Seminelí
ʻIuniti 26: ʻAho 1, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:1–10; 122


ʻIuniti 26: ʻAho 1

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:1–10122

Talateú

ʻOku ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121–23 ha kongakonga kuo filifili ʻo ha tohi meí he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ki he Siasí, ʻoku fakaʻaho ki he ʻaho 20 ʻo Māʻasi 1839. Naʻe hiki ʻe Siosefa Sāmita e tohí lolotonga ia ʻene nofo pōpula mo ha niʻihi hono kaungā ngāué ʻi he Fale Fakapōpula Lipetií. Naʻe fakakau ʻe Siosefa ʻi he tohí ha niʻihi ʻo ʻene ngaahi lotu maʻá e Kāingalotu naʻe faingataʻaʻia koeʻuhí ko e ngaahi ngāue ʻa honau filí. Naʻá ne fakakau foki e ngaahi tali naʻá ne maʻu ki he ngaahi lotu ko iá. (Vakai, History of the Church, 3:289–305.) Te mou ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121–23 ʻi he ngaahi lēsoni fakaʻaho ʻe fā ʻo e uike ní.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:1–6

ʻOku lotua ʻe Siosefa Sāmita e Kāingalotu faingataʻaʻiá

Fakakaukauloto ki ha kaungāmeʻa ʻoku tofanga ʻi ha meʻa faingataʻa. ʻOku talaatu ʻe ho kaungāmeʻá ʻoku ʻikai ke mahino kiate ia ʻa e ʻuhinga ʻokú ne aʻusia ai ha ngaahi faingataʻa pehē pea ʻokú ne ongoʻi hangē kuo liʻaki ia ʻe he ʻOtuá. Ko e hā nai te ke talaange ki ho kaungāmeʻá?

Ko e hā te ke fai kapau ko koe ʻa e tokotaha ʻoku hoko tonu ki ai ʻa e ngaahi faingataʻá?

ʻI hoʻo ako ki he ngaahi lotu ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi he Fale Fakapōpula Lipetií mo e faleʻi ʻa e ʻEikí kiate iá, kumi ʻa e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻe lava ke tokoni atu ke ke faivelenga ʻi hono kātakiʻi e ngaahi ʻahiʻahí mo e ngaahi faingataʻá.

ʻĪmisi
Joseph Smith writing

ʻI he ʻaho 31 ʻo ʻOkatopa 1838, naʻe lavakiʻi ʻe Siaosi Hingikeli, ko ha mēmipa ʻo e Siasí pea ko ha kēnolo ʻi he kau sōtia ʻo e siteiti ʻo Mīsulí, ʻa Siosefa Sāmita. Naʻe talaange ʻe Hingikeli kia Siosefa naʻe fie maʻu ʻe he kakai ʻa ia naʻa nau ʻohofi e Kaingālotú ʻi he Hihifo Mamaʻo, ʻi Mīsulí, ke nau fakataha ki ha ʻinitaviu fakamelino ke fakaleleiʻi ʻenau ngaahi fetaʻemahinoʻakí. ʻI he taimi naʻe aʻu atu ai ʻa Siosefa mo e kau taki kehe ʻo e Siasí ki he ʻinitaviú, naʻe puke fakamālohiʻi kinautolu ʻe he kau sōtiá ko e kau pōpula ʻo e taú. ʻI he māhina ne hokó, naʻe ngaohikovia mo leakoviʻi ʻa Siosefa Sāmita mo hono kaungā-ngāué ʻi hono tuku kinautolu ʻi ha ngaahi fale fakapōpula ʻi he ngaahi feituʻu kehekehe ʻo e feituʻú pea ʻomi kinautolu ʻi he ʻao ʻo ha kau fakamaau tokolahi.

Lolotonga ʻa hono puke pōpula taʻetotonu ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá, ʻEletā Paʻale P. Pālati, mo ha kau taki kehe ʻo e Siasí ʻi ha fale fakapōpula ʻi Lisimoni, Mīsulí, naʻa nau fanongo ki hono fakamatalaʻi ʻe he kau leʻo ʻo e fale fakapōpulá ʻi ha lea taʻefeʻunga, ʻa e fakalilifu ʻo e ngaahi ngāue ʻo e kaihaʻa, fakamālohiʻi, mo hono fakapongi ʻo e Kāingalotú. Ne tohi ʻe ʻEletā Pālati ʻa ʻene fakamatala ki he meʻa ko ʻeni ne hokó ʻo pehē:

ʻĪmisi
Parley P. Pratt

“ʻI ha taha ʻo e ngaahi pō fakataʻelatá, ne mau ʻosi tākoto ʻo hangē kuo mau ʻosi mohé ʻo aʻu ki he tuʻuapoó, pea naʻe fakamamahi ki homau telingá mo homau lotó ʻa e lauhoua ʻemau fanongo ki he hua kovi, ngaahi fakapapau fakalilifu, taukaé, mo e lea taʻe-feʻunga homau kau leʻó. …

“Naʻá ku fanongo ki heʻenau ngaahi leá ʻo aʻu ki haʻaku mamahi, ʻohovale, mo manavahē lahi, pea fonu hoku lotó ʻi he laumālie ʻo e ʻita lahi koeʻuhí ko ʻenau ngaahi anga fakalieliá, ko ia ne u feinga lahi ke taʻofi au mei haʻaku tuʻu hake ʻo valokiʻi ʻa e leʻó; ka naʻe ʻikai te u lea ʻi ha meʻa ʻe taha kia Siosefa, … neongo naʻá ku tokoto pē ʻi hono tafaʻakí, peá u ʻiloʻi naʻá ne kei ʻā pē. Kae fakafokifā haʻane tuʻu hake ki ʻolunga ʻo lea ʻi he leʻo ne hangē ha maná, pe ko ha laione ngungulú, ʻo ne leaʻaki ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení, ʻo fakatatau ki heʻeku manatú:

“‘FAKALONGOLONGO, ʻa kimoutolu kakai angakovi ʻo heli. ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí ʻoku ou valokiʻi kimoutolu mo fekau ke mou fakalongolongo; he ʻikai ke u kātakiʻi ke u moʻui ʻi ha toe momeniti ʻe taha ʻo fanongo ki ha faʻahinga lea pehē. Taʻofi e talanoa ko iá, pe ko haʻamou mate pe ko au ʻi he MOMENITÍ NI PĒ!’

“Naʻe taʻofi ai ʻene leá. Ka ne tuʻu hangatonu mo fakaʻeiʻeiki. Naʻe seiniʻi ia pea ʻikai haʻane meʻatau; ka naʻe fotu nonga mo taʻe ueʻia pea hā fakaʻeiʻeiki ʻo hangē ha ʻāngeló, ʻo ne sio fakahangatonu ki he hoholo hifo ʻa e kau leʻó, mo tuku māmālie hifo ʻenau meʻafaná pea lī ki he kelekelé; pea mapelu honau tuí, ʻo fakamoulu hifo ki he tulikí, ʻo nau kole fakamolemole, pea nau nofo fakalongolongo ai pē ʻo aʻu ki hono fetongi ʻo e kau leʻó.

“Kuó u mamata ki he kau fakamāú, ʻoku nau tui honau ngaahi pulupulu fakaʻeiʻeikí,… lolotonga ia ne ʻi ha tuʻunga taʻemahino ʻa e moʻuí, ne u mamata tonu ʻi hono foaki ʻe ha fakataha Falealea mamalu ha ngaahi lao ki he fonuá ʻi he Ngaahi Fakamaauʻanga ʻo ʻIngilaní; kuó u feinga ke fakakaukau ki he kau tuʻi, ngaahi fakamaauʻanga fakaʻeiʻeikí, ngaahi taloni pea ki he kau ʻemipola kuo nau fakatahataha ke fai tuʻutuʻuni ki he ikuʻanga ʻo ha ngaahi puleʻanga; ka kuo tuʻo taha pē haʻaku mamata ʻi he molumalu mo e fakaʻeiʻeikí ʻi heʻene tuʻu kuo seiniʻi, ʻi he tuʻuapō ʻi ha kolo taʻeʻiloa ʻo Mīsuli” (Autobiography of Parley P. Pratt, ed. Parley P. Pratt Jr. [1938], 210–11).

ʻĪmisi
Joseph Smith in jail

“Tuʻu ʻi he anga molumolu mo fakaʻeiʻeiki … ʻi he sēiní.”

Lolotonga ʻoku kei fakatatali ʻa e hopo ne makatuʻunga ʻi ha ngaahi tukuakiʻi loi, pea naʻe ʻikai hano makatuʻunga totonu, naʻe puke pōpula ʻa Siosefa Sāmita pea mo ha kau taki kehe ʻo e Siasí ʻo ʻave ki he fale fakapōpula ʻi Lipetií, ʻi Mīsuli, ʻi he ʻaho 30 ʻo Nōvema. (Vakai, History of the Church, 3:188–89, 215.

ʻĪmisi
Liberty Jail

Fale Fakapōpula Lipetií, Mīsuli

Lolotonga e māhina ʻe fā hono hokó, naʻe tuku pōpula ʻa e Palōfitá, hono tokoua ko Hailamé, ʻAlekisānita Mekilae, Laimani Uaiti, pea mo Kēlepi Palatiuini ʻi he loki pōpula ʻi laló ʻi he Fale Fakapōpula Lipetií lolotonga ha faʻahitaʻu momoko moʻoni. Naʻe kau foki mo kinautolu ʻa Sitenei Likitoni ʻi ha kiʻi vahaʻataimi, ka naʻe fakatauʻatāinaʻi ia ʻi he konga kimuʻa ʻo Fēpuelí. Naʻe fute ʻe 14 e maokupú pea fute ʻe 14 lōloa (4.3 mita ʻe 4.3 mita) ʻo e faliki ʻo e loki pōpulá. Naʻe ʻi he vahaʻa ʻo e fute 6 mo e 6.5 (ʻi he vahaʻa ʻo e mita nai ʻe 1.8 mo e 2) ʻa e māʻolunga ʻo e ʻató. Naʻe ʻikai ke ʻomi ʻe he ongo matapā sioʻata īkí ha maama, pea naʻe manuki mo laukovi mai ʻa e kakaí mei tuʻa he ongo matapā sioʻatá ni ki he kau pōpulá. Naʻe mohe ʻa e kau pōpulá ʻi ha mohuku ʻuli ʻi he falikí, pea ko e taimi lahi naʻe ʻikai ke ʻi ai ha kafu ʻo Siosefa. Naʻe faʻa fakakonahi e meʻakaí, pea ko e ngaahi taimi kehé ne fuʻu palakū ʻo nau toki kai pē ʻi heʻenau fuʻu fiekaiá. Naʻe ʻikai faʻa fakaʻatā ke ʻi ai haʻanau kau ʻaʻahi, pea naʻa nau mamahi lahi ʻi heʻenau fanongo ki he faingataʻaʻia ʻa e Kāingalotu ne tuli mei Mīsuli lolotonga ʻo e faʻahitaʻu momokó.

Naʻe fakakau ʻi he tohi naʻe hiki mei ai ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121–23 ha niʻihi ʻo e ngaahi lotu ʻa Siosefa Sāmita ki he ʻEikí. Kapau naʻá ke ʻi he tuʻunga ʻo e Palōfitá, ko e hā ha meʻa te ke lotua?

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:1–6, pea fakatokangaʻi ʻa e meʻa ne lotua ʻe he Palōfitá, kau ai ʻa e fehuʻi naʻá ne ʻeké. Mahalo teke loto ke fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi kupuʻi lea oku mahuʻingamālie kiate koé. (ʻI hoʻo lau ʻa e veesi 1 mo e 4, mahalo ʻe tokoni ke ʻiloʻi ko e fale fufūʻangá ko ha fale pe ha meʻa ʻe taha ʻokú ne hoko ko ha ʻufiʻufi.)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:7–10122

ʻOku fakafiemālieʻi ʻe he ʻEikí ʻa Siosefa Sāmita

ʻOku maʻu ʻa e tali ʻa e ʻEikí ki he lotu ʻa Siosefa Sāmitá ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:7–46 mo e 122:1–9. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:7–9, ʻo kumi ha ngaahi moʻoni naʻe mei tokoni kia Siosefa mo hono kaungā-ngāué lolotonga ʻenau nofo ʻi he Fale Fakapōpula Līpetií.

ʻĪmisi
Joseph Smith
  1. ʻI hoʻo ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:7–9, fakakakato ʻa e ngaahi meʻá ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Hiki ha ongo moʻoni te ke maʻu ʻi he ngaahi veesi ko ʻení. Fakamatalaʻi pe naʻe mei tokoni fēfē ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni pe ngaahi tokāteline ko ʻení kia Siosefa mo hono kaungā-ngāué.

    2. Tali e ngaahi fehuʻi ko ʻení: ʻOku ke pehē ko e hā e faikehekehe ʻo e kātekina ha ʻahiʻahi mei hano kātekina lelei ʻo ha ʻahiʻahi? Naʻe pehē ʻe he ʻEikí “ʻe kiʻi fuofuoloa siʻi pē” ʻa e faingataʻaʻia mo e mamahi ʻa Siosefa Sāmitá (T&F 121:7). ʻOkú ke pehē ko e hā e ʻuhinga ʻo e meʻá ni? ʻE tokoni fēfē ʻa e fakakaukau ko ʻení ke tau kātakiʻi lelei ʻa hotau ngaahi ʻahiʻahí?

    3. Tohi ʻi ha sētesi ʻe ua pe tolu, fekauʻaki mo ha taha ʻokú ke ʻiloʻi ko ha sīpinga ia ʻo hono kātakiʻi lelei ʻo ha faingataʻá.

  2. Fakakaukau ki he tūkunga ʻoku fakamatalaʻi ʻi he kamataʻanga ʻo e lēsoni ko ʻení—ko haʻo kaungāmeʻa ʻoku mamahi pea fakakaukau kuo liʻaki ia ʻe he ʻOtuá. Fai ha tohi fakafiemālie ki he kaungāmeʻá ni ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi moʻoni naʻá ke ʻilo ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:7–9. Fakamatalaʻi ʻa e founga ʻe lava ke tokoni ki ai ʻa e ngaahi moʻoni ko ʻení. Mahalo naʻá ke fie maʻu ke mou lau ha konga pe kotoa ʻo e veesi 9 ʻi he tohí.

Fakalaulauloto ki he mālohi ʻokú ke maʻu mei hoʻo ʻilo ko e taimi ʻoku tau ui ai ki he ʻEikí lolotonga e ngaahi taimi ʻo e faingataʻá mo e mamahí, te tau lava ʻo maʻu ʻEne melinó, pea kapau te tau kātakiʻi lelei ʻa e ngaahi faingataʻa ʻi he moʻui fakamatelié, ʻe tāpuekina kitautolu ʻe he ʻOtuá ʻi he moʻuí ni pea ʻi he taʻengatá.

ʻOku tau lau ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 122, ha toe faleʻi mo ha fakafiemālie naʻe fai ʻe he ʻEikí kia Siosefa Sāmita. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 122:1–4, ʻo kumi e tāpuaki ne talaʻofa ʻe he ʻEikí kia Siosefá. ʻOkú ke pehē naʻe mei tokoni fēfē ʻa e ngaahi talaʻofa ko ʻení ki he Palōfitá lolotonga ʻa e taimi faingataʻa ko ʻení?

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 122:5–7, ʻo kumi ha tefitoʻi moʻoni naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí kia Siosefa Sāmita fekauʻaki mo e ʻuhinga ʻoku tau aʻusia ai ʻa e ngaahi faingataʻá. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi e ngaahi foʻi lea mo e ngaahi kupuʻi lea ʻoku mahuʻinga kiate koé.

Ko e hā te tau lava ʻo ako meí he ngaahi vēsí ni fekauʻaki mo ha taumuʻa ʻo e ngaahi faingataʻá? Fakakakato e sētesi ko ʻení: ʻE lava ke ʻomi ʻe he faingataʻá kiate kitautolu pea hoko ia ko e kiate kitautolu .

Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Siosefa B. Uefilini ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e founga ʻe lava ke ʻomi ʻe he ngaahi faingataʻá ha aʻusia pea hoko ia ʻo lelei kiate kitautolu.

ʻĪmisi
Elder Joseph B. Wirthlin

“Mahalo te ke ongoʻi ʻo hangē ʻoku filiʻi pē koe ia ke hoko atu ki ai e faingataʻá. ʻOku kalokalo ho ʻulú peá ke fifili, ‘Ko e hā ʻoku hoko ai ʻeni kiate aú?’

“Ka ʻoku ʻikai ha taha ia ʻe hao mei he mamahí. Kuo pau pē ke ʻi ai ha taimi ʻe mamahi ai e tokotaha kotoa. ʻOku ʻikai ʻatā ha taha mei ai. …

“Ko e konga ia hono akoʻi kitautolu he ngāué, ʻa ʻetau ako ko ia ke kātaki lolotonga e ngaahi taimi ʻo e lotofoʻí, faingataʻaʻiá mo e mamahí. ʻOku hoko ʻa e ngaahi meʻa ko ʻeni ʻoku tau aʻusiá, neongo ʻene faingataʻa ke kātekiná, ko e ngaahi meʻa ia ʻokú ne fakatupulaki ʻetau mahinó, langaki hotau ʻulungāngá pea mo fakalahi ʻetau ongoʻi manavaʻofa ki he niʻihi kehé” (“Come What May, and Love It,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2008, 27).

ʻĪmisi
Elder Orson F. Whitney

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā ʻOasoni F. Uitenei ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻe lava ke hoko ʻa e ngaahi faingataʻá ko ha ngaahi lelei maʻatautolu: “ʻOku ʻikai mole noa ha mamahi ʻoku hoko kiate kitautolu pe ko ha faingataʻa ʻoku tau aʻusia. ʻOku hoko ia ko hotau akoʻi, mo tau fakatupulaki ai ʻa e ngaahi ʻulungaanga ko ʻeni ko e kātakí, tuí, loto-toʻá, mo e loto fakatōkilaló. ʻOku hanga ʻe he ngaahi mamahi ʻoku tau aʻusiá mo e ngaahi meʻa kotoa ko ia ʻoku tau kātakiʻí ʻo toe ʻohake hotau ngaahi ʻulungāngá ke lelei ange, fakamaʻa ʻa hotau lotó, fakatupulekina ʻa hotau laumālié, mo ngaohi kitautolu ke tau toe angavaivai mo angaʻofa ange, pea tau toe moʻui taau ange mo feʻunga ke ui ko e fānau ʻa e ʻOtuá … ʻoku fakafou ʻi he mamahí, faingataʻá, ongosiá pea mo e ʻahiʻahí ʻa hono akoʻi kitautolu ʻi he māmaní” (ʻi he Spencer W. Kimball, Faith Precedes the Miracle [1972], 98).

Naʻe aʻusia ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ha ngaahi faingataʻa lahi ange hili ʻene faingataʻaʻia ʻi he Fale Fakapōpula Lipetií. Naʻe pehē ʻe Palesiteni Pilikihami ʻIongi: “Naʻe ʻikai mei lava ʻo fakahaohaoaʻi ʻa Siosefa, neongo ka moʻui ʻi ha taʻu ʻe tahaafe, ʻo kapau naʻe ʻikai fakatangaʻi ia. Kapau ne moʻui ʻi ha taʻu ʻe tahaafe, ʻo tataki e kakaí ni, mo malangaʻi ʻa e Ongoongoleleí ʻo taʻe fakatangaʻi, naʻe ʻikai mei lava ke fakahaohaoaʻi ʻo hangē ko ʻene ʻi hono taʻu [tolungofulu mā valú]” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Pilikihami ʻIongi [1997],306).

  1. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, ʻo kau ki ha meʻa faingataʻa ne hoko ʻo lelei kiate koe.

Kuó ke fanongo nai ki ha kakai kuo nau pehē ʻoku ʻikai ke mahino ki ha taha ʻa e ngaahi faingataʻa ʻoku nau fouá? Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 122:8, ʻo kumi pe ko e hā ne mei tali mai ʻaki ʻe he ʻEikí ki he fakamtala ko ʻení. Ke fakalahi hoʻo mahino ki he kupuʻi lea “māʻulalo ange ʻiate kinautolu kotoa pē,” lau e 2 Nīfai 9:20–21; ʻAlamā 7:11; mo e Tokāteline mo e Fuakava 88:5–6. ʻE lava ke ke fakakaukau ke hiki ʻa e tokāteline ko ʻení ʻi he tafaʻaki ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 122:8: Naʻe mamahi ʻa e Fakamoʻuí koeʻuhí ko e ngaahi mamahi mo e ngaahi faingataʻaʻia ʻa e kakai kotoa pē.

ʻĪmisi
Christ praying in Gethsemane
  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. ʻOkú ke pehē naʻe mei tokoni fēfē ʻa e tokāteline ko ʻení ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo hono kaungā-ngāué ʻi he Fale Fakapōpula Lipetií?

    2. ʻE tokoniʻi fēfē nai koe ʻe he tokāteline ko ʻení ʻi hoʻo aʻusia ʻa e ngaahi ʻahiʻahí?

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Uefilini ʻo pehē:

ʻĪmisi
ʻEletā Joseph B. Wirthlin

“Koeʻuhí ne foua ʻe Sīsū Kalaisi ha mamahi lahi, ʻoku mahino ai kiate Ia hotau faingataʻaʻiá. ʻOku mahino kiate Ia hotau mamahí. ʻOku tau aʻusia ai e ngaahi faingataʻá, kae lava ʻo fakatupulaki ʻetau ongoʻi manavaʻofa mo loto mahino ki he niʻihi kehé.

“Manatuʻi e folofola fakaʻeiʻeiki ʻa e Fakamoʻuí ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá he taimi naʻá ne faingataʻaʻia ai mo hono kaungā ngāué ʻi he fakapoʻuli-lōlō ʻo e Fale Fakapōpula Lipetií:

“‘ʻE hoku foha, ke ʻi ho laumālié ʻa e melinó; ʻe kiʻi fuofuoloa siʻi pē ʻa hoʻo faingataʻaʻiá pea mo hoʻo ngaahi mamahí;

“‘Pea ʻe toki hakeakiʻi koe ʻe he ʻOtuá ʻi ʻolunga ʻo kapau te ke kātakiʻi ia ʻo lelei; te ke ikunaʻi ʻa ho ngaahi fili kotoa pē.’ (T&F 121:7–8.)

“ʻI he fakakaukau taʻengata ko iá, naʻe ongoʻi fiemālie ai ʻa Siosefa ʻi he ngaahi leá ni, pea ʻe lava foki ke tau fai pehē” (“Tali Lelei ʻA ia ʻOku Hoko Maí,” 27).

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 122:9, pea fakakaukau ki ha founga ʻoku fekauʻaki ai ʻa e veesi ko ʻení mo e moʻui mo e ngāue ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá.

  1. Tali e fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá: ʻE lava fēfē ʻe he folofola ʻa e ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 122:9 ʻo fakamālohia koe lolotonga e ngaahi aʻusia faingataʻá?

Hili ha taimi nounou mei hono fai e tohí ni, naʻe ʻomi ʻe he ʻEikí ha founga ke toe fakataha ai ʻa Siosefa Sāmita mo hono kaungā-ngāué mo e Kāingalotú ʻi ʻIlinoisí. Naʻe ʻafioʻi maʻu pē ʻe he ʻOtuá ʻa ʻEne tamaioʻeiki ko Siosefa Sāmitá ʻi heʻene moʻuí kotoa. Kimui ange aí, ʻi ha taʻu ʻe taha mo e konga kimuʻa pea fakapoongi iá, naʻe fakahā ʻe Siosefa Sāmita: “Ko e ʻOtua Māfimafí ʻa hoku paá; pea ko e hā ʻe lava ʻe he tangatá ke fai kapau ko hoku kaumeʻá ʻa e ʻOtuá?” (ʻi he History of the Church, 5:259). Kapau te tau faivelenga lolotonga hotau ngaahi faingataʻaʻiá, ʻe ʻiate kitautolu foki ʻa e ʻOtuá ke fakamālohia mo poupouʻi ʻa kitautolu ʻo taʻengata.

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:1–10; 122:1–9 peá u fakakakato ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi he (ʻaho)

    Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: