Seminelí
ʻIuniti 11: ʻAho 2, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 45:16-75


ʻIuniti 11: ʻAho 2

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 45:16–75

Talateú

ʻI he hisitōliá, kuo tokolahi ha kakai ne kehekehe ʻenau fakakaukau fekauʻaki mo e Hā‘ele ‘Anga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí. Ne moʻoni ʻeni ʻi Māʻasi 1831 ʻi he taimi ne maʻu ai e fakahā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 45 . Ne foaki ʻe he ʻEikí ʻi he fakahā ko ʻení ha ngaahi fakaikiiki fekauʻaki mo ha ngaahi meʻa mo e fakaʻilonga ʻe hoko fekauʻaki mo ʻEne Hā‘ele ‘Anga Ua Maí, kau ai hono fokotuʻu ʻo Selusalema Foʻoú (pe Saioné). Naʻe fakahinohinoʻi foki ʻe he ʻEikí ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ke kamata ngāue ki ha liliu ʻo e Fuakava Foʻoú, ke teuteuʻi e Kāingalotú ki he ngaahi meʻa ʻe hokó.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 45:16-46

ʻOku fakahā ʻe he Fakamoʻuí ha ngaahi fakaʻilonga mo ha ngaahi meʻa lahi ʻe hoko ʻi Heʻene Hā‘ele ‘Anga Ua Maí

Ko e hā ha founga te ke ʻilo ai ʻe tō mai ha afā? Ko e hā ʻoku tokoni ai ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi fakaʻilonga ko iá?

Ko kinautolu ʻoku nau ʻiloʻi ʻa e ngaahi fakaʻilonga ʻo e meʻa ʻe hoko maí ʻe lava ke nau mateuteu ki ai. Ko e hā ha ngaahi fakaʻilonga ʻokú ke ʻiloʻi ke ne fakatokanga atu kuo hoko mai e ngaahi meʻa ko ʻení pe ʻe hoko mai?

  • Ko e ngaahi ʻaho fakaʻosí

  • Ko e Hā‘ele ‘Anga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí

Hangē ko ʻene hā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 45:16, naʻe fie ʻilo lahi ange e kakai lolotonga e ngāue ʻa Sīsū Kalaisi ʻi he māmaní, ʻo hangē pē ko kinautolu ʻi he taimi ʻo Siosefa Sāmitá mo e ʻaho ní, ki he ngaahi meʻa ʻe hoko ki muʻa ʻi he Hā‘ele ‘Anga Ua Mai ʻa e Fakamoʻuí. ʻOku fakamatalaʻi ʻi he ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 45 ʻa e ngaahi fakaʻilonga ke fakatokanga mai kiate kitautolu ki he ʻamanaki ke hoko ʻa e meʻá ni. Ko e lahi ʻo e ngaahi veesi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 45 ko e ngaahi meʻa naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ki Heʻene kau ākonga ne nau nofo mo Ia ʻi Heʻene ngāue ʻi he māmaní (vakai, Mātiu 24).

  1. Ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi fakaʻilonga ne folofola e Fakamoʻuí ʻe hoko kimuʻa Heʻene Hā‘ele ‘Anga Ua Maí, hiki e ngaahi fakamoʻoni fakafolofola ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá; tohiʻi ʻa e potufolofola takitaha he takitaha pea tuku ha kiʻi konga ke tohi ai e ngaahi fakaʻilongá: T&F 45:18–21; T&F 45:22–27; T&F 45:28–31, 33; T&F 45:40–43. Hili iá pea lau e ngaahi veesi ʻi he potufolofola takitaha, ʻo fekumi ki he ngaahi fakaʻilonga ʻe hoko kimuʻa ʻi he Hā‘ele ‘Anga Ua Maí, pea hiki e fakaʻilongá ʻo hoko atu ki he potufolofolá. Kapau te ke fili ke fai ia, tā ha ngaahi fakatātā ʻo e ngaahi meʻa ne ke laú kae ʻoua ʻe tohi e ngaahi fakaʻilongá.

Kuo ʻosi hoko ha niʻihi ʻo e ngaahi fakaʻilonga ʻo e Hā‘ele ‘Anga Ua Maí. Hangē ko ʻení, naʻe fakaʻauha ʻa e temipale ʻi Selusalemá ʻe he kau Lomá ʻi he A.D. 70 (vakai, T&F 45:18–21). Ko e konga lea “kuonga ʻo e kau Senitailé” ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 45:25 ʻoku ʻuhinga ia ki he taimi ʻe ʻoatu e ongoongoleleí ki he kau Senitailé, pe ko kinautolu ʻoku ʻikai ko ha hako ʻo e kakai Siú, ʻa ia ko e taimí ni ia.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 45:34, ʻo fekumi ki he meʻa ne ongoʻi ʻe he kau ākongá lolotonga e ngāue ʻa e Fakamoʻuí ʻi he māmaní ʻi Heʻene fakahā ange kiate kinautolu e ngaahi meʻá ni. Ko e hā ʻokú ke pehē ai ʻe ongoʻi ʻe he kakai ʻo e ʻaho ní ʻa e meʻa tatau fekauʻaki mo e ngaahi fakaʻilonga ʻo e Hā‘ele ‘Anga Ua Mai ʻa e Fakamoʻuí?

Lau ʻa e Tokāteline mo e ngaahi Fuakava 45:38, ʻo fekumi ki he meʻa te tau ʻilo ʻi heʻetau vakai ki he hoko ʻa e ngaahi fakaʻilongá.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakva 45:32, 39. ʻI hoʻo ako ʻa e ngaahi veesi ko ʻení, ʻai ke ʻiloʻi pe ko e hā ʻe fai ʻe he kau muimui ʻo Sīsū Kalaisí ʻi hotau kuongá ni ke mateuteu ai ki Heʻene Hā‘ele ‘Anga Ua Máí. Vakai ki he veesi 39, futinouti a ke ʻilo ha foʻi lea ʻe taha ki he “manavahē.”

Fakatatau ki he meʻa kuó ke ako, ko e hā ʻa e talaʻofa ʻa e ʻEikí kiate kinautolu ʻoku nau tuʻu ʻi he ngaahi potu toputapú pea mo ʻaʻapa kiate Iá? Fakakakato ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kapau te tau tuʻu ʻi he ngaahi potu toputapú pea fakatokangaʻi e ngaahi fakaʻilongá, te tau .

ʻOku tau faʻa fakakaukau ki he “ngaahi potu toputapú” ko e ngaahi feituʻu ʻo e Siasí hangē ko e ngaahi temipalé pe ngaahi falelotú. ʻI hoʻo lau e lea ko ʻeni, vakai ki ha founga ʻe taha ʻoku tau tuʻu ai ʻi he ngaahi potu toputapú:

“Mahalo ʻoku fekauʻaki lahi ange e ʻngaahi potu toputapú’ mo e founga moʻui ʻa ha taha kae ʻikai ko e feituʻu ʻoku nofo aí. Kapau te tau moʻui taau ke maʻu e takaua ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ʻoku tau tuʻu leva ʻi ha potu toputapu. …

“Ko ha potu toputapu ha feituʻu pē ʻoku fiefia ai ha taha ʻi he Laumālie ʻo e ʻOtuá” (Doctrine and Covenants Student Manual, 2nd ed. [Church Educational System manual, 2001], 196).

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e hā ha founga te tau lava ai ke moʻui ʻi he māmaní he ʻahó ni kae kei tuʻu pē ʻi he ngaahi potu toputapú?

    2. Ko e hā ha founga ʻoku manavahē pe ʻaʻapa ai ha tokotaha ʻoku muimui kia Sīsū Kalaisi pe ʻapasia fakaʻaho kiate Ia? Fakamatalaʻi ha taha ʻokú ke ʻiloʻi ʻoku ne fakahoko ʻeni.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 45:47-59

ʻOku fakahā ʻe he Fakamoʻuí ʻa e ngaahi fakaʻilonga mo e ngaahi meʻa fakaofo ʻe hoko ʻi Heʻene hā ki he kau Siú

ʻI he taimi ʻe foki mai ai ʻa Sīsū Kalaisí te Ne hā ki ha ngaahi kulupu pau. Hili iá pea te Ne hā mai ʻi he mālohi lahi, fakaʻeiʻeiki, mo e nāunau, ʻi ha founga ʻe mamata ʻa e māmaní kotoa kiate Ia. ʻI he taha ʻo ʻEne ngaahi hā maí, te Ne tuʻu ʻi he Moʻunga ʻŌlivé ʻi Selusalema ʻi hono ʻohofi ʻo e kau Siú. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 45:48, ʻo fekumi ki he meʻa ʻe hoko ki he moʻungá ni mo e māmaní ʻi he tuʻu ai ʻa e Fakamoʻuí.

Fakakakato ʻa e saati ko ʻení ʻaki hono lau e ngaahi veesí mo tali e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo lea pē ʻaʻau:

T&F 45:49–50: Ko e hā ʻe hoko ki he ngaahi puleʻanga ʻo e māmaní ʻi he Hā‘ele ‘Anga Ua Maí?

T&F 45:51–53: Ko e hā ʻe tangi ai e kau Siú ʻi he toe hāʻele mai ʻa e ʻEikí?

Kapau ʻoku ʻikai ke ke maheni mo e talanoa fakatātā ʻo e kau tāupoʻou ʻe toko hongofulú, lau ʻa e Mātiu 25:1–13. Ko e hā e ngaahi founga naʻe poto ai e kau tāupoʻou ʻe toko nimá? Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 45:56-57, ʻo fekumi ki he founga ke fakapotopoto ai ʻi hoʻo teuteu ki he Hā‘ele ‘Anga Ua Maí. Fakakaukau ke fakaʻilongaʻi e meʻa ʻokú ke maʻú.

ʻĪmisi
five wise virgins

Tohi ha tefitoʻi moʻoni “Kapau-ʻE” ʻo fakamatalaʻi e meʻa kuo pau ke tau fai ke poto pea mateuteu ki he Hā‘ele ‘Anga Ua Maí:

ʻĪmisi
ʻEletā Dallin H. Oaks

Naʻe lea ʻa ʻEletā Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá fekauʻaki mo e talanoa fakatātā ko ʻení pea mo e meʻa ʻoku fakafofongaʻi ʻe he kau tāupoʻou ʻe toko hongofulú: “ʻOku fakamanavahē e fakaikiiki ʻo e talanoa fakatātā ko ʻení. ʻOku hā mahino hono fakafofongaʻi ʻe he kau tāupoʻou ʻe toko hongufulú e kāingalotu ʻo e Siasi ʻa Kalaisí, he naʻe fakaafeʻi e taha kotoa ki he kātoangá pea ne ʻilo ʻe he taha kotoa e meʻa ʻoku fie maʻu kae lava ke fakaʻatā ke hū ki loto ʻi he haʻu ʻa e ʻeiki taʻané. Ka ko e konga pē naʻe mateuteu ʻi heʻene haʻú” (“Preparation for the Second Coming,” Ensign pe Liahona, Mē 2004, 8).

Naʻe fakaʻaongaʻi ʻe Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo ʻa e talanoa fakatātā ʻo e kau tāupoʻou ʻe toko hongofulú ke akoʻi fekauʻaki mo e founga ʻe lava ke tau mateuteu ai ki he Hā‘ele ‘Anga Ua Mai ʻa e Fakamoʻuí:

ʻĪmisi
President Spencer W. Kimball

“ʻOku ou tui ʻoku fakafofongaʻi ʻe he kau Tāupoʻou ʻe Toko Hongofulú ʻa e kakai ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí kae ʻikai ko e toenga ʻo e māmaní. Ko e kotoa ʻo e kau tāupoʻoú, ʻa e poto mo valé, ne nau tali ʻa e fakaafe ki he ʻohomohe ʻo e malí; naʻa nau ʻilo ki he polokalamá pea kuo fakatokanga kiate kinautolu e mahuʻinga ʻo e ʻaho ʻe hoko maí. …

“ʻI he tuʻuapō! Ne haʻu e ʻeiki taʻané ʻi he houa fakapoʻuli tahá, ʻi he taimi taʻeʻamanekina tahá. ʻI he taimi ʻe fonu faingataʻa ai ʻa e māmaní pea fie maʻu ha tokoní, ka ʻoku hangē kuo ʻosi hoko e taimí pea taʻeʻaonga ʻa e ʻamanakí, pea ʻe hāʻele mai leva ʻa Kalaisi. Ko e tuʻuapō ʻo e moʻuí ʻa e ngaahi taimi ʻoku haʻu ai ʻa langi ke foaki e fiefiá ki he tangata ongosiá. Ka ʻi he taimi ʻoku ongo mai ai ʻa e tangí, ʻoku ʻikai toe ʻi ai ha taimi ke teuteu. …

“ʻOku kole ʻa e valé ki he niʻihi kehé ke vahevahe mai ʻenau loló, ka ʻoku ʻikai lava ke vahevahe fakafokifā pē ʻa e mateuteu fakalaumālié. Ne pau ke ʻalu ʻa e kau potó, he ka ʻikai, ʻe ʻikai talitali lelei e ʻeiki taʻané. Naʻa nau fie maʻu ʻa e kotoa ʻo ʻenau loló; naʻe ʻikai ke nau lava ʻo fakahaofi ʻa e kau valé. Naʻa nau takitaha fatongia ʻaki pē kinautolu.

“Naʻe ʻikai ko ha siokita pe taʻe ʻofa ʻeni. ʻOku ʻikai lava ke vahevahe ʻa e faʻahinga lolo ʻoku fie maʻu ke fakamaama ʻaki e halá pea fakamaama e fakapoʻulí. Ko e hā ha founga ʻe lava ai ʻe ha taha ʻo vahevahe e talangofua ki he tefitoʻi moʻoni ʻo e vahehongofulú; ha ʻatamai nonga mei he moʻui angatonú; ha ʻilo kuo tātānaki? ʻE vahevahe fēfē ʻe ha taha ʻa e tuí pe ko e fakamoʻoní? ʻE vahevahe fēfē ʻe ha taha ʻa e ngaahi tōʻonga fakakaukaú pe anga-maʻá, pe ko e aʻusia ʻi he ngāue fakafaifekaú? ʻE vahevahe fēfē ʻe ha taha ʻa e ngaahi monūʻia ʻo e temipalé? Kuo pau ke takitaha kumi pē maʻana ʻa e faʻahinga lolo ko iá.

“Naʻe ʻikai ke taʻe fie fakatau ʻe he kau tāupoʻou valé e loló. Naʻa nau ʻiloʻi ʻoku totonu ke ʻi ai haʻanau lolo. Naʻa nau fakatoloi pē, ʻo ʻikai ʻilo e taimi ʻe haʻu ai e ʻeiki taʻané.

“ʻI he talanoa fakatātaá, ʻe lava ke fakatau e loló ʻi he māketí. ʻI heʻetau moʻuí ʻoku tānaki ʻa e lolo ʻo e teuteú ko e tulutā ki he tulutā ʻi he moʻui anga māʻoniʻoní. “ʻOku tānaki ʻa e lolo ki heʻetau ngaahi māmá, ʻi he tulutā ki he tulutā ʻi he ngaahi taʻu lahi ʻi heʻetau ʻalu ki he ngaahi houalotu sākalamēnití. ʻOku tānaki atu ʻe he ʻaukaí, lotu fakafāmilí, faiako fakaʻapí, mapuleʻi ʻo e ngaahi uʻá, malangaʻi ʻo e ongoongoleleí, ako e folofolá—ʻa e ngāue mateaki mo e talangofua kotoa pē, ko ha tulutā ʻoku tānaki atu ki heʻetau loló. Ko e ngaahi ngāue ʻo e ʻofá, totongi ʻo e ngaahi foakí mo e vahehongofulú, ngaahi fakakaukau maʻá mo e ngaahi ngāué, mali ʻi he fuakavá ki ʻitānití—ʻoku tokoni foki ʻeni ki hono tānaki atu ki he lolo ʻe lava ke tau toe ʻutu atu ki heʻetau ngaahi māmá he tuʻuapoó ʻo ka maha.” (Faith Precedes the Miracle [1972], 253–56).

  1. Tali e fehuʻi ko ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá: Ko e hā e founga ʻokú ke mateuteu ai ki he Hā‘ele ‘Anga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí ʻi hoʻo tali e moʻoní mo maʻu e Laumālie Māʻonioní ko hoʻo fakahinohinó?

Ne fakamoʻoni ʻa Palesiteni Poiti K. Peeka, Palesiteni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, ki hono mahuʻinga ʻo hono maʻu ʻo e Laumālié ʻi he ngaahi taimi faingataʻá:

ʻĪmisi
President Boyd K. Packer

“ʻOku tau moʻui ʻi ha kuonga faingataʻa-faingataʻa ʻaupito. ʻOku tau fakaʻānaua, pea tau lotua, ha ngaahi ʻaho lelei ange. Ka he ʻikai ke hoko ia. ʻOku fakahā mai ia ʻe he ngaahi kikité kiate kitautolu. He ʻikai fakaʻatā kitautolu, ko ha kakai, fāmili, pe ko ha niʻihi fakafoʻituitui mei he ngaahi faingataʻa ʻe hoko maí. …

“ʻOku ʻikai fie maʻu ke tau nofo ʻo manavahē ki he kahaʻú. ʻOku tau maʻu ʻa e ʻuhinga kotoa pē ke fiefia ai pea siʻisiʻi ʻa e ʻuhinga ke manavaheé. Kapau te tau muimui ki he ngaahi ueʻi ʻa e Laumālié, te tau malu, tatau ai pē pe ko e hā ʻoku tokateu mai ʻi he kahaʻú. ʻE fakahā mai kiate kitautolu ʻa e meʻa ke faí” (The Cloven Tongues of Fire,” Ensign, May 2000, 8).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 45:60-61

ʻOku fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ke kamata ʻa hono liliu ʻo e Fuakava Foʻoú

Lau pe lea ʻaki e Tefitoʻi Tui hono valú. Ko e hā ʻoku fokotuʻu mai ʻe he kupuʻi lea “ʻi he ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku liliu totonú” fekauʻaki mo e Tohi Tapú? Naʻe kumi ʻa Siosefa Sāmita ki he ngaahi potufolofola ʻi he Tohi Tapú ʻi he taimi naʻá ne feinga ke ʻilo pe ko e fē siasi ke kau ki aí. Naʻá ne ʻofa ʻi he Tohi Tapú pea maʻu ha fakafiemālie lahi mei hono ngaahi leá. Ka ʻi heʻene ako iá, naʻá ne fakatokangaʻi ha ngaahi fehalaaki mo ha ngaahi maʻu hala pea ongoʻi naʻe mole pe taʻekakato ha ngaahi fakamatala, pea naʻá ne fakamatala ʻo pehē, “Naʻe mahino kuo ʻi ai ha ngaahi konga mahuʻinga fekauʻaki mo e fakamoʻui ʻo e tangatá kuo ʻosi toʻo ia mei he Tohi Tapú, pe mole ki muʻa pea toki fakatahatahaʻí” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita [2007],249; vakai foki, Fakahinohino ki he Folofolá, “Tohi Tapú”).

Naʻá ne toe pehē: “ʻOku ou tui ki he Tohi Tapú mo hono fakaleá ʻi heʻene haʻu hangatonu mei he peni ʻa kinautolu naʻa nau hiki tonu iá. Kuo hanga ʻe he kau liliu lea taʻe ʻiló, kau fai taipe taʻe tokangá, pe kau taulaʻeiki ne nau palani pe kākaá, ʻo fakahoko ha ngaahi fehalaaki lahi” (Ngaahi Akonaki: Siosefa Sāmita,237; vakai foki, 1 Nīfai 13:25–29

ʻI he faʻahitaʻu fakatōlau ʻo e 1830, naʻe fekauʻi ʻe he ʻEikí e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ke liliu e Tohi Tapú. Ko e “liliu” ko ʻení naʻe ʻikai mei ha lea fakafonua ʻe taha ki ha lea fakafonua kehe, pe maʻu ʻe he Palōfitá ha tatau totonu fakatohitapu ke ngāue mei ai. Ka naʻá ne lau mo ako ʻa e ngaahi potufolofola mei he liliu ʻo e Tohi Tapú ʻe he Tuʻi ko Sēmisí pea fai ha fakatonutonu mo ha tānaki ʻo fakatatau ki he ueʻi ʻo e Laumālié. ʻI hono ngaahi fakalelei fakalaumālié, kuo faitāpuekine ʻe he Liliu ʻa Siosefa Sāmita (LSS) ʻa e māmaní ʻi hono fakamahino ʻo e ngaahi fakamatala fakatokāteline ʻi he Tohi Tapú, tautautefito ki he misiona ʻo Sīsū Kalaisí mo e natula ʻo e ʻOtuá.

ʻI he taimi naʻe foaki mai ai ʻa e fakahā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 45 ʻi he ʻaho 7 ʻo Māʻasi 1831, naʻe ngāue ʻa Siosefa Sāmita ki heʻene toe vakaiʻi fakalaumālie ʻo e Fuakava Motuʻá. ʻI he ʻaho hili hono maʻu ʻe Siosefa ʻa e fakahā ko ʻení, naʻá ne kamata hono liliu ʻo e Fuakava Foʻoú. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 45:60–61 ke ʻiloʻi hono ʻuhingá.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 45:62-64

Ne tomuʻa fakatokanga ki he Kāingalotú ke tānaki fakataha ki he ngaahi fonua fakahihifó

Naʻe fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa e fuofua Kāingalotú ke nau fononga fakahihifo, “mei he ngaahi fonua ʻi he fakahahaké” (T&F 45:64). Vakai ki he mape ko ʻení ke fakakaukauloto ki he feituʻu ko ʻení.

ʻĪmisi
map of northeastern US

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 45:62–64 ke ʻiloʻi ha ʻuhinga ne fekauʻi ai ʻe he ʻEikí Hono kakaí ke nau tānaki ki he “ngaahi fonua fakahihifó” (T&F 45:64).

Ko e hā naʻe folofola ʻa e ʻEikí ʻoku “ʻi homou ngaahi matapaá” (T&F 45:63)?

Fakalaulauloto ki he fakatātā ʻo e ʻuhingaʻo e “ʻi homou ngaahi matapaá”.

ʻI he 1831 ne aʻu atu ʻa e kauʻāfonua fakahihifo ʻo e ʻIunaiteti Siteití ki he ngaahi ngataʻanga fakahihifo ʻo Mīsulí. ʻE toki tataki ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotú ke toe mamaʻo atu ʻi he hihifó—ki ha feituʻu ʻoku ʻiloa he taimí ni ko ʻIutā. ʻI he talangofua ʻa e Kāingalotú ki he faleʻi ʻa e ʻEikí, naʻe tataki ai kinautolu mei he ngaahi fakatuʻutāmaki fekauʻaki mo e Tau Fakalotofonua ʻi ʻAmeliká (1861–65).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 45:65-75

ʻOku fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí ʻa e Selusalema Foʻoú (Saione)

Kapau te ke lava ʻo nofo ʻi ha feituʻu pē, te ke fie nofó ʻi fē? Ko e hā hono ʻuhingá?

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 45:65–67, ʻo fekumi ki he hingoa ʻo e tofiʻa ʻo e Kāingalotú mo e ngaahi ʻuhinga ʻe hoko ai ia ko ha feituʻu lelei ke nau nofo ai.

  1. Lisi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻa e ngaahi ʻuhinga te ke fie nofo ai ʻi he Selusalema Foʻoú.

ʻOku akoʻi ʻe he ngaahi veesi ko ʻení ʻoku hoko ʻa e Selusalema Foʻoú ko ha feituʻu ʻo e melino mo e malu, pea ʻe ʻi ai ʻa e nāunau ʻo e ʻEikí. Fakatokangaʻi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 45:67, e meʻa ʻe ʻi ai ʻo tānaki atu ki he nāunau ʻo e ʻEikí. Ko e hā naʻe folofola ʻaki ʻe he ʻEikí ko e ola ʻo e ʻi ai foki ʻa e “ilifia ki he ʻEikí”?

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 45:68–71, ʻo fekumi pe ko hai ʻe fakataha ki he Selusalema Foʻoú (Saione).

  1. Fakaʻosi e fakamatala ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá: Koeʻuhí ko e meʻa kuó u ako he ʻahó ni, te u teuteu ai ki he ngaahi meʻa ʻe hokó ʻaki …

  2. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ní ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ‘a e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 45:16-75 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (‘ahó).

    Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: