Seminelí
ʻIuniti 21: ʻAho 4, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:17–42


ʻIuniti 21: ʻAho 4

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:17–42

Talateú

ʻI he ʻaho 16 mo e 17 ʻo Tīsema, 1833, naʻe maʻu ai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá naʻe maʻu ha fakahā ʻo kau ki he Kāingalotu ʻi Mīsulí ne pau ke hola mei honau ngaahi ʻapí ke hao mei ha fuʻu fakatanga lahi. Ko e tokolahi ʻo e Kāingalotu ko ia ne fakamālohiʻi ke mavahé, naʻe pau ke liʻaki kotoa ʻenau ngaahi koloá. ʻOku fakamatalaʻi ʻa e fakahā ko ia ne maʻu ʻe he Palōfitá, ʻa ia ne lekooti i he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101, ʻi ha ngaahi lēsoni ʻe tolu. Ko e lēsoni ko ʻeni hono uá ʻoku kau ai hono fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi tuʻunga lolotonga e Nofo Tuʻí. ʻOku kau foki ai e ngaahi lea ʻo e fakafiemālie mo e faleʻi ki he Kāingalotu ʻi Mīsulí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:17-34

ʻOku fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí ʻa e tuʻunga lolotonga e Nofo Tuʻí

Fakakaukau ki ha ngaahi meʻa he kahaʻú ʻokú ke teuteu atu ki ai. Ko e hā ʻokú ke feinga ai ke mateuteu ki he ngaahi meʻa ko iá?

ʻOku ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101 ha ngaahi fakahinohino ki he teuteu ki he Hā‘ele ‘Anga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí mo e Nofotuʻí (ko e vahaʻataimi ʻo e melinó ʻe kamata ʻi he taimi ʻe foki mai ai ʻa Kalaisi foki ke pule tonu pē ʻi he māmaní). ʻOku tau ako mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:17– 21, ʻoku talaʻofa ʻa e ʻEikí ke tānaki fakataha ʻa e Kāingalotú ʻi he kolo ko Saioné ʻi he Vahefonua Siakisoni, Mīsuli, “ʻoku fakahoko fakataimi [taʻofi fakataimi], lolotonga ia ʻoku fakamāʻoniʻoniʻi e kakaí koeʻuhí ko ha meʻaʻofa maʻongoʻonga ange pea ki he ngaahi fatongia ʻoku fekauʻaki mo iá. Lolotonga iá ʻoku tānaki fakataha ʻa e loto faitotonú ki he ngaahi teleʻa ʻo e ʻOtu Moʻunga Maká [pea ki he ngaahi siteiki kotoa pē ʻi he funga ʻo e māmaní]. … Kuo langa ʻa e ngaahi temipalé. … Ka ʻe fokotuʻu ʻa Saione ʻi he feituʻu kuo filí” (James E. Talmage, Articles of Faith, 12 ed. [1924], 353).

Lau ʻa e Tokāteline mo e ngaahi Fuakava 101:22–23, ʻo kumi ha meʻa ne folofola ʻaki ʻe he ʻEikí ke fai ʻe he Kāingalotú ke teuteu ki Heʻene Hā‘ele ‘Anga Ua Maí. (ʻOku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “fakahā ʻa ia ʻe hokó” ʻi he veesi 23, ki he Hā‘ele ‘Anga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí. ʻOku fekauʻaki foki ʻa e fakamatala ki hono toʻo atu ʻo ha veili mo e Hā‘ele ‘Anga Ua Maí — ki he taimi ko ia ʻe mamata kotoa ai ʻa e kakai ʻo e māmaní ki he Fakamoʻuí.)

ʻĪmisi
The Resurrected Jesus Christ

Fakakakato ʻa e fakamatala ko ʻení ʻo makatuʻunga ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:22– 23: Te tau lava ʻo teuteu ki he Hā‘ele ‘Anga Ua Mai ʻa e Fakamoʻuí ʻaki e ki Hono huafá, moʻui ʻo fakatatau ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí, fakataha, pea ʻi he ngaahi potu toputapu.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e fē nai ha taimi naʻá ke ongoʻi ai naʻá ke ʻi ha potu toputapu?

    2. ʻOku tokoniʻi fēfē koe ʻe he fakataha ʻi he ngaahi potu toputapú mo ha Kāingalotu kehe ke ke teuteu ki he Hā‘ele ‘Anga Ua Mai ʻa e ʻEikí?

ʻOku ʻuhinga ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:24–34 ki he fakaʻauha ʻo e kau fai angahalá ʻi he taimi ʻo e Hā‘ele ‘Anga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí pea mo e ngaahi tūkunga ʻe hoko ʻi he māmaní lolotonga e Nofo Tuʻí. Hangē ko ʻení, ʻi he veesi 32–34 ʻoku tau lau ai ʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi meʻa fufū kau ki he māmaní, ʻo hangē ko hono fakatupú pea kau ki he langí. (Ko e foʻi lea tāufehiʻa ʻi he veesi 26 ʻoku ʻuhinga ia ki he fehiʻá pe fekeʻikeʻí.)

  1. Hiki ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ha makatuʻunga ʻe ua pe tolu ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:24–34 te ke fuʻu fiefia ke aʻusia. Fakamatalaʻi ange ʻa e ʻuhinga ʻe mahuʻingamālie ai ʻa e ngaahi makatuʻunga ko ʻení kiate koe.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:35-38

ʻOku fakapapauʻi ange ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotu ʻi Mīsulí kapau te nau kātakiʻi ʻi he tui, te nau iku ʻo maʻu ʻa Hono nāunaú

ʻI he taimi naʻe foaki ai ʻe he ʻEikí ʻa e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:24–34, ne aʻusia ʻe he Kāingalotu ʻi Mīsulí ʻa e ngaahi faingataʻa lahi, kau ai ʻa e ngaohikovia fakaesino, mole honau ʻapí mo ʻenau koloá, mo e tuʻunga momoko ʻo e ʻeá.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:35–38, pea feinga ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e faleʻi naʻe fai ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotu ʻi Mīsulí ke fakafiemālieʻi mo fakamālohia kinautolu ʻi honau faingataʻaʻiá.

  1. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ha faleʻi ʻe taha ne fai ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotú ʻi he veesi 35–38. Hili iá pea fakamatalaʻi ange ʻa e founga ʻe lava ai e faleʻi ko ʻení ʻo fakafiemālieʻi e Kāingalotu ʻi Mīsulí.

Fakakakato ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻo makatuʻunga ʻi he meʻa kuó ke ako mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:35: Ko kinautolu ʻoku maʻá e huafa ʻo e Fakamoʻuí mo e te nau maʻu ʻa e nāunau ʻo e ʻOtuá.

ʻOku muimui maʻu pē ʻa e kau ākonga moʻoni ʻa Sīsū Kalaisi kiate Ia, naʻa mo e taimi ʻoku fakatangaʻi ai kinautolu koeʻuhi ko ʻenau tuí. Naʻe vahevahe ʻe Palesiteni Sēmisi E. Fausi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻa e fakamatala ko ʻeni fekauʻaki mo ha ongo mēmipa ʻo e Siasi ne nofo ʻi Mekisikou ʻi he konga kimuʻa ʻo e 1900 tupú. ʻI he 1915 naʻe puke pōpula kinaua ʻe ha kau sōtia anga fītaʻa. ʻI hoʻo lau e fakamatalá, fakatokangaʻi ange ʻa e founga naʻe hoko ai e ongo mēmipa ko ʻeni ʻo e Siasí ko ha sīpinga ʻo e kātakiʻi e fakatangá ʻi he tuí.

ʻĪmisi
Palesiteni James E. Faust

“Naʻe palesiteni ʻa Lafaele Monilou ʻi he kiʻi Kolo Seni Mākosi ʻo e Siasí ʻi Mekisikou, pea ko Visenitī Molālesi naʻe tokoni ʻuluakí. … Naʻe talaange ʻe fakamoʻui kinaua ʻo kapau te na tukuange ʻena meʻataú mo na fakaʻikaiʻi ʻa e tui fakalotu angakehe ne na tui ki aí. Naʻe fakahā ange ʻe Misa Monilou ki he niʻihi ne nau puke fakamohi iá naʻe ʻikai haʻane meʻatau peá ne toʻo hake pē ʻene Tohi Tapú mo ʻene Tohi ʻa Molomoná. Naʻá ne pehē, ‘ʻE kau tangata, ko e meʻatau pē ʻeni ʻoku ou toʻo holó; ko e meʻatau ʻo e moʻoní ki hono tauʻi e halá.’

“ʻI he ʻikai maʻu ha meʻataú, naʻe fakamamahiʻi ʻa e ongo takí ni ke na tala ʻa e feituʻu ne fūfuuʻi ai ʻa e meʻataú. Ka naʻe ʻikai ha meʻatau. Naʻe ʻave kinaua ki he tuʻakolo ʻo e kiʻi koló, ʻo fokotuʻu ai kinaua ʻi ha veʻe fuʻu ʻakau ʻi muʻa ʻi ha kau tangata kuo fakamahafu. Naʻe talaange ʻe he ʻōfisa pulé kapau te na liʻaki ʻena tui fakalotú pea kau ʻi he [kau sōtiá] ʻe fakatauʻatāinaʻi kinaua, ka naʻe tali ange ʻe Misa Monilou, ‘ʻOku mahuʻinga ange ʻeku tui fakalotú kiate au, ʻi heʻeku moʻuí pea he ʻikai ke u fakaʻikaiʻi ia.’

“Naʻe fakahā ange leva ʻe fanaʻi kinaua pea ʻeke ange pe ʻoku ʻi ai haʻana kole ke fai. Naʻe kole ange ʻe Misa Lafaele ke fakangofua ke ne lotu kimuʻa pea toki fanaʻi kinauá. Naʻá ne tūʻulutui ai, ʻi he lotolotonga ʻo e kakai ne nau tāmateʻi iá, ʻi ha leʻo ʻe lava ke fanongoa kotoa, ʻo lotua ke tāpuakiʻi mo maluʻi ʻe he ʻOtuá ʻa kinautolu ʻoku ʻofa aí mo tokangaʻi e kiʻi kolo faifeingá ke ʻoua ʻe taʻe ʻi ai hanau taki. ʻI he ʻosi ʻene lotú, naʻá ne fakaʻaongaʻi e folofola ʻa e Fakamoʻuí ʻi he taimi naʻá Ne tautau ai ʻi he funga kolosí pea lotua Hono kau fakatangá: ‘ʻE Tamai, fakamolemole ʻa kinautolu; he ʻoku ʻikai te nau ʻilo ʻa ia ʻoku nau faí.’ [Luke 23:34.] Naʻe fanaʻi leva ʻe he kau tangata fakamahafú ʻa Misa Monilou mo Misa Molālesi” (Discipleship,” Ensign pe Liahona, Nov. 2006, 21–22; makatuʻunga ʻi he Rey L. Pratt, “A Latter-day Martyr,” Improvement Era, June 1918, 720–26).

Fakakaukau ki ha ngaahi taimi ne fakatangaʻi (fakamataliliʻi pe fakamamahiʻi) ai koe koeʻuhí ko hoʻo tui kia Sīsū Kalaisi mo Hono Siasí.

  1. Tali e fehuʻi ko ení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá: Ko e hā ha tali ʻe lava ke fai ʻe he kakaí ʻi he tui ʻi he taimi ʻoku fakatangaʻi ai kinautolu koeʻuhí ko ʻenau tui kia Sīsū Kalaisí mo Hono Siasí?

ʻĪmisi
clean salt

Fakakaukau ki ha niʻihi ʻo e ngaahi ʻaonga ʻo e māsimá. Hangē ko ʻení, ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ia ke fakaifo pea fakatolonga e meʻakaí, pea ke fakamoʻui ha lavea ʻi heʻene hoko ko ha tāmate siemú. Lau ʻa e Tokāteline mo e ngaahi Fuakava 101:39, pea feinga ke ʻiloʻi ʻa e kakai ne fakatatau ʻe he ʻEikí ki he māsimá.

Fakalaulauloto pe ko e hā ʻe lava ke ui ai e kakai ʻoku kau mai ki he ongoongoleleí pea fai ha ngaahi fuakava mo e ʻEikí “ko e māsima ʻo e māmaní.”

Fakatokangaʻi ange ʻi he veesi 39 ʻoku toe ui ʻe he ʻEikí ʻa e kau mēmipa ʻo e Siasí “ko e fakaifo ki he faʻahinga ʻo e tangatá.” Ko e foʻi lea ko e fakaifó ʻoku ʻuhinga ia ki ha fakaifo makehe pe tuʻunga lelei. ʻOkú ke pehē ko e hā e ʻuhinga ke hoko ko e fakaifo ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá?

ʻĪmisi
ʻEletā Carlos E. Asay

ʻE lava ke tokoni ʻa e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Kālosi ʻE. ʻEsei ʻo e Kau Fitungofulú ke mahino lelei ange ʻa e ʻuhinga ʻo e hoko ko e fakaifo ki he faʻahinga ʻo e tangatá: “ʻI he taimi naʻe fakaʻaongaʻi ai ʻe he ʻEikí ʻa e kupuʻi lea ‘ko e fakaifo ki he faʻahinga ʻo e tangatá’, ko ʻEne folofola ʻo kau kiate kinautolu ʻoku nau fakafofongaʻi Iá. Naʻá Ne ʻuhinga kiate kinautolu kuo nau fakatomala, kuo fakamaʻa ʻi he ngaahi vai ʻo e papitaisó, pea kuo nau fuakava ke toʻo kiate kinautolu Hono huafá mo ʻEne ngāué. ʻIkai ngata aí, naʻá ne lea kiate kinautolu te nau vahevahe ʻi he fuakava ʻa hono mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Naʻá ne lea kau kiate koe mo au” (“Salt of the Earth: Savor of Men and Saviors of Men,” Ensign, May 1980, 42).

ʻOku ʻakoʻi mai ʻe he ongo kupuʻi lea ko e “ko e māsima ʻo e māmaní” pea mo e “fakaifo ki he faʻahinga ʻo e tangatá” ʻi heʻetau hoko ko e kau mēmipa ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí, ʻoku ʻi ai hotau fatongia ke tokoni ke maʻu ʻe he kakai kotoa pē ʻo e māmaní ʻa e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻOtuá (vakai, ʻĒpalahame 2:8–11).

Ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:40–42, ʻo kumi ʻa e ngaahi fakatokanga mo e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻEikí.

ʻĪmisi
salt and dirt

Fakatokangaʻi ange ʻoku kau ʻi he veesi 40 ʻa e kupuʻi lea “kapau ʻe mole mei he māsima ʻo e māmaní ʻa hono koná.” ʻOku ʻikai mole e ifo ia ʻo e māsimá Sōleki ʻoku ʻikai ke mole hono koná ʻi heʻene fakaʻau ke matuʻotuʻa angé. ʻOku mole hono ifó ʻi he taimi ʻoku fio ai mo ha ngaahi meʻa kehe ʻo ʻikai toe haohaoa. Ne akoʻi ʻe ʻEletā ʻĒsei: “ʻOku mole ʻa e ifo mo e tuʻunga leleí mei he tangatá ʻi he taimi ʻokú ne fakaʻuliʻi ai hono ʻatamaí ʻaki e ngaahi fakakaukau taʻemaʻá, fakaʻuliʻi hono ngutú ʻaki e lea taʻe moʻoní, pea fakaʻaongaʻi hala hono mālohí ʻi hono fai e ngaahi ngāue ʻoku koví” (“Salt of the Earth,” 42).

ʻOku tokoniʻi kitautolu ʻe he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:40–42 ke tau ʻilo ke tokoni ke maʻu ʻe he kakai ʻo e māmaní ʻa e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻOtuá, kuo pau ke tau fakatomala mei heʻetau ngaahi angahalá pea loto-fakatōkilalo. Mahalo te ke loto ke tohi e moʻoni ko ʻení ʻi hoʻo folofolá.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. ʻOku tokoniʻi fēfē ʻa e ngaahi akonaki ʻa e ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:39– 42 ke mahino kiate koe ʻa e meʻa ʻokú Ne ʻamanaki mai ki ai meiate koé?

    2. Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi sīpinga ʻo e founga ʻe lava ke taʻofi ai kitautolu mei hono faitāpuekina e kakai ʻo e māmaní?

    3. Ko e hā te ke fai ke fakaʻehiʻehi mei hono fakaʻuliʻi ʻe he angahalá?

Fakakaukau pe ʻoku fakaʻuliʻi ʻe he angahalá hoʻo moʻuí. Fakatomala mei he ngaahi angahala ko iá kae lava ke ke haohaoa ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí pea te ke toe lelei ange ʻi hono tokoniʻi ke maʻu ʻe he ha niʻihi kehé ʻa ʻEne ngaahi tāpuakí.

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ní ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:17–42 peá u fakakakato ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi he (ʻaho).

    Ko e ngaahi fehuʻi, ngaahi fakakaukau mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe ki heʻeku faiakó: