Laipelí
Talateu ki he Tohi ʻa Sēmisí


Talateu ki he Tohi ʻa Sēmisí

Ko e hā hono ʻuhinga ʻoku ako ai e tohí ni?

ʻOku ʻiloa e Tohi ʻa Sēmisí ʻi he kāingalotu ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ko e potufolofola mahuʻinga ʻi he Sēmisi 1:5 naʻá ne tataki ʻa e tamasiʻi ko Siosefa Sāmitá ke fekumi ki he moʻoní mei he ʻOtuá. Naʻe fakamamafaʻi ʻe Sēmisi ʻi he kotoa ʻo ʻene tohí ʻoku totonu ke tau “fai … ki he folofolá, pea ʻoua naʻa ngata ʻi he fanongó [pē]” (Sēmisi 1:22). ʻE lava ke tokoni hono ako ʻo e tohí ni ke mahino ki he kau akó e mahuʻinga hono fakahā ʻenau tuí ʻi heʻenau “ngaahi ngāué” pe tōʻongá (vakai, Sēmisi 2:14–26), mo ueʻi fakalaumālie kinautolu ke fekumi ki he “pale ʻo e moʻuí, ʻa ia kuo talaʻofa ʻe he ʻEikí kiate kinautolu ʻoku ʻofa kiate iá” (Sēmisi 1:12).

Ko hai naʻá ne hiki e tohí ni?

ʻOku pehē ʻe he tohí naʻe fai ia ʻe “Sēmisi ko e tamaioʻeiki ʻa e ʻOtuá pea mo e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí” (Sēmisi 1:1).

Kuo lau ʻe he tukufakahoko faka-Kalisitiané ʻoku hangē ʻa e Sēmisi ko ʻení ko Sute, ʻo hoko ko e taha ʻo e ngaahi foha ʻo Siosefa mo Melé pea ʻoku tokoua ʻaki ia ʻe Sīsū Kalaisi (vakai, Mātiu 13:55; Maʻake 6:3; Kalētia 1:19). Koeʻuhí ko Sēmisi ʻoku fuofua ʻasi ʻi he lisi ʻo e ngaahi tokoua ʻo Sīsū Kalaisí ʻi he Mātiu 13:55 ʻe lava ke pehē ko ia naʻe lahi taha ʻi he ngaahi tokouá. Naʻe ʻikai hoko leva ʻa Sēmisi ko ha ākonga ʻa Sīsū, ʻo hangē ko e ngaahi tokoua kehe ʻo e ʻEikí (vakai, Sione 7:3–5). Ka neongo iá, hili e toetuʻu ʻa Sīsuú, naʻe kau ʻa Sēmisi ʻi he niʻihi fakafoʻituitui naʻe hā ki ai ʻa Kalaisi ko ha sino toetuʻu (vakai, 1 Kolinitō 15:7).

Naʻe toki hoko ʻa Sēmisi ko ha ʻAposetolo kimui ange, fakatatau ki he kau faʻu tohi faka-Kalisitiané, ko e ʻuluaki pīsope ʻo e Siasi ʻi Selusalemá (vakai, Ngāue 12:17; 21:18; Kalētia 1:18–19; 2:9). ʻI heʻene hoko ko e taki ʻi he Siasí, naʻá ne fakahoko ha ngāue mahuʻinga ʻi he fakataha alēlea naʻe fai ʻi Selusalemá (Ngāue 15:13). Naʻe ʻikai veiveiua hono fakamālohia ʻe heʻene vā fetuʻutaki mo Sīsuú hono ivi tākiekina ʻi he Siasí, ka naʻe kei fakahaaʻi pē ʻe Sēmisi ʻene loto fakatōkilalo ʻi hono fakafeʻiloaki ia ʻo ʻikai ko ha tokoua ʻo Sīsū ka ko ha tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí (vakai, Sēmisi 1:1).

Ko e fē taimi mo e feituʻu naʻe tohi aí?

ʻOku ʻikai ʻiloʻi e taimi naʻe fai ai ʻe Sēmisi e tohi ko ʻení. Koeʻuhí he naʻe nofo ʻa Sēmisi ʻi Selusalema ʻo tokangaʻi e ngaahi meʻa ʻo e Siasi ʻi aí, ʻoku ngalingali naʻe hiki ʻene tohí mei he feituʻu ko iá.

ʻE lava ke fakahaaʻi mai ʻe he foʻi moʻoni naʻe ʻikai ha lau ʻa Sēmisi ki he konifelenisi ʻi Selusalema ʻi he T.S. 50 (vakai, Ngāue 15) naʻe fai e tohí ni kimuʻa pea hoko iá. Kapau ko e moʻoni naʻe hiki ʻa e tohi ko ʻení kimuʻa he konifelenisi ʻa Selusalemá, ko e taha ia ʻo e ngaahi fuofua tohi ʻi he Fuakava Foʻoú ke tohí.

Ko hai naʻe fakataumuʻa ki ai hono hikí pea ko e hā hono ʻuhingá?

Naʻe fakataumuʻa ʻe Sēmisi ʻene tohí “ki he faʻahinga ʻe hongofulu mā ua kuo fakahē mamaʻó” (Sēmisi 1:1), ʻo ʻuhinga ki he fale kotoa ʻo ʻIsilelí; naʻá ne fakaafeʻi kinautolu ke “maʻu ʻa e ongoongoleleí … [pea] hū ki he lotoʻā sipi ʻa Kalaisí” (Bruce R. McConkie, Doctrinal New Testament Commentary, 3 vols. [1965–73], 3:243). Naʻe fakahinohinoʻi ʻe Sēmisi e kāingalotu ʻo e Siasí ke nau moʻui ʻo fakahaaʻi ʻenau tui kia Sīsū Kalaisí.

Ko e hā ha ngaahi fōtunga makehe ʻo e tohí ni?

Kuo lau ʻa e Tohi ʻa Sēmisí ʻi he taimi ʻe niʻihi ko ha tohi poto ʻo tatau mo e Tohi ʻo e Ngaahi Lea Fakatātā ʻi he Fuakava Motuʻá. ʻOku kau ʻi he ngaahi fakamatala ʻo e tohí ha ngaahi fakamatala nounou ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ki he moʻui faka-Kalisitiané. ʻIkai ngata aí, ʻoku ʻi ai ha faitatau vāofi ʻi he vahaʻa ʻo e Malanga ʻa e Fakamoʻuí ʻi he Moʻungá ʻoku lekooti ʻi he Mātiu 5–7 mo e ngaahi lea ʻa Sēmisí. ʻOku kau ʻi he ngaahi kaveinga tataú hono kātakiʻi e fakatangá (vakai, Sēmisi 1:2–3, 12; Mātiu 5:10–12); hoko ʻo “haohaoa”, pe matuʻotuʻa fakalaumālie (vakai, Sēmisi 1:4; 2:22; Mātiu 5:48); kole ki he ʻOtuá (vakai, Sēmisi 1:5; Mātiu 7:7–8); fai e finangalo ʻo e ʻOtuá (vakai, Sēmisi 1:22; Mātiu 7:21–25); ʻofa he niʻihi kehé (vakai, Sēmisi 2:8; Mātiu 5:43–44; 7:12); ʻiloʻi ʻa e leleí mo e koví ʻi honau ngaahi fuá (vakai, Sēmisi 3:11–12; Mātiu 7:15–20); ko ha tokotaha faʻa fakalelei (vakai, Sēmisi 3:18; Mātiu 5:9); ʻoua ʻe fuakava (vakai, Sēmisi 5:12; Mātiu 5:34–37).

Toʻo Kongokonga Lalahí

Sēmisi 1–2 Ko e talitali ʻe Sēmisi ʻa kinautolu ʻoku nau lau ʻene tohí mo fakafeʻiloaki ha ngaahi kaveinga lalahi ʻo ʻene tohí, kau ai hono kātakiʻi e ngaahi faingataʻá, fekumi ki he potó, mo moʻui fenāpasi mo ʻete tuí. Kuo pau foki ke fai ʻe he kau fanongo ʻo e folofola ʻa e ʻOtuá ʻo fakatatau ki he folofolá. ʻOku fakaʻuhingaʻi ʻe Sēmisi ʻa e “lotu māʻoniʻoní” ko hono tokangaʻi ʻo e fānau ʻoku tamai maté mo e kau uitoú, pea feinga ke hao mei he fai angahalá (vakai, Sēmisi 1:27). ʻOku totonu ke ʻofa ʻa e kāingalotú ki honau kaungāʻapí pea ke fakahā ʻenau tuí ʻi heʻenau ngaahi ngāué.

Sēmisi 3–4 Ko hono fakahaaʻi ʻe Sēmisi e natula fakaʻauha ʻo e lea taʻemapuleʻí pea fakafaikehekeheʻi ia mo e fua ʻo e māʻoniʻoni ʻa kinautolu ʻoku fakamelinó. ʻOkú ne fakatokanga ki heʻene kau laukongá ke ʻoua te nau fakakaungāmeʻa ki he māmaní ka ke tekeʻi ʻa e tēvoló pea ʻunuʻunu ofi ki he ʻOtuá.

Sēmisi 5 Ko e fakatokanga ʻa Sēmisi ki he kau koloaʻia ʻoku faiangahalá. ʻOkú ne fakaʻosi ʻene tohí ʻaki ha ngaahi faleʻi nounou fekauʻaki mo e ngaahi fatongia ʻo e Kāingalotú ki he kau mēmipa kehe ʻo e Siasí. ʻOkú ne faleʻi e Kāingalotú ke kātaki ke aʻu ki he hāʻele mai ʻa e ʻEikí pea ke faʻa kātaki ʻi heʻenau ngaahi fepōtalanoaʻakí kotoa. Ko e poupouʻi ʻe Sēmisi ʻa e kau mahakí ke ui ki he kaumātuʻá ke tākai kinautolu ʻaki ʻa e loló.