Laipelí
Lēsoni 2: Ko e Palani ʻo e Fakamoʻuí


Lēsoni 2

Ko e Palani ʻo e Fakamoʻuí

Talateú

Naʻe fakahinohinoʻi ʻe Palesiteni Poiti K. Peeka ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, e kau faiako fakalotú ke nau fakamatalaʻi ha vakaiʻi nounou fakalūkufua ʻo e palani ʻo e fakamoʻuí ʻi he kamataʻanga ʻo e taʻu fakaako takitaha:

“ʻE fuʻu mahuʻinga lahi ki hoʻomou kau akó ke fai hano vakaiʻi nounou fakalūkufua e ʻpalani ʻo e fiefiá’ … , ʻi he kamataʻangá pea mo toutou vakaiʻi foki” “The Great Plan of Happiness” [address to CES religious educators, Aug. 10, 1993], si.lds.org; vakai foki, Teaching Seminary: Preservice Readings [Church Educational System manual, 2004], 68–74).

ʻOku ʻomi ʻe he lēsoni ko ʻení ha fakamatala nounou fakalūkufua ʻo e palani ʻo e fakamoʻuí pea ʻoku nofotaha ia ʻi he tefitoʻi fatongia ʻo Sīsū Kalaisí mo ʻEne Fakaleleí ʻi he palani ko iá.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Ko e fatongia ʻo Sīsū Kalaisi ʻi he maama fakalaumālié

Ke fakakau ko ha konga ʻo e fakataha lotú, mahalo te ke fie maʻu ke fakaafeʻi e kalasí ke nau hivaʻi ʻa e veesi 1 mo e 4 ʻo e “ʻOku Ou Tui Kia Kalaisi” (Ngaahi Himí, fika 66) pe ko ha himi kehe fekauʻaki mo e Fakamoʻuí. Kamata e lēsoní ʻaki hano ʻeke ange:

  • ʻE fēfē haʻo tali kapau ʻe fehuʻi atu ʻe ha tokotaha e ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ʻa Sīsū Kalaisí kiate koé?

Fakamatalaʻi ange ki he kau akó te nau ako ʻi he lēsoni ʻo e ʻaho ní fekauʻaki mo e fatongia ʻo Sīsū Kalaisi ʻi he palani ʻo e fakamoʻui ʻa e Tamai Hēvaní. Fakaafeʻi kinautolu ke kumi ha ngaahi moʻoni ʻi heʻenau ako ʻi he ʻaho ní ʻa ia te ne lava ʻo tokoniʻi kinautolu ke fakamālohia ʻenau tui kia Sīsū Kalaisí.

Hiki ʻa e saati ko ʻení ʻi he palakipoé. Mahalo te ke fie tufa ia ko ha laʻipepa tufa ki he kau akó. (Kapau te ke tufa ha ngaahi laʻipepa tufa, kole ki he kau akó ke fakakakato ʻenau sātí ʻi hoʻo fakakakato e saati he palakipoé.)

ʻĪmisi
handout, Jesus Christ chart

ʻOku mahuʻinga ʻa Sīsū Kalaisi ki he palani ʻo e fakamoʻui ʻa e Tamai Hēvaní

Tohi Lēsoni ʻa e Faiako Seminelí ʻi he Fuakava Foʻoú—Lēsoni 2

Moʻui ʻi he Maama Fakalaumālié

Moʻui Fakamatelié

Moʻui Hili ʻa e Maté

Fakamahinoʻi ange ko e palani ʻa e Tamai Hēvaní ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi tuʻunga ʻe tolu: (1) ko ʻetau moʻui ʻi he maama fakalaumālié, ʻa ia ne ʻi muʻa ʻi hono fāʻeleʻi fakatuʻasino kitautolú; (2) ko ʻetau moʻui ʻi he matelié ʻi he māmaní; pea mo (3) ʻetau moʻui hili ʻa e maté, ʻa ia ʻe hoko hili ʻa e mate fakatuʻasinó.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e fakamatala ko ʻení, pea kole ki he kalasí ke fakafanongo ki he ngaahi fakangatangata ne tau aʻusia ʻi he maama fakalaumālié:

“Naʻa tau hoko ko e fānau fakalaumālie ʻa ʻetau Tamai Hēvaní kimuʻa pea toki fāʻeleʻi mai kitautolu ki he māmaní. Neongo ia, naʻe ʻikai ke tau tatau mo ʻetau Tamai Hēvaní, pea he ʻikai pē lava ke tau hoko ʻo tatau mo Ia mo maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻokú Ne maʻú, taʻe te tau aʻusia ʻa e moʻui fakamatelié mo maʻu ha sino fakamatelie.

“Ko e taumuʻa kakato ʻa e ʻOtuá—ʻa ʻEne Ngāué mo Hono nāunaú—ke tau lava taki taha ʻo maʻu kotoa ʻEne ngaahi tāpuakí. Kuó Ne ʻosi tuku mai ha palani haohaoa ke fakahoko ʻaki ʻEne taumuʻá. Naʻe mahino kiate kitautolu ʻa e palani ko ʻení pea naʻa tau tali ia kimuʻa pea tau toki haʻu ki he māmaní. …

“Ke tau lava ʻo fakalakalaka pea hoko ʻo tatau mo e ʻOtuá, naʻe fie maʻu ke tau taki taha maʻu ha sino pea siviʻi kitautolu lolotonga ha vahaʻataimi ʻahiʻahiʻanga ʻi māmani” (Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí: Ko ha Fakahinohino ki he Ngāue Fakafaifekaú [2004], 54, 55).

  • Ko e hā e ngaahi fakangatangata naʻa tau foua ʻi he ʻetau moʻui ʻi he maama fakalaumālié?

Fakamatalaʻi ange ko e taimi naʻe fakahā ai ʻe he Tamai Hēvaní ʻEne palani ʻo e fiefiá, naʻa tau ʻilo ai ʻe fie maʻu ha fakamoʻui ke ne fakahoko e palani ko ʻení. Naʻe angatuʻu ʻa Lusifā, ko e taha ʻo e fānau fakalaumālie ʻa e Tamai Hēvaní, ki he palani ʻa e Tamai Hēvaní. Naʻe ʻiloa ia ko Sētane ko ha foʻi lea faka-Hepelū ʻoku ʻuhinga ko e “filí.”

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Mōsese 4:1-3. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe fie maʻu ʻe Sētane mei he Tamai Hēvaní.

  • Ko e hā naʻe fie maʻu ʻe Sētane mei he Tamai Hēvaní?

  • Fakatatau ki he veesi 2, ko e hā ne folofola ʻaki ʻe he Tamai Hēvani ʻo kau kia Sīsū Kalaisí?

  • Ko e hā naʻe fili ʻa Sīsū Kalaisi ke Ne faí? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki ʻa e moʻoni ko ʻení he palakipoé ʻi lalo ʻi he Maama Fakalaumālié: Naʻe fili ʻa Sīsū Kalaisi ʻi he maama fakalaumālié ke hoko ko e Huhuʻi ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá.)

Fakamatalaʻi ange ʻi he hili hono fili ʻa Sīsū Kalaisi ke fakahoko ʻa e palani ʻo e fakamoʻui ʻa e Tamai Hēvaní, naʻá Ne fakatupu ʻa e māmaní ko ʻení ʻa ia te tau takitaha lava ʻo maʻu ai ha sino fakamatelie mo ha aʻusia.

Kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Hepelū 1:1–2. Fakaafeʻi e kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi ʻa e fatongia ʻo Sīsū Kalaisi ʻi hono fakatupu ʻo e māmaní.

  • Ko e hā e fatongia ʻo Sīsū Kalaisi ʻi hono fakatupu e māmaní? (Hiki e tokāteline ko ʻení ʻi he palakipoé ʻi lalo ʻi he Maama Fakalaumālié: Naʻe fakatupu ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e māmaní, ʻi he malumalu ʻo e fakahinohino ʻa e Tamai Hēvaní.)

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke fakakaukau ki he fakaʻofoʻofa ʻo e māmaní. Mahalo te ke fie fakaʻaliʻali ha fakatātā ʻe taha pe lahi ange ke fakahaaʻi ʻa e fakaʻofoʻofa ʻo e māmaní.

  • ʻOku kaunga fēfē hono ʻiloʻi naʻe fakatupu ʻe Sisū Kalaisi ʻa e māmani ko ʻení, mo ha laui miliona hangē ko iá, ki hoʻo ngaahi ongo kau kiate Iá?

Ko e fatongia ʻo Sīsū Kalaisi ʻi he moʻui matelié

Fakamatalaʻi ange ʻoku tau aʻusia ʻi he moʻui fakamatelié ha toe ngaahi fakangatangata pe faingataʻa ʻokú ne taʻofi kitautolu mei heʻetau hoko ʻo hangē ko e Tamai Hēvaní pea foki ki Hono ʻaó. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e fakamatala ko ʻení, pea kole ki he kalasí ke nau fakafanongo ki ha ongo faingataʻa ʻoku tau foua lolotonga ʻa e moʻui fakamatelié:

“ʻI he moʻui matelié ʻoku tau moʻui ai ʻi ha tuʻunga ʻoku tau moʻulaloa ai ki he mate fakaesinó mo fakalaumālié fakatouʻosi. ʻOku maʻu ʻe he ʻOtuá ha sino taʻe faʻamate haohaoa mo nāunauʻia ʻo e kakano mo e hui. Kuo pau foki ke tau maʻu ʻe kitautolu ha sino taʻe faʻamate haohaoa mo nāunauʻia ʻo e kakano mo e hui ka tau lava ʻo tatau mo e ʻOtuá pea tau foki hake ai ki Hono ʻafioʻangá. Neongo ia, tupu mei he Hinga ʻa ʻĀtama mo ʻIví, ʻoku maʻu ai ʻe he tokotaha kotoa pē ʻi he māmaní ha sino fakamatelie ʻoku ʻikai ke haohaoa, pea ʻe iku pē ʻo mate. Ka ne taʻe ʻoua ʻa e Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí, pehē kuo fakangata ʻe he maté ʻa e ʻamanaki lelei kotoa ki ha nofo fakataha mo e Tamai Hēvaní ʻi he kahaʻú.

“ʻOku hoko ʻa e faiangahalá, fakataha mo e mate fakaesinó, ko ha tefitoʻi meʻa ʻokú ne taʻofi kitautolu mei heʻetau hoko ʻo tatau mo ʻetau Tamai Hēvaní mo haʻatau toe foki atu ki Hono ʻafioʻangá. ʻI hotau tuʻunga matelié, ʻoku tau faʻa fakavaivai ai ki he ʻahiʻahí, maumauʻi e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá, pea tau faiangahala. … ʻOku iku maʻu pē ʻa e faiangahalá ki he mamahí neongo ʻe ʻikai ʻasi pehē ia he taimi ʻe niʻihi. ʻOku fakatupu ʻe he faiangahalá ʻa e ongoʻi halaiá mo e mā. Koeʻuhi ko ʻetau ngaahi angahalá, he ʻikai ke tau lava ai ʻo foki ke nofo fakataha mo e Tamai Hēvaní kae ʻoua kuo ʻuluaki fakamolemoleʻi mo fakamaʻa kitautolu.

“…He ʻikai ke tau lava ʻo ikunaʻi ʻa e ngaahi nunuʻa ʻo e faiangahalá ʻiate kitautolu pē, ʻo tatau pē mo e mate fakaesinó” (Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí,56, 57).

Fakamatalaʻi ange kimuʻa pea ʻaloʻi ʻa Sīsū ki he māmaní, naʻe hā ha ʻāngelo kia Siosefa ʻi ha misi ʻi heʻene ʻilo naʻe tuʻituʻia ʻa Melé. Kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Mātiu 1:21. Fakaafeʻi e kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa ne talaange ʻe he ʻāngeló kia Siosefá.

  • Ko e hā naʻe pehē ʻe he ʻāngeló ʻe fai ʻe Sīsuú? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki e tokāteline ko ʻení ʻi he palakipoé ʻi lalo ʻi he Moʻui fakamatelié: Naʻe hāʻele mai ʻa Sīsū Kalaisi ke fakahaofi kitautolu mei heʻetau ngaahi angahalá.)

  • Ko e hā naʻe fai ʻe Sīsū Kalaisi naʻe malava ai ke fakahaofi kitautolu mei heʻetau ngaahi angahalá?

ʻĪmisi
Jesus Praying in Gethsemane
ʻĪmisi
The Crucifixion
ʻĪmisi
Mary and the Resurrected Jesus

Ko e hā ʻOkú Ke Tangi Aí? © 2015 tā ʻe Simon Dewey. Fakaʻaongaʻi ʻi he fakangofua ʻe he Altus Fine Art, altusfineart.com

Fakaʻaliʻali ʻa e ngaahi fakatātā ʻo e Ko e Lotu ʻa Sīsū ʻi Ketisemaní, Ko e Tutukí, mo e Ko Mele mo Sīsu Kalaisi Kuo Toetuʻú (Tohi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí [2009], fika 56, 57, 59; vakai foki, LDS.org). Fakamanatu ki he kau akó ko e mamahi, pekia mo e Toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisí ʻoku ui fakakātoa ia ko e Fakaleleí.

  • Ko e hā kuo pau ke tau fai ke fakahaofi ai kitautolu mei heʻetau ngaahi angahalá ʻo fakafou ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí? (Vakai, Ngāue 2:38).

Ko e fatongia ʻo Sīsū Kalaisi ʻi he moʻui hili ʻa e maté

Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau ki ha tokotaha kuo pekia. Hili ha kiʻi taimi siʻi, ʻeke ange:

  • Fakatatau mo hoʻo mahino ki he palani ʻo e fakamoʻuí, ʻoku ʻi fē ʻa kinautolu kuo pekiá? (ʻOku hū ʻa e laumālie ʻo e kakai kotoa pē ʻi he maté ki he maama tataliʻanga ʻo e ngaahi laumālié. Ke tānaki ki he mahino ʻoku maʻu ʻe he kau akó, mahalo te ke fie fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e ʻAlamā 40:11–14.)

Fakaʻaliʻali e fakatātā Ko Hono Telio ʻo Sīsuú (Tohi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí [2009], fika 58; vakai foki LDS.org). Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e 1 Pita 3:18–20; 4:6. Fehuʻi ange leva:

  • Ko e hā ne fai ʻe Sīsū Kalaisi hili pē ʻEne pekiá?

ʻĪmisi
The Burial of Christ

Ko hono Telio ʻo Kalaisí, tā ʻe Carl Heinrich Bloch. ʻI he angalelei ʻa e Mesiume Hisitōlia Fakafonua ʻi he Palasi Feletilikisipōkí Hanitasitoní ʻi Hilelotí, Tenimaʻake. ʻOua naʻa hiki hano tatau.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 138:18–19, 30–32. Fakaafeʻi e kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa ne fai ʻe Sīsū Kalaisi ke fakaʻatā ke malangaʻi e ongoongoleleí ki he tokotaha kotoa pē ʻi he maama tataliʻanga ʻo e ngaahi laumālié.

  • Ko e hā ne fai ʻe Sīsū Kalaisi ke fakaʻatā ke malangaʻi e ongoongoleleí ki he tokotaha kotoa pē ʻi he maama tataliʻanga ʻo e ngaahi laumālié?

  • ʻOku fakahaaʻi fēfē ʻe he ngaahi ngāué ni ʻa e ʻofa ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ki he kakai kotoa pē?

Vakai ki he fakatātā Ko Mele mo Sīsū Kuo Toetuʻú (Tohi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí, fika 59; vakai foki, LDS.org), pea fehuʻi ki he kalasí:

  • Ko e hā naʻe hoko ʻi he ʻaho hono tolú hili e pekia ʻa e Fakamoʻuí? (Naʻá Ne toetuʻu.)

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā ke toetuʻú? (ʻOku toe fakataha ʻa e laumālie mo e sino ʻo ha taha, ʻo ʻikai ke na toe mavahevahe [vakai, T&F 138:17].)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e 1 Kolinitō 15:20–22. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e founga ʻoku kaunga ai e Toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisí kiate kitautolu takitaha.

  • Ko e hā e founga ʻoku kaunga ai e Toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisí kiate kitautolú? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki e tokāteline ko ʻení ʻi he palakipoé ʻi lalo ʻi he Moʻui hili ʻa e maté: Koeʻuhí ko e Toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisí, ʻe toetuʻu e kakai kotoa pē.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Fakahā 20:12. Fehuʻi leva:

  • Ko e hā ʻe hoko kiate kitautolu takitaha hili ʻetau toetuʻú?

Fakamatalaʻi ange ʻe lava ke fakafofongaʻi ʻe he tohi ʻo e moʻuí ha ngaahi fakakaukau mo e ngaahi ngāue ʻa ha taha ʻi he moʻuí ni pea pehē ki he lekooti ʻo e kau angatonú naʻe tauhi ʻi he langí (vakai, Fakahinohino ki he Folofolá “Tohi ʻo e moʻuí”). Fakamamafaʻi ange he ʻikai ngata pē ʻi hono fakamāuʻi kitautolu ʻo fakatatau ki heʻetau ngaahi ngāué kae fakatatau foki mo ʻetau ngaahi fakakaukaú, leá mo e ngaahi holí (vakai, Mōsaia 4:30; ʻAlamā 12:14; 41: 3; T&F 137:9).

Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ki he kau akó ke nau hiki ʻa e Sione 5:22 ʻi he tafaʻaki ʻo ʻenau folofolá ofi ki he Fakahā 20:12. Kole ki he kau akó ke lau fakalongolongo e Sione 5:22 mo kumi pe ko hai te ne fakamāuʻi kitautolú.

  • Ko hai te ne fakamāuʻi kitautolú? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki e tokāteline ko ʻení ʻi he palakipoé ʻi lalo ʻi he Moʻui hili ʻa e maté: ʻE fakamāuʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá.)

Fakamanatu ki he kau akó ko e taumuʻa taupotu taha ʻo e palani ʻa e Tamai Hēvaní ke ʻomi kiate kitautolu ha faingamālie ke maʻu ʻa e moʻui taʻengatá, pe hakeakiʻí, ʻa ia ʻoku ʻuhinga ke hoko ʻo hangē ko e Tamai Hēvaní pea nofo mo Ia ʻo taʻe ngata ʻi he ngaahi fāmili taʻengatá. Mahalo te ke fie fakaʻaliʻali ha fakatātā ho fāmilí mo fakamatalaʻi ange ʻa e ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ke ke lava ʻo nofo fakataha mo e Tamai Hēvaní pea mo ho fāmilí ʻo taʻe ngatá.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Sione 3:16–17. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa kuo pau ke tau fai ke maʻu ai ʻa e moʻui taʻengatá.

  • Ko e hā kuo pau ke tau fai ke maʻu ai e moʻui taʻengatá? (Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e tui ki he ʻAlo Tofu Pē Taha ne Fakatupú ke ngāue ʻaki e tui kia Sīsū Kalaisí pea moʻui ʻo fakatatau mo ʻEne ongoongoleleí, ʻai ia ʻoku kau ai hono maʻu e ngaahi ouau ʻo e temipalé.)

  • Te ke fakamatalaʻi fakanounou fēfē ʻa e Sione 3:16 ko ha tefitoʻi moʻoní? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé ʻi lalo ʻi he Moʻui hili ʻa e maté: Kapau te tau ngāue ʻaki e tui kia Sīsū Kalaisí pea moʻui ʻo fakatatau mo ʻEne ongoongoleleí, te tau lava leva ʻo maʻu e moʻui taʻengatá.)

Fakamanatu ki he kau akó e fehuʻi naʻa ke ʻeke ʻi he kamataʻanga ʻo e kalasí: “ʻE fēfē haʻo tali kapau ʻe fehuʻi atu ʻe ha tokotaha e ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ʻa Sīsū Kalaisi kiate koé? Kole ki he kau akó ke fakamatalaʻi ʻa e founga te nau lava ke toe fakatupulaki ʻa ʻenau tali ki he fehuʻi ko ʻení ʻo fakatefito ʻi he meʻa kuo nau ako he ʻaho ní. Mahalo te ke fie fakaafeʻi mo ha niʻihi ʻo e kau akó ke vahevahe ʻenau fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí pea mo Hono fatongia ʻi he palani ʻa e Tamai Hēvaní. Mahalo te ke fie fakaʻosi ʻaki foki haʻo vahevahe hoʻo fakamoʻoní.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Naʻe fuakava ʻa Sīsū Kalaisi ke hoko ko e Huhuʻí

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Teti R. Kalisitā lolotonga ʻene ngāue ʻi he Kau Palesitenisī ʻo e Kau Fitungofulú, naʻe fili ʻe he Tamai Hēvaní ʻa Sīsū Kalaisi pea fai mo ha fuakava ke Ne fakahoko ʻa e Fakaleleí ʻi he palani ʻo e fakamoʻui ʻa e Tamaí:

“ʻI he fakataha ʻi he maama fakalaumālié naʻe fuakava ai ʻa e Fakamoʻuí pea mo e Tamaí te Ne fakahoko ʻa e Fakaleleí. Naʻe tohi ʻe Sione Teila, ‘Pea ne fakahoko ai heni ha fefuakavaʻaki ʻiate Ia mo ʻEne Tamaí, ʻa ia ne fiemālie ai ke Ne fai e fakalelei maʻá e ngaahi angahala ʻa e māmaní’ [The Mediation and Atonement (1882), 97], pea tuʻunga ai, ʻo hangē ko hono fakamatalaʻí, ʻa ʻene hoko ‘ko e Lami ne fakapoongi talu mei hono ʻai ʻo e tuʻunga ʻo māmaní’ (Fakahā 13:8; vakai foki, Mōsese 7:47)” (The Infinite Atonement [2000], 74).

ʻOku tau lau ʻi he ʻĒpalahame 3:27 ne fakahaaʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻEne loto fiemālie ke fakahoko e fatongia ʻo e Huhuʻí ʻi he taimi naʻá Ne folofola ai, “Ko au ʻeni, fekauʻi au.” Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Niila A. Mekisuele ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻi heʻene fakamatala ki he fakamatala ʻa Sīsū Kalaisí ʻo pehē:

“Ko e taha ia ʻo e ngaahi momeniti makehe ko ia ne fie maʻu ange ai ha ngaahi lea siʻi ʻi ha ngaahi lea lahi. Kuo teʻeki ke fai ʻe ha tokotaha fakafoʻituitui, ʻi ha ngaahi lea siʻi, ha meʻa lahi maʻá e tokolahi ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe Sīsū ʻi Heʻene foaki angavaivai Ia ko ha totongi huhuʻi maʻatautolu kotoa” (Plain and Precious Things [1983], 53).

ʻOku tokoniʻi kitautolu ʻe he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ke tau ikunaʻi ʻa e angahalá mo e maté

Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā M. Lāsolo Pālati ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻoku fakaʻatā kitautolu ʻe he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ke tau ikunaʻi ʻa e ngaahi nunuʻa ʻo e Hinga ʻa ʻĀtama mo ʻIví, pea pehē ki he ngaahi nunuʻa ʻo ʻetau ngaahi angahalá:

“Koeʻuhí ko e maumaufono ʻa ʻĀtamá, naʻe fakamavaheʻi ai e kakai matelié mei he ʻOtuá (vakai, Loma 6:23) pea ʻe pehē ʻo taʻe ngata tukukehe kapau naʻe maʻu ha founga ke motuhi ai e ngaahi haʻi ʻo e maté. He ʻikai ke faingaofua ʻeni, he naʻe fie maʻu ki ai ha feilaulau fakafofonga ʻa ha taha naʻe ʻikai haʻane angahala pea ʻoku lava ke toʻo kiate Ia ʻa e ngaahi angahala ʻa e faʻahinga kotoa pē ʻo e tangatá.

“Fakamālō pē, naʻe fakahoko loto-toʻa ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e feilaulau ko ʻení ʻi Selusalema ʻo e kuonga muʻá. … Naʻe loto fiemālie ʻa Sīsū ke mamahi ka tau lava kotoa ʻo maʻu e faingamālie ke fufulu ke maʻa—ʻi heʻetau tui kiate Iá, fakatomala mei heʻetau ngaahi angahalá, papitaiso ʻi he mafai totonu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, maʻu e meʻafoaki fakamaʻa ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi he hilifakinimá, mo hono tali ʻo e ngaahi ouau mahuʻinga kehe kotoa pē” (“The Atonement and the Value of One Soul” Ensign pe Liahona, May 2004, 84–85).

Ko Sīsū Kalaisí ko e uho ia ki he palani ʻo e fakamoʻuí

Naʻe fakamoʻoni ʻa Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī ki hono mahuʻinga ʻo e hoko ʻa Sīsū Kalaisi ko e uho ki he palani ʻo e fakamoʻuí:

“Ko e Fakalelei ʻa [Sīsū Kalaisí] ko e meʻa maʻongoʻonga taha ia kuo hoko ʻi he hisitōlia ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá. ʻOku ʻikai ha meʻa ia ke ne fakatataua. Ko e tefitoʻi konga mahuʻinga taha ia ʻo e palani ʻa ʻetau Tamaí ki he fiefia ʻa ʻEne fānaú. Ka ʻikai ia, ʻe ngata pē ʻa e moʻui fakamatelié ʻo ʻikai ha ʻamanaki pe ha kahaʻu” (“Ngaahi Fakakaukau Fakalaumālie,” Liahona, Sepitema 2007, 6; vakai foki, Sione 3:16).

Naʻe “fakatupu” ʻe Sīsū Kalaisi “ʻa e ngaahi māmaní”

ʻOku ʻikai ko e māmani pē ʻoku tau nofo aí ʻa e palanite ne fakatupu ʻe Sīsū Kalaisí. ʻOku tokoni ʻa e Hepelū 1:1–2 ke mahino kiate kitautolu ko Sīsū Kalaisi “naʻá Ne fakatupu ʻa e ngaahi māmaní,” ʻi he malumalu ʻo e fakahinohino ʻa e ʻOtua ko e Tamaí. ʻOku fakahā ʻe he tohi ʻa Mōsesé ʻoku “taʻefaʻalaua” e ngaahi māmani naʻá Ne fakatupú (Mōsese 1:32–33).