Seminelí
ʻOku Talitali Lelei Koe ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá mo e Hisitōlia ʻo e Siasí


ʻOku Talitali Lelei Koe ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá mo e Hisitōlia ʻo e Siasí

Ko e hā ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava?

Ko e folofola ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá pea ʻoku ʻi ai ha ngaahi fakahā fakalangi kuo fakatahaʻi mo ha ngaahi fanongonongo fakalaumālie ʻokú ne ʻomi e fakahinohino ki he kau taki ʻo e Siasí, kāingalotu ʻo e Siasí, mo e kakai ʻo e māmaní ʻi hotau kuongá ni. Ko ha fakahā fakaonopooni ʻeni pea ʻoku tuʻu fakataha mo e Tohi Tapú, Tohi ʻa Molomoná, pea mo e Mataʻitofe Mahuʻingá ko ha taha ʻo e ngaahi folofola ʻe fā ʻoku ngāue ʻaki ʻe he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní.

ʻĪmisi
Palesiteni Joseph Fielding Smith

Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita ʻa e mahuʻinga ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá kiate kitautolú ʻo pehē: “ʻOku ʻi he Tokāteline mo e Fuakava ko ʻení ʻa e folofola ʻa e ʻOtuá kiate kinautolu ʻoku nau ʻi he māmaní ʻi he kuongá ni. Ko ʻetau tohi ia. Ko e tohi ia ʻa e Kāingalotu ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní. ʻOku mahuʻinga ange ʻi he koulá, ʻoku pehē ʻe he Palōfitá [Siosefa Sāmita] ʻoku totonu ke tau mataʻikoloaʻaki ia ʻo mahulu hake ʻi he ngaahi koloa ʻo e māmaní kotoa” (Doctrines of Salvation, comp. Bruce R. McConkie, 3 vols. [1954–56], 3:199).

Ko e Hā ʻOku Mahuʻinga ai Kiate Au hono Ako ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá mo e Hisitōlia ʻo e Siasí?

Naʻe foaki tonu ʻe he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí ha fekau kiate kinautolu ʻoku nau maʻu ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ʻo folofola:

“Fakatotolo ʻi he ngaahi fekau ko ʻení, he ʻoku moʻoni mo totonu ia, pea ko e ngaahi kikite mo e ngahi talaʻofa ʻoku ʻi aí, ʻe fakamoʻoniʻi hono kotoa.

“ʻIlonga ha meʻa kuó u lea ʻaki ʻe au ko e ʻEikí, kuó u lea ʻaki ia, pea ʻoku ʻikai te u tuli tonuhia; pea neongo ʻe mole atu ʻa e ngaahi langí mo e māmaní, ka ʻe ʻikai mole atu ʻa ʻeku leá, ka ʻe fakamoʻoniʻi hono kotoa, neongo pē ko e fai ia ʻi hoku leʻo pē ʻoʻokú pe ʻi he leʻo ʻo ʻeku kau tamaioʻeikí, ʻoku tatau ai pē” (T&F 1:37–38).

Naʻe fakamatala ʻa Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī ʻo pehē:

ʻĪmisi
Palesiteni Gordon B. Hinckley

“ʻOku makehe ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ʻi heʻetau ngaahi tohi folofolá. Ko e konisitūtone ia ʻo e Siasí. Neongo ʻa e maʻu ʻa e ngaahi meʻa kuo tohi pea mo e ngaahi fakamatala ʻi he tohi Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá meí he ngaahi tupuʻanga kehekehe, ka ko e lahi taha ʻo e tohí ko ha fakahā ne ʻomi ʻo fakafou mai ʻi he Palōfita ʻo e kuonga fakakosipeli ko ʻení.

“ʻOku kamata ʻaki pē ʻa e ngaahi fakahaá ni ha folofola mālohi ʻo e ngaahi taumuʻa fakalūkufua ʻa e ʻOtuá ʻi hono fakafoki mai ʻo ʻEne ngāue fakaofó ʻi he ngaahi ʻaho ki mui ní:

“‘Tokanga mai, ʻa kimoutolu ʻa e kakai ʻo hoku siasí, ʻoku folofola ʻe he leʻo ʻo ia ʻoku ʻafio ʻi ʻolungá, pea ʻoku ʻafio mai ʻa hono fofongá ki he kakai kotoa pē; ʻio, ko e moʻoni ʻoku ou pehē: Tokanga mai ʻa kimoutolu ʻa e kakai mei he mamaʻó; pea mo kimoutolu ʻoku ʻi he ngaahi motu ʻo e tahí, mou fanongo fakataha.

“‘He ko e moʻoni, ʻoku fakaongo atu ʻa e leʻo ʻo e ʻEikí ki he kakai kotoa pē, pea ʻoku ʻikai ha taha ʻe hao; pea ʻoku ʻikai ha mata ʻe taʻe-mamata, pe ha telinga ʻe taʻe-fanongo, pe loto ʻe taʻe-mahuhuhuhu.’ (T&F 1:1–2.)

“ʻOku hanga ʻe he kamataʻanga fakaʻeiʻeiki ko ʻení ʻo tuku mai ha ngaahi fakamatala fakatokāteline fakaofo moʻoni, ʻa ia ʻoku maʻu tonu meí he vai mapunopuna ʻo e moʻoni taʻengataá. Ko e niʻihi ko e ngaahi fakahā fakahangatonu, ko e fekau ʻa e ʻEikí ki Heʻene palōfitá. Ko e niʻihi ʻoku fakamatala ia ʻi he lea ʻa Siosefa Sāmitá, ʻa ia ko ʻene tohi pe lea ʻaki ʻi hono ueʻi ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní. Naʻe toe kau ʻi heʻene fakamtalá ʻa e ngaahi meʻa naʻe hoko ʻi ha ngaahi tūkunga kehekehe. ʻI heʻetau vakai fakakātoa ki he ngaahi meʻa ʻoku ʻi he tohi ní, ʻoku kau ai ʻa e konga lahi ʻo e ngaahi tokāteline mo e ngaahi founga ngāue ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní. …

“ʻOku fakaofo ʻa e ngaahi meʻa kehekehe ʻoku fakamatala ki ai ʻa e tohí ni. ʻOku kau ai ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi founga ʻoku totonu ke puleʻi ʻaki ʻa e Siasí. ʻOku fokotuʻu mai ai ʻa e ngaahi lao makehe mo fakaofo kau ki he moʻui leleí, mo ha ngaahi talaʻofa fakatuʻasino mo fakalaumālie foki. ʻOku fakamatalaʻi ʻa e fuakava ʻo e lakanga fakataulaʻeiki taʻengatá ʻi ha founga ʻoku ʻikai toe maʻu ʻi he folofolá. ʻOku fanongonongo ai mo e ngaahi monū mo e ngaahi tāpuaki—ngaahi fakangatangata mo e ngaahi faingamālie—ʻo e nāunau ko ia ʻe tolú, ʻo langa ʻi he fakamatala nounou ko ia ʻa Paula ʻo fekauʻaki mo e nāunau ʻo e laʻaá, māhiná, pea mo e ngaahi fetuʻuú. ʻOku fakamatalaʻi foki ai ʻa e fakatomalá ʻi ha lea mahino mo ongo moʻoni. ʻOku hā ai mo e founga totonu ʻo e papitaisó. Pea fakamatalaʻi ai ʻi ha lea mahinongofua ki he kakai kotoa pē ʻa e natula ʻo e Toluʻi ʻOtuá, ʻa ia kuo lau senituli ʻa e fifili ki ai ʻa e kau mataotao fakateolosiá. ʻOku fakamahinoʻi ai ʻa e fono ʻa e ʻEikí, ki he founga hono maʻu mai mo ngāue ʻaki ʻa e paʻangá ki hono fakalele ʻo e Siasí ʻOku fakahā ai ʻa e ngāue maʻá e kau pekiá ke tāpuekina ai ʻa e ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine ʻo e ʻOtuá ʻi he toʻu tangata kotoa pē” (“The Order and Will of God,” Ensign, Jan. 1989, 2, 4).

ʻI hoʻo ako e Tokāteline mo e ngaahi Fuakavá, ʻe lava ke ke feangainga ange ai mo e leʻo ʻo Sīsū Kalaisí (vakai, T&F 18:33–36) pea mo e fetuʻutaki meí he Laumālie Māʻoniʻoní (vakai, T&F 8:2–3).

Fekauʻaki mo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá

Ko e vahe fakakātoa ʻe 138 mo e Fakamatala Fakamafaiʻi ʻe ua ʻi he Tokāteline mo e Fuakavá. Ko e lahi taha ʻo e ngaahi fakahā ko ʻení naʻe ʻuluaki pulusi ia ko e Tohi ʻo e Ngaahi Fekaú ʻi he 1833. Fakatatau mo e fakahinohino ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí, ʻi he ngaahi tatau ki muí ni mai ʻo e Tokāteline mo e ngaahi Fuakavá, naʻe tānaki atu ki ai ha ngaahi fakahā pe ha ngaahi meʻa kehe kuo lekooti hili hono ʻoatu pea tali ʻe he kau mēmipa ʻo e Siasí lolotonga e ngaahi konifelenisi ʻa e Siasí.

Naʻe teuteuʻi ʻe ʻEletā ʻOasoni Pālati ʻa e pulusinga ʻo e taʻu 1876, ʻo fakatatau mo e fakahinohino ʻa Palesiteni Pilikihami ʻIongí, ʻo fokotuʻutuʻu fakahokohoko ʻa e ngaahi fakahaá pea ʻai mo honau ʻuluʻi tohi foʻou mo e talateu fakahisitōlia.

Naʻe fuofua fakakau atu atu ʻa e ngaahi fakamatala ʻe tolu ko ʻení ki he pulusinga ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ʻo e 1981. ʻA ia ko e vahe 137 mo e 138, ko hono fokotuʻu atu ia ʻo e ngaahi meʻa mahuʻinga ʻo e fakamoʻuí ki he kau pekiá, mo e Fakamatala Fakamafaiʻi 2.

ʻOku kau ʻi he pulusinga ʻo e 2013 ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ʻa e ngaahi fakalelei ki he ngaahi maʻuʻanga tokoni fakaakó, ngaahi tā foʻoú, ngaahi mape fakamuimui tahá, pea mo e ngaahi liliu ki he talateu ʻo e ngaahi vahé. ʻOku fakataumuʻa ʻa e fanga kiʻi liliu iiki ki he ngaahi talateú ke ʻoatu ha fakamatala mahino mo totonu ange ki he ʻuhinga ʻo e folofolá.

Joseph Smith Papers Project

Ko e konga lahi ʻo e ngaahi fakamatala fakahisitōlia ʻi he tohi lēsoni ko ʻení naʻe toʻo meí he History of the Church pea mo e Joseph Smith Papers Project. Naʻe tokoni makehe ʻo e voliume 1 mo e 2 ʻo e Ngaahi Fakamatala ʻo e The Joseph Smith Papers, naʻe pulusi ʻi he Church Historianʻs Press (ko ha fakaʻilonga ʻo e Potungāue Hisitōlia ʻo e Siasi ʻo Sisū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻo e Ngaahi ʻAho Kimui ní). Ke sio ʻi he ngaahi tā mo e tatau fakaʻilekitulōnika ʻo e ngaahi meʻa fakapepa totonú ʻi he Joseph Smith Papers Project, vakai ki he josephsmithpapers.org.