Seminelí
ʻIuniti 19: ʻAho 4, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89


ʻIuniti 19: ʻAho 4

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89

Talateú

ʻI he ʻaho 27 ʻo Fēpueli ʻo e 1833, naʻe fai mai ʻe he ʻEikí ʻa e fakahā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89, ʻa ia ʻoku ʻiloa ko e Lea ʻo e Potó, ko e tali ki he ngaahi fehuʻi ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻo kau ki hono fakaʻaongaʻi ʻe he houʻeiki tangata ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻa e tapaká ʻi heʻenau ngaahi fakatahá. Naʻe fai mai ai ʻe he ʻEikí ha fakatokanga fekauʻaki mo hono fakaʻaongaʻi ʻo e ngaahi meʻa fakatuʻutāmakí pea poupouʻi ʻa hono maʻu ʻo e meʻakai leleí. Naʻe toe talaʻofa foki ʻa e ʻEikí ʻe tāpuekina fakatuʻasino mo fakalaumālie fakatouʻosi ʻa kinautolu ʻoku muimui ʻi he Lea ʻo e Potó.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:1–3

ʻOku fakafeʻiloaki ʻe Siosefa Sāmita e fakahā ʻoku ʻiloa ko e Lea ʻo e Potó

Kuo ʻi ai nai ha taimi naʻá ke fakamatalaʻi ai ki ha taha ʻa e ʻuhinga ʻoku ʻikai ke ke inu ʻolokaholo, tī, pe kofi pe fakaʻaongaʻi ai e tapaká? Kapau ʻokú ke manatuʻi ia, ʻokú ke manatuʻi nai e meʻa naʻá ke lea ʻakí pea mo e tali ʻa e tokotaha ko iá? ʻE tokoni atu ʻa e lēsoni ko ʻení ke mahino lelei ange kiate koe ʻa e Lea ʻo e Potó peá ke mateuteu ke fakamatalaʻi ia ki he niʻihi kehé.

ʻĪmisi
Joseph Smith teaching

ʻI he faʻahitaʻu momoko ʻo e 1833, naʻe kamata fakataha ha toko 20 nai ʻo e kau taki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he loki ʻi ʻolunga he falekoloa Niueli K. Uitenií ʻi Ketilani, ʻOhaioó, ke kau ki he Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá. “ʻI he fakataha ʻa e akó he ʻaho 27 ʻo Fēpueli 1833, naʻe maʻu ai ʻe he Palōfitá ha fakahā mahuʻinga. Naʻe angamaheni ʻaki pē ʻi he sosaietí pea mo e kāingalotu ʻo e Siasí ʻa e inu kava mālohí, ifi tapaká, inu kofí mo e inu tií ʻi he kamakamata ʻa e Siasí. Ka ʻi he mamata ʻa e Palōfitá ki hono fakaʻaongaʻi ʻe he kau tangatá ʻa e tapaká ʻi he akó, naʻe fakaʻau ke hohaʻa. Naʻe fakamatalaʻi ʻe Pilikihami ʻIongi ʻo pehē: ‘Ko e taimi ne nau fakataha kotoa mai ai ki he loki ko ʻení ʻi hili ʻo e maʻu meʻatokoni pongipongí, ko e ʻuluaki meʻa pē naʻa nau faí ko hono tutu ʻenau ngaahi paipa tapaká, pea ʻi he lolotonga ʻo ʻenau ifí, naʻa nau talanoa leva ki he ngaahi meʻa mahuʻinga ʻo e puleʻangá. … Ko e taimi lahi ʻoku hū mai ai ʻa e Palōfitá ki he lokí ke fai ha fakahinohino ʻi he akó, naʻe tuʻu ai ʻi he lotolotonga ʻo e kohu ʻo e tapaká. Naʻe hanga ʻe he meʻá ni, fakataha mo e lāunga ʻa hono uaifí ʻi he pau ke ne fufulu ʻa e falikí [ʻi he fakateká], ʻo ʻai ʻa e Palōfitá ke ne fakakaukauʻi ʻa e meʻá ni, pea naʻá ne fehuʻi leva ki he ʻEikí fekauʻaki mo e tōʻonga ʻa e kaumātuʻá ʻi hono ngāue ʻaki ʻo e tapaká, pea ko e fakahā ko ia ʻoku ʻiloa ko e Lea ʻo e Potó ko hono ola ia ʻo e fehuʻi ko ʻeni naʻá ne faí’” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita [2007],302).

Lau ʻa e talateu ki he vahé ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89, ʻo kumi e meʻa naʻe fai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ko e tali ki hono fakaʻaongaʻi ʻe he kau takí ʻa e tapaká. Hili iá pea lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:1–3, ʻo kumi e ngaahi foʻi lea pe kupuʻi lea ʻoku nau fakamatalaʻi ʻa e ngaahi taumuʻa ʻa e ʻEikí ʻi hono foaki ʻo e fakahā ko ʻení.

Mahalo kuó ke ʻiloʻi ai ko e taumuʻa ʻe taha ʻo e fakahā ko ʻení ʻoku fekauʻaki ia mo hotau fakamoʻui fakatuʻasinó. ʻOku fekauʻaki hotau fakahaofi fakamatelié mo ʻetau lelei fakaesinó.

Fakatokangaʻi ange ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:2 naʻe ʻikai ko ha fekau e Lea ʻo e Potó ʻi he kamataʻangá. Naʻe fakamatala ʻa Palesiteni Siosefa F. Sāmita ʻo pehē: “ʻI he taimi ko iá, … kapau naʻe ʻomi [ʻa e Lea ʻo e Potó] ko ha fekau, ne fakahalaiaʻi ai e tangata kotoa ne maʻunimā ʻe he ngaahi meʻa fakatuʻutāmakí; ko ia ne ʻaloʻofa ʻa e ʻEikí pea ʻoange ha faingamālie kiate kinautolu ke ikunaʻi ia kimuʻa peá Ne ʻomi kinautolu ki he malumalu ʻo e fonó” (ʻi he Conference Report, Oct. 1913, 14).

Koeʻuhí ko e meʻá ni, ʻoku totonu ke tau tokanga ke ʻoua ʻe fakamaauʻi ʻa e niʻihi ʻo e kau fuofua taki mo e kāingalotu ʻo e Siasí, ʻa ia ne nau kei fakaʻaongaʻi pē ʻa e ngaahi meʻa ʻoku tapui he ʻaho ní hili hono fakahā mai e Lea ʻo e Potó. ʻI he fuofua hisitōlia ʻo e Siasí, naʻe fakaafeʻi ʻe he kau taki ʻa e Kāingalotú ke nau moʻui kakato ange ʻaki e Lea ʻo e Potó. ʻI he konifelenisi lahi ʻo e faʻahitaʻu fakatōlau ʻo e 1851, naʻe fokotuʻu ai ʻe Palesiteni Pilikihami ʻiongi ke fuakava e Kāingalotu kotoa pē ke fakamamaʻo mei he tií, kofí, tapaká, mo e uasikeé. ʻI he ʻaho 13 ʻo ʻOkatopa 1882, naʻe fakahā ʻe he ʻEikí kia Palesiteni Sione Teila ʻe lau ʻa e Lea ʻo e Potó ko ha fekau. ʻI he 1919, naʻe fokotuʻu ai ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí, ʻi he malumalu ʻo Palesiteni Hiipa J. Kalānité, ke hoko hono tauhi e Lea ʻo e Potó ko ha fie maʻu ki hono maʻu ʻo ha lekomeni temipalé. ʻOku kei hokohoko atu ke hoko ʻa e Lea ʻo e Potó ko ha fekau mahuʻinga he ʻahó ni, pea ʻoku fie maʻu ke talangofua ki ai kimuʻa he papitaisó, hū ki he temipalé, ngāue fakafaifekaú, mo e ngaahi ngāue moʻui taau kehe ʻi he Siasí.

  1. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻa e kupuʻi lea Ko ha Tefitoʻi Moʻoni mo hano Talaʻofa (mei he T&F 89:3) ʻo hangē ko ʻene hā atu ʻi laló. Fakaʻatā ha feituʻu ke tohi ai ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi talaʻofa ʻo e fakahā ko ʻení ʻi lalo ʻi he ongo konga ʻe ua ko ia ʻo e kupuʻi leá. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ʻa e kupuʻi lea ko ʻení ʻi hoʻo folofolá.

    Ko ha Tefitoʻi Moʻoni

    mo hano Talaʻofa

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:4–9

ʻOku fakatokanga ʻa e ʻEikí ki he Kāingalotú ke ʻoua ʻe fakaʻaongaʻi ʻa e ʻolokaholó, tapaká, tií, pe kofí

ʻĪmisi
boys fishing

Kuó ke ʻosi taumātaʻu kimuʻa?

ʻĪmisi
fishing lure

Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku feinga ai ha taha taumātaʻu ke kākaaʻi ha mataʻi ika ke ne uʻu ha mātaʻú?

Ko e hā ka feinga ai ha kakai ke fakalotoʻi koe ke ke maʻu ʻa e ngaahi meʻa kuo tapui ʻe he ʻEikí? Ko e hā e ngaahi tauhele, pe ngaahi founga ʻoku nau fakaʻaongaʻi ke fakalotoʻi ai koe mo e niʻihi kehé ke fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi meʻa ko iá? Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:4, ʻo kumi pe ko hai ne fakatokanga ʻa e ʻEikí te ne feinga ke kākaaʻi ʻa e Kāingalotú ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí.

Hiki ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻi lalo ʻi he ʻuluʻi tohi “Ko ha Tefitoʻi Moʻoni”: Koeʻuhí ko e ngaahi fokotuʻutuʻu ʻo e kau tangata kākā ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí, ʻoku fakatokanga mai ʻa e ʻEikí kiate kitautolu ke ʻoua ʻe fakaʻaongaʻi e ngaahi meʻa fakatuʻutāmakí.

ʻOku tokoni ʻa e lea ko ʻeni meia Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoní ke mahino kiate kitautolu ko e taha ʻo e ngaahi fokotuʻutuʻu ʻa e kau tangata faʻufaʻu mo angakoví ke maʻu ha tupu mei hono fakatau atu ʻo e ngaahi meʻa ʻoku fakatupu maʻunimaá ki he niʻihi kehé:

ʻĪmisi
Palesiteni Ezra Taft Benson

“Naʻe tomuʻa ʻafioʻi ʻe he ʻEikí ʻa e tūkunga ʻo e ʻaho ní ʻi he hoko ʻa e paʻangá ko e meʻa te ne fakatupu ke faʻufaʻu ʻe he tangatá ke fefakatauveleʻaki ke fakaʻaongaʻi e ngaahi meʻa ʻoku fakatuʻutāmakí ki honau sinó. ʻOku hoko e ngaahi tuʻuaki ʻokú ne poupouʻi e piá, uainé, ʻolokaholó, kofí, tapaká, mo e ngaahi meʻa fakatuʻutamaki kehé ko ha ngaahi sīpinga ʻo e meʻa naʻe tomuʻa mamata ki ai ʻa e ʻEikí. Ka ko e sīpinga kovi taha ʻo ha faʻufaʻu kovi ʻi hotau kuongá ʻa kinautolu ʻoku nau poupouʻi e kakai kei talavoú ke fakaʻaongaʻi e faitoʻo konatapú.

“Siʻoku ngaahi tokoua mo e tuofāfine kei talavou ʻoku mau fakatokanga atu ʻi he ʻofa ʻe feinga ʻa Sētane mo ʻene kau ngāué ke fakatauveleʻi kimoutolu ke fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi meʻa fakatuʻutāmakí, he ʻoku nau ʻiloʻi lelei kapau te mou maʻu ia ʻe fakangatangata ai homou ngaahi ivi fakalaumālié pea te mou ʻi honau mālohi koví. Fakamamaʻo mei he ngaahi feituʻu pe kakai te ne takiekina koe ke ke maumauʻi ʻa e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá. Tauhi e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá pea te mou maʻu ʻa e poto ke ʻiloʻi pea ʻiloʻilo ki he meʻa ʻoku koví” (“A Principle with a Promise,” Ensign, May 1983, 54–55).

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:5–9, ʻo kumi ʻa e ngaahi meʻa naʻe fakatokanga ʻa e ʻEikí ki he Kāingalotú ke ʻoua te nau ʻai ki honau sinó. Fakakaukau ke fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa ʻokú ke maʻú. (Kuo fakamatalaʻi ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻoku ʻuhinga ʻa e “inu velá” ki he tií mo e kofí.) Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku fakatuʻutāmaki ai e ngaahi meʻa ʻi he veesi 5–9 ?

Fakatokangaʻi ange ʻoku pehē ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:7–8 ʻoku ʻi ai e ngaahi fakaʻaongaʻi totonu mo taʻe totonu ʻo e tapaká. ʻOku ʻi ai ha ngaahi meʻa kehe ʻi he ʻahó ni ʻe lava ke fakaʻaongaʻi hala pea lava ke nau fakatuʻutāmaki pea maʻunimā. Kuo fakatokanga mai ʻa e kau taki ʻo e Siasí ki hono fakaʻaongaʻi ʻo “ha faʻahinga inu pē, faitoʻo konatapu, kemikale, pe ha faʻahinga ʻekitivitī fakatuʻutāmaki ʻoku fakaʻaongaʻi ke hoko ai ha ‘hēhēʻia’ pe ha faʻahinga ola te ne fakatupu ha maumau ki ho sinó pe ʻatamaí. ʻOku kau heni ʻa e maliuaná, faitoʻo konatapu taʻefakalao mo fakatuʻutāmakí, faitoʻo ʻoku lava ke maʻu mei he toketaá pe faitoʻo ʻoku lava ke fakatau pē mei he falekoloá kae ngāue hala ʻakí, mo e ngaahi kemikale ʻoku fakaʻaongaʻi ʻi ʻapí” (Ki hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú [tohi tufa, 2011],26).

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku hangē ai e maʻunimaá ko e mātaʻu ʻoku ngāue ʻaki ʻe ha taha taumātaʻu ke maʻu haʻane iká?

    2. Ko e hā ʻoku maumauʻi ai ʻe he maʻunimaá ʻa ʻetau fakalakalaka taʻengatá?

    3. Ko e hā e founga kuo faitāpuekina ai hoʻo moʻuí ʻe he fakatokanga ke fakaʻehiʻehi mei he ngaahi meʻa ʻoku maʻunimā mo fakatuʻutāmakí?

ʻE faitāpuekina koe kapau te ke fili he taimí ni ke ʻoua naʻá ke maʻu ʻa e ngaahi meʻa ʻoku fehangahangai mo e Lea ʻo e Potó.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:10–17

ʻOku poupouʻi ʻe he ʻOtuá hono fakaʻaongaʻi ʻo e lauʻi ʻakaú, fuaʻi ʻakaú, kakanoʻi manú, mo e kēlení

ʻĪmisi
produce and grains

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:10–17, ʻo kumi e meʻa ne poupouʻi mai ʻe he ʻEikí ke tau kaí. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa ʻokú ke maʻú. Fakatatau ki he veesi 11, ko e hā e faʻahinga tōʻonga fakakaukau ʻoku totonu ke tau maʻu ʻi heʻetau maʻu ʻa e ngaahi meʻakai fakatupu moʻui lelei ko ʻení?

ʻE ala tokoni ke ʻiloʻi ʻoku ʻuhinga e “ʻi he anga-fakapotopotó” ke ngāue ʻaki fakapotopoto mo lelei. ʻE lava ke hoko hono maʻu ʻo fuʻu lahi pe taʻe palanisi ʻo ha meʻakai leleí ko ha meʻa ʻoku ʻikai moʻui lelei.

  1. Tohiʻi ha tefitoʻi moʻoni fekauʻaki mo e meʻakai fakatupu moʻui leleí ʻi he ʻuluʻi tohi “Ko ha Tefitoʻi Moʻoni” ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá.

ʻE lava ke maʻu ʻa e sīpinga ʻe taha ʻo hono fakaʻaongaʻi fakapotopoto ʻo e meʻatokoní ʻi he fakahinohino naʻe fai ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo e kakanoʻi manú ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:12–13. ʻOku fokotuʻu mai ʻe he foʻi lea ko e fakasiʻisiʻi ke fakaʻaongaʻi fakafuofua pē ʻa e kakanoʻi manú.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:18–21

ʻOku talaʻofa mai ʻe he ʻEikí ʻa e moʻui lelei, poto, mo e maluʻi kiate kinautolu ʻoku talangofua ki he Lea ʻo e Potó

Hiki ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻi lalo ʻi he ʻuluʻi tohi “Ko e Talaʻofa”: Kapau te tau muimui ki he Lea ʻo e Potó, ʻe tāpuakiʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ʻaki e …

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:18–19, pea feinga ke ʻiloʻi ha niʻihi ʻo e ngaahi tāpuaki ʻe lava ke ke maʻu ʻi he talangofua ki he Lea ʻo e Potó.

