Laipelí
Lēsoni 70: Sione 10


Lēsoni 70

Sione 10

Talateú

Naʻe akoʻi ʻe Sīsū ko Ia ʻa e Tauhi Sipi Leleí pea te Ne foaki ʻEne moʻuí maʻa ʻEne fanga sipí. Naʻá Ne fakamoʻoniʻi foki naʻe foaki ange ʻe he Tamai Hēvaní kiate Ia ha mālohi ki he maté. Naʻe talatalaakiʻi ʻe ha kakai ʻe niʻihi ʻa Sīsū ʻoku lea fie-ʻOtua ʻi hono fakahā ko e ʻAlo Ia ʻo e ʻOtuá.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Sione 10:1–24

Ko e akoʻi ʻe Sīsū ko Ia ʻa e Tauhi Sipi Leleí pea te Ne foaki ʻEne moʻuí maʻa Hono kakaí

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke haʻu ki muʻa he kalasí. Haʻi e mata ʻo e tokotaha akó, pea tānaki mai ha ngaahi folofola, kau ai e folofola ʻa e tokotaha ako ko iá. Kole ki he tokotaha ako ʻoku haʻi hono matá ke fāfā ki he folofola takitaha pea feinga ke ʻiloʻi pe ko fē ʻene folofolá. Hili e feinga ʻa e tokotaha akó ke fai ʻení, fehuʻi ange:

  • Ko e hā naʻá ke lava (pe taʻe lava) ai ke ʻiloʻi hoʻo folofolá?

  • Kapau naʻá ku kole atu ke ke fāfā ki he mata ʻo hoʻo kaungā-akó takitaha, ko e toko fiha nai ʻokú ke pehē te ke ʻilo tonú? (ʻOua naʻá ke kole ki he tokotaha akó ke ne fai ʻeni.)

Fakaafeʻi ʻa e tokotaha akó ke toʻo e haʻi hono matá pea foki ki hono nofoʻangá. Fakamatalaʻi ange naʻe ʻeke ange ki ha tauhi sipi ʻe taha ʻi he Hahake Lotolotó pe ʻoku lelei fēfē ʻene ʻilo ʻene fanga sipí. Naʻá ne tali ʻo pehē, “Kapau te ke haʻi hoku matá ʻaki ha konga tupenu, pea ʻomi kiate au ha sipi pē pea tuku ke ʻai hoku nimá ki hono matá, te u lava pē ke tala ʻi ha taimi siʻi pe ko haʻaku sipi ia pe ʻikai” (G. M. Mackie, Bible Manners and Customs[n.d.], 35).

  • Kapau ko ha tauhi-sipi koe, ʻokú ke pehē ko e hā ʻe fie maʻu ke ke fai ke ke ʻiloʻi lelei e fanga sipi ʻi hoʻo tākangá ʻo hangē ko e tauhi-sipi ko ʻení?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo e Sione 10:14, ʻo kumi e meʻa naʻe ui ʻe Sīsū ʻaki Iá. Kole ange ke nau lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú. Hiki e ngaahi fakamatala ko ʻení ʻi he palakipoé: Ko Sīsū Kalaisí ʻa e Tauhi Sipi Leleí.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku feʻunga ai ʻa e hingoa “ko e tauhi sipi leleí” ki he Fakamoʻuí?

Poupouʻi ʻa e kau akó ke nau fekumi ki ha ngaahi moʻoni ʻi heʻenau ako ʻa e Sione 10 ʻokú ne akoʻi mai e founga naʻe hoko ai ʻa e Fakamoʻuí ko hotau Tauhi Sipi Leleí.

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó e feituʻu fakafonua ʻo e Sione 10:1–5, fakamatalaʻi ange ʻi he kuonga ʻo e Fakamoʻuí, naʻe tataki ʻe he kau tauhisipí ʻenau ngaahi tākangá ki ha meʻakai, vai, mo ha nofoʻanga lolotonga e ʻahó. ʻI he poʻulí, ʻoku tānaki ʻe he kau tauhisipi ʻe niʻihi ʻenau ngaahi tākanga sipí ki ha lotoʻā angamaheni. Ko e lotoʻā sipí ko ha ʻana pe ko ha nofoʻanga ia ne takatakai ʻaki ha ngaahi holisi maka ʻoku ʻi ai ha ngaahi talatala māsila ne ʻai ʻi he konga ki ʻolungá ke ne taʻofi ʻa e fanga manu kaivaó mei heʻenau hū ki lotó.

Vahevahe tautau toko ua e fānau akó. Fakaafeʻi ʻa e hoa takitaha ke lau leʻolahi fakataha e Sione 10:1–5, ʻo kumi e meʻa ʻoku fai ʻe he tauhi sipi leleí. Hili ha taimi feʻunga, fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke lipooti ʻa e meʻa naʻa nau maʻú. Hiki ʻenau ngaahi talí ʻi he palakipoé ʻi lalo ʻi he Ko Sīsū Kalaisi ʻa e Tauhi Sipi Leleí. (ʻE ala kau ʻa e ngaahi meʻá ni ʻi he talí: ʻOkú Ne hū ʻi he matapaá, ʻokú Ne ui ʻEne fanga sipí ʻaki honau hingoá, pea ʻokú Ne ʻalu ʻi muʻa ʻi Heʻene fanga sipí.)

  • Fakatatau ki he veesi 3, naʻe taki fēfē ʻe he tauhi sipí ʻene tākanga sipí ki tuʻa mei he lotoʻaá?

  • Fakatatau ki he veesi 4–5, ko e hā ʻe muimui ai pē ʻa e fanga sipí ʻi honau tauhi sipí?

  • Ko e hā naʻe ui ʻaki ʻe he Fakamoʻuí ʻa kinautolu ne feinga ke hū ki he lotoʻā sipí ʻi ha ngaahi founga kehe mei he matapaá?

Fakamatalaʻi ange naʻe ʻi he lotolotonga ʻo e kulupu kakai naʻe lea ki ai ʻa Sīsuú ʻa e kau Fālesí (vakai, Sione 9:41).

  • ʻOku tatau fēfē ʻa e kau Fālesí mo e kau kaihaʻa, kau fakamālohi, mo ha kau muli ʻi ha lotoʻā?

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke lau fakalongolongo e Sione 10:6, ʻo kumi e tali ʻa e kau Fālesí ki he akonaki ʻa e Fakamoʻuí. Kole ange ke nau lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

Fakamatalaʻi ange naʻe hokohoko atu e akonaki ʻa Sīsū kau ki he ngaahi faikehekehe ʻi Hono vā mo e kau Fālesí ʻo hangē ko hono lekooti ʻi he Sione 10:7–16. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e veesi 7–10: hili iá pea ke lau leva e Liliu ʻa Siosefa Sāmita ki he veesi ko ʻení: “[Ko kinautolu kotoa pē naʻe muʻomuʻa ʻiate au kae ʻikai fakamoʻoni kiate aú ko e kau kaihaʻa mo e fakamālohi: ka naʻe ʻikai fanongo ʻa e fanga sipí kiate kinautolu].”

  • Ko e hā mo ha ngaahi fakakaukau kehe fekauʻaki mo e kau kaihaʻá, ʻoku ʻomi ʻe he Liliu ʻa Siosefa Sāmita ʻo e veesi 8?

  • ʻOkú ke pehē naʻe ʻuhinga ki he hā ʻa e pehē ʻe he Fakamoʻuí, “Ko au ko e matapā”? (veesi 79)?

Fakamatalaʻi ange “naʻe tuʻu ʻa e kau tauhisipi ʻo ʻIsilelí ʻi he hūʻanga ki he lotoʻā sipí pea sivi ʻa e sipi takitaha ʻi heʻene hū atu ki lotó, mo faitoʻo ʻa e ngaahi laveá ʻo ka fie maʻu. Hili hono tānaki ʻa e fanga sipí ki he lotoʻaá ʻi he poʻulí, ʻe tokoto ʻa e tauhi-sipí ke mohe ʻi he hūʻangá, ʻo maluʻi ʻa e halá koeʻuhí ke ʻoua naʻa fakamamahiʻi ʻe he filí pe ko e kau kaihaʻá ʻa e fanga sipí” (New Testament Student Manual [Church Educational System manual, 2014], [00]).

  • ʻOku faitatau fēfē e ngaahi tōʻonga ʻa e kau tauhisipí mo e meʻa ʻoku fai ʻe he Fakamoʻuí maʻatautolú?

  • ʻOkú ke pehē ʻoku foaki fēfē ʻe he Fakamoʻuí e moʻuí ʻo “lahi ʻaupito” (Sione 10:10) kiate kinautolu ʻoku muimui kiate Iá?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Sione 10:11–15. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi ki ha toe meʻa naʻe pehē ʻe he Fakamoʻuí ʻoku fai ʻe he kau Tauhi Sipi Leleí. Fakamatalaʻi ange ko e unga ki he ngāué ko ha taha ʻoku ngāue ko e taumuʻa ke vahe pē.

Fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke omi ki he palakipoé pea hiki e ngaahi meʻa kehe ne nau maʻu fekauʻaki mo e tokotaha Tauhi Sipi Leleí ʻi lalo ʻi he Ko Sīsū Kalaisi ʻa e Tauhi Sipi Leleí. (ʻE ala kau ʻa e ngaahi meʻá ni ʻi he talí: ʻOkú Ne foaki ʻEne moʻuí ki Heʻene fanga sipí, ʻokú Ne ʻiloʻi ʻEne fanga sipí, pea ʻoku ʻilo Ia ʻe Heʻene fanga sipí.)

  • Ko e hā e meʻa ʻe fai loto fiemālie ʻe he tauhi-sipí he ʻikai fai ʻe he tokotaha unga ki he ngāué?

  • Ko e hā ha moʻoni ʻe lava ke tau ako fekauʻaki mo e Fakamoʻuí mei he ngaahi veesi ko ʻení? (Mahalo ʻe fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, kae fakapapauʻi ʻoku nau ʻilo ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení: ʻOku ʻafioʻi fakatāutaha kitautolu ʻe Sīsū Kalaisi pea foaki ʻEne moʻuí maʻatautolu, ʻi heʻene hoko ko e Tauhi Sipi leleí. Hiki ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé ʻi lalo ʻi he Ko Sīsū Kalaisi ʻa e Tauhi Sipi Leleí.)

Fakamanatu ki he kau akó e tauhi sipi ʻi he Hahake Lotolotó ʻa ia naʻá ne ʻilo lelei ʻene fanga sipí takitaha.

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻiloʻi lelei fēfē koe ʻe he Fakamoʻuí?

  • ʻE uesia fēfē nai hoʻo tōʻonga moʻui ʻi he ʻaho takitaha ʻe he mahino ko ia ʻoku ʻafioʻi koe ʻe he Fakamoʻuí pea naʻe loto fiemālie ke foaki ʻEne moʻuí maʻaú?

Fakamatalaʻi ange hili ʻEne akoʻi te Ne foaki ʻEne moʻuí maʻatautolú, naʻe fakahaaʻi ʻe he Fakamoʻuí mo ha meʻa kehe te Ne fai. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Sione 10:16. Kole ki he kalasí ke kumi e meʻa kehe naʻe pehē ʻe he Fakamoʻuí te Ne fai maʻa ʻEne fanga sipí (ʻuhinga ki Hono kakaí).

  • Ko e hā naʻe pehē ʻe he Fakamoʻuí te Ne fai maʻa ʻEne fanga sipí?

  • Ko e hā ʻoku fakahaaʻi mai ʻe he veesi ko ʻení fekauʻaki mo e feituʻu ʻoku ʻi ai ʻa ʻEne fanga sipí?

Fakamatalaʻi ange naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻa e kau Siu ʻi Selusalemá te Ne ʻaʻahi ki he fānau ʻa e ʻOtuá ʻi he ngaahi fonua kehé, akoʻi kiate kinautolu ʻEne ongoongoleleí, pea ʻomi kinautolu ki Hono lotoʻaá (Hono Siasí). Fakamatalaʻi ange ʻoku fakamaamaʻi ʻe he Tohi ʻa Molomoná ʻa e foʻi veesi ko ʻení.

Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke taufetongi he lau leʻolahi mei he 3 Nephi 15:15–17, 21; 16:1–3. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke hiki ʻe he kau akó ʻa e fakamoʻoni fakafolofola ko ʻení ʻi he tafaʻaki ʻo ʻenau folofolá ofi ki he Sione 10:16.

  • ʻOku tokoniʻi fēfē kitautolu ʻe he ngaahi veesi ko ʻení ke mahino lelei ange ʻa e Sione 10:16? (ʻOku ʻuhinga ʻa e “fanga sipi kehé” ki he kau Nīfaí mo e faʻahinga naʻe molé, kae ʻikai ko e kau Senitailé.)

Kole ki he kau akó ke lau fakalongolongo e Sione 10:17–18, ʻo kumi ha tokāteline fekauʻaki mo e Fakamoʻuí. Fakaafeʻi kinautolu ke lipooti e meʻa ʻoku nau ʻiló. (Mahalo ʻe fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe ka ʻoku totonu ke nau ʻiloʻi e tokāteline ko ʻení: Naʻe maʻu ʻe Sīsū Kalaisi ha mālohi ke foaki ʻEne moʻuí pea toe maʻu ia, ʻi Heʻene hoko ko e ʻAlo moʻoni ʻo e ʻOtuá. Poupouʻi e kau akó ke fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi foʻi lea ʻokú ne akoʻi ʻa e tokāteline ko ʻení ʻi he ngaahi vēsí ni.)

  • Ko e hā naʻe malava ai ʻa e Fakamoʻuí ke mate mo toe tuʻu hake fakatouʻosi hili ʻa e maté? (Naʻe maʻu ʻe Sīsū ʻa e fakamatelié mei Heʻene faʻē, ko Melé, ko ha fefine fakamatelie, ʻo kau ai ʻa e malava ko ia ke maté. Naʻá Ne maʻu meia ʻElohimi, ko ʻEne Tamaí, ʻa e moʻui taʻe-faʻamaté, ko e mālohi ke moʻui ʻo taʻe ngatá. Ko ia ai, naʻá Ne maʻu ʻa e malava ke pekia pea toe tuʻu haké, ʻa ia naʻe fie maʻu kae lava ʻe Sīsū ʻo fakahoko ʻa e Fakaleleí. [Vakai ki he lēsoni ʻi he Mātiu 1–2.])

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Sione 10:19–24 ʻaki hano fakamatalaʻi ange ne hili hono akoʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻa e ngaahi meʻá ni, naʻe mavahevahe ʻa e kakaí ʻi heʻenau ngaahi fakakaukau kau kia Sīsuú. Naʻa nau haʻu kia Sīsū ʻi he temipalé pea fakalotoʻi Ia ke Ne fakahā ʻa Hono tuʻunga totonu ko e Kalaisí.

Sione 10:25–42

Ko e fakahā ʻe Sīsū ko e ʻAlo Ia ʻo e ʻOtuá

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ʻe taha ke haʻu ki muʻa he kalasí. Haʻi e mata ʻo e tokotaha akó, pea fekau ha kau ako kehe ke taufetongi ʻi hono lea ʻaki ha ngaahi foʻi lea pau (hangē ko ʻení, “tauhi sipi”). Kole ki he tokotaha ako ʻoku haʻi hono matá ke fanongo ki he lea ʻa e tokotaha takitaha pea feinga ke ne ʻilo ʻa e tokotaha ʻoku leá ʻi hono leʻó.

  • Ko e hā ʻe faingofua ange ai hano ʻiloʻi ha ngaahi leʻo ʻe niʻihi mei he ngaahi leʻo kehé?

Fekau ʻa e tokotaha akó ke toʻo e haʻi hono matá pea foki ki hono nofoʻangá. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Sione 10:25–30. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e tali ʻa e Fakamoʻuí ki he kole ʻa e kakaí ke fakahā ange pe ko Ia ʻa e Kalaisí.

  • Naʻe fakamatalaʻi fēfē ʻe he Fakamoʻuí ʻEne fanga sipí? (ʻOku fanongo e sipi ʻa e Fakamoʻuí ki Hono leʻó pea muimui kiate Ia.)

  • Fakatatau ki he veesi 28, ko e hā ʻe maʻu ʻe kinautolu ʻoku fanongo ki he leʻo ʻo e Fakamoʻuí pea muimui kiate Iá?

  • Ko e hā ha tefitoʻi moʻoni te tau lava ʻo ako mei he ngaahi veesi ko ʻení? (Mahalo ʻe ʻiloʻi ʻe he kau akó ha ngaahi tefitoʻi moʻoni kehekehe, kae fakapapauʻi ke fakamamafaʻi ange kapau te tau ʻilo ʻa e leʻo ʻo e Tauhi Sipi Leleí pea muimui kiate Ia, te Ne tataki kitautolu ki he moʻui taʻengatá. Hiki ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé ʻi lalo ʻi he Ko Sīsū Kalaisi ʻa e Tauhi Sipi Leleí. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke hiki ʻe he kau akó e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he tafaʻaki ʻo ʻenau folofolá ofi ki he Sione 10:27–28.)

Fakamanatu ki he kalasí e tokotaha ako fika ua naʻe haʻi hono matá mo ʻene malava ke ʻilo e ngaahi leʻo ʻo ʻene kaungā-kalasí.

  • Ko e hā te tau lava ʻo fai ke ʻilo e leʻo ʻo e Fakamoʻuí? (Vakai foki T&F 18:34–36.)

  • Ko e hā ha meʻa kuó ke fai ke ke toe maheni ange ai mo e leʻo ʻo e Fakamoʻuí?

  • Ko e hā ha ngaahi founga te tau lava ʻo fakahaaʻi ai ʻoku tau muimui ki he Fakamoʻuí?

ʻOange ha taimi ki he kau akó ke fakalaulauloto ki he founga te nau fanongo lelei ange ai ki he leʻo ʻo e Fakamoʻuí mo muimui kiate Iá. Fakaafeʻi kinautolu ke hiki ʻi heʻenau tohinoa ako folofolá, ha (1) taumuʻa ke nau fakafanongo lelei ange ki he leʻo ʻo e Fakamoʻuí mo e ngaahi founga pau te nau fai ai iá pe ko ha (2) taumuʻa ke muimui lelei ange ki Hono leʻó mo e founga ʻoku nau palani ke fai iá.

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Sione 10:31–42 ʻaki hono fakamatalaʻi ange ne hili hono fakamoʻoniʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻokú Ne taha mo e Tamaí, naʻe feinga e kau taki ʻo e kau Siú ke tolomakaʻi Ia ko e fie-ʻOtuá. Ka neongo ia, naʻá Ne tali ki heʻenau talatalaakí ʻi hono lea ʻaki e Saame 82: 6, ʻa ia ʻoku pehē, “Naʻa ku pehē, Ko e ngaahi ʻotua ʻa kimoutolu; pea ko e fānau ʻa e Fungani Maʻolungá ʻa kimoutolu kotoa pē.” Naʻe fehuʻi leva ʻa e Fakamoʻuí ki he kau Siú pe ko e hā ʻoku nau tukuakiʻi ai ia ʻi he fie-ʻOtuá ʻi Heʻene pehē ko e ʻAlo Ia ʻo e ʻOtuá, ka ʻoku pehē ʻe he folofolá ko e fānau kitautolu ʻa e ʻOtuá pea ʻe lava ke tau hoko ko e ngaahi ʻotua.

Fakaʻosi ʻaki haʻo fakamoʻoni ki he ngaahi moʻoni mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻe akoʻi ʻi he Sione10 pea poupouʻi ʻa e kau akó ke moʻui ʻaki kinautolu.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Sione 10:30. “Ko au mo e Tamaí ʻokú ma taha pē”

Naʻe fakamahinoʻi mai ʻe ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e ʻuhinga ʻo e fakahā ʻoku taha ʻa e Fakamoʻuí mo ʻEne Tamaí:

“Ko ʻetau tefito ʻo e tui ʻuluaki mo mahuʻinga taha ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻoku peheni, “ʻOku mau tui ki he ʻOtua, ko e Tamai Taʻengatá, pea ki Hono ʻAlo, ko Sīsū Kalaisí, pea ki he Laumālie Māʻoniʻoní” [Ngaahi Tefito ʻo e Tui 1:1]. ʻOku tau tui ʻoku hoko e toko tolu fakalangi ko ʻení ko e Toko Toluʻi ʻOtua ia ʻoku nau taha ʻi he taumuʻá, founga, fakamoʻoni pea mo e misiona. ʻOku tau tui ʻoku Nau tatau pē ʻo fonu ʻi he fakamaau totonú mo e ʻaloʻofa mo e ʻofa faka-ʻOtuá, manavaʻofá mo e faʻa kātakí, faʻa fakamolemolé mo e huhuʻí. ʻOku ou tui ʻe totonu ke u pehē ʻoku tau tui ʻoku Nau taha ʻi he ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku mahuʻinga mo taʻengatá tuku kehe pē ʻoku ʻikai ke tau tui ʻoku sino pē ʻe taha ʻa e toko tolú ni, ʻa ia ko ha fakakaukau ʻoku maʻu ʻe kinautolu ʻoku tui ki he Toko Tolu Tapú ka kuo teʻeki ai fakahā mai ia ʻi he folofolá he ʻoku ʻikai moʻoni” (“Ko e ʻOtua Moʻoni Pē Taha mo Sīsū Kalaisi ʻa Ia naʻá Ne Fekaú,” Ensign pe Liahona, Nov. 2007, 40).

Naʻe tokoni mai ʻa ʻEletā B. H. Lōpeti ʻo e Kau Palesitenisī ʻo e Kau Fitungofulú ke mahino kiate kitautolu ʻa e fakaʻuhinga ʻa e Fakamoʻuí ʻi hono fakahalaʻi e kau Fālesi ne nau tukuakiʻi Ia ʻi he lea fie-ʻOtuá:

“ʻOku totonu ke ʻiloʻi naʻe ʻikai fakaʻikaiʻi ʻe Sīsū ʻi he fepōtalanoaʻaki ʻi ʻolungá ʻa e tukuakiʻi ʻo hono fokotuʻu ia ko e ʻOtuá; ka ʻi he tafaʻaki ʻe tahá, naʻe maʻu ʻenau tokangá ki he foʻi moʻoni ko ia naʻe pehē ʻe he ʻOtuá ki ha niʻihi ʻo kinautolu ʻi he fono naʻá Ne tuku ki ʻIsilelí— ‘ko e Ngaahi ʻOtua ʻa kimoutolu.’ ʻIkai ngata aí, naʻe pehē ʻe Sīsū, kapau naʻe ui ʻa kinautolu ne haʻu mei ai e ngaahi folofola ʻa e ʻOtuá ko e Ngaahi ʻOtua ʻi he fono ʻa e kau Siú, pea naʻe ʻikai lava ke maumauʻi ʻa e folofola naʻe fakahā ai ʻa e moʻoní, ko e moʻoni ia naʻe fakaʻikaiʻi pe fakafepakiʻí [fakahā ʻoku loi pe ʻikai tonu]—ko e hā ka toe lāunga ai ʻa e kau Siú ʻiate Ia, ko e Kalaisíí, ʻa ia naʻe tautautefito hono fakahaohaoaʻi ʻe he ʻOtua ko e Tamaí, ke ne ui Ia ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá?” (New Witnesses for God, 3 vols. [1909–11], 1:465–66).

Sione 10:27. “ʻOku fanongo ʻeku fanga sipí ki hoku leʻó, … pea ʻoku nau muimui ʻiate au”

Naʻe akonaki ʻa Hāloti B. Lī fekauʻaki mo e ngaahi founga te tau lava ai ʻo fanongo ki he leʻo ʻo e Fakamoʻuí:

“Kapau te tau moʻui taau, ʻe tataki leva kitautolu ʻe he ʻEikí—ʻaki haʻane hā fakahangatonu mai, pe ʻi Hono leʻó, pe ko ha ongo mai Hono leʻó ki hotau ʻatamaí, pe ko ha ueʻi hotau lotó mo ʻetau moʻuí. ʻIkai ngata ai, hono ʻikai totonu ke tau fakafetaʻi kapau ʻe ʻomi ʻe he ʻEikí ha misi ke lava ai ʻo fakahā mai kiate kitautolu ʻa e ngaahi fakaʻofoʻofa ʻo ʻitānití pe ko ha fakatokanga pe fakahinohino ke fakanonga makehe ai kitautolu. ʻIo, kapau te tau moʻui pehē, ʻe fakahinohino kitautolu ʻe he ʻEikí ʻi hotau fakamoʻuí pea ke ʻaonga kiate kitautolu” (Ngaahi Akonaki ʻa e kau Palesiteni ʻo e Siasí: Hāloti B. Lī [2000], 61).

Naʻe akonaki ʻa ʻEletā Siosefa B. Uefilini ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá fekauʻaki mo e founga ʻe lava ke tau muimui ai ki he Fakamoʻuí:

“Te tau muimui fēfē ki he Fakamoʻuí? ʻI hono ngāue ʻaki e tuí. ʻI he tui kiate Ia. ʻI he tui ki heʻetau Tamai Hēvaní. ʻI he tui ʻoku folofola ʻa e ʻOtuá ki he tangatá ʻi he māmaní he ʻahó ni.

“ʻOku tau muimui ki he Fakamoʻuí ʻi he fakatomala mei heʻetau ngaahi angahalá—ʻi hono aʻusia ʻa e loto-mamahí koeʻuhí ko kinautolu, pea siʻaki kinautolu.

“ʻOku tau muimui ki he Fakamoʻuí ʻaki ʻetau hū ki he vai ʻo e papitaisó mo maʻu ha fakamolemole ʻo ʻetau ngaahi angahalá, ʻi hono maʻu e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní mo fakangofua e ivi tākiekina ko iá ke ne ueʻi fakalaumālie, fakahinohino, tataki, pea fakafiemālieʻi kitautolu.

“ʻOku tau muimui fēfē ki he Fakamoʻuí? ʻI he talangofua kiate Iá. Kuó Ne foaki mai mo e Tamai Hēvaní ha ngaahi fekau kiate kitautolu—ke ʻoua naʻa tauteaʻi pe fakamamahiʻi kitautolu, ka ke tokoni ke tau maʻu ʻa e fiefia kakató, ʻi he moʻuí ni pea ki he taʻengata ka hoko maí, ʻi ha ngaahi māmani ʻoku ʻikai hano ngataʻanga” “Follow Me,” Ensign, May 2002, 16–17).