Seminelí
ʻIuniti 15: ʻAho 2, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 67


‘Iuniti 15: ‘Aho 2

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 67

Talateú

ʻI Nōvema 1831, ne fakataha mai ha niʻihi ʻo e kaumātuʻá ki ha konifelenisi makehe ʻi Hailame ʻOhaiō. Ko e meʻa ʻe taha ne aleaʻi ʻi he konifelenisi lahí, ko hono pulusi ʻo e ngaahi fakahā kuo maʻu ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá. Lolotonga e fakataha ko ʻení naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí ha fakahā kia Siosefa Sāmita pea naʻe fili ia ko e talateu ki he tohi ʻo e ngaahi fakahā ʻa ia ʻe pulusí. Ko e fakahā ko iá ʻa e ʻuluaki vahe ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá he taimi ní. Kimui ange ʻi he konifelenisí, naʻe ʻomi ʻe he ʻEikí ha fakahā ʻoku lekooti he taimí ni ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 67. Naʻe folofola ʻa e ʻEikí ʻi he fakahā ko iá ki he kau tangata ne ʻi ai ʻenau ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e fakalea ʻo e ngaahi fakahā kuó Ne foaki ki he Palōfitá.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 67:1–3

ʻOku ʻafioʻi ʻe he Fakamoʻuí e ʻatamai mo e loto ʻo e tangatá

Kuó ke fifili nai pe ko e hā ʻoku maʻu ai ʻe he kakai ʻe niʻihi ha fakamoʻoni ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí kae ʻikai maʻu ʻe ha niʻihi kehe?

ʻI Nōvema ʻo e 1831, ne fakataha mai ha kulupu ʻo e kaumātuʻá, kau ai ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá, ke aleaʻi hono pulusi ʻo e ngaahi fakahā kuo maʻu ʻe he Palōfitá. Ne maʻu ʻe ha kaumātuʻa tokolahi ha fakamoʻoni naʻe moʻoni ʻa e ngaahi fakahaá. Ka neongo ia, mahalo ne kei ʻamanaki ha niʻihi kehe ke maʻu ha fakamoʻoni pehē.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 67:1–2, ʻo kumi e meʻa naʻe folofola ʻaki ʻe he ʻEikí ʻo kau ki he lotú.

Mei he meʻa naʻá ke ako ʻi he veesi 1–2, fakafonu ʻa e ngaahi ʻatā ʻi he tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻOku fanongo mai ʻa e ʻEikí ki heʻeku mo ʻafioʻi ʻeku .

ʻĪmisi
ko ha fefine ʻoku lotu
  1. Tali e fehuʻi ko ení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá: Ko e hā founga ʻe lava ke tokoniʻi koe ʻi hono ʻiloʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ke fakalakalaka hoʻo lotú? Tohi leva kau ki ha aʻusia kuó ne tokoniʻi koe pe ko ha taha ʻokú ke ʻiloʻi ke maʻu ha fakamahino fakalaumālie ki he ngaahi moʻoni ʻo e ongoongoleleí.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 67:3, ʻo kumi e ʻuhinga ne ʻikai maʻu ai ʻe ha niʻihi ʻo e kaumātuʻá ʻa e tāpuaki ne foaki ʻe he ʻEikí kiate kinautolú. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi e ngaahi kupuʻi lea ʻoku mahuʻingamālie kiate koé.

  1. Tali e fehuʻi ko ení ʻi hoʻo tohinoa folofolá: ʻE lava fēfē ʻe hono fakaʻatā ʻo e manavaheé ki ho lotó ʻo taʻofi koe mei hono maʻu e ngaahi tāpuakí? Pea ʻai leva ha lisi ʻo e ngaahi meʻa ʻokú ke manavasiʻi te ne ala taʻofi ʻa e kakaí mei hono maʻu ʻo e ngaahi tāpuakí.

Fakalaulauloto ki he mālohi ʻo e ʻEikí ke tokoniʻi kitautolu ke fetongi e manavaheé ʻaki e tuí. ʻE lava fēfē ʻe he ʻilo ko ʻení ʻo tokoniʻi ha taha ke hokohoko atu ke fakatupulaki ha fakamoʻoni?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 67:4–9

ʻOku fakatukupaaʻi ʻe he ʻEikí ʻa kinautolu ʻoku nau fakaangaʻi ʻEne ngaahi fakahaá

Kuó ke fifili nai pe ko e hā ʻoku totonu ke tau muimui ai ki he kau taki ʻo e Siasí, neongo ʻoku ʻikai ke nau haohaoa?

Lau ʻa e talateu ki he vahe ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 67 mo e veesi 5, ʻo kumi e ngaahi tōʻonga fakakaukau kehekehe naʻe maʻu ʻe he kaumātuʻa ʻe niʻihi ki he ngaahi fakahaá. (Manatuʻi naʻe ui hono ʻuluaki fakatahatahaʻi ʻo e ngaahi fakahā ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ko e Tohi ʻo e Ngaahi Fekaú. Kimui ange ai, naʻe liliu ʻa e hingoá ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá.) Fakatokangaʻi ange ʻi he talateu ʻo e vahé “naʻe fai ʻe ha tokolahi ʻo e kau takí ha fakamoʻoni molumalu” ki hono moʻoni ʻo e ngaahi fakahaá. Ka neongo ia, “naʻe ʻi ai ha ngaahi fakamatala fakaanga ʻo kau ki he ngaahi lea naʻe ngāueʻaki ʻi he ngaahi fakahaá.” Fakatatau ki he veesi 5, naʻe fakakaukau e niʻihi ʻo e kaumātuʻa te nau lava ʻo “faʻu lea lelei ange ʻi he lea [ʻa Siosefa Sāmitá].” Koeʻuhí ko ʻenau hīkisia ʻi honau poto fakaʻatamaí, ne nau ongoʻi naʻa nau feʻunga ange ke hiki ʻa e ngaahi fakahaá ʻi he palōfita ʻa e ʻEikí kuo pani (vakai, 2 Nīfai 9:28–29).

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 67:4, pea toe lau foki mo e veesi 5 . Fekumi ki he founga hono tali ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi hohaʻa ʻa e kaumātuʻá kau ki he fakalea ʻo e ngaahi fakahaá.

ʻOkú ke pehē ko e hā naʻe mahuʻinga ai ke mahino ki he kaumātuʻá naʻe ʻafioʻi ʻe he ʻEikí Naʻá ne ngāue ʻo fakafou ʻi he kau tamaioʻeiki ne ʻikai haohaoa?

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 67:6–9, ʻo kumi e tukupā naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí kiate kinautolu naʻe hohaʻa fekauʻaki mo e fakalea ʻo e ngaahi fakahaá.

Naʻe fakakaukau ʻa Uiliami E. Makalelini ke ne fakahoko e tukupā ʻa e ʻEikí ke tohi ha fakahā tatau mo ia kuo maʻu ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá. Naʻe lekooti ʻe Siosefa Sāmita ʻa e meʻá ni ʻi hono hisitōliá: “Naʻe feinga ʻa Uiliami E. Makalelini, ko e tangata poto taha, ʻi heʻene fakakaukaú, pea maʻu ha ako lahi ange ʻi he fakakaukau leleí, ke tohi ha fekau hangē ko e fekau siʻi hifo ʻi he fekau ʻa e ʻEikí, ka naʻe ʻikai ola lelei; ko ha fatongia lahi ia ke tohi ʻi he huafa ʻo e ʻEikí. Ne mamata tonu e kaumātuʻá mo kinautolu ne ʻi aí ʻi he feinga taʻeʻaonga ʻa ha tangata ke faʻifaʻitaki ki he fakalea ʻa Sīsū Kalaisí, pea fakafoʻou ʻenau tuí ki he kakato ʻo e Ongoongoleleí, pea ki he moʻoni ʻo e ngaahi fekaú mo e ngaahi fakahā ʻa ia kuo foaki ʻe he ʻEikí ki he Siasí ʻo meʻangāue ʻaki au; mo fakaʻiloʻai e he Kaumātuʻá ha loto fiemālie ke fai ha fakamoʻoni ki honau moʻoní ki he māmaní kotoa “(ʻi he History of the Church 1:226).

Hili e meʻa ko ʻeni ne hokó, ne felotoi kotoa e kaumātuʻa ne ʻi aí ke fakamoʻoni ʻi ha fakamatala fakapepa ʻo fai ha fakamoʻoni ki hono moʻoni ʻo e ngaahi fakahā naʻe ʻi he Tohi ʻo e Ngaahi Fekaú.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. ʻOkú ke pehē ko e hā ne lava ai ʻe Siosefa Sāmita, ne siʻisiʻi ʻene akó, ʻo ʻomi ʻa e ngaahi fakahā ko ʻení, ka ʻikai lava ia ʻe Uiliami E. Makalelini naʻe ako leleí?

    2. Ko e hā te ke lava ʻo ako mei he fakamatala ko ʻeni fekauʻaki mo hono fakamāuʻi hotau kau takí koeʻuhí ko ʻenau ngaahi tōnounoú?

Fakalaulauloto ki hoʻo tukupā ke muimui ki hoʻo kau takí ʻi he angatonu, neongo pē ʻa e ngaahi tōnounou te ke ala vakai ki ai pe ko e niʻihi kehé ʻiate kinautolú.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 67:10–14

ʻOku faleʻi ʻe he ʻEikí ʻa Hono kau muimuí ki he founga ke teuteu ai ke kātakiʻi ʻa e ʻao ʻo e ʻOtuá

  1. Tā ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, ha saati ʻotu ʻe ua. Fakahingoa e ʻotu ʻuluakí ko e Palé pea ʻotu hono uá ko e Founga ke Maʻu ai ʻa e Palé. Lau ʻa e Tokāteline mo e ngaahi Fuakava 67:10–14, ʻo kumi e pale naʻe talaʻofa ʻe he Fakamoʻuí ki he kau taki ko ʻení mo e ngaahi ngāue ʻoku fie maʻu ke nau fai ke maʻu ai ʻa e pale ko iá. Hiki hoʻo ngaahi talí ʻi he ʻotu totonú.

Fakatatau ki he ngaahi veesi ko ʻení, ko e hā naʻe fie maʻu ke fai ʻe he kau taki ko ʻení ke kātakiʻi ʻa e ʻao ʻo e ʻOtuá? (ʻOku ʻuhinga e foʻi lea ko e kātakiʻi ke kātaki pe nofo ʻi ha feituʻu pau.) Kapau te nau fakamaʻa kinautolu mei he meheká mo e manavaheé pea fakavaivaiʻi kinautolu, te nau lava ʻo kātakiʻi ʻa e ʻao ʻo e ʻOtuá.

Hangē ko ʻene hā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 67:13, naʻe poupouʻi ʻa e kau takí ke “fai atu ai pē ʻi he faʻa kātaki” kae ʻoua kuo fakahaohaoaʻi ʻa kinautolu. Lau ʻa e fakamatala ko ʻeni naʻe vahevahe ʻe Palesiteni Tieta F. ʻUkitofa ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí, ʻa ia ʻokú ne akoʻi kau ki he mahuʻinga ʻo e faʻa kātakí ʻi he feinga ke hoko ʻo haohaoá:

ʻĪmisi
Palesiteni Dieter F. Uchtdorf

“ʻI he ngaahi taʻu 1960 tupú, naʻe kamata ai ʻe ha palōfesa ʻi he ʻUnivēsiti Sitenifōtí hono siviʻi ʻo e kātaki ʻa e fānau taʻu faá. Naʻá ne tuku ʻi muʻa ʻiate kinautolu ha foʻi lole fōlahi peá ne talaange ʻe lava pē ke nau kai ia he taimi pē ko iá, ka ʻo kapau te nau tatali ʻi ha miniti ʻe 15 ʻe ʻoange ke ua ʻenau foʻi lolé.

“Naʻá ne tuku leva e fānaú ai ka ne fakasio mai mei he tafaʻaki ʻe taha ʻo e sioʻatá pe ko e hā e meʻa ʻe hokó. Naʻe kai ʻe he fānau ʻe niʻihi e foʻi lolé he taimi pē ko iá; ko e niʻihi naʻa nau lava ʻo tatali ʻi ha ngaahi miniti siʻi pē pea nau kai. Ko e peseti pē ʻe 30 naʻa nau lava ʻo tatalí” (“Fai Atu Ai Pē ʻi he Faʻa Kātaki,” Ensign pe Liahona, Mē 2010, 56).

ʻOkú ke pehē ʻe ʻaonga fēfē ʻa e sivi mo e ngaahi meʻa ne maʻu ʻe he palōfesá ni ki he toʻu tupú ʻo e ʻahó ni?

Naʻe lea leva ʻa Palesiteni ʻUkitofa kau ki he ngaahi meʻa ne maʻu mei he sivi ki he lolé:

ʻĪmisi
Palesiteni Dieter F. Uchtdorf

“Ka naʻe ʻosi atu ha ngaahi taimi mo e kei siofi pē [ʻe he palōfesá] ʻa e fānaú pea kamata leva ke ne fakatokangaʻi ha fakafekauʻaki mālie naʻe hoko: ko e fānau ko ē naʻe ʻikai ke nau lava ʻo tatalí, naʻa nau fepaki mo e faingataʻa lahi ʻi he konga kimui ʻo ʻenau moʻuí pea ʻi ai mo ʻenau ngaahi palopalema fakaʻulungaanga, ka ko kinautolu naʻe tatalí, naʻa nau lelei ange pea ʻi ai ʻenau taumuʻa, lelei ange ʻenau akó mo ʻenau paʻanga hū maí, pea lelei ange honau ngaahi vā fetuʻutakí.

“Ko e kiʻi fakatotolo faingofua ne kamata ʻo kau ki he fānaú mo e lolé, ne hoko ia ko ha ako mahuʻinga, ʻa ia ʻokú ne fokotuʻu mai ko e malava ko ia ke tatalí—ke faʻa kātakí—ko ha tefitoʻi ʻulungāanga mahuʻinga ia te ne lava ke tala ʻa e ngaahi lavameʻa ʻoku muiaki mai ʻi he moʻuí. …

“ʻE lava pē ke faingataʻa ʻa e faʻa tatalí. ʻOku ʻiloʻi ia ʻe he fānaú, pea pehē ki he kakai lalahí. ʻOku tau moʻui ʻi ha māmani ʻoku lava ke maʻu ʻa e meʻakaí he taimi pē ko iá, feʻaveʻaki pōpoaki ʻi he taimi pē ko iá, ngaahi heleʻuhilá ʻoku maʻu he taimi pē ko iá, pea maʻu mo e tali ki he ngaahi fehuʻi maumau taimi pe mahuʻinga tahá he taimi pē ko iá. ʻOku ʻikai ke tau saiʻia he tatalí. …

“Ko e faʻa kātakí—ʻa e malava ko ia ke kiʻi fakatatali hifo ʻetau ngaahi fie maʻú—ko ha ʻulungaanga mahuʻinga mo hāhāmolofia ia. ʻOku tau fie maʻu e meʻa ʻoku tau fie maʻú pea ʻoku tau fie maʻu ia ʻi he taimi pē ko iá. ʻI heʻene peheé, ʻoku hangē leva ko ha meʻa taʻefakafiemālie mo faingataʻa he taimi ʻe niʻihi ke tau tali ʻa e faʻa kātakí.

“Neongo iá, ka ʻikai ke tau faʻa kātaki, he ʻikai ke tau lava ʻo fakahōifua ki he ʻOtuá; he ʻikai ke tau hoko ʻo haohaoa. Ko e moʻoní, ko e faʻa kātakí ko ha founga fakamaʻa ia ʻokú ne fakaleleiʻi ʻa e mahinó, fakalahi ʻa e fiefiá, ʻai ke tuku taha ʻetau tokangá ʻi he ngāue ʻoku tau faí, pea ʻomi ʻa e ʻamanaki lelei ki he melinó” (“Fai Atu Ai Pē ʻi he Faʻa Kātaki,” 56).

  1. Tali e fehuʻi ko ení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá: ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku fie maʻu ai ʻa e faʻa kātakí ʻi hoʻo feinga ke moʻui taau pea kātakiʻi e nofo ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí? Toʻo foki ha ngaahi miniti siʻi ke nau fakalaulauloto ki he ngaahi tafaʻaki ʻi hoʻo moʻuí ʻa ia ʻe ala fie maʻu ai ke ke faʻa kātaki ange ʻiate koe pe ʻi he niʻihi kehé. Kapau ʻokú ke ongoʻi fiemālie ʻi hono fai iá, hiki ha taumuʻa ʻoku kau ai ʻa e faʻa kātaki ange ʻi hoʻo feinga ke hoko ʻo haohaoa ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá.

  2. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ní ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 67 peá u fakakakato ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi he (ʻaho).

    Ko e ngaahi fehuʻi, ngaahi fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: