Seminelí
ʻIuniti 13: ʻAho 3, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58


‘Iuniti 13: ‘Aho 3

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58

Talateú

ʻI he ʻaho 1 ʻo ʻAokosi 1831, ʻi he teʻeki he uike ʻe ua hono fili ʻe he ʻEikí ʻa Tauʻatāina, Mīsuli, ko e senitā ʻo Saioné, naʻe maʻu ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e fakahā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58. Naʻe fai mai ʻa e fakahā ko ʻení ko e tali kiate kinautolu naʻa nau vēkeveke ke ʻiloʻi e finangalo ʻo e ʻEikí fekauʻaki mo kinautolú ʻi he fonua foʻou ko ʻení. Naʻe faleʻi ʻe he ʻEikí ʻa e Kaingalotú ʻi he fakahā ko ʻení ke nau faivelenga ʻi honau ngaahi faingataʻá pea fakamatalaʻi e ʻuhinga kuó Ne fekauʻi ai kinautolu ki Saioné. Naʻe poupouʻi foki ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotú ke fakaʻaongaʻi ʻenau tauʻatāina ke filí ki hono fakahoko ʻo e anga māʻoniʻoní.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:1–13

ʻOku faleʻi ʻe he ʻEikí ʻa e Kaingalotú ke nau faivelenga ʻi honau ngaahi faingataʻá

Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi pole ʻokú ke lolotonga fehangahangai mo ia ʻi hoʻo moʻuí?

ʻI hoʻo lau e palakalafi ko ʻení, kumi e ngaahi pole naʻe fehangahangai mo e Kaingalotu ʻi Mīsulí ʻi he 1831:

ʻI Sānuali ʻo e 1831, naʻe maʻu ʻe he kau faifekaú ha kulupu ʻo e kau ʻInitia ʻo Telaueá ʻoku nau nofo ʻi he Vahefonua ʻo e Kau ʻInitiá ʻi he kauʻāfonua fakahihifo ʻo Mīsulí. Naʻe saiʻia ʻa e kau ʻInitia ʻo Telaueá ʻi hono ako e ongoongolelei naʻe ʻi he Tohi ʻa Molomoná. Ka neongo ia, koeʻuhí naʻe ʻikai ke maʻu ʻe he kau faifekaú ʻa e ngofua ne fie maʻu ke hū ki he Vahefonua ʻo e kau ʻInitiá pea malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí, pea koeʻuhí ko e fakafepaki mei he kau fakafofonga mo e kau faifekau fakalotofonua ʻo e kau ʻInitiá, naʻe fakamālohiʻi ai ʻa e kau faifekaú mei he Siasí ke nau mavahe mei he vahefonuá. Naʻe feinga leva ʻa e kau faifekaú ke akoʻi ʻa e kakai hinehina ne nau nofoʻi ʻa Tauʻatāina, Mīsulí, mo e ngaahi feituʻu takatakai aí, ka naʻe siʻi hifo ʻi he toko 10 e kau papi ului ne kau mai ki he Siasí ʻi Siulai ʻo e 1831. ʻI he kamata ke tūʻuta ʻa e kaumātuʻa ʻo e Siasí ʻi Mīsuli mei ʻOhaiō ʻi Siulai ʻo e 1831, naʻe loto-mamahi ʻa e niʻihi ʻi he meʻa ne nau ʻiló. Ne ʻamanaki e niʻihi ʻo kinautolu ke sio ki ha kolo tupu vave ʻo e kakai tuí mo ha nofoʻanga naʻe teuteu ke talitali ʻa e kaingalotu hiki mai ʻo e Siasí. Naʻe fakahaaʻi ʻe ha niʻihi ʻa e hohaʻa koeʻuhí naʻe teʻeki maau e kelekele ʻi Tauʻatāiná pea ʻe fie maʻu ʻa e ngāue lahi ke teuteuʻi ia. Naʻe poupouʻi ʻa e niʻihi ʻo e kau tangatá ke nau nofo ʻi Mīsuli pea fakatau ha kelekele ke teuteuʻi ʻa Saione ki he Kaingalotu te nau omi ʻamuí.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:1–2, ʻo kumi e meʻa naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ki he kaumātuʻá te ne ala tokoni ke nau ongoʻi lelei ange fekauʻaki mo e ngaahi faingataʻa ʻoku nau fehangahangai mo iá.

Fakakakato mei he meʻa naʻá ke ako ʻi he veesi 2, e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení:

ʻE tāpuakiʻi kitautolu kapau te tau .

ʻE lahi ange hotau pale taʻengatá kapau te tau .

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:3–5, ʻo kumi e meʻa ʻoku ʻikai ke tau faʻa mamata pe mahino kiate kitautolu ʻi heʻetau foua e ngaahi ʻahiʻahí.

Naʻe faleʻi ʻe he ʻEikí ʻa e kaumātuʻá ke nau tui kiate Ia pea ke vakai ʻo fakalaka atu ʻi he ngaahi faingataʻa ne nau kātekiná ka nau tokanga taha pē ki he kahaʻu nāunauʻia te nau aʻusiá ʻo kapau te nau faivelenga. ʻE lava ke tokoni ʻa e pōpoaki ʻa e ʻEikí ki he Kaingalotu ʻi Mīsulí ke tau kātakiʻi ʻa e ngaahi faingataʻá ʻaki ʻetau tokanga taha ki he ngaahi tāpuaki naʻe talaʻofa mai kiate kinautolu ʻoku kātekina ʻa e ngaahi faingataʻá ʻi he faivelengá.

  1. Tali ha taha pe fakatouʻosi ‘a e ongo fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e hā e founga ʻe tokoniʻi ai koe ke ke kātakiʻi e faingataʻa ʻi he faivelenga ʻe hoʻo falala ʻe faitāpuekina koe ʻe he ʻEikí?

    2. Ko e fē ha taimi kuó ke ongoʻi ai ne faitāpuekina koe ʻi hoʻo faivelenga lolotonga e faingataʻá?

Naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:6–13, e niʻihi e ngaahi founga ʻe tāpuakiʻi ai ʻa e Kaingalotú ʻi heʻenau talangofua ʻi he tokoni ke fokotuʻu ʻa Saioné. Fai ha tukupā ke faivelenga lolotonga ho ngaahi ʻahiʻahí kae lava ke ke maʻu ʻa e ngaahi pale kuo teuteuʻi maʻá u ʻe he ʻEikí he taimí ni pea ʻi he kahaʻú fakatouʻosi.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:14–23

ʻOku fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi fatongia ʻo ha pīsope mo fekauʻi e Kaingalotú ke tauhi e ngaahi fono ʻo e fonuá

Naʻe fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa Pīsope ʻEtuate Pātilisi mo Sitenei Kilipate ke nofo ʻi Mīsuli ke tokangaʻi e ngaahi koloa ʻa e Siasí mo fakatau mai e kelekele ʻi Tauʻatāina, Mīsuli (vakai, T&F 57:7–8). Naʻe fakakikihi ʻa Pīsope Pātilisi mo e Palōfita ko Siosefa Sāmitá fekauʻaki mo e tuʻunga lelei ʻo e keleke ko ia kuo filí. Naʻá ne ongoʻi ʻoku totonu ke fakatau mai ha ngaahi konga kelekele kehekehe. Naʻe fakatupu ʻe he faikehekehé ni ʻa e loto mamahi.

Toe vakaiʻi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:3, pea lau leva e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:14–15, ʻo kumi e meʻa naʻe fakahā ʻe he ʻEikí kia Pīsope Pātilsí.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Naʻe tokoni fēfē nai ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻe akoʻi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:3 kia Pīsope ʻEtuate Pātilisi ke fili ke fakatomala mei he fakakikihi mo e Palōfitá pe ko e fē e konga kelekele ke fakatau maí?

    2. Fakakaukau ki ha ngaahi meʻa pe tūkunga ʻe ala tali ai ha niʻihi ki honau kau taki ʻi he Siasí ʻi he “taʻetuí mo e kui ʻo e lotó” (T&F 58:15). Ko e hā te ke lava ʻo fai ke fakaʻehiʻehi mei hano fakahoko e fehalaaki ko iá?

Naʻe tali ʻe Pīsope Pātilisí ʻa e valoki ʻa e ʻEikí ʻi he loto fakatōkilalo, pea naʻe fakamolemoleʻi ia ʻi heʻene ngaahi angahalá.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:16–23, ʻo kumi e meʻa naʻe fakahinohino ʻe he ʻEikí kia Pīsope Pātilisi ke fai ke fakahoko hono fatongiá. Fakatatau ki he veesi 21–23, ko e hā naʻe fekau ʻe he ʻEikí ki he Kaingalotú ke nau faí? Ko e hā ʻoku akoʻi mai ʻe he ngaahi veesi ko ʻení fekauʻaki mo kinautolu ʻoku nau feinga ke fakaʻaongaʻi ʻa e fono ʻa e ʻOtuá ke fakatonuhiaʻi ʻa e ʻikai ke nau talangofua ki he ngaahi fono ʻo e fonuá?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:24–33

ʻOku faleʻi ʻe he ʻEikí ʻa e Kaingalotú ke fakaʻaongaʻi ʻenau tauʻatāina ke filí ke fai lelei

Fakakaukau ne lolotonga hoʻo lue atu he halá ʻokú ke sio ki ha tō ʻa ha taha toulekeleka. Siakaleʻi ʻi he saati ko ʻení, e meʻa ʻoku totonu ke ke faí.

Tatali ki he Laumālié ke ueʻi koe ke ke tokoni.

Tatali ke sio pe ʻe tokoni ha taha kehe.

Tatali ki ha taha ke ne talaatu ʻa e meʻa ke faí.

ʻAlu ʻo tokoni ki he tokotaha naʻe toó.

Ko e hā naʻá ke fili ai ʻa e tali ko iá?

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:24–28, ʻo kumi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí ki he Kaingalotú ʻi heʻenau fehangahangai mo e faingataʻa ʻo hono langa e kolo ko Saioné. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻokú ke ʻiló. Ko e tefitoʻi moʻoni ʻe taha naʻe akoʻi ʻi he ngaahi veesi ko ʻení ʻoku totonu ke tau kau loto vēkeveke ʻi hono fili ke fai ʻa e ngaahi meʻa leleí pea ʻi hono fakahoko ʻo e angamāʻoniʻoní. (ʻOku ʻuhinga e kupuʻi lea “ko ia ia ʻoku fakamālohiʻi ʻi he ngaahi meʻa kotoa peé” [T&F 58:26] ki ha taha he ʻikai ngāue kae ʻoua kuo fie maʻu ke ne fai ia. Ko ha veesi fakataukei folofola ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:27 . Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ia ʻi ha founga makehe kae lava ke ke ʻilo ia ʻi he kahaʻú.)

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e hā ʻa e “totongi” ʻoku ʻuhinga ki ai ʻa e ngaahi veesi ko ʻení? Ko e hā e kaunga hono fai ha ngaahi meʻa lelei lahi ʻi heʻetau loto tauʻatāina pē ʻatautolú ki heʻetau maʻu ʻa e moʻui taʻengatá?

    2. Ko e hā ʻa e ngaahi founga te ke lava ʻo kau loto vēkeveke ai ʻi he fai lelei ʻi ʻapí? ʻI he akó? ʻI ho uōtí pe koló?

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:29–33, ʻo kumi e meʻa ʻoku hoko kiate kinautolu ʻoku ʻikai ke nau fakaʻaongaʻi ʻenau tauʻatāina ke filí ke fai leleí pe ʻoku nau veiveiua ʻi he ngaahi fekau ʻa e ʻEikí. Fakakaukau ke fakaʻilongaʻi e meʻa ʻokú ke maʻú.

ʻĪmisi
scripture mastery icon
Fakataukei Folofola—Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:27

  1. Ke tokoniʻi koe ke ke ako maʻuloto ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:27, hiki ʻa e ʻuluaki mataʻitohi ʻo e foʻi lea takitaha ʻi he veesi 27 ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá . Fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi mataʻitohi naʻá ke tohí ke tokoni ke ke lau maʻuloto e potufolofolá. Vakai ki he folofolá ʻo ka fie maʻu. Toutou fai ʻa e ʻekitivitī ko ʻení kae ʻoua kuó ke lava ʻo lau maʻuloto ʻa e potufolofolá ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi ʻuluaki mataʻitohí kae ʻoua ke ke lava ʻo lau maʻuloto ia. Fakakaukau ke lau mo fakamatalaʻi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:27 ki ha mēmipa ʻo e fāmilí pe kaungāmeʻa.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:34–65

ʻOku ʻomi ʻe he ʻEikí e ngaahi fakahinohino ʻo kau ki Saione mo akoʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e fakatomalá

Te ke lava fēfē ʻo ʻiloʻi pe kuo fakamolemoleʻi ʻe he ʻEikí hoʻo ngaahi angahalá? Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:42–43, pea fakaʻilongaʻi e meʻa naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí ʻo kau ki he fakamolemolé. (Ko ha veesi fakataukei folofola ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:42–43 . Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ia ʻi ha founga makehe kae lava ke ke ʻilo ia ʻi he kahaʻú.)

Fakakakato ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:42: Kapau te tau , ʻe fakamolemoleʻi kitautolu ʻe he ʻEikí pea ʻikai ke toe manatuʻi ʻetau ngaahi angahalá.

ʻOku ʻikai ʻuhinga e kupuʻi lea ko e “ʻikai te u toe manatu ki ai” ʻoku fakangaloʻi ʻe he ʻOtuá ʻetau ngaahi angahalá. ʻOku tokaimaʻananga ʻa e ʻOtuá—ʻoku ʻikai ngalo ʻiate Ia ha meʻa. Ka ʻoku fakamolemoleʻi ʻa e ngaahi angahala ko ia ʻoku fakatomalaʻí pea ʻikai ke toe fai ha lea ki ai.

  1. Tali e fehuʻi ko ení i hoʻo tohinoa ako folofolá: ʻOkú ke pehē ko e hā e faikehekehe ʻe hoko ʻi he tui ha taha ʻe fakamolemoleʻi ʻe he ʻEikí ʻene ngaahi angahalá pea ʻikai toe manatu ki ai?

ʻOku akoʻi ʻe he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:43 ʻa e founga ʻe lava ke tau ʻilo ai pe kuo tau fakatomala mei heʻetau ngaahi angahalá. Lau ʻa e veesi ko ʻení, pea fakakakato ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Ke fakatomala, kuo pau ke tau pea ʻetau ngaahi angahalá.

ʻOku ʻuhinga hono siʻaki ha angahalá ke tafoki fakaʻaufuli mei ai pea taʻofi hono fai iá. ʻI hoʻo lau e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Tieta F. ʻUkitofa ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí, fakakaukau ki he ngaahi taimi kuó ke fakatomala mo ongoʻi ai e fakamolemole ʻa e ʻEikí: “Ko ʻetau fakatomala moʻoní pē, ʻe toʻo atu leva ʻe Kalaisi ʻa e mafasia ʻo e ongoʻi halaia ʻi heʻetau angahalá. Te tau lava ʻo ʻiloʻi ʻiate kitautolu pē kuo fakamolemoleʻi mo fakamaʻa kitautolu. ʻE fakapapauʻi mai ʻeni ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní kiate kitautolu; Ko ia ʻa e tokotaha Fai-fakamāʻoniʻoní. He ʻikai ha toe fakamoʻoni ʻe taha ʻo e fakamolemolé ʻe lelei ange ai” (“Ko e Tuʻunga ʻo e Foki Lelei Maí,” Ensign pe Liahona, Mē 2007, 101).

ʻĪmisi
ko ha talavou ʻoku tūʻulutui ʻi he lotú

ʻĪmisi
scripture mastery icon
Fakataukei Folofola—Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:42–43

  1. Tohiʻi e potufolofola ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:42–43 ʻi ha kaati pe laʻipepa, pea lau maʻuloto ia he taimi kotoa pē ʻokú ke tūʻulutui ai ʻi he lotu fakatāutahá. ʻE lava ke tokoni hono fai iá ke ke manatuʻi ʻa e potufolofola mahuʻinga ko ʻení pea fakamanatu atu ke ke lotua ha tokoni ʻi hoʻo feinga ke vete pea liʻaki hoʻo ngaahi angahalá.

  2. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ní ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58 peá u fakakakato ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi he (ʻaho).

    Ko e ngaahi fehuʻi, ngaahi fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: