Laipelí
Lēsoni 94: Ngāue 17


Lēsoni 94

Ngāue 17

Talateú

Naʻe akoʻi ʻe Paula mo Sailosi ʻa e ongoongoleleí ʻi Tesalonika mo Pelea, ʻi heʻena mavahe mei Filipaí. Naʻe hoko ʻa e fakatanga mei he kau taʻe tui ʻi he ongo kolo ko ení ke fakamālohiʻi ai ʻa Paula ke ne hola ki ʻAtenisi, ʻa ia naʻá ne akonaki ʻi he ʻAleopeikó ki he kakaí kau ki he natula totonu ʻo e ʻOtuá.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Ngāue 17:1–15

Ko e feinga ʻe he niʻihi ʻo e kau Siu ʻi Tesaloniká ke taʻofi ʻa Paula mei hono malangaʻaki ʻa e ongoongoleleí

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakamatala pe ko e hā ha akonaki te nau fai ki he kakai ʻoku nau ʻi he ngaahi tuʻunga ko ʻení:

  1. ʻOku fanongo ha talavou Siasi ki he lea ʻo ha taha ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá kau ki he mahuʻinga ʻo e malí mo e fāmilí ʻi he palani ʻo e Tamai Hēvaní. ʻOku fakahā ʻe ha niʻihi ʻo e ngaahi kaungāmeʻa ʻo e talavoú ni ʻa ʻenau loto kehekehe mo e ngaahi akonaki ʻa e ʻAposetoló. ʻOku fie ʻilo ʻe he talavoú pe ʻoku moʻoni ʻa e ngaahi akonaki ʻa e ʻAposetoló.

  2. ʻOku fehuʻia ʻe ha finemui ʻa e mahuʻinga ʻa hono tauhi ʻo e ʻaho Sāpaté ke māʻoniʻoní. ʻOku tokolahi hono ngaahi kaungāmeʻa ʻoku nau fakaʻaongaʻi ʻa e Sāpaté ke sōpingi mo mohe pea ʻoku ʻikai ke nau tokanga ke ʻalu ki he lotú. ʻOku fakamatalaʻi ʻe heʻene faʻeé ʻa e ngaahi tāpuaki ʻe ala hoko ʻi hono fakalāngilangiʻi ʻa e ʻEikí ʻi he Sāpaté, ka ʻoku kei fekuki pē finemuí ke tui pe ʻoku mahuʻinga nai ʻa e tauhi ʻa e ʻaho Sāpaté ke māʻoniʻoní.

Fakaafeʻi e kau akó ke ako ʻa e Ngāue 17 ʻo kumi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻe ala tokoni kiate kinautolu ke nau ʻilo pē maʻanautolu ʻa e moʻoni ʻo e ngaahi pōpōaki ʻoku tau maʻu mei he kau tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí.

Fakamatala ange naʻe fononga ʻa Paula mo Sailosi ki Tesalonika, ʻa ia naʻá na akonaki ai ʻi he fale lotu ʻa e kau Siú. (Mahalo te ke fie fakaafeʻi e kau akó ke nau fakaʻilongaʻi ʻa Tesalonika ʻi he : Maps and Index of Place-Names [Ngaahi Mapé mo e Fakahokohoko ʻo e Feituʻú-Ngaahi Hingoá], Mape fika 6, “The First and Second Journeys of the Apostle Paul,”[Ko e Fononga ʻUluaki mo e Ua ʻa e ʻAposetolo ko Paulá] ʻi he Fakahinohino ki he Folofolá) Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Ngāue 17:1–3 . Kole ki he kalasí ke nau muimui ʻi hono laú, ʻo kumi ʻa e meʻa naʻe ngāue ʻaki ʻe Paula kae lava ke ne akoʻi ʻa e kau Siú.

  • Ko e hā naʻe ngāue ʻaki ʻe Paula kae lava ke ne akoʻi ʻa e kau Siú?

Fakamatala ange ko e fakamoʻoni (veesi 3) ʻoku ʻuhinga ia ke fakahā pe tala. Naʻe ngāue ʻaki ʻe Paula ʻa e ʻū potufolofolá ke tala mo fakahā ko Sīsū ko e Kalaisí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻo lahi e Ngāue 17:4–5 pea kole ki he kalasí ke kumi pe naʻe tali fēfē ʻe he kakai Tesaloniká ʻa e ngaahi akonaki ʻa Paulá. Te ke fie fakamatala ange ko e kau taha ʻoku ʻuhinga ia ke fakatahatahaʻi pe kau fakataha pea ko e pauʻu ʻoku ʻuhinga ia ke fakalielia.

  • Naʻe kehekehe fēfē ʻa e ngaahi tali ʻa e kakaí ki he ngaahi akonaki ʻa Paulá?

Fakanounou ʻa e Ngāue 17:6–9 ʻaki hono fakamatalaʻi naʻe feinga ʻe ha kulupu loto-fītaʻa naʻe taʻe tui ke maʻu ʻa Paula mo Sailosi . ʻI he ʻikai ke nau maʻu kinauá, naʻe ʻalu ʻa e kulupú ki he kau pule ʻo Tesaloniká ʻo tala ki ai naʻe fakamanamanaʻi ʻe he ngaahi akonaki ʻa Paulá ʻa e mafai ʻo Sisá.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Ngāue 17:10–12 . Kole ki he kalasí ke nau muimui ʻi hono laú, ʻo kumi pe naʻe hola ʻa Paula mo Sailosí ki fē Fakaafeʻi e kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

  • Fakatatau ki he veesi 12, naʻe tali fēfē ʻe he Kau Siu ʻi Peleá ʻa e ngaahi akonaki ʻa Paulá?

Hiki ʻa e ʻekuasi taʻekakato ko ʻení ʻi he palakipoé:

__________________________ + _____________________________ = Tui

  • Fakatatau ki he veesi 11, ko e hā naʻe ʻuluaki fai ʻe he kakaí naʻe tataki ai kinautolu ke nau tui ki he ngaahi akonaki ʻa Paulá? (ʻI he hili e tali ʻa e kau akó, hiki ʻa e fakamatala ko ení ʻi he palakipoé ko e ʻuluaki konga ia ʻo e ʻekuasí: Naʻa nau maʻu ʻa e ngaahi lea ʻa Paulá ʻaki ʻa e loto fiefia.)

Ke tokoni ki he kau akó ke nau maʻu ha mahino ki he ʻuhinga ʻo e “[maʻu] ʻa e folofolá mo e loto fiefia”, ʻomi ha foʻi pulu ki he kalasí pea fakaafeʻi ha toko ua ke na haʻu ki muʻa. Kole ange ki ha taha ʻia naua ke teuteu ke hapo e pulú, pea fakahinohino ki he tokotaha hono uá ke ne lī ʻa e pulú ki he tokotaha ʻuluakí. Hili iá, fehuʻi ki he kalasí pe naʻa nau lava fēfē ʻo tala naʻe mateuteu ʻa e tokotaha ʻuluakí ke ne hapo e pulú

Hokó, fakaafeʻi e tokotaha ʻuluakí ke ne fakatātaaʻi ʻa e ʻikai mateuteu ke hapo ʻa e pulú pea pehepehē ai pē ʻi hono toe lī mai ʻa e pulú ʻe he tokotaha hono uá. Kole ki he tokotaha hono uá ke ne lī ʻa e pulú (tokanga ke ʻoua naʻa hoko ha lavea). Hili iá, fehuʻi ki he kalasí pe naʻa nau lava fēfē ʻo tala naʻe ʻikai ke mateuteu ʻa e tokotaha ʻuluakí ke ne hapo e pulú Fakaafeʻi ʻa e ongo tamaiki akó ke na foki ki hona nofoʻangá.

Fakaafeʻi e kalasí ke nau fakatātaaʻi pe ʻe mei fēfē ʻa e mateuteu ke maʻu ʻa e ngaahi pōpōaki ʻo e kau tamaioʻeiki ʻo e ʻOtuá. Fakaafeʻi e kalasí ke nau fakatātaaʻi pe ʻe mei fēfē ʻa e ʻikai mateuteu ke maʻu ʻa e ngaahi pōpōaki ʻo e kau tamaioʻeiki ʻo e ʻOtuá. (ʻO hangē ko ení, mahalo ʻe tāpuniʻi ʻe he kau akó ʻenau folofolá, talanoa mo ha kaungāʻapi, pe hanganoa ʻi he lomi ʻo e ʻilekitulōniká.)

  • Makehe mei hono fōtunga hā ki tuʻá, ko e hā nai ʻoku hoko ʻi he loto mo e fakakaukau ʻo ha tokotaha ʻoku mateuteu ke ne maʻu ha pōpōaki ʻo e ongoongoleleí?

Taki e tokanga ʻa e kau akó ki he ʻekuasi taʻe kakato ʻi he palakipoé ki he ʻatā hono uá.

  • Fakatatau ki he veesi 11, ko e hā mo ha toe meʻa naʻe fai ʻe he kakaí naʻe tataki ai kinautolu ke nau tui ki he ngaahi akonaki ʻa Paulá? (ʻI he hili e tali ʻa e kau akó, hiki ʻa e fakamatala ko ení ʻi he palakipoé ko e konga hono ua ia ʻo e ʻekuasí: Naʻa nau kumi fakaʻaho ʻi he folofolá ke mahino kiate kinautolu ʻa e ngaahi lea ʻa Paulá.)

  • Ko e hā ha tefitoʻi moʻoni te tau lava ʻo ako meia Ngāue 17:10–12 ʻe lava ke fakamālohia ai ʻetau tui ki he ngaahi lea ʻa e kau tamaioʻeiki ʻa e ʻOtuá? (ʻE lava ke ngāue ʻaki he kau akó e ngaahi lea kehe, kae fakapapauʻi ʻoku nau ʻiloʻi e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kapau te tau maʻu loto fiefia e ngaahi lea ʻa e kau tamaioʻeiki ʻa e ʻOtuá mo lau fakaʻaho e folofolá, ʻe fakamālohia leva ʻetau tui ki heʻenau ngaahi leá.)

Toe vakaiʻi e ngaahi fakatātā naʻe fakamatala ki ai ʻi he kamataʻanga ʻo e lēsoní.

  • ʻE tokoni fēfē nai e tefitoʻi moʻoni ko ení ki he kakai ʻi he ngaahi fakatātā ko ʻení?

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku tākiekina ai ʻe hono ako fakaʻaho ʻo e folofolá ʻa ʻetau malava ko ia ke tui ki he moʻoní?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki he ngaahi taimi naʻa nau fakamoʻoniʻi ai ʻa e moʻoni ʻo e tefitoʻi moʻoni ko ʻení Te ke fie fakaafeʻi ha niʻihi toko siʻi ʻo e kau akó ke vahevahe ʻenau aʻusiá.

Poupouʻi e kau akó ke nau maʻu ʻa e ngaahi akonaki ʻa e kau palōfitá, kau takí, kau faiakó mo e ngaahi mātuʻá ʻaki ʻa e “loto fiefia” pea lau fakaʻaho ʻa e folofolá.

Fakanounou ʻa e Ngāue 17:13–15 ʻaki hono fakamatalaʻi ko e taimi naʻe fanongo ai ʻa e kau Siu ʻi Tesaloniká ʻoku malanga ʻa Paula ʻi Peleá, naʻa nau ʻalu leva ke fakaʻaiʻai ʻa e kakai ʻi Peleá. Naʻe toe pau ai ke hola ʻa Paula, naʻá ne ʻalu leva ki ʻAtenisi.

Ngāue 17:16–34

Ko e malanga ʻa Paula ʻi he ʻAleopeikó

ʻO ka lava, fakaʻaliʻali ha fakatātā ʻo ʻAkolopolisi ʻi “ ʻAtenisi,” Kalisi. Fakahinohino ange ʻoku hā ʻi he laʻitā ko ení ʻa e taha ʻo e ngaahi temipale ʻe niʻihi ʻi ʻAtenisi ʻa ia naʻe ngāueʻaki ki he lotu ki he ngaahi ʻotua loí. ʻI loto ʻi he ngaahi temipalé ko ʻení ko ha ngaahi tamapua ʻo e ngaahi ʻotua ko ení naʻe faʻu pē he tangatá. Naʻe ʻi tuʻa ha ngaahi ʻōlita ʻa ia naʻe ʻoatu ai ʻa e ngaahi feilaulau ki he ngaahi ʻotua loi ko ení.

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Ngāue 17:16–21 ʻaki ʻa e fakamatala ange naʻe hohaʻa lahi ʻa Paula ki he tauhi ʻotua tamapua ʻi ʻAtenisí, peá ne malanga leva ʻi he fale lotú mo e feituʻu fakatauʻanga koloa ʻi aí. Naʻe fakaafeʻi leva ʻe he kau potó ʻa Paula ke fakamatala ki he ʻuhinga ʻo ʻene “akonaki foʻoú” (veesi 19) ki he fakataha tokoni ʻa ia naʻe fakataha ʻi he ʻAleopeikó.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Ngāue 17:22–23 . Kole ki he kalasí ke nau muimui ʻi hono laú, ʻo kumi ʻa e meʻa naʻe fakatokangaʻi ʻe Paula ʻi he taha ʻo e ngaahi ʻōlita ʻi ʻAtenisí.

  • Ko e hā naʻe fakatokangaʻi ʻe Paula ʻi he taha ʻo e ngaahi ʻōlita ʻi ʻAtenisí?

Fakamatala ange ʻoku lekooti ʻi he veesi 22 ʻa e vikiʻi ʻe Paula ʻa e kau ʻAtenisí ʻo talaange ʻoku nau “faʻa fai ʻo lahi ʻa e lotú,” ʻa ia ko e ʻuhingá naʻa nau “fuʻu fakalotu” pe “tokanga ki he ngaahi meʻa faka-ʻOtuá” (). Ko e ʻōlita ko ia “ki he ʻOtua ʻoku ʻikai ʻiloá” (veesi 23) ko e feinga ia e kau ʻAtenisí ke fakafiemālieʻi ha ʻotua taʻe ʻiloa pē ko ha faʻahinga ʻotua pē naʻe ʻikai ʻiloa hano hingoa. Naʻe hangē naʻe ʻikai ke nau fie maʻu ke fakalotomamahiʻi pe fakangaloki ha ʻotua.

Fakahinohino ange ʻa e sētesi fakaʻosi ʻo e Ngāue 17:23, pea fehuʻi ange:

  • Ko e hā naʻe lave ai ʻa Paula ki he ʻōlita ko eni “ki he ʻOtua ʻoku ʻikai ʻiloá”? (Naʻá ne ngāueʻaki ia ke fakalika ʻa e fakakaukau ki he ʻOtua moʻoní, ko e Tamai Hēvaní, ʻa e ʻOtua naʻe ʻikai ke nau ʻiloʻí.)

Vahevahe ʻa e kau akó ke nau tautau toko ua pe kulupu iiki. Fakaafeʻi e kulupu taki taha ke kumi ʻi he Ngāue 17:24–31 ki he lahi taha ʻo e ngaahi moʻoni te nau lava ʻo maʻú fekauʻaki mo e ʻOtua naʻe taʻe ʻiloa ki he kakai ʻo ʻAtenisí. Lolotonga ʻenau ako iá, hiki ʻa e fika ʻo e veesi takitaha (24–31) ʻi he palakipoé. Hili ha taimi feʻunga, fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke nau haʻu ʻo hiki ʻi he palakipoé ha moʻoni naʻa nau maʻu ʻi he tafaʻaki ʻo e veesi naʻa nau maʻu ai iá. (Ke tokoniʻi e kau akó ke nau ʻiloʻi ha moʻoni ʻi he Ngāue 17:27, fakamatala ange ko e Liliu ʻa Siosefa Sāmita ki he veesi ko ení ʻoku pehē, “Ke nau kumi ki he ʻEikí, ʻo kapau ʻoku nau loto fiemālie ke maʻu ia, he ʻoku ʻikai mamaʻo ia meiate kitautolu taki taha kotoa pē.”)

ʻE toe lava ke ke fokotuʻu ange ki he kau akó ke nau fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi moʻoni taki taha ʻi heʻenau folofolá. ʻE lava ʻo kau ai eni ʻi he niʻihi ʻo e ngaahi moʻoni naʻa nau hiki ʻi he palakipoé:

  • Veesi 24: Naʻe fakatupu ʻe he ʻOtuá ʻa e mamaní.

  • Veesi 25: ʻOku foaki ʻe he ʻOtuá ʻa e moʻuí ki he meʻa kotoa pē.

  • Veesi 26: ʻOku puleʻi ʻe he ʻOtuá ʻa e moʻui kotoa pē

  • Veesi 27: Kapau ʻoku tau loto fiemālie ke kumi ki he ʻOtuá, te tau ʻiloʻi ʻoku ʻikai ke Ne mamaʻo meiate kitautolu.

  • Veesi 28: Ko e hako kitautolu ʻo e ʻOtuá.

  • Veesi 29: Naʻe fakatupu kitautolu ʻi he tatau ʻo e ʻOtuá.

  • Veesi 30: ʻOku fekauʻi ʻe he ʻOtuá ʻa e tokotaha kotoa pē ke fakatomala.

  • Veesi 31: ʻE fakamaauʻi kitautolu ʻe he ʻOtuá; ʻE fokotuʻu ʻe he ʻOtuá ʻa e kakai kotoa pē mei he maté.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fili ha foʻi moʻoni ʻe taha mei he palakipoé ʻoku ʻuhingamālie kiate kinautolu. Kole ange ki ha niʻihi ke nau vahevahe ʻa e moʻoni naʻa nau filí pea ko e hā ʻoku ʻuhingamālie ai ia kiate kinautolú.

Vakai ki he tokāteline “Ko e hako kitautolu ʻo e ʻOtuá.”

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā ko e “hako” kitautolu ʻo e ʻOtuá? (Ko e fānau fakalaumālie kitautolu ʻa e Tamai Hēvaní.)

  • Ko e hā ʻoku fuʻu mahuʻinga ai ke tau maʻu ha mahino ki he tokāteline ko ʻení? (ʻE lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau ʻiloʻi hotau mahuʻinga taʻefakangatangata ki he Tamai Hēvaní mo hotau mālohi ke hoko ʻo hangē pē ko Iá.)

  • Ko e hā ha ngaahi palopalema pe moveuveu ʻe lava ʻo hoko ʻi he ʻikai ke maʻu ha mahino ki he tokāteline ko ení?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá. Kole ange ki he kalasí ke nau fakafanongo ki he ʻuhinga kuo pau ai ke tau manatuʻi ʻoku mahuʻinga ke tau fakakaukau ko e fānau kitautolu ʻa e ʻOtuá.

ʻĪmisi
Elder Dallin H. Oaks

“Tokanga ki he anga hoʻo fakafōtungá. ʻOua te ke fakafōtunga pe fakahā koe ʻaki ha ʻulungāanga fakataimi pē. Ko e ʻulungāanga mahuʻinga taha ʻoku totonu ke ne fakafōtungaʻi kitautolú ko e foha pē ʻofefine kitautolu ʻa e ʻOtuá. ʻOku hulu ange ʻa e moʻoniʻi meʻa ko iá ʻi he ngaahi ʻulungāanga kotoa pē, kau ai ʻa e faʻahingá, lakangá, ngaahi ʻulungāanga fakatuʻasinó, ngaahi lāngilangí, naʻa mo e tui fakalotu ʻoku tau kau ki aí” (“How to Define Yourself,” New Era, June 2013, 48).

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke tau manatuʻi ʻa e meʻa mahuʻinga tahá ko e fānau kitautolu ʻa e ʻOtuá?

Lave ki he tefitoʻi moʻoni “Kapau ʻoku tau loto fiemālie ke kumi ki he ʻOtuá, te tau ʻiloʻi ʻoku ʻikai ke Ne mamaʻo meiate kitautolu.”

  • Ko e hā ha ngaahi founga te tau lava ai ke kumi ʻo ʻiloʻi mo haʻu ke toe ofi ange ki he ʻOtuá?

  • ʻOku uesia fēfē ʻa ʻetau holi ke fekumi ki he ʻOtuá ʻe hono maʻu ha mahino ki heʻetau vā mo Iá?

  • Ko e fē nai ha taimi kuó ke ongoʻi vāofi ai mo e Tamai Hēvaní?

Fakanounou ʻa e fakamatala ki he Ngāue 17:32–34 ʻaki hono fakamatalaʻi ange naʻe kehekehe ʻa e ongo ʻa e kau ʻAtenisí ki he lave ʻa Paula ki he “toetuʻu ʻa e pekiá” (veesi 32). Ko e niʻihi naʻa nau manukiʻi ʻa Paula, ko e niʻihi naʻa nau fie ʻilo lahi ange, pea ko e kakai ʻe niʻihi naʻa nau tui.

ʻE lava ke ke fakamoʻoni ange, neongo ʻoku ʻikai ke ʻilo Ia ʻe he kakai tokolahi ka ʻe lava he kau akó ʻo haʻu ki he ʻOtuá ke nau ʻilo mo maʻu ha mahino kiate Ia. Fakaafeʻi e kau akó ke nau tohi ʻi ha laʻipepa pe laʻi kaati ʻa e Ki he ʻOtua ʻoku ʻIloʻí pea hiki ʻa e ngaahi founga te nau fekumi mo fakatupulaki ai ha fetuʻutaki ki he ʻOtuá. Poupouʻi ke nau tuku e laʻipepa ko iá ʻi ha feituʻu te ne fakamanatu ange kiate kinautolu ʻenau ngaahi taumuʻá.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Ngāue 17:18. ʻEpikulio mo e Sitoiko

“Naʻe fetaulaki ʻa Paula mo e kau fiepoto ʻo e faʻahinga ʻo ʻEpikulio mo Sitoiko (vakai, Ngāue 17:18). Ko e tōʻonga ʻEpikulió naʻe fakahingoa ia kia ʻEpikula (341–270 B.C.). Fakatatau ki heʻene ʻiló, naʻe kamata ʻa e māmaní ko ha faingamālie pē pea naʻe ʻikai hano taumuʻa pe hano faʻunga. Naʻe tui ʻa e kau ʻEpikulioó naʻe ʻikai fie kaunoa ʻa e ngaahi ʻotuá ʻi he moʻui ʻa e tangatá, kapau naʻe ʻi ai ha ʻotua, pea ʻoku toki maʻu ʻa e fiefiá ʻi he puli ʻa e tokangá mo e mamahí mo e fiefia feʻunga peé.

“Naʻe kamata ʻa e tui faka-Sitoikó mei he ngaahi akonaki ʻo ha tangata naʻe ui ko Seno (333–264 B.C.). Naʻe tui ʻa e kau Sitoikó ko e meʻa kotoa pē naʻe faʻu, fokotuʻutuʻu, pea fakangāueʻi ʻe he ʻuhinga faka-ʻotua. Naʻe tui ʻa e kau Sitoikó naʻe fakakoloaʻaki ʻa e tangatá ha kihiʻi ʻuhinga pea ʻe lava ke tupulaki ia ka ʻoku totonu ke fekumi ki he melino ʻi he ngaahi tuʻunga faka-ʻotuá, ikunaʻi ʻa e ngaahi holí pea moʻui angatonu” (New Testament Student Manual [Church Educational System manual, 2014], (00) 315–16; vakai foki, “Bible Dictionary in the LDS English version of the Bible, “Epicureans,” “Stoics”).

Ngāue 17:11. “Naʻa nau maʻu ʻa e folofolá mo e loto fiefia”

Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Tieta F. ʻUkitofa ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻo pehē:

“Ko e lahi ange hono ueʻi hake hotau lotó mo e ʻatamaí ki he ʻOtuá, ko e lahi ange ia ʻa e tō mai ʻa e maama fakalangí ki hotau lotó. Ko e taimi kotoa ʻoku tau loto fiemālie pea fekumi fakamātoato ai ki he maama ko iá, ʻoku tau fakahaaʻi ai ki he ʻOtuá ʻa ʻetau mateuteu ke maʻu ʻa e maama lahi angé. ʻE māmālie ʻa e hā mahino, ngingila mo angamaheni kiate kitautolu e ngaahi meʻa ne ʻasi nenefu, fakapoʻuli mo taukakapá” (“Ko Hono Maʻu ha Fakamoʻoni ʻo e Māmá mo e Moʻoní,” Ensign pe Liahona, Nōv. 2014, 22).