  1. Fakaʻaongaʻi ʻa e meʻa ne ke ako mei he veesi 18–19 ke fakakakato e konga ʻo e sētesi naʻá ke hiki ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá. (Tuku fakaʻatā ha feituʻu ke tānaki atu e sētesi ko ʻení ʻamui ange.) Hili iá pea tali e fehuʻi ko ʻení: ʻE lava fēfē ke tokoniʻi kitautolu ʻe hono tauhi e Lea ʻo e Potó ke tau maʻu ʻa e potó mo e ʻiló?

Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Poiti K. Peeka ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e taha ʻo e ngaahi taumuʻa mahuʻinga ʻo e Lea ʻo e Potó:

ʻĪmisi
Palesiteni Boyd K. Packer

“Kuó u toki ʻiloʻi … ko ha taumuʻa mahuʻinga ʻo e Lea ʻo e Potó ʻoku fekauʻaki ia mo e fakahaá. …

“Kapau ʻoku ʻikai lava ha taha ʻoku ‘konā’ ʻo fakafanongo ki he lea mahinongofuá, ʻe lava fēfē ke nau tali ki he ngaahi ueʻi fakalaumālie ʻoku ongo taha ki honau lotó?

“Neongo hono mahuʻinga ʻo e Lea ʻo e Potó ʻi heʻene hoko ko ha fono ʻo e moʻui leleí, mahalo ʻe mahuʻinga fakalaumālie lahi ange ia kiate koe ʻi he meʻa fakatuʻasinó” (“Prayers and Answers,” Ensign, Nov. 1979, 20).

Fakakaukau ki he founga kuo fakaʻatā ai koe ʻe hoʻo talangofua ki he Lea ʻo e Potó ke ke fiefia ʻi hono maʻu e takaua ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní, ʻa ia ʻokú ne fakahā ʻa e potó mo e ʻiló ki he kau faivelengá.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:20–21, ʻo kumi ha toe ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu mei he muimui ki he Lea ʻo e Potó. (Ko ha veesi fakataukei folofola ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:18–21 . Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ia ʻi ha founga makehe ke tokoni ke ke ʻilo ia ʻamui ange.)

  1. Mei he meʻa naʻá ke ako mei he ngaahi veesi ko ʻení, tānaki ki he sētesi ʻi lalo ʻi he ʻuluʻi tohi “Ko e Talaʻofa,” ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá. (Vakai ki he futinouti 21a ke tokoni ke mahino atu kiate koe ʻa e kupuʻi lea “ʻe laka ʻa e ʻāngelo fakaʻauhá ʻiate kinautolu.” ʻE lava ke ʻuhinga e talaʻofa ko ʻeni ʻo ha maluʻi fakalangí ki he malu fakatuʻasinó pea pehē ki he fakalaumālié.) Hiki leva ha tali ki he fehuʻi ko ʻení: Ko e fē nai ha taimi kuo fakahoko ai e ngaahi talaʻofa ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:18–21 ʻi hoʻo moʻuí pe ʻi he moʻui ʻa ha taha ʻokú ke ʻiloʻi?

    Fakakaukau ke fokotuʻu ha taumuʻa ke moʻui lelei ange ʻaki ʻa e Lea ʻo e Potó.

ʻĪmisi
scripture mastery icon
Fakataukei Folofola—Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:18–21

  1. Hiki e tatau ʻo e ngaahi ʻuluʻi tohi mo e fakamoʻoni fakafolofolá ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻo hangē ko ʻene ʻasí:

    Moʻui lelei

    Poto

    Ivi

    Maluʻi

    T&F 89:18

    T&F 89:19

    T&F 89:20

    T&F 89:21

    Fili ha taha ʻo e ngaahi vēsí, pea ngāue ʻi ha ngaahi miniti siʻi ke ako maʻuloto ia. Vakai pe teke lava ʻo lau maʻuloto ia ki ha mēmipa ʻo e fāmilí pe ki ha kaungāmeʻa. Ke ako maʻuloto e potufolofolá kotoa, mahalo te ke fie fili ha ngaahi veesi kehe pea tukupau ha taimi ke ngāue ai ki hono ako maʻuloto kinautolu ʻi he kahaʻú.

  2. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ní ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89 peá u fakakakato ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi he (ʻaho).

    Ko e ngaahi fehuʻi, ngaahi fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: