Seminelí
ʻIuniti 21: ʻAho 2, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 99–100


ʻIuniti 21: ʻAho 2

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 99–100

Talateú

Naʻe maʻu ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 99 ʻi he ʻaho 29 ʻo ʻAokosi 1832. ʻI he fakahā ko ʻení, naʻe ui ai ʻe he ʻEikí ʻa Sione Moataki ke kei hoko atu pē ʻene ngāue fakafaifekaú pea ke ʻalu ki he feituʻu fakahahake ʻo e ʻIunaiteti Siteití. Naʻe maʻu ʻe Siosefa Sāmita ʻa e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 100 ʻi he ʻaho 12 o ʻOkatopa, 1833, lolotonga ʻene ngāue fakafaifekau mo Sitinei Likitoni ʻi Niu ʻIoké. ʻI he fakahā ko ʻení naʻe fakapapauʻi ʻe he ʻEikí kia Siosefa mo Sitenei naʻe lelei ʻa hona fāmilí ʻi ʻOhaiō. Naʻe fakafiemālieʻi foki ʻe he ʻEikí ʻa Siosefa fekauʻaki mo e Kāingalotu ʻi Mīsulí, ʻa ia ne faingataʻaʻia ʻi he fakatangá.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 99

ʻOku ui ʻe he ʻEikí ʻa Sione Moataki ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí

Fakakaukau ʻoku ʻeke atu ʻe ha kaungāmeʻa ʻoku ʻikai ko ha mēmipa ʻo e Siasí ʻa e ʻuhinga ʻoku loto fiemālie ai ha kau talavou mo e finemui tokolahi ke tukuange ha taʻu ʻe 2 pe māhina ʻe 18 ʻo ʻenau moʻuí ke ngāue fakafaifekau. Te ke fakamatalaʻi fēfē ʻa e ʻuhinga ʻoku loto fiemālie ai ha taha ke fai ha feilaulau pehē ke ngāue fakafaifekaú?

ʻĪmisi
sister missionaries
ʻĪmisi
John Murdock

Sione Moataki

Ne hoko ʻa Sione Moataki ko ha mēmipa kimuʻa ʻo e Siasí. ʻI hoʻo lau e fakamatala ko ʻení, fakatokangaʻi ʻa e ngaahi feilaulau naʻá ne fai ke ngāue maʻá e ʻEikí:

Ne fakatotoloʻi ʻe Sione Moataki ha ngaahi siasi lahi ne pehē ne hē ʻa e ngaahi tui fakalotu kotoa mei honau halá. Neongo ia, ʻi he konga ki mui ʻo e 1830, naʻá ne lau e Tohi ʻa Molomoná pea ongoʻi e fakamoʻoni e Laumālie Māʻoniʻoní ki hono moʻoní. Naʻá ne ʻiloʻi fakapapau kuó ne maʻu ʻa e Siasi moʻoni ʻo Kalaisí. Hili ha taimi nounou mei hono papitaisó ʻi he ʻaho 5 ʻo Nōvema 1830, ne ngāue fakafaifekau ʻa Sione Moataki, ʻo papitaiso ha kakai ʻe 70 nai ʻi ha māhina ʻe fā ʻi ʻŌleinisi mo Ualenisivili, ʻi ʻOhaiō.

ʻI he ʻaho 30 ʻo ʻEpeleli ʻo e 1831, hili ha taimi nounou e foki mai ʻa Sione mei heʻene ngāue fakafaifekaú, ne mālōlō hono uaifi ko Sūlia, hili ʻene fāʻeleʻi ha ongo māhanga. ʻI Sune 1831, ne ui ia ʻe he ʻEikí ke ʻalu ki Mīsuli pea malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ʻi he halá (vakai, T&F 52:8–9). Ki muʻa pea toki lava ke ʻalu ʻa Sione, naʻe fie maʻu ke ne fakapapauʻi ne feau e fie maʻu ʻa ʻene fānau ʻe toko nima, ʻa ia ne nau taʻu siʻi hifo he taʻu fitú. Naʻá ne fokotuʻutuʻu ke tokangaʻi ʻe ha niʻihi fakafoʻituitui ʻene fānau lalahi angé, pea ohi ʻe Siosefa mo ʻEma Sāmita ʻa e ongo māhanga valevalé. Naʻe malanga ʻa Sione Moataki ʻi he toenga ʻo e 1831 mo e konga kimuʻa ʻo e 1832, ʻi he Vahefonua Misikení, ʻInitiana, Mīsuli, mo Ohaiō. ʻI heʻene foki ki Hailame, ʻOhaiō, ʻi Sune ʻo e 1832, naʻá ne faingataʻaʻia mei he ngaahi nunuʻa ʻo ha haʻane puke ne fuoloa. Naʻá ne ʻilo foki ne mālōlō ha taha ʻo ʻene ongo māhangá ʻi Māʻasi kuo ʻosí pea fie maʻu ʻe kinautolu ne nau tokangaʻi ʻene fānau lalahi ange ʻe toko tolú e totongi ki heʻenau tokoní.

ʻOku fakafuofua naʻe maʻu ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e fakahā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 99 hili pē ha māhina ʻe ua hili e foki mai ʻa Sione Moataki ki ʻapi mei heʻene ngāue fakafaifekau hono uá. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 99:1, ʻo kumi ʻa e meʻa ne ui ʻe he ʻEikí ke fai ʻe Sione Moatakí.

Makehe mei he uiuiʻi ko ʻeni ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí, ʻoku ʻi he fakahā ko ʻení ha ngaahi talaʻofa lahi fekauʻaki mo e ngāue ʻa Sioné. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 99:2–3, ʻo kumi e founga ʻe faitāpuekina fakatouʻosi ai ʻa Sione Moataki mo kinautolu naʻá ne akoʻí ʻi heʻene ngāué.

ʻOku tau ako mei he veesi 2–3 ʻa e ngaahi moʻoni ko ʻení: ʻOku tau fakafofongaʻi ʻa e ʻEikí ʻi he taimi ʻoku tau ngāue fakafaifekau aí, pea ʻe maʻu ʻe kinautolu ne maʻu ʻa e ongoongoleleí ʻi heʻenau kei īkí ʻa e ʻaloʻofá.

Kimuʻa pea mavahe ʻa Sione Moataki ki heʻene ngāue fakafaifekau ki he ngaahi siteiti fakahahaké, naʻá ne aʻusia ha meʻa ʻi he Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá naʻe ongo mālohi kiate ia. “ʻI he taha ʻo [ʻemau ngaahi fakataha lotú] ne talamai ʻe he Palōfita kiate kimautolu kapau te mau loto fakatōkilalo ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá, pea ngāue ʻaki ʻa e tui mālohi, te mau mamata ki he fofonga ʻo e ʻEikí. Pea ʻi he hoʻatā mālié nai naʻe fakaava hoku ʻatamaí, pea naʻe fakamaama ʻeku mahinó, pea naʻá ku mamata ki ha fōtunga ʻo ha tangata fakaʻofoʻofa moʻoni, naʻe hangē e mamata ki hono fofongá ko e fakaʻofoʻofa ʻo e laʻaá. … Naʻe ongo moʻoni hono fofongá ka naʻe fakaʻofoʻofa moʻoni. Pea lolotonga ʻeku feinga ke mahino kiate au ʻa e tokotahá mei he ʻulu ki he vaʻé, ne mavahe ia meiate au pea tāpuni e meʻa-hā-maí kiate au. Ka naʻe tuku ʻi hoku ʻatamaí ʻa e ongo ʻo e ʻofá, ʻi ha ngaahi māhina, pea ne teʻeki ke u ongoʻi mālohi ʻo aʻu ki he tuʻunga ko iá” (John Murdock, autobiography and diary, 13, L. Tom Perry Special Collections, Harold B. Lee Library, Brigham Young University, Provo, Utah).

  1. ʻAi ke ʻiloʻi ha kakai ʻe toko tolu pe lahi ange ʻi he folofolá pe ʻi hoʻo moʻuí naʻa nau fai ha ngaahi feilaulau ke ngāue maʻá e ʻEikí. Hiki honau hingoá ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá Pea tohiʻi e ngaahi tāpuaki ne maʻu ʻe he kakai ko ʻení koeʻuhí ko ʻenau ngaahi feilaulaú mo e ngāue tokoní.

Lau ʻa e Tokāteline mo e ngaahi Fuakava 99:4–5, ʻo kumi ʻa e meʻa ne folofola ʻa e ʻEikí ʻe hoko kiate kinautolu ne nau fakafisingaʻi e pōpoaki ʻe akoʻi ʻe Sione Moataki kiate kinautolú.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 99:6–8, ʻo kumi ʻa e fakamoʻoni ʻoku ʻafioʻi ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi fie maʻu ʻa Sione Moatakí mo e ngaahi feilaulau naʻá ne faí.

Ne muimui ʻa Sione Moataki ki he faleʻi ʻa e ʻEikí pea fokotuʻutuʻu ke ʻave ʻa ʻene fānau lalahi taha ʻe toko tolú kia Pīsopé Pātilisi ʻi Mīsulí, ʻo nau nofo ai mo ha ngaahi fāmili kehekehe. Ne ʻalu ʻa Sione ʻo ngāue fakafaifekau ʻi Sepitema 1832, hili ha meimei māhina ʻe taha ʻo ʻene maʻu hono uiuiʻí. Naʻá ne toutou ngāue fakafaifekau, peá ne fakataha leva ko ʻene fānau lalahi angé ʻi Mīsuli. Ne ngāue faivelanga ʻa Sione Moataki ki he ʻEikí ʻi he toenga ʻo ʻene moʻuí ʻi hono ngaahi uiuiʻi ko ha faifekau, pīsope mo ha pēteliake.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 100:1–12

ʻOku ʻoange ʻe he ʻEikí kia Siosefa Sāmita mo Sitenei Likitoni ha ngaahi lea ʻo e fakafiemālie mo ha fakahinohino

Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻa ʻe ala hohaʻa ki ai e kau faifekaú ʻi he kamata ʻenau ngāue fakafaifekaú? Manatuʻi ʻa e ngaahi hohaʻa ko ʻení lolotonga hono ako ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 100.

ʻI ʻEpeleli ʻo e 1833 ne kau ai ha tangata ko Filimani Nikasoni ki he Siasí ʻi Niu ʻIoke pea fononga ki Ketilani, ʻOhaiō. ʻI he taimi naʻe feʻiloaki ai ʻa Filimani mo Siosefa Sāmitá, naʻá ne kole ki he Palōfitá ke ʻaʻahi ki he fāmili Nikasoní ʻi Niu ʻIoke mo Kānata. Ne poupouʻi ʻe Siosefa Sāmita mo Sitenei Likitoni ki heʻene fokotu‘ú, pea nau mavahe mei Ketilani mo ia ʻi he ʻaho 5 ʻo ʻIkatopa 1833. Naʻe malangaʻi ʻe he kulupu ʻa e ongoongoleleí lolotonga ʻenau fonongá. ʻI he ʻaho 12 ʻo ʻOkatopa 1833, naʻa nau aʻu atu ki he ʻapi ʻo e fāmili Nikasoní ʻi Pelisipeeki, ʻi Niu ʻIoke, pea naʻe maʻu ʻe Siosefa ʻa e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 100.

Lau ʻa e konga ko e talateu ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 100, ʻo kumi ʻa e meʻa ne hohaʻa ki ai ʻa Siosefa Sāmita mo Sitenei Likitoni ʻi he taimi naʻa na aʻu ai ki Niu ʻIoké.

Naʻe tali ʻa e ʻEikí ʻi he fakahā ko ʻení ki he hohaʻa ʻa Siosefa Sāmitá mo Sitenei Likitoni ki hona fāmilí. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 100:1–2, ʻo kumi ʻa e founga ne tali ʻaki ʻe he ʻEikí ʻa ʻena ngaahi hohaʻá. mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi kupuʻi lea me mei hoko ko e fakafiemālie kia Siosefa mo Sitenei.

  1. Fakamatalaʻi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, ʻa e founga ʻe ala tokoni ai ʻa e folofola ʻa e ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 100:1–2 ki he kau faifekaú he ʻahó ni fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ʻoku nau hohaʻa ki ai fekauʻaki mo honau fāmilí.

Makehe mei hono fakapapauʻi ange kiate kinautolu fekauʻaki mo honau fāmilí, ne fakapapauʻi ange ʻe he ʻEikí kia Siosefa mo Sitenei ʻe tāpuakiʻi kinaua ʻi heʻena ngāue fakafaifekaú. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 100:3–4, pea feinga ke ʻiloʻi ha niʻihi ʻo e ngaahi fakapapau ko ʻení.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 100:5–8, ʻo kumi ha toe ngaahi talaʻofa mei he ʻEikí.

ʻĪmisi
two young men

Kapau te tau hiki hake hotau leʻó ke vahevahe ʻa e ongoongoleleí, ʻe tokoniʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ke tau ʻilo e meʻa ke lea ʻakí.

ʻOku ʻi he Veesi 5–6 ʻa e talaʻofa kapau te tau hiki hake hotau leʻó ke vahevahe ʻa e ongoongoleleí, pea ʻe tokoniʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ke ʻiloʻi e meʻa ke lea ʻakí. (Manatuʻi ke maʻu e tokoni kuo talaʻofa maí, kuo pau ke tau moʻui angatonu mo teuteuʻi kitautolu ke ngāue.)

ʻI he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 100:7, ʻoku tau ako ai ʻoku totonu ke fakahaaʻi ʻe he kau faifekaú ʻa e ongoongoleleí “ʻi he loto-molumalu, ʻi he laumālie ʻo e angamalū.” ʻOku ʻuhinga ʻa e faleʻi ko ʻení ʻoku totonu ke tau vahevahe e ongoongoleleí ʻi he fakamātoato mo e loto fakatōkilaló.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 100:8, ʻo kumi ʻa e meʻa ne talaʻofa ʻe he ʻEikí kapau te tau malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ʻi he foungá ni. Fakakakato leva ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kapau te tau vahevahe e ongoongoleleí mo e niʻihi kehé ʻi he loto-molumalu, pea ʻi he laumālie ʻo e angamalū, ʻe hanga ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní .

  1. Fakalaulauloto ki ha taimi naʻá ke ongoʻi ai hano fakapapauʻi ʻe he Laumālié ʻoku totonu ʻa e meʻa naʻá ke akoʻi pe lea ʻaki. Mahalo ʻe kau ia hano talanoaʻi ʻo e ongoongoleleí mo ho kaungāmeʻá pe fāmilí, ʻo fai hoʻo fakamoʻoní pe fai ha lea ʻi ha houalotu ʻa e Siasí, pe fai ha lea ʻi ha kalasi. Fakamatalaʻi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻa e meʻa kuó ke aʻusiá. Te ke lava foki ʻo fakamatalaʻi ha meʻa ne hoko ʻi ha taimi naʻá ke ongoʻi ai hono fakamoʻoniʻi ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ʻoku moʻoni ʻa e meʻa ʻoku lea ʻaki ʻe ha taha kehe.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 100:9–12, ʻo kumi ʻa e ngaahi fakahinohino mo e talaʻofa ne fai ʻe he ʻEikí ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo Sitenei Likitoni.

  1. Tali e fehuʻi ko ení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá: Ko e Hā nai e ʻuhinga kiate koe ʻa e talaʻofa ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava100:12 kapau ʻokú ke ngāue fakafaifekau?

Naʻe hoko e ngāue fakafaifekau ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo Sitenei Likitoni ko ha ivi tākiekina tuʻuloa ʻi he Siasí. Ne malanga ʻa Sitimei Likitoni ki ha falukunga kakai tokolahi ʻi he ʻapi ʻo e fāmili Nikasoní ʻi Niu ʻIoke, pea naʻe hoko atu ʻa e kau tangata ʻe toko tolú ki he tokelaú ki ʻOniteliō, Kānata, ʻo nau malanga ki ha toe ngaahi kulupu kehe. Ne papitaiso ai ʻe he kau faifekaú ha kakai ʻe toko 20 nai pea fokotuʻu ha kiʻi kolo ʻo e Siasí. Hili ha taimi, ne ʻaʻahi ʻa Paʻale P. Palati ʻaʻahi ki he kolo ko ʻení ʻi heʻene ngāue fakafaifekau ʻi Kānata. Ne fakafeʻiloaki ʻe Mōsese Nikasoni, ko ha tokotaha papi ului mei he ngāue fakafaifekaú ʻi he 1833, ʻa ʻEletā Palati kia Sione Teila, ʻa ia ne hoko ko ha faifekau lavameʻa pea hoko kimui ko e Palesiteni ʻo e Siasí. Ne hoko e ngaahi meʻáni ko hono fakahoko e konga ʻo e talaʻofa ʻa e ʻEikí ʻe “fakaava ha matapā [ʻe] ʻaonga ʻi he ngaahi potu fonua takatakaí ʻi he fonua fakahahaké ni” (T&F 100:3).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 100:13-17

Naʻe fakafiemālieʻi ʻe he ʻEikí ʻa Siosefa mo Sitenei ʻo kau ki he ngaahi faingataʻaʻia ʻa e Kāingalotu ʻi Mīsulí

ʻI ʻAokosi ʻo e 1833, ʻi ha taimi nounou kimuʻa pea toki ʻalu mavahe ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi he ngāue fakafaifekau ko ʻení, ne ʻomi ʻe ʻOliva Kautele ha ongoongo mei Mīsuli kuo fakaʻau ke toe fakalalahi e fetāʻaki mo e Kāingalotu ʻi aí. Naʻe ʻave ʻe Siosefa ʻa ʻOasoni Haiti mo Sione Kouliti ke ʻoatu e faleʻi meiate ia ki he Kāingalotu ʻi Mīsulí. ʻE fakatuʻutāmaki e fononga ko ʻení he te nau fononga atu ʻi ha ngaahi feituʻu ofi ki he kau fakatanga ʻoku nau fakafepaki ki he kau Māmongá. Lolotonga ʻa ʻene ngāue fakafaifekau mo Sitinei Likitoni mo Filimani Nikasoní, naʻe hohaʻa ʻa e Palōfitá kia ʻOasoni mo Sione mo e Kāingalotu kotoa ne akatangaʻi ʻi Mīsulí.

  1. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 100:13–17, ʻo kumi ʻa e meʻa ne folofola ʻaki ʻe he ʻEikí ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá. Fakakakato e ngaahi ngāue ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Makatuʻunga ʻi he meʻa naʻá ke ako ʻi he veesi 15, fakakakato ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻE fengāueʻaki e ngaahi meʻa kotoa pē ki heʻetau leleí kapau te tau …

    2. ʻOku ʻuhinga e “ʻaʻeva angatonu” ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí ki he angatonu mo tauhi e ngaahi fekaú. Fakakaukau ki ha ngaahi meʻa pau ʻe lava ke ke fai ʻi hoʻo moʻuí ke “ʻaʻeva ʻo angatonu” ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí. Fokotuʻu pea hiki ha taumuʻa ke ngāueʻi ha taha ʻo e ngaahi meʻá ni, pea fakaafeʻi kakato ange ʻa e ngaahi tāpuaki ko ʻení ki hoʻo moʻuí.

  2. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ní ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 99–100 peá u fakakakato ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi he (ʻaho)

    Ko e ngaahi fehuʻi, ngaahi fakakaukau mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe ki heʻeku faiakó: