki ʻe he ʻEikí ʻe maʻu ʻe kinautolu ʻoku tauhi ʻEne ngaahi fekaú ʻa e ngaahi tāpuaki fakalaumālie mo fakatuʻasino.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:1–4

ʻOku fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi tāpuaki te Ne foaki ki he Kaingalotu faivelenga ʻi Saioné

Naʻe fononga ʻa Poli Naiti, ko e faʻē ʻa Niueli Naití, mo ha kulupu ʻo e Kaingalotú ʻi he fononga meimei maile ʻe 900 mei Ketilani, ʻOhaiō, ki he Vahefonua Siakisoní, ʻi Mīsulí. Naʻe puke lahi ʻa Sisitā Naiti ʻi he fononga ki Mīsulí, ka ne ʻikai loto ke taʻofi ʻa e fonongá, ʻo fakahā ko ʻene fakaʻamu taupotu tahá ke tuʻu hono vaʻé ʻi he fonua ko Saioné, pea ke tanu ai hono sinó. Naʻe hiki ʻe hono foha ko Niuelí ʻi ha taimi ʻe taha ʻi heʻenau fonongá naʻá ne “fakatau mai ha papa ke ngaohi ʻaki ha puha mate telia naʻá ne mate ʻoku teʻeki ke mau aʻu ki he feituʻu ʻoku mau fononga ki áí—he naʻe vave ʻaupito ʻa e holo ʻa ʻene moʻuí. Ka naʻe hōifua ʻa e ʻEikí ke fakahoko ʻa e holi ʻa hono lotó, pea naʻá ne moʻui ai ʻo aʻu ki heʻene tuʻu ʻi he kelekele ʻo e fonua ko iá” (Scraps of Biography: Tenth Book of the Faith-Promoting Series [1883], 70; vakai foki, History of the Church, 1:199). Naʻe mālōlō ʻa Sisitā Naiti ʻi loto ʻi ha uike ʻe ua ʻo ʻene tūʻuta ʻi he Vahefonua Siakisoni, Mīsulí (Saione).

  1. Naʻe maʻu ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi he ʻaho naʻe mālōlō ai ʻa Poli Naití ʻa e fakahā naʻe lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59. Fakakaukau angé kuo kole atu ke ke fai ha lea ʻi he meʻafakaʻeiki ʻo Sisitā Naití. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:1–2, pea kumi ʻa e ngaahi kupuʻi lea te ke lava ʻo vahevahe ʻi hoʻo leá ʻe ala mahuʻingamālie ki hono kaungāmeʻá mo e ʻofaʻangá. Hiki ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, ha kupuʻi lea ʻe ua ʻi he ngaahi kupuʻi lea ko iá pea fakamatalaʻi ʻa e founga ʻenau fekauʻaki mo Poli Naití.

Fakatokangaʻi ʻi he veesi 1 naʻe fakataumuʻa ʻe he ʻEikí ʻa e fakahaá ki he Kaingalotu hangē ko Poli Naití, kuo nau talangofua ki Heʻene fekau ke omi ki he fonua ko Saioné ʻaki ha mata ʻoku hanga taha pē ki Hono lāngilangí. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi e kupuʻi lea ko ʻení ʻi hoʻo folofolá. Ke tokoni ke mahino lelei ange ʻa e ʻuhinga ke maʻu ʻa e mata ʻoku hanga taha pē ki he nāunau ʻa e ʻOtuá, fai ʻa e ʻekitivitī ko ʻení:

Kuku fakahomohomo ho nimá (feʻunga pē ke kamata fehulunaki ho motuʻa tuhú mo e louhiʻi tuhú). Kuikui e mata ʻe taha, pea sio ʻi he kiʻi ava ʻi ho nimá ki he fakatātā ʻo e Fakamoʻuí ʻi he peesi ko ʻení. ʻĀʻā leva ho mata ʻe tahá pea sio ki he fakatātaá ʻaki ho ongo matá. Fakatokangaʻi ange e meʻa kehe kotoa pē ʻokú ke vakai ki aí ʻi hoʻo fakaʻaongaʻi fakatouʻosi ʻa e ongo matá. Ko e hā e faikehekehe ʻi hoʻo sio ki he fakatātaá ʻaki e mata pē ʻe tahá?

ʻĪmisi
Sīsū Kalaisi

Fakaʻaongaʻi e meʻa ne ke ako ʻi he ʻekitivitií ko ha talanoa fakatātā, ʻokú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke maʻu ha mata ʻoku sio tāfataha ki hono fakalāngilangiʻi ʻo e ʻOtuá?

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:3–4, ʻo kumi e ngaahi tāpuaki fakatuʻasino (fakamāmaní) mo fakalaumālie fakatouʻosi naʻe talaʻofa kiate kinautolu ʻoku talangofua ki he ʻEikí ʻaki ha mata ʻoku hanga taha pē ki Hono lāngilangí. Fakatokangaʻi ange ʻi he veesi 4 ʻoku talaʻofa ʻa e ʻEikí ke tāpuekina ʻene Kaingalotu faivelengá ʻaki e “ngaahi fekau ʻoku ʻikai ke siʻi.” ʻOkú ke pehē ko e hā ʻe talaʻofa mai ai ʻe he ʻEikí ʻa e tāpuaki ko ʻení lolotonga ia ʻoku ʻikai fakakaukau e kakai ʻe niʻihi ko e tāpuaki e ngaahi fekaú. Fakalaulauloto ki he founga kuo tāpuekina ai hoʻo moʻuí ʻi he muimui ki he ngaahi fekaú.

  1. ʻAi ha ʻotu ʻe ua ʻi ha peesi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá. Fakahingoa e ʻotu ʻe taha ko e Ngaahi tāpuaki fakatuʻasinó pea ʻotu ʻe tahá ko e Ngaahi tāpuaki fakalaumālié. Hiki e ngaahi tāpuaki naʻá ke ʻilo ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:1–4 ʻi he ʻotu totonú.

Mahalo te ke fie hiki ʻi he tafaʻaki hoʻo folofolá, ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kapau te tau tauhi e ngaahi fekaú ʻaki ha mata ʻoku hanga taha pē ki hono fakalāngilangiʻi ʻo e ʻOtuá, ʻe fakatou tāpuekina fakatuʻasino mo fakalaumālie leva kitautolu. Kumi ha toe ngaahi sīpinga ʻo e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he hokohoko atu ke ke ako e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:5–8

ʻOku ʻoange ʻe he ʻEikí ha ngaahi fekau ki he Kaingalotú

ʻĪmisi
kau finemui fofonga malimali

Naʻe hoko atu ʻe he ʻEikí ʻa e fakahā ko ʻení ʻaki hono ʻoange ki he Kaingalotu ʻi Saioné ha toe ngaahi fekau. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:5, pea fakaʻilongaʻi ʻa e ʻuluaki fekau naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí: Kuo pau ke tau ʻofa ki he ʻOtuá ʻaki hotau lotó, iví, ʻatamaí, mo e mālohí kotoa.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke ʻofa ki he ʻEikí ʻaki ho lotó, iví, ʻatamaí, mo e mālohí kotoa?

    2. Ko e hā ʻa e ngaahi ngāue pe tōʻonga fakakaukau te ke ala sio ai ʻi he kakai ʻoku nau ʻofa ki he ʻEikí ʻaki e kotoa honau lotó, iví, ʻatamaí, mo e mālohí?

Fakakaukau ki he founga ʻe lava ʻe he fekau ko ʻeni ke ʻofa ki he ʻOtuá ʻaki hotau lotó, iví, ʻatamaí, mo e mālohí kotoá ʻo takiekina e founga ʻoku tau tali ʻaki e ngaahi fekau kotoa ʻa e ʻOtuá. Vahevahe mo ha mēmipa ʻo e fāmilí pe kaungāmeʻa ha taimi naʻe tākiekina ʻe hoʻo ʻofa ki he ʻEikí ha fili naʻá ke fai. Mahalo te ke fie fehuʻi ki he tokotaha ʻokú ke talanoa ki aí e founga kuo tākiekina ai ʻe he ʻofa ki he ʻEikí e founga ʻokú ne tali ʻaki ʻEne ngaahi fekaú.

ʻOku kau ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:6–8 ha ngaahi fekau kehe naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí ki he Kaingalotú ʻi he taimi ko ʻení. ʻI hoʻo lau ʻa e ngaahi veesi ko ʻení, fakalaulauloto ki he founga ʻe lava ʻe hono tauhi ʻo e ngaahi fekau ko ʻení ke tau fakahaaʻi ʻetau ʻofa ki he ʻEikí.

Naʻe ʻuhinga ʻa e ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:6, ki he fakapoó mo folofola ʻoku ʻikai totonu ke tau “fai ha faʻahinga meʻa pehē.” ʻOku founga fēfē ʻa e “tatau” ʻa e fakatōtamá mo e fakapoó? (Vakai, Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí: Ko ha Huluhulu ki he Ongoongoleleí [2004], 35–36.)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:9–19

ʻOku akoʻi ʻe he ʻEikí ʻa e Kaingalotú fekauʻaki mo e ʻaho Sāpaté

Naʻe foaki ʻe he ʻEikí ha fekau ʻe lava ʻo tokoni ki he Kaingalotú ke fakamuʻomuʻa ʻa e ʻOtuá ʻi heʻenau moʻuí mo toe vā ofi ange honau vā mo Iá. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:9–10, pea ʻiloʻi ʻa e fekau naʻe fakamamafaʻi ʻe he ʻEikí ʻi he ngaahi veesi ko ʻení.

ʻOku talaʻofa ʻe he ʻEikí ʻi he veesi 9, ha tāpuaki maʻongoʻonga kiate kinautolu ʻoku nau tauhi e ʻaho Sāpaté ke māʻoniʻoní. Toe vakaiʻi e veesi 9, pea ʻiloʻi ʻa e talaʻofa naʻe fai ʻe he ʻEikí. Mahalo ʻe tokoni ke ʻiloʻi ʻoku ʻuhinga ʻa e “maʻa ange mei māmaní” ke maʻa mei he faiangahala ʻo e māmaní. Fakaʻaongaʻi ʻa e meʻa ʻoku akoʻi he veesi ko ʻení, ʻo fakakakato ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi hoʻo lea pē ʻaʻau: Kapau te tau , te ne tokoniʻi kitautolu ke .

ʻĪmisi
ʻEletā Mark E. Petersen

Naʻe lea ʻa ʻEletā Maʻake E. Pitasoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá fekauʻaki mo e fekau ko ʻení ʻo pehē: “ʻOku hoko ʻetau tauhi pe taʻe tauhi ʻa e Sāpaté ko hano fua totonu ia ʻo ʻetau fakakaukau fakatāutaha ki he ʻEikí mo ʻEne mamahi ʻi Ketisemaní, ʻEne pekia ʻi he kolosí, pea mo ʻEne toetuʻu mei he pekiá. Ko ha fakaʻilonga ia pe ko e kau Kalisitiane kitautolu ʻi he meʻa kotoa pē, pe ʻoku fuʻu siʻi ʻetau uluí ʻo ʻikai mahuʻinga pe siʻi e mahuʻinga kiate kitautolu hono fakamanatu ʻa ʻEne feilaulau huhuʻí” (“The Sabbath Day,” Ensign, May 1975, 49).

Ko e hā e founga ʻokú ke fakahaaʻi ai ki he ʻEikí hoʻo ʻofa kiate Iá ʻi he ʻaho Sāpaté?

  1. Vahevahe ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá,ʻa e founga kuo foaki atu pe ʻe lava ke ʻoatu ʻe hono tauhi e ʻaho Sāpaté ke māʻoniʻoní ʻa e mālohi ke hoko ai ʻo maʻa mei he faiangahala ʻo e māmaní.

ʻOku tokoni ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:9–15 ke mahino kiate kitautolu ʻa e taumuʻa ʻo e Sāpaté mo e meʻa te tau lava ʻo fai ke tauhi ia ke māʻoniʻoní. Lau tokanga ʻa e veesi 9–15 , ʻo fekumi ki he ngaahi fakakaukau ki he founga te tau lava ʻo tauhi ai e ʻaho Sāpaté ke māʻoniʻoní. Hangē ko ʻení, mahalo te ke ʻilo ʻi he veesi 9 ko e “ʻalu ki he fale ʻo e lotú” (ʻalu ki he lotú) ko ha konga mahuʻinga ia ʻo hono tauhi ʻo e Sāpaté ke māʻoniʻoní. Vakai ki he ngaahi fakakaukau kehe te ke lava ʻo ʻiloʻi ʻi hoʻo ako ʻa e ngaahi veesi ko ʻení. (ʻE ala tokoni ke ʻiloʻi ʻoku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea ko e “fai hoʻo ngaahi huú” ʻi he veesi 10 ki he lotú pe ke fakahaaʻi ʻetau ʻofá mo e mateakí. ʻOku fakamatalaʻi foki, ʻe he futinouti 12a ʻoku ʻuhinga e foʻi lea ko e foakí ki he foaki ʻo e “taimí, ngaahi talēnití, pe ngaahi koloá, ki he ngāue ʻa e ʻOtuá mo e kāingá”; ʻoku ʻuhinga e foʻi lea koloá ki he paʻanga pe maʻuʻanga tokoni kehe ʻa ia ʻoku foaki ki he Siasí.)

  1. Hiki ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, ʻa e ngaahi fakakaukau ʻe ono pe lahi ange naʻá ke ʻilo ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:9–15 fekauʻaki mo hono tauhi ʻo e ʻaho Sāpaté ke māʻoniʻoní. ʻE lava ke kau heni ʻetau ngaahi ngāué pe ngaahi tōʻonga fakakaukaú pe ko e ngaahi taumuʻa ʻo e ʻaho māʻoniʻoni ʻa e ʻEikí. ʻI hoʻo fakakakato pē hoʻo lisí, fakalaulauloto ki he founga kuo tokoniʻi ai hoʻo vā fetuʻutaki mo e ʻEikí ʻi hono tauhi e Sāpaté ke māʻoniʻoni ʻi he taha ʻo e ngaahi tafaʻaki ko ʻení.

ʻOku talaʻofa mai ʻe he ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:15–19, ha ngaahi tāpuaki kiate kinautolu ʻoku nau fakaʻapaʻapaʻi ʻa Hono ʻaho tapú.

  1. Hiki ha taumuʻa fakatāutaha ʻo e meʻa te ke fai ke tokoniʻi koe ke tauhi e ʻaho Sāpaté ke māʻoniʻoní.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:20–24

ʻOku tuʻutuʻuni ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi tāpuaki fakaemāmani mo taʻengata ki he kau angatonú

Ko e hā e ngaahi founga kuo tāpuekina ai koe ʻe he ʻOtuá kimuí ni mai? Ko e fē ʻi hoʻo ngaahi tāpuakí ʻokú ke ongoʻi houngaʻia taha aí? Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:20–21, pea ʻiloʻi ʻa e ongo ʻa e ʻOtuá fekauʻaki mo hono tāpuakiʻi kitautolú mo e founga ʻoku totonu ke tau tali ʻakí. Ko e hā ʻene ʻuhinga kiate koe ke ʻiloʻi ʻoku hōifua ʻa e ʻOtuá ʻi Heʻene tāpuekina koé?

ʻOku akoʻi kitautolu ʻe he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:21 ʻoku tau fakatupu houhau ki he ʻOtuá ʻi he ʻikai ke tau fakahaaʻi ʻetau loto houngaʻiá kiate Iá mo tauhi ʻEne ngaahi fekaú. Ko e houhau ʻo e ʻOtuá naʻe fakamatalaʻi ʻi he veesi ko ʻení ko ha fakamoʻoni ia ʻo ʻEne ʻofa kiate kitautolú. ʻOkú Ne loto mamahi ʻi heʻetau taʻehoungaʻiá pe talangataʻá koeʻuhí ʻoku fakamavaheʻi ai kitautolu ʻe he ngaahi tōʻonga ko ʻení meiate Ia.

Fakalaulauloto ki he ngaahi founga ʻe lava ke maumauʻi ai hotau vā fetuʻutaki mo e ʻOtuá ʻi he ʻikai ke tau fakamālō kiate Ia ʻi hotau ngaahi tāpuakí.

Naʻe fakaʻosi ʻaki ʻe he ʻEikí ʻa e fakahā ko ʻení ʻaki hono toe ʻomi ʻEne finangalo ke tāpuakiʻi kitautolu ʻi he moʻuí ni pea ʻi he moʻui ka hoko maí fakatouʻosi. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:23–24, pea ʻiloʻi e founga ʻe tāpuakiʻi ʻe he ʻEikí ʻa kinautolu ʻoku tauhi ʻEne ngaahi fekaú.

Fakalaulauloto ʻi he toenga ʻo e ʻahó ni pe ʻi he ʻapongipongí, ki he ngaahi founga lahi kuo tāpuekina ai koe ʻe he ʻOtuá ʻi hono tauhi ʻEne ngaahi fekaú. Kumi ha ngaahi faingamālie ke fakahaaʻi hoʻo ʻofá mo e loto houngaʻiá kiate Ia.

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ní ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59 peá u fakakakato ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi he (ʻaho).

    Ko e ngaahi fehuʻi, ngaahi fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: