Laipelí
Talateu ki he Fakahā kia Sioné


Talateu ki he Fakahā kia Sioné

Ko e hā hono ʻuhinga ʻoku ako ai e tohí ni?

ʻI he hoko “ko e Fakahā ʻa Sīsū Kalaisí” (Fakahā 1:1), ʻoku ui e tohí ni he taimi ʻe niʻihi ko e ʻApokalipí, ʻa ia ʻoku ʻuhinga ʻi he lea faka-Kalisí ko ha fakahā, pe fakaʻaliʻali e meʻa ʻoku fufūʻí (vakai, Fakahinohino ki he Folofolá, “Ko e Fakahā kia Sioné”). Ko e tohí ni ko ha fakahā ia ʻo e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí mo ha fakahā ʻo Hono mafaí, mālohí, mo e tefitoʻi fatongia ʻi he palani ʻo e fakamoʻui ʻa e Tamaí. ʻOku fakahā foki ʻe he tohí ha fakamatala mahuʻinga lahi fekauʻaki mo e ngaahi meʻa naʻe hoko ʻo aʻu ki he Hāʻele ʻAnga Ua Maí pea mo e Nofo Tuʻí.

ʻE lava ke tokoni hono ako e tohi ʻa Fakahaá ke maʻu ʻe he kau akó ha mahino lahi ange ki he ʻAlo toetuʻu mo nāunauʻia ʻo e ʻOtuá mo ʻEne ngaahi fengāueʻaki mo e fānau ʻa e ʻOtuá ʻi he kotoa ʻo e ngaahi kuonga ʻi he hisitōlia ʻo e māmaní, tautautefito ki he ngaahi ʻaho fakaʻosí. ʻOku ʻomi ʻe he tohí ha pōpoaki ʻo e ʻamanaki lelei ki he kau māʻoniʻoní pea lava ke ne poupouʻi ʻa e kau akó ke kei faivelenga ki heʻenau fakamoʻoni ki he Fakamoʻuí ʻi he lotolotonga ʻo e fakatangá mo e ngaahi faingataʻá.

Ko hai naʻá ne hiki e tohí ni?

Ko e ʻAposetolo ko Sioné, ʻa e ākonga ʻofeina ʻo Sīsū Kalaisí, naʻá ne hiki e tohi ko ʻení. ʻOku fakapapauʻi mai ʻe he Tohi ʻa Molomoná naʻe tomuʻa fakanofo ʻa Sione ke hiki e ngaahi meʻa naʻe lekooti ʻi he tohi ʻa Fakahaá (vakai, 1 Nīfai 14:18–27; ʻEta 4:16).

Ko e fē taimi mo e feituʻu naʻe tohi aí?

Naʻe hiki ʻa e tohi ʻo e Fakahaá ʻi ha taimi naʻe fehangahangai ai e kau Kalisitiané mo e ngaahi akonaki halá, fakafiefiemālié, mo ha fakatanga lahi (vakai, Fakahā 1:9; 2:4, 10, 14–15; 3:16; 6:9). Ne ngalingali ne fai e fakatanga ko ʻení ʻe he kau ngāue fakapuleʻanga Lomá ʻi he taʻu ʻe uofulu fakaʻosi ʻo e senituli ʻuluakí T.S. Naʻe tohi ʻa Sione mei he motu ko Pātimosí ʻi he Tahi ʻAkeiá, fakafuofua ki ha maile ʻe 60 (kilomita ʻe 100) tonga-hihifo ʻo ʻEfesoó (vakai, Fakahā 1:9).

Ko hai naʻe fakataumuʻa ki ai hono hikí pea ko e hā hono ʻuhingá?

Naʻe tohi ʻe Sione ha pōpoaki ʻo e ʻamanaki lelei mo ha fakalotolahi ki he Kāingalotu ʻi hono kuongá (vakai, Fakahā 1:4, 11) pea mo kinautolu ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní. Naʻe fakataumuʻa pau e ʻuluaki vahe ʻe tolu ʻo e Fakahaá ki he ngaahi kolo ʻe fitu ʻo e Siasí ʻi ʻĒsia Minó (vakai, Fakahā 1:4, 11; 2–3). Koeʻuhí ko e fakatanga lahí, naʻe fuʻu fie maʻu lahi ʻe he Kāingalotú ʻa e pōpoaki fakalotolahi ne maʻu ʻi he Fakahaá. ʻIkai ngata aí, naʻe fakamoʻoni ʻa e palōfita ko Nīfaí “kuo tuʻutuʻuni ʻe he … ʻOtuá ki he ʻaposetolo” ko Sioné ke tohi ʻo kau ki he ngataʻanga ʻo e māmaní (1 Nīfai 14:25) pea ʻe ʻalu atu ʻene ngaahi leá ki he kau Senitailé mo e toenga ʻo e hako ʻo ʻIsilelí fakatouʻosi ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní (vakai, 1 Nīfai 13:20–24, 38; 14:19–27).

Ko e hā e ngaahi fōtunga makehe ʻo e tohí ni?

Naʻe akoʻi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá: “Ko e tohi Fakahaá ko e taha ia ʻo e ngaahi tohi mahinongofua taha kuo fekauʻi ʻe he ʻOtuá ke tohí” (ʻi he History of the Church, 5:342). Neongo ʻoku fonu ai e ngaahi fakatātā mo e ngaahi fakataipe ʻoku ʻikai faʻa faingofua ke mahino ki he kau laukonga ʻi onopōní, ka ʻoku faingofua mo ueʻi fakalaumālie e ngaahi kaveinga ʻo e tohí ni.

Naʻe fakamatalaʻi ʻe Sione ʻa e ngaahi tūkunga ʻo e Siasí ʻi hono kuongá (vakai, Fakahā 2–3) mo tohi ʻo kau ki he kuohilí mo e ngaahi meʻa ʻe hoko he kahaʻú (vakai, Fakahā 4–22). ʻOku ʻi he tohi ʻo e Fakahaá ha taha ʻo e ngaahi potufolofola ʻokú ne fakamatalaʻi Tau ʻi he Langí ʻi he maama fakalaumālié (vakai, Fakahā 12:7–11) mo fakamatalaʻi ha vakai fakalūkufua ne ueʻi fakalaumālie ki he hisitōlia ʻo e māmaní, ʻo nofotaha tautautefito ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní mo e Nofo Tuʻí. ʻOku kau ʻi hono kaveinga lalahí ʻa e fatongia ʻo Sīsū Kalaisi ʻi hono fakahoko e palani ʻa e ʻOtuá, ko e toʻukupu ʻo e ʻOtuá ʻi he hisitōlia ʻo e māmaní, ko e Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí mo hono fakaʻauha ʻo e tēvoló, mo e talaʻofa ʻe faifai pea hoko e māmaní ʻo fakasilesitialé. ʻOku fakamatalaʻi foki ʻe he tohí ʻe ʻi ai “ha ikuna tuʻuloa ʻo e leleí ʻi he koví … [pea] mo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he ngaahi puleʻanga ʻo e tangatá mo Sētané” (Bible Dictionary, “Revelation of John”).

Fokotuʻutuʻú

Fakahā 1–3 Ko e mamata ʻa Sione ki ha mata meʻa-hā-mai ʻo Sīsū Kalaisí. ʻOkú ne tohi e ngaahi pōpoaki fakafoʻituitui ki he ngaahi siasi ʻe fitu ʻi ʻĒsiá; ʻoku kau ʻi he ngaahi pōpoaki ko ʻení e fakafetaʻi, ngaahi naʻinaʻi, mo e ngaahi talaʻofa ki he Kāingalotu faivelenga ʻi he kolo takitaha.

Fakahā 4–11 Ko e mamata ʻa Sione ki ha mata meʻa-hā-mai ʻo e ʻafio ʻa e ʻOtuá ʻi he puleʻanga fakasilesitialé, ko e Lami ʻa e ʻOtuá, mo ha tohi naʻe fakamaʻu ʻaki e meʻa fakamaʻu ʻe fitu. ʻOku mamata ʻa Sione ki ha ngaahi mata meʻa-hā-mai ʻo fakafehokotaki mo hono fakaava e meʻa fakamaʻu takitaha ʻe fitú. Ko kinautolu ʻoku maʻu e fakaʻilonga ʻo e ʻOtuá ʻi honau laʻé te nau maʻu e maluʻi ʻa e ʻOtuá ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí. ʻOku mamata ʻa Sione ki he ngaahi tau, ngaahi mahaki fakaʻauha, mo e ngaahi meʻa lahi ʻe hoko he ʻaho kimui ní kimuʻa he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa e ʻEikí.

Fakahā 12–16 Ko e mamata ʻa Sione ki ha mata meʻa-hā-mai ki he Tau ʻi he Langí ʻi he maama fakalaumālié pea mo ʻene hokohoko atu ʻi he māmaní. ʻOkú ne akoʻi ʻoku feinga e ngaahi mālohi koví ke fakaʻauha e puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he māmaní. ʻE fakafoki mai e ongoongoleleí ki he māmaní ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí ʻi hono kakató ʻi he ngāue fakafaifekau ʻa e kau ʻāngeló. ʻE fai ha ngaahi teuteu ki he feinga tau ʻi ʻAmaketoné.

Fakahā 17–22 ʻE mafola atu ʻa e Pāpilone Fakalaumālié ʻi he funga ʻo e māmaní. Hili hono tānaki fakataha e Kāingalotu angatonú, ʻe tō ʻa Pāpilone pea tengihia ʻe hono kau poupoú. ʻE fakaafeʻi ʻa e kau māʻoniʻoní ki he ʻohomohe ʻo e taʻane ʻa e Lami ʻo e ʻOtuá. ʻE haʻi ʻa Sētane, ʻe kamata ʻa e Nofo Tuʻí, pea ʻe pule tonu ʻa Kalaisi ʻi he māmaní. ʻE fakamāuʻi ʻa e kau pekiá. ʻE maʻu ʻe he māmaní ʻa hono nāunau fakasilesitialé.