Seminelí
ʻIuniti 29: ʻAho 3, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134


ʻIuniti 29: ʻAho 3

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134

Talateú

ʻI he ʻaho 17 ʻo ʻAokosi 1835, ne fakataha ai ha fakatahaʻanga lahi ʻo e Siasí ʻi Ketilani, ʻOhaiō, ke fakakaukauʻi ʻa e kanotohi ne fokotuʻu ki he pulusinga ʻuluaki ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá. Koeʻuhí naʻe ʻaʻahi ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ki he Kāingalotu ʻi Misikení, naʻe tokangaʻi ʻe ʻOliva Kautele ʻa e fakatahaʻangá. Naʻe loto-taha ʻa e Kāingalotú ʻi he fakatahá, ke fakakau e fanongonongo ne tohi ʻe ʻOliva Kautele fekauʻaki mo e tui ʻa e Siasí ʻo kau ki he puleʻangá mo e ngaahi laó.

ʻOku ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134 ha ngaahi foʻi lea mo ha ngaahi kupuʻi lea ʻoku ngali faingataʻa ke mahino. ʻE ala tokoni ʻa e lisi fakaʻuhinga lea ko ʻení ʻi hoʻo ako ʻa e vahe ko ʻení:

  • Taʻe maumauʻi (veesi 2): Malu, ʻo ʻikai maumauʻi

  • Kau Fakamaau (veesi 3, 6): ko e kau ʻōfisa Fakapuleʻanga ʻoku nau fakahoko ʻa e laó.

  • Lepupelika (veesi 3): Ko ha puleʻanga ʻoku fili ʻe he kakaí honau kau taki ke fakafofongaʻi kinautolu

  • Tuʻi (Hau) (veesi 3): Ko ha pule aoniu, ʻo hangē ko ha tuʻi pe kuini

  • Haʻisia (veesi 4): Ala ʻekea meiate kita

  • Fai taʻetotonu (veesi 4): kaunoa, fakangatangata, maumauʻi

  • Tuʻutuʻuni (veesi 4, 6): Fokotuʻu

  • Tuʻutuʻuni (veesi 4): tuʻutuʻuni ki he kakaí ke fai ha ngaahi meʻa ʻi ha founga pau

  • Taʻofi fakangatangata (veesi 4): Fakangatangata, taʻotaʻofi

  • Maʻumaʻuluta (veesi 5): ʻikai lava ke fakaʻikaiʻi, ʻikai lava ke toʻo pe ʻave

  • Fakatupu angatuʻu (veesi 5, 7): Angatuʻu ki he kau taki ʻo e puleʻangá

  • Tokanga (veesi 6): ke tauhi, fakamoʻulaloaʻi

  • Fetongiʻi (veesi 6): Fetongi

  • Maumau lao (veesi 6): Taʻe ʻi ai hano lao — ko e ʻikai ke ʻi ai ha ngaahi lao mo ha puleʻanga pe ko e fakafepaki ki he ngaahi laó mo e puleʻangá

  • Taʻofi (veesi 7, 9): Tapui

  • Filioʻi fūfū ke angatuʻu (veesi 7): Ko e fengāueʻaki fakafufū ke liukava ha puleʻanga pe ha kautaha kehe.

  • Maumauʻi (veesi 8): ʻikai tauhi pe ʻikai fai ki he

  • Fakatonutonu (veesi 11): fakafoki ha meʻa ki hono tūkunga totonú

  • Maumauʻi ʻo e ngaahi totonu (veesi 11): Ngaahi fakamālohi taʻe fakalao

  • Taimi ʻo e faingataʻa (veesi 11): fie maʻu fakavavevave

  • Nofo pōpula (veesi 12): nofo fakapōpula, nofo hopoate

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134:1-4

ʻOku fakamatalaʻi mai ʻa e ngaahi fatongia ʻo e ngaahi puleʻangá

ʻĪmisi
capitol building
  1. Fakakaukauloto ʻoku kau fakataha ho fāmilí mo ha ngaahi fāmili kehe ke faʻu ha fonua foʻou mo ha puleʻanga foʻou. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. ʻOkú ke pehē ko e hā e taumuʻa ʻo ha puleʻangá?

    2. Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi lao te ke fokotuʻu kapau ko e taki koe ʻo e fonua foʻoú?

Toe vakaiʻi ʻa e talateu ki he lēsoni ko ʻení mo e talateu ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134. Kumi ʻa e ʻuhinga naʻe ongoʻi ai ʻe he Kāingalotú ʻoku fie maʻu ke nau pulusi ha fanongonongo fekauʻaki mo e ngaahi puleʻangá mo e laó.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134:1, ʻo kumi pe ko hai naʻá ne fokotuʻu ʻa e fakakaukau ʻo e ngaahi puleʻangá. Makatuʻunga ʻi he meʻa naʻá ke ako meí he veesi ko ʻení, fakakakato ʻa e moʻoni ko ʻení: ʻOku fokotuʻu ʻa e ngaahi puleʻangá ʻe he ki he lelei ʻa e .

ʻOku tau ako foki meí he veesi 1 ʻa e moʻoni ko ʻení: ʻOku ʻekea ʻe he ʻOtuá meí he kau ʻōfisa fakapuleʻangá ke ngāue ki he “lelei mo e nofo malu ʻa e kakaí.”

  1. Fakahoko ʻa e ngaahi meʻá ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Hiki ha ngaahi founga ʻe lava ke ngāue ʻa e kau taki ʻo e puleʻangá “ki he lelei mo e nofo malu ʻa e kakaí.”

    2. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134:2, ʻo kumi ʻa e ngaahi totonu ʻe tolu ʻoku tonu ke maluʻi ʻe he puleʻangá. Hiki ʻa e ngaahi totonu ko ʻení.

    3. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134:4, pea lēkooti ha totonu ʻe taha ʻoku totonu ke maluʻi ʻe he ngaahi puleʻangá.

Naʻe fakamoʻoni ʻa Palesiteni ʻEselā Tafi Penisoni ki hono mahuʻinga ʻo e meʻa naʻá ne ui ko e “totonu māʻongoʻonga ʻe tolu ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá.” ʻI heʻene lea ko ʻení, ʻoku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea ko e “Kau Fokotuʻu Fonua” ki he kau tangata ne nau fokotuʻu ʻa e puleʻanga ʻo e ʻIunaiteti Siteiti ʻo ʻAmeliká.

ʻĪmisi
Palesiteni Ezra Taft Benson

“ʻOku poupouʻi ʻe he Fanongonongo ʻo e Tauʻatāiná (Declaration of Indepenpendence) ʻa e tui mo e falala ʻa e Kau Fokotuʻu Fonuá ki he ʻOtuá ʻi he ngaahi lea ko ʻení: ‘ʻOku tau tui ki he ngaahi moʻoni ko ʻení, ʻoku tatau ʻa e Tangata kotoa pē, kuo fakakoloaʻi kinautolu ʻe honau Tupuʻangá ʻaki ha ngaahi Totonu taʻeueʻia, pea ʻoku kau he niʻihi ko ʻení ʻa e Moʻuí, Tauʻatāiná mo e Fekimi ki he Fiefiá.’

“ʻOku pehē ʻe he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá, ʻʻOku mau tui ʻe ʻikai lava ha puleʻanga ke nofo melino, tuku kehe kapau ʻe faʻu mo tauhi taʻe maumauʻi ha ngaahi lao ʻa ia ʻe fakapapauʻi ki he tangata kotoa pē ʻa ʻene fakahā tauʻatāina ʻa hono konisenisí, mo e totonu mo e puleʻi ha koloá pea mo e maluʻi ʻo e moʻuí (T&F 134:2). Ko e moʻui, tauʻatāiná, koloá—ʻa e totonu maʻongoʻonga ʻe tolu ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá” (“Our Divine Constitution,” Ensign, Nov. 1987, 4).

  1. Hiki ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, ha ngaahi sīpinga ʻo e founga ʻe lava ke maluʻi ai ʻe ha puleʻangá ʻa e ngaahi totonu ʻoku hiki ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134:2. Hili iá pea lau leva ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134:3, ʻo kumi ʻa e ngaahi meʻa ʻe fai ʻe he tangataʻi fonua ʻo e ngaahi fonua ʻe niʻihi ke fakapapauʻi ʻe tauhi ʻe he kau taki ʻo e puleʻangá ʻa e ngaahi laó.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134:5–6, 8

ʻOku fakamatalaʻi atu heni e ngaahi fatongia ʻo e kau tangataʻi fonuá

Fakakaukauloto ʻokú ke nofo ʻi ha feituʻu ʻoku faʻa maluʻi ʻe he puleʻangá ʻa e totonu ʻo hono kakaí ka naʻe toki faʻu ha lao ʻoku ʻikai ke ke loto koe ki ai. Ko e fē ʻi he ngaahi meʻa ko ʻení ko ha founga lelei ke tali ʻaki ia? (Siakaleʻi ha taha.)

  • Fakafepaki ʻaki haʻo fakapapauʻi he ʻikai te ke talangofua ki ha taha ʻo e ngaahi lao ʻo e puleʻangá.

  • Fakamanamanaʻi pe fakamamahiʻi ʻa e kau ngāue fakapuleʻanga naʻá nau faʻu ʻa e lao ʻoku ʻikai ke ke loto ki aí.

  • Fakatahaʻi ʻa e niʻihi kehé ke liua e puleʻangá.

  • Fakahaaʻi fakalao hoʻo ngaahi fakakaukaú pe ngaahi meʻa ʻokú ke hohaʻa ki aí, ka ke poupouʻi mo pouaki ʻa e puleʻangá ʻaki hoʻo talangofua ki he ngaahi laó.

Lau ʻa e Tokāteline mo e ngaahi Fuakava 134:5–6, ʻo kumi ki he meʻa ʻokú ne akoʻi mai fekauʻaki mo e ngaahi fatongia ʻo e kau tangataʻi fonuá.

Ko e tefitoʻi moʻoni ʻe taha ʻoku akoʻi ʻe he veesi ko ʻení ko e ʻoku totonu ke tau poupouʻi mo pouaki ʻa e puleʻanga ʻoku tau nofo aí.

Ko e fē ʻa e tefitoʻi tui ʻokú ne fakamanatu atu ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ení? (Vakai ki he ngaahi Tefito ʻo e Tuí ʻi he Mataʻitofe Mahuʻingá ke vakaiʻi hoʻo talí.)

  1. Tali e fehuʻi ko ení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá: ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ki he kau tangataʻi fonuá ke nau poupouʻi mo pouaki ʻa e puleʻangá?

Fakatatau ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134:6, ʻOku fie maʻu ʻe he ʻOtuá ke tau fakaʻapaʻapa mo talangofua ki he ngaahi fono fakalangí mo e ngaahi lao fakaetangatá. Ko e hā ʻokú ke pehē ai ʻoku totonu ke tau fai ʻi he taimi ʻoku fepaki ai ʻa e lao ʻo e fonuá mo ʻetau ngaahi tuí?

ʻI hoʻo fakakaukau ki he fehuʻi ko ʻení, lau ʻa e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Sēmisi E. Talamesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofula Mā Uá:

ʻĪmisi
ʻEletā James E. Talmage

“Koeʻuhí naʻa ʻi ai ha fepaki ʻi he ngaahi fie maʻu kuo fai mai ʻe he folofola kuo fakahā mai ʻe he ʻOtuá, pea mo ia ʻoku fakahoko ʻe he lao fakapuleʻangá, ko e fē ʻi he ongo mafaí ni ʻe haʻisia e kāingalotu ʻo e Siasí ke talangofua ki aí? Ko hono talí, ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi lea ʻa Kalaisí—ko e fatongia ʻo e kakaí ke nau ʻatu kia Sisa ʻa e ngaahi meʻa ʻa Sisá, pea ki he ʻOtuá ʻa e ngaahi meʻa ʻa e ʻOtuá [vakai, Luke 20:21–25] …

“ʻI hono fakatatali e tuʻutuʻuni ʻa e [ʻOtuá] ki hono poupouʻi ʻo e tauʻatāina fakalotú, ko e fatongia ia ʻo e kāingalotú ke talangofua ki he ngaahi lao honau fonuá. Ka neongo iá, ʻoku totonu ke nau fakaʻaongaʻi ʻa e founga totonu kotoa pē, ʻi heʻenau hoko ko e kau tangataʻi fonua pe kakai ʻo honau ngaahi puleʻangá, ke maʻu maʻanautolu mo e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá ʻa e fiefia ʻo e tauʻatāina ʻi he ngāue fakalotú. ʻOku ʻikai fie maʻu ke nau faingataʻaʻia ʻo ʻikai fai ha lāunga [ʻi he] fakamālohi ʻa e kau fakatanga taʻe tauhi laó, pe ʻi hono fakahoko ʻo e ngaahi lao taʻe totonú; ka ʻoku totonu ke ʻoatu ʻenau lāungá ʻi he founga fakalao mo totonu. Kuo fakahaaʻi ʻe he kāingalotú ʻenau tali ʻa e tokāteline ʻoku lelei ange ke kātekina ʻa e koví ʻi hono fai ha fakafepaki fakaetangata ki he maʻu mafai taʻetotonú” (Ko e Ngaahi Tefito ʻo e Tuí, 12th ed. [1924], 422–23).

  1. Fakakaukau ki he kakai ʻokú ke ʻilo ʻoku nau poupouʻi mo pouaki honau puleʻangá pea mo e laó. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, fekauʻaki mo ha toko taha pe ua ʻo kinautolu. Ko e hā kuó ke mamata ʻoku nau fai ke poupouʻi mo pouaki ʻa e puleʻangá pea mo e laó?

ʻOku tau lau ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134:8, ʻoku ʻi ai ha fatongia ʻo e ngaahi puleʻangá ke tauteaʻi ʻa kinautolu ʻoku fai hiá pea ʻoku ʻi ai ha fatongia ʻo e kau tangataʻi fonuá ke tokoni “ʻi hono ʻomi ʻo e kau fakafepaki ki he ngaahi lao ʻoku leleí ke tauteaʻi.”

  1. Tohi ha palakalafi nounou ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻo fakamatalaʻi ʻa e meʻa te ke fai ke poupouʻi mo pouaki ho puleʻangá mo hono ngaahi laó.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134:7, 9–10, 12

ʻOku fakamatalaʻi heni ʻa e fekauʻaki ʻa e tui fakalotú mo e puleʻangá

ʻĪmisi
President Monson and President Reagan

Palesiteni Tōmasi S. Monisoni pea mo e Palesiteni ʻo e ʻIunaiteti Siteití Lonalatō Leikeni

ʻOku tau lau ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134:7, 9–10, 12, ʻoku totonu ke fokotuʻu ʻe he ngaahi puleʻangá ha ngaahi lao ʻokú ne maluʻi ʻa e ngaahi tui fakalotú, ka ʻoku ʻikai totonu ke ne poupouʻi ʻo lahi ange ha tui fakalotu ʻi ha tui fakalotu ʻe taha. ʻOku tau lau foki ʻoku maʻu ʻe he ngaahi sosaieti fakalotú ha totonu ke tauteaʻi ʻa ʻenau kau mēmipa fakatupu fakamoveuveú ʻaki hono tuʻusi kinautolu pe toʻo honau faingamālie ke feohí meiate kinautolu, ka ʻoku ʻikai maʻu ʻe he ngaahi sosaieti ko iá ha mafai ke fakamaauʻi pe hilifaki ha ngaahi tautea ʻe toʻo ai e koloa ʻa e kau mēmipá pe fakalaveaʻi fakatuʻasino kinautolu.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134:11

ʻOku fakamatala atu heni ʻa e totonu ke tangi ki ha tokoni meí he puleʻangá

Fakatatau ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134:11, ʻoku totonu ke fakangofua ʻa e kakai ʻo e fonuá ke kole tokoni ki honau puleʻangá kapau kuo ngaohikovia kinautolu. ʻOku fakakau foki ʻi he veesi ko ʻení ha fakamatala ʻokú ne fakatonuhiaʻi ai ʻa e kakai ʻo e fonuá ʻi hono taukapoʻi kinautolu mo ha niʻihi kehe ʻi he taimi ʻoku ʻi ai ai ha fie maʻu fakavavevave pea ʻoku ʻikai lava ke tokoni ʻa e puleʻangá.

Fakakaukau ki ha meʻa ʻokú ke houngaʻia ai ʻi homou fonuá pe koló.

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134 peá u fakakakato ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi he (ʻaho).

    Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe ki heʻeku faiakó: