Laipelí
Lēsoni 72: Sione 12


Lēsoni 72

Sione 12

Talateú

Naʻe pani ʻe Mele ʻo Pētaní, ko e tokoua ʻo Māʻatá mo e tuofefine ʻo Lāsalosí, ʻa e vaʻe ʻo Sīsuú ko ha fakaʻilonga ʻo e ofi ke telio Iá. Naʻe hū ikuna ʻa Sīsū ki Selusalema he ʻaho hokó pea tomuʻa fakahā ʻEne pekiá. Neongo e ngaahi mana ʻa Sīsuú, naʻe ʻikai tui ha kakai ʻe niʻihi kiate Ia. Naʻá Ne akonaki kau ki he ngaahi nunuʻa ʻo e tui mo e taʻe tui kiate Iá.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Sione 12:1–19

Ko e tākai ʻe Mele e vaʻe ʻo Sīsuú, pea hū ikuna ʻa Sīsū ki Selusalema

Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke tā he palakipoé ha fakatātā ʻo ha taha ʻo e ngaahi mana ʻa e Fakamoʻuí naʻe lekooti ʻi he Fuakava Foʻoú. Hili e tā fakatātā ʻa e tokotaha ako takitaha, fakaafeʻi e kalasí ke mateʻi pe ko e hā ʻa e mana ʻi he fakatātaá. Kole ki he taha naʻá ne taá ke fakamatalaʻi e ʻuhinga naʻá ne fili ai ke tā ʻa e mana ko ʻení.

Kole ki he kau akó ke fakalaulauloto ki he founga ʻe lava ai ke tākiekina ʻenau tui ki he Fakamoʻuí ʻi hono fakamoʻoniʻi ha taha ʻo e ngaahi mana ko ʻení. Fakaafeʻi kinautolu ke kumi ʻi heʻenau ako e Sione 12 ki ha ngaahi founga kehekehe ʻe ala tali ʻaki ʻe he kakaí ki he ngaahi mana ʻa e Fakamoʻuí, kae ʻumaā e ngaahi moʻoni ʻe lava ʻo tokoni ke mahino kiate kitautolu e ngaahi tali ko ʻení.

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Sione 12:1–9 ʻaki hono fakamatalaʻi ange ʻi he ʻaho ʻe ono kimuʻa he kātoanga ʻo e Lakaatú, naʻe kai ʻohomohe ʻa Sīsū mo ha kaungāmeʻa ʻi Pētani. Naʻe tākai ʻe Mele, ko e tokoua ʻo Māʻatá mo e tuofefine ʻo Lāsalosí ʻa e vaʻe ʻo Sīsuú ʻaki ha lolo fakatau ngataʻa. Naʻe fanongo ha kakai tokolahi ʻoku ʻi Pētani ʻa Sīsū pea nau omi ke mamata kiate Ia mo Lāsalosi, ʻa ia naʻe fokotuʻu kimuʻa ʻe Sīsū mei he maté.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Sione 12:10–11. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe fie maʻu ʻe he kau taulaʻeiki lahí ke fai kia Lāsalosí. Mahalo te ke fie fakamahinoʻi ange ko hono fakamoʻui ʻo Lāsalosí ko ha fakamoʻoni taʻeveiveiua ia naʻe maʻu ʻe Sīsū Kalaisi ha mālohi ki he maté.

  • Ko e hā naʻe fie maʻu ʻe he kau taulaʻeiki lahí ke fai kia Lāsalosí? Ko e hā hono ʻuhingá?

  • Ko e hā ha founga ʻoku tokoni ai e ngaahi veesi ko ʻení ke mahino kiate kitautolu ʻa e faiangahala ʻa e kau taulaʻeiki lahí mo e kau Fālesí ko ʻení? (Mahalo te ke fie fakamanatu ange ki he kau akó naʻe fie maʻu foki ʻe he kau taki ko ʻeni ʻo e kau Siú ke tāmateʻi ʻa e Fakamoʻuí [vakai, Sione 11:47–48, 53].)

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Sione 12:12–16 ʻaki hano fakamatalaʻi ange hili e ʻaho hono tākai ʻe Mele ʻe vaʻe ʻo Sīsuú, naʻá Ne hū ikuna ki Selusalema. (Naʻe akoʻi ʻa e ngaahi fakaikiiki ʻo e hū ikuná ʻi he Mātiu 21:1–11.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Sione 12:17–19. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe fai ʻe he kakai naʻe fanongo kau ki hono fokotuʻu ʻe Sīsū ʻa Lāsalosi mei he maté, lolotonga e hū ikuna ʻa e Fakamoʻuí ki Selusalemá.

  • Ko e hā naʻe fai ʻe he kakaí ni lolotonga e hū ikuna ʻa e Fakamoʻuí ki Selusalemá?

  • Fakatatau ki he veesi 19, naʻe tali fēfē ʻe he kau Fālesí e meʻa naʻe hokó?

Sione 12:20–36

Ko e tomuʻa fakahā ʻe Sīsū ʻa ʻEne pekiá

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Sione 12:20–22 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe haʻu ha kau “Kiliki [ʻe] niʻihi” (veesi 20)—mahalo ko ha kau ului ki he tui faka-Siú—ki Selusalema ke kau ʻi he Lakaatú mo kole ke nau talanoa mo Sīsū. ʻI hono ʻilo ʻe Sīsū ʻenau kolé, naʻá Ne akoʻi fekauʻaki mo ʻEne mamahi, pekia, mo e Toetuʻu ʻoku tuʻunuku maí. Fakaafeʻi e kau akó ke lau fakalongolongo e Sione 12:27–33, ʻo kumi e meʻa naʻe akoʻi ʻe Sīsū fekauʻaki mo ʻEne Fakaleleí. Mahalo te ke fie fakaafeʻi e kau akó ke fakaʻilongaʻi e meʻa ʻoku nau maʻú.

  • Fakatatau ki he veesi 27, ko e hā naʻe loto fiemālie ʻa Sīsū ke faí neongo “[naʻe] mamahi [Hono] laumālié”? (Neongo naʻá Ne ongoʻi e mafatukituki ʻo e mamahi naʻe tuʻunuku maí, naʻe fakapapau ʻa Sīsū ke laka ki muʻa ʻi hono fakahoko ʻEne taumuʻá.)

  • Fakatatau ki he veesi 28, ko e hā naʻe lotua ʻe Sīsuú? Naʻe fēfē e tali ʻa e Tamai Hēvaní? (Fakamatalaʻi ange ʻoku fakahaaʻi mai ʻe he, “Te u toe fakaongoongoleleiʻi ia” ʻa e loto falala kakato ʻa e Tamai Hēvaní ki Hono ʻAló te Ne fakakakato ʻa e Fakaleleí.)

  • ʻOku fekauʻaki fēfē ʻa e folofola ʻa Sīsū ʻi he veesi 32 ki Heʻene Fakaleleí?

Fakamatalaʻi ange naʻe pehē ʻe he kakaí hili ʻenau fanongo ki he ngaahi akonaki ʻa Sīsuú, ne nau ako mei he folofolá he ʻikai teitei mate ʻa e Mīsaiá, pea nau fehuʻi pe ko hai ʻa e “Foha ʻo e tangatá” ʻa ia ʻe “hiki … ki ʻolungá” (Sione 12:34).

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Sione 12:35–36. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e founga hono tali ʻe Sīsū ʻenau fehuʻí?

  • Ko e hā naʻe lea ʻaki ʻe Sīsū ko e tali ki he ngaahi fehuʻi ʻa e kakaí? (Naʻe ui ʻe he Fakamoʻuí Ia ko e “māmá.”)

Sione 12:37–50

Ko e akoʻi ʻe Sīsū e ngaahi nunuʻa ʻo e tui mo e taʻe tui kiate Iá

Taki e tokanga ʻa e kau akó ki he fakatātā ʻokú ne fakahaaʻi ha niʻihi ʻo e ngaahi mana ʻa Sīsuú ʻi he palakipoé. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Sione 12:11 mo ha tokotaha ako kehe ke lau leʻolahi e Sione 12:37. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e ngaahi founga kehe naʻe tali ʻaki ʻe he kakaí ki he ngaahi mana naʻe fakahoko ʻe Sīsuú.

  • Naʻe tali fēfē ʻa e kakaí ki he ngaahi mana ʻa Sīsuú?

  • Ko e hā ha moʻoni te tau lava ʻo ako mei he ngaahi fakafeangai kehekehe ko ʻení fekauʻaki mo e vā fetuʻutaki ʻi he ngaahi maná mo e tui kia Sīsū Kalaisí? (Mahalo ʻe fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, kae fakapapauʻi ʻoku mahino kiate kinautolu ʻoku ʻikai tupu pē ʻi he ngaahi maná ʻetau tui kia Sīsū Kalaisí.)

  • Neongo ʻoku ʻikai tupu ʻi he ngaahi maná ʻetau tui kia Sīsū Kalaisí, ka te nau tākiekina fēfē ʻetau tui kiate Iá?

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku tui ai ha kakai ʻe niʻihi kia Sīsū Kalaisi hili ʻenau mamata pe ʻilo ki Heʻene ngaahi maná ʻi he taʻe tui ha niʻihí?

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Sione 12:38–41 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe fakahoko e ngaahi kikite ne fai ʻe he palōfita ko ʻĪsaiá ʻi he fili ʻa e kakai ʻe niʻihi ke ʻoua te nau tui kia Sīsū Kalaisí (vakai, ʻĪsaia 6:9–10; 53:1–3). Neongo e ngaahi ngāue māfimafi ʻa e Fakamoʻuí, naʻe fili ha kakai ʻe niʻihi ke fakakuihi honau matá mo fakafefeka honau lotó kiate Ia.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Sione 12:42–43. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e ʻuhinga naʻe ʻikai ke “fakahā” (veesi 42), pe fakahaaʻi tauʻatāina ai ʻe he niʻihi ʻo e kau taki ʻo e kau Siú ʻa ia naʻe tui kia Sīsuú, ʻenau tuí.

  • Ko e hā naʻe ʻikai fakahaaʻi tauʻatāina ai ʻe ha niʻihi ʻo e kau pule lahí ʻenau tui kia Sīsuú?

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā ke manako lahi ange “ki he fakamālō ʻa e tangatá ʻi he fakamālō ʻa e ʻOtuá”? (veesi 43)

  • Ko e hā ha tefitoʻi moʻoni te tau lava ʻo ako mei he ngaahi veesi ko ʻení? (Tokoniʻi e kau akó ke nau ʻilo ha tefitoʻi moʻoni tatau mo e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻE lava ke taʻofi kitautolu ʻe heʻetau feinga ke fakafiemālieʻi e niʻihi kehé ʻo laka ange ʻi he ʻOtuá mei hono fakahaaʻi tauʻatāina ʻetau tui kia Sīsū Kalaisí mo ʻEne ongoongoleleí.)

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení, ʻeke ange:

  • Ko e hā ha ngaahi sīpinga ʻo e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi hotau kuongá ni?

  • Ko e hā ha ngaahi founga lelei ke fakahaaʻi ai ʻoku tau tui kia Sīsū Kalaisi mo ʻEne ongoongoleleí?

  • Ko e hā ha ngaahi nunuʻa lelei ʻe lava ke hoko mei hono fakahaaʻi ʻoku tau tui kia Sīsū Kalaisi mo ʻEne ongoongoleleí?

Ke teuteuʻi e kau akó ke nau ʻilo ha tefitoʻi moʻoni naʻe akoʻi ʻi he Sione 12:44–46, kole ange ke nau fakakaukau ki ha taimi naʻe ʻikai ke nau lava ai ʻo sio koeʻuhí ko ha fakapoʻuli fakatuʻasino (hangē ko ʻení, ko ha taimi ne nau ʻi ha loki fakapoʻuli ai pe ʻi tuʻa ʻi he poʻulí). Fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke fakamatalaʻi ʻenau ngaahi aʻusiá, kau ai mo e meʻa anga ʻenau ongoʻí, ʻo tatau ai pē pe ne nau ʻi ha faʻahinga fakatuʻutāmaki, pea mo e founga naʻe mei tokoniʻi ai kinautolu ʻe he māmá.

Kapau ʻoku taau, tamateʻi ʻa e maama ʻi he lokí kae fakaulo pē ha maama ʻe niʻihi. Fakamahinoʻi ange ʻe lava ke tokoni ʻa e fakapoʻuli fakatuʻasinó ke mahino kiate kitautolu e tuʻunga ʻo e fakapoʻuli fakalaumālié.

  • Ko e hā e founga ʻoku tatau ai e nofo ʻi he fakapoʻuli fakatuʻasinó mo e nofo ʻi he fakapoʻuli fakalaumālié?

  • Ko e hā ha ngaahi fakatuʻutāmaki ʻe lava ke hoko mei he nofo ʻi he fakapoʻuli fakalaumālié?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Sione 12:44–46. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e founga ʻe lava ke tāpuakiʻi ai ʻa kinautolu ʻoku tui kia Sīsū Kalaisí.

  • Fakatatau ki he Sione 12:46, ʻe tāpuekina fēfē ʻa kinautolu ʻoku tui kia Sīsū Kalaisí? (Hili e tali ʻa e kau akó, fakaulo ʻa e maama ʻi he lokí kapau naʻá ke tamateʻi ia ʻanenai. Fakaʻaongaʻi e ngaahi lea ʻa e kau akó ʻo hiki ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: Kapau te tau tui kia Sīsū Kalaisi, ʻoku ʻikai fie maʻu ke tau nofo ʻi he fakapoʻuli fakalaumālié.)

  • ʻOku hono fēfē ʻa Sīsū Kalaisi ko ha māmá? Ko e hā e founga ʻe lava ke toʻo ai e fakapoʻuli fakalaumālié mei ha moʻui ʻa ha taha ʻi he tui kiate Iá? (Vakai foki, T&F 50:23–25; 93:36–39.)

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó e founga ʻoku toʻo ai ʻe Sīsū Kalaisi e fakapoʻuli fakalaumālié ʻi hono ʻomi e māmá (pe fakahinohino mo e mahinó) ki heʻetau moʻuí, vahevahe e kau akó ki ha ngaahi kulupu tautau toko ua pe toko tolu. ʻOange ki he kulupu takitaha ha tatau ʻo e laʻipepa tufa ko ʻení.

ʻĪmisi
handout, Jesus Christ Dispels Spiritual Darkness

ʻOku Toʻo ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e Fakapoʻuli Fakalaumālié ʻi Hono ʻOmi ʻa e Māmá

Tohi Lēsoni ʻa e Faiako Seminelí Fuakava Foʻoú—Lēsoni 72

Aleaʻi ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ki he ngaahi tefito takitaha:

  • Ko e hā nai ʻe tui ki ai ʻa e kakai ʻoku ʻi he fakapoʻuli fakalaumālié fekauʻaki mo e tefito ko ʻení?

  • Ko e hā e maama ʻoku ʻomi ʻe Sīsū Kalaisi mo ʻEne ongoongoleleí fekauʻaki mo e tefito ko ʻení?

Ngaahi Tefitó:

  • Ko e taumuʻa ʻo hotau sino fakamatelié

  • Fakafiefiá mo e mītiá

  • Ko hono maʻu e melinó mo e fiefiá

  • Malí mo e fāmilí

  • Moʻui hili ʻa e maté

Aleaʻi ʻi he kalasí ha taha ʻo e ngaahi tefito ʻoku lisi ʻi he laʻipepa tufá, ʻo ngāue ʻaki ʻa e ngaahi fehuʻi ʻoku oatu fakataha mo iá. Hili iá pea fakaafeʻi e kau akó ke aleaʻi ʻi ha ngaahi miniti siʻi ʻa e toenga ʻo e ngaahi tefitó ʻo ngāue ʻaki e ngaahi fehuʻi ko ʻení. (Mahalo te ke fie maʻu ke fetongi ha niʻihi ʻo e ngaahi tefito ko ʻení mo ha ngaahi tefito ʻoku fekauʻaki lelei ange ki hoʻo kau akó.)

Hili ha taimi feʻunga, fakaafeʻi ha tokotaha ako mei he ngaahi kulupu takitaha ke fili ha tefito ʻe taha mei he laʻipepa tufá pea lipooti ʻi he fealēleaʻaki ʻa e kulupú ʻi he tefito ko ʻení. Hili ia pea fehuʻi ange ki he kalasí:

  • Ko e hā e founga ʻe lava ke tokoni ai e tefitoʻi moʻoni ne tau ʻilo ʻi he veesi 46 ke mahino kiate kitautolu e ʻuhinga ʻe kehe ai ʻetau fakakaukau ki he ngaahi tefito mo e palopalema ʻe niʻihi mei he kakai kehé?

  • Ko e hā ha ngaahi tūkunga kuo tokoniʻi ai koe ʻe he maama ne ʻomi ʻe Sīsū Kalaisi mo ʻEne ongoongoleleí?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e lea ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Keleti W. Kongo ʻo e Kau Fitungofulú, ʻa ia naʻá ne fakamoʻoniʻi e ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu mei he fili ke tui mo muimui kia Sīsū Kalaisí:

ʻĪmisi
Elder Gerrit W. Gong

“Ko ha fili ʻa e tuí [vakai, Mōsaia 4:9]. …

“ʻI heʻetau fili ke tuí, ʻoku mahino kiate kitautolu mo tau vakai ki he ngaahi meʻá ʻi ha founga kehe. ʻI heʻetau vakai mo moʻui ʻi he founga ako iá, ʻoku tau fiefia mo nēkeneka ʻi ha founga ʻe lava ke ʻomi pē ʻe he ongoongoleleí” (“Choose Goodness and Joy,” New Era, Aug. 2011, 44).

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Sione 12:47–50 ʻaki hono fakamatalaʻi ange naʻe akonaki ʻa Sīsū ʻe fakamaauʻi ʻa kinautolu ʻoku ʻikai tui ki Heʻene ngaahi leá mo fakafīsingaʻi Iá ʻi he ngaahi lea kuó Ne lea ʻakí, ʻa ia ko ha ngaahi lea ne ʻoange ʻe he Tamai Hēvaní ke Ne lea ʻaki.

Vahevahe hoʻo fakamoʻoní ki he ngaahi tāpuaki kuó ke aʻusia ko ha ola ʻo hoʻo fili ke tui kia Sīsū Kalaisi mo ʻEne ongoongoleleí. Fakaafeʻi e kau akó ke tohi ʻi heʻenau pepa ki he kalasí pe tohinoa ako folofolá e founga te nau moʻui ʻaki ai ha taha ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni kuo nau akó. Poupouʻi ʻa e kau akó ke fili ke tui kia Sīsū Kalaisi.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Sione 12:11, 37. Ko e founga ʻe lava ke tākiekina ai ʻe he ngaahi maná ʻetau tui kia Sīsū Kalaisí

Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Pilikihami ʻIongi e founga ʻe lava ke tākiekina ai ʻe he ngaahi maná ʻetau tui kia Sīsū Kalaisí:

“Ko e maná, pe ko e ngaahi hāsino maʻongoʻonga ko ʻeni ʻa e mālohi ʻo e ʻOtuá ʻoku ʻikai maʻá e kau taʻe tuí ia; ʻoku ʻomi ia ke fakafiemālieʻi ʻaki ʻa e Kāingalotú, pea ke fakamālohia mo fakapapauʻi ʻa e tui ʻanautolu ʻoku ʻofa, manavahē, mo tauhi ki he ʻOtuá, kae ʻikai maʻanautolu ʻoku ʻi tuʻá” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Pilikihami ʻIongi [1997], 295–96).

Sione 12:27–34. “Ka naʻá ku haʻu koeʻuhí ke u hokosia ʻa e ʻahó ni”

Naʻe akonaki ʻa ʻEletā Niila A. Mekisuele ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá fekauʻaki mo e founga ʻoku fakahaaʻi ai ʻe he ngaahi lea ʻa e Fakamoʻuí ʻoku lekooti ʻi he Sione 12:27, ʻa ʻEne angavaivai ʻi Heʻene fakaofi atu ki he Fakaleleí.

“ʻI he kamata ke taulōfuʻu e ngaahi kavenga faingataʻá ʻia Kalaisí, naʻá ne fakapapauʻi ʻEne pikitai fuoloá pea mahino lelei e meʻa kuo pau ke Ne faí. Naʻe kamata ʻEne mamahí pea naʻe fakahā ʻe Sīsū: ‘Ko eni kuo mamahi hoku laumālié; pea ko e hā ʻeku leá? ʻE Tamai, fakamoʻui au mei he ʻahó ni.’ Pea neongo pe naʻe fai ia ʻi he ongo fakalaumālie pe ko ha fakahinohino kiate kinautolu ne ʻiate Iá, naʻá Ne pehē, ‘Ka naʻá ku haʻu koeʻuhí ke u hokosia ʻa e ʻahó ni.’ (Sione 12:27.)” (“Willing to Submit,” Ensign, May 1985, 72).

Sione 12:46. Ko hono maluʻi ʻi he maama ʻoku foaki ʻe Sīsū Kalaisí

Naʻe akonaki ʻa ʻEletā Lōpeti D. Heili ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá kau ki he maluʻi ʻoku ʻomi ʻe he maama ʻoku foaki ʻe Sīsū Kalaisí:

“ʻOku tau kau ki ha tau ʻi he vahaʻa ʻo e mālohi ʻo e māmá mo e fakapoʻulí. …

“Ko e ʻEikí hotau māmá, mo hotau fakamoʻuí (vakai, Saame 27:1). Hangē ko e afi toputapu naʻá ne takatakai e fānaú ʻi he 3 Nīfai (vakai, 3 Nīfai 17:24), ʻe ʻomi ʻe Heʻene māmá ha pā maluʻi ʻiate koe mo e fakapoʻuli ʻo e filí ʻi hoʻo moʻui taau mo iá. ʻOkú ke fie maʻu ʻa e maama ko iá. ʻOku tau fie maʻu ʻa e maama ko iá. Ako fakalelei ʻa e folofolá mo e Ki hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú pea fakafanongo ki he ngaahi akonaki ʻa hoʻo mātuʻá pea mo e kau takí. Pea, ʻi hoʻo talangofua ki he ngaahi faleʻi potó, feinga ke ke maʻu ʻa e maama maluʻi ʻo e ongoongoleleí” (“Out of Darkness into His Marvelous Light,” Ensign, May 2002, 70).

Ke ʻilo lahi ange fekauʻaki mo e “maama ʻa Kalaisí” vakai T&F 88:7–13. Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Poiti K. Peeka ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻi heʻene lea “The Light of Christ” (Ensign or Liahona, Apr. 2005), ʻa e faikehekehe ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní mo e “maama ʻa Kalaisí” (T&F 88:7). Ko e maama ʻa Kalaisí ko ha maʻuʻanga ueʻi fakalaumālie ia ʻe taha ʻoku maʻu ʻe he tokotaha kotoa pē. ʻOku faʻa ui ia ʻi he taimi ʻe niʻihi ko e maama ʻi lotó pe ko e ʻilo ʻo e tonú mo e halá, ko ha ongo fakaeangamaʻa, pe konisēnisí.