Laipelí
Lēsoni 131: 2 Tīmote 1–2


Lēsoni 131

2 Tīmote 1–2

Talateú

Naʻe akoʻi ʻe Paula ʻi heʻene Tohi hono Ua kia Tīmoté, ʻoku ʻikai mei he ʻOtuá ʻa e ilifiá pea faleʻi ʻa Tīmote ke ʻoua ʻe mā ʻi heʻene fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí. Naʻe poupouʻi ʻe Paula ʻa Tīmote ke kātekina faivelenga ʻa e ngaahi faingataʻá mo fakahinohino ia ke akoʻi e Kāingalotú ke fakatomala.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

2 Tīmote 1

ʻOku faleʻi ʻe Paula ʻa Tīmote ke ʻoua ʻe mā ʻi he ongoongoleleí

Tohiʻi e foʻi lea Manavahē ʻi he palakipoé, pea kole ki he kau akó ke fakakaukau ki he founga ʻe lava ke takiekina kitautolu ʻe he manavaheé. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e fakamatala ko ʻeni ʻa Palesiteni Kōtoni B. Hingikelií:

ʻĪmisi
President Gordon B. Hinckley

“Ko hai ʻiate kitautolu ʻe lava ke pehē kuo teʻeki ke ne ongoʻi manavahē? ʻOku ʻikai ke u ʻilo ha taha kuo hao mei ai. Ko e moʻoni, ʻoku aʻusia ʻe ha niʻihi ʻa e manavaheé ki ha tuʻunga māʻolunga ange ʻi he niʻihi kehe. ʻOku lava e niʻihi ʻo ikunaʻi vave ia, ka ʻoku ʻi ai e niʻihi kuo maʻu kinautolu ʻo fusi hifo ʻo aʻu ki hono ikunaʻi kinautolu. ʻOku tau aʻusia ʻa e manavahē ki he manukí, manavahē ki he ʻikai lavá, manavahē ki he tuenoá, mo e manavahē ki he taʻe-ʻiló. ʻOku manavahē ha niʻihi ki he lolotongá pea ko e niʻihi ki he kahaʻú. ʻOku fuesia ʻe he niʻihi e kavenga ʻo e angahalá pea te nau fai meimei ha faʻahinga meʻa pē ke vete kinautolu mei he ngaahi kavenga ko iá ka ʻoku nau manavahē ke liliu ʻenau moʻuí” (“God Hath Not Given Us the Spirit of Fear,” Ensign, Oct. 1984, 2).

  • Fakatatau kia Palesiteni Hingikelī, ko e hā e founga ʻe lava ai e manavaheé ʻo tākiekina kitautolú?

  • Ko e hā e founga ʻe lava ke uesia ai ʻe he manavaheé ʻa ʻetau malava ke moʻui ʻaki e ongoongoleleí?

Fakaafeʻi e kau akó ke kumi ha tefitoʻi moʻoni ʻi heʻenau ako e 2 Tīmote 1 ʻe lava ʻo tokoni ke nau ikunaʻi ʻa e manavaheé.

Fakamatalaʻi ange ʻi ha taimi nounou kimuʻa pea mate ʻa Paulá, naʻá ne fai ʻene Tohi hono Ua kia Tīmoté lolotonga hono tuku pōpula ʻi Lomá. Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e 2 Tīmote 1:1–5 ʻaki hono fakamatalaʻi ange naʻe fakahaaʻi ʻe Paula ʻa ʻene loto holi ke sio kia Tīmoté peá ne fakamatala ki he tui moʻoni ʻa Tīmoté.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e 2 Tīmote 1:6. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe fakamanatu ʻe Paula kia Tīmote ke faí.

  • Ko e hā naʻe fakamanatu ʻe Paula kia Tīmote ke faí?

Fakamatalaʻi ange ʻoku ngalingali ʻuhinga “ʻa e meʻafoaki ʻa e ʻOtuá” naʻe maʻu ʻi he hilifaki ʻo e nimá ki he Laumālie Māʻoniʻoní. ʻOku ʻuhinga ʻa e “tafutafu” ke toe fakaake pe ueʻi hake. Naʻe naʻinaʻi ʻa Paula kia Tīmote ke fakaake ʻa e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní, pe feinga fakamātoato ke nofoʻia ia ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní

Hiki ʻa e fakamatala taʻekakato ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻI heʻetau feinga fakamātoato ke nofoʻia kitautolu ʻe he Laumālié, …

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e 2 Tīmote 1:7–8. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e ngaahi tāpuaki ʻe lava ke maʻu mei hono maʻu ʻo e Laumālié.

  • Fakatatau ki he veesi 7, ko e hā e ngaahi tāpuaki ʻe lava ʻo maʻu mei he nofoʻia kitautolu ʻe he Laumālié?

  • Ko e hā ʻoku tokoni e ngaahi tāpuaki ko ʻení ke tau ikunaʻí?

Fakamatalaʻi ange naʻe ʻuhinga ʻa Paula ki he manavahē fakamāmaní, ʻa ia ʻokú ne fakatupu e loto-hohaʻá, veiveiuá, mo e hohaʻá pea ʻoku kehe ia mei he meʻa ʻoku ʻuhinga ki ai e folofolá “ko e manavahē ki [he ʻEikí]” (Lea Fakatātā 9:10). Ke manavahē ki he ʻEikí “ko ha ongoʻi ʻapasia mo ʻaʻapa ia kiate [Ia] pea talangofua ki [Heʻene] ngaahi fekaú” (Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Manavaheé,” scriptures.lds.org).

  • Fakatatau ki he veesi 8, ko e hā naʻe fakaafeʻi ʻe Paula ʻa Tīmote ke ne faí ʻaki e mahino ko ia ʻoku lava ke tokoniʻi ia ʻe he Laumālié ke ikunaʻi ʻa e manavaheé?

Fehuʻi ki he kau akó e founga te nau fakakakato ai e sētesi he palakipoé ʻo fakaʻaongaʻi e ngaahi akonaki ʻa Paula ʻi he veesi 7–8. Fakakakato ʻa e fakamatalá ʻo fakaʻaongaʻi e ngaahi lea ʻa e kau akó ke fakahaaʻi e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻI heʻetau feinga fakamātoato ke nofoʻia kitautolu ʻe he Laumālié, te tau lava ʻo ikunaʻi e manavaheé pea ʻikai mā ʻi heʻetau fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí.

  • Ko e hā ha founga ʻe lava ʻo tokoni ai e mālohi fakalangí, ʻofá, mo e fakakaukau lelei ʻoku tau maʻu ʻo fakafou ʻi he Laumālié ke tau ikunaʻi e manavaheé?

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku tau lava ai ʻo fakahaaʻi ʻoku ʻikai ke tau mā ʻi heʻetau fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí?

  • Ko e fē ha taimi kuo tokoniʻi ai koe ʻe he Laumālié ke ke ikunaʻi ʻa e manavaheé pe ʻoatu ʻa e loto-toʻa ke tuʻu maʻu ʻi hoʻo fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí?

Kole ki he kau akó ke fakalaulauloto ki he meʻa te nau lava ʻo fai ke fakaafeʻi ʻa e Laumālié ke nofoʻia kinautolu kae lava ke nau ikunaʻi ʻa e manavaheé pea ʻikai mā ʻi heʻenau fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí.

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e 2 Tīmote 1:9–18 ʻaki hono fakamatalaʻi ange naʻe naʻinaʻi ʻa Paula kia Tīmote ke kei faivelenga ki he tokāteline moʻoní. Naʻe fakapapauʻi foki ʻe Paula naʻe hoko ʻa e mafola e hē mei he moʻoní ʻi he Siasí (vakai, 2 Tīmote 1:15).

2 Tīmote 2

ʻOku fakahinohinoʻi ʻe Paula ʻa Tīmote ke kātekina faivelenga ʻa e ngaahi faingataʻá

Fakaafeʻi e kau akó ke lau fakalongolongo e 2 Tīmote 2:1 ʻo kumi e faleʻi ʻa Paula kia Tīmoté.

  • Ko e hā e faleʻi ʻa Paula kia Tīmoté? (Fakamatalaʻi ange ʻoku tau maʻu ʻa e ʻaloʻofa pe tokoni fakalangi ʻa Sīsū Kalaisí ʻo fakafou ʻi heʻetau tuí [vakai, Loma 5:2].)

  • Ko e hā nai ʻe faingataʻa ai ki ha taha ke kei tuʻu maʻu ʻi heʻene tui kia Sīsū Kalaisí?

Fakamatalaʻi ange naʻe faleʻi ʻe Paula ʻa Tīmote ke mālohi ʻi he ʻaloʻofa ʻa Sīsū Kalaisí koeʻuhí he naʻá ne ʻiloʻi ʻe aʻusia e Tīmote ʻa e faingataʻá mo e fakatangá ʻi heʻene hoko ko ha ākonga ʻa Kalaisí.

Fakaʻaliʻali ha ngaahi tā ʻo ha sōtia, tokotaha sipoti, pea ko ha tangata faama. (Pe fakaafeʻi e kau akó ke tā ha fakatātā ʻo e kakai ʻe toko tolu ko ʻení ʻi he palakipoé.)

ʻĪmisi
drawings, soldier, hurdler, farmer

Fakamatalaʻi ange naʻe fakaʻaongaʻi ʻe Paula ʻa e fakatātā ʻo ha sōtia, tokotaha sipoti, mo ha tangata tauhi ngoue (pe tangata faama) ke akoʻi kia Tīmote e founga ke kei mālohi ai ʻi he tuí neongo e faingataʻá.

Hiki ʻa e saati ko ʻení ʻi he palakipoé. Fakaafeʻi e kau akó ke hiki ia ki heʻenau pepa ki he kalasí pe tohinoa ako folofolá, pe ʻoange ia ʻi ha laʻipepa tufa:

Fakatātā

Fakamatalá

Ko e hā ʻoku akoʻi ʻe he fakatātā ko ʻení fekauʻaki mo e kei mālohi ʻi he tuí

Sōtiá





Tokotaha sipoti





Tangata tauhi ngoué (tangata faama)





Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e 2 Tīmote 2:3–6. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e founga naʻe fakamatalaʻi ʻaki ʻe Paula ha sōtia, tokotaha sipoti, mo ha tangata fāmá. Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e foʻi lea ngāue faingataʻa (veesi 3) ki he ngaahi faingataʻá pea ʻoku ʻuhinga e kupuʻi lea “feinga ʻe ha tokotaha ke ne ikuna” (veesi 5) ki he feʻauhi ʻi ha feʻauhi sipoti.

  • Fakatatau ki he ngaahi akonaki ʻa Paula ʻi he veesi 3–4, ko e hā ʻoku fai ʻe ha sōtia leleí? (Hiki ʻeni ʻi he puha ʻuluakí ʻi lalo he “Fakamatalá” ʻi he sātí: ʻOku kātekina ʻe ha sōtia lelei ʻa e ngaahi faingataʻá ʻi he talangofua mo liʻaki e ngaahi meʻa kehé ke fakafiemālie ki heʻene pulé.)

  • Ko e hā e ʻuhinga ʻo e he ʻikai “fakapale” ha tangata sipoti kae ʻoua kuó ne feinga pe feʻauhi “totonu”ʻi he veesi 5? (Hiki ʻeni ʻi he puha hono uá ʻi lalo he “Fakamatalá”: ʻE lava ke ikuna ha tokotaha sipoti ʻo kapau pē te ne talangofua ki he ngaahi laó.)

  • Fakatatau ki he veesi 6, ko e hā ʻa e totongi ki ha tangata faama ʻokú ne ngāue mālohi ke utu ʻene ngoué? (Hiki ʻeni ʻi he puha hono tolú ʻi lalo he “Fakamatalá”: Kuo pau ke ngāue mālohi ha tangata faama ke fiefia ʻi he fua ʻo ʻene ngāué.)

Fakaafeʻi e kau akó ke fakakakato ʻenau sātí ʻaki hano hiki ʻi he ʻotu hono tolú ʻa e meʻa ʻoku akoʻi ʻe he fakatātā takitaha fekauʻaki mo e kei tui mālohí. Kole ki ha niʻihi ʻo e kau akó ke lipooti ʻenau ngaahi talí.

Fakamatalaʻi ange naʻe pehē ʻe Paula naʻá ne aʻusia ha ngaahi ʻahiʻahi lahi ʻi heʻene hoko ko ha ākonga ʻa Kalaisí (vakai, 2 Tīmote 2:9). Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e 2 Tīmote 2:10–12. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe lea ʻaki ʻe Paula fekauʻaki mo e ʻuhinga naʻá ne kātekina ai ha faingataʻa peheé. Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e “ko kinautolu kuo filí” (veesi 10) ki he kāingalotu faivelenga ʻo e Siasí pea ʻoku ʻuhinga e lea faʻa kātaki ʻi he veesi 12 ki he kātakí mo e kei tuʻu maʻú.

  • Fakatatau ki he ngaahi lea ʻa Paula ʻi he veesi 10 mo e 12, ko e hā naʻá ne loto fiemālie ai ke kātakiʻi ʻa e faingataʻá mo kei tui faivelenga kia Sīsū Kalaisí?

  • Ko e hā e tefitoʻi moʻoni te tau lava ʻo ako meia Paulá fekauʻaki mo e meʻa ʻe lava ke hoko ʻi heʻetau kātekina e ngaahi faingataʻá mo kei faivelenga ki he ʻEikí? (Mahalo ʻe fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe ka ʻoku totonu ke nau ʻiloʻi ha tefitoʻi moʻoni meimei tatau mo ʻeni: ʻI heʻetau kātekina e ngaahi faingataʻá mo kei tui faivelenga ki he ʻEikí, te tau lava ʻo tokoniʻi kitautolu mo e niʻihi kehé ke maʻu ʻa e fakamoʻuí ʻo fakafou ʻia Sīsū Kalaisi. Tohi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

  • Ko e hā e founga ʻe lava atu ʻi heʻetau kātekina faivelengá e ngaahi faingataʻá ʻo tokoni ke maʻu ʻe he niʻihi kehé ʻa e fakamoʻuí ʻo fakafou ʻia Sīsū Kalaisí?

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e 2 Tīmote 2:1–19 ʻaki hono fakamatalaʻi ange naʻe faleʻi ʻe Paula ʻa Tīmote ke fakamanatu ki he Kāingalotú ke fakaʻehiʻehi mei he fakakikihí, pea ke “afe … mei he angahiá” (veesi 19).

Fakaʻaliʻali ha fakatātā ʻo ha ngaahi meʻa faʻoʻanga meʻa kehekehe, hangē ko ha poulu, ipu, mo ha vaasi. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e 2 Tīmote 2:20. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e ngaahi ipu ʻoku “ʻi he fale lahí.”

  • Fakatatau kia Paula, ko e hā e ngaahi ipu ʻoku “ʻi he fale lahí”?

Fakamatalaʻi ange naʻe fakaʻaongaʻi ʻe Paula ha ngaahi ipu pe faʻoʻanga meʻa kehekehe ke fakatātaaʻi e kau mēmipa ʻo e fāmilí, pe Siasí, ʻo Sīsū Kalaisí. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e 2 Tīmote 2:21. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa ʻokú ne ngaohi ha taha ko ha “ipu … taau mo e ʻeikí ke ngāue ʻaki.”

  • Fakatatau kia Paula, ko e hā te tau lava ʻo fai ke feʻunga ai “mo e ʻeikí ke ngāue ʻakí”?

Fakamahinoʻi ange ʻoku ʻuhinga e kupuʻi lea “fakamaʻa ia ʻe ha tangata mei he ngaahi meʻá ni” (veesi 21) ke hoko ʻo maʻa kakato mei he angahalá (vakai, veesi 19).

  • Fakatefito ʻi hono ngāue ʻaki ʻe Paula e ngaahi ipú ko ha fakatātaá, ko e hā e tefitoʻi moʻoni te tau lava ʻo ako fekauʻaki mo e meʻa te tau lava ʻo fai ke ngāue lelei ange maʻá e ʻEikí? (ʻOku totonu ke ʻilo ʻe he kau akó ha tefitoʻi moʻoni hangē ko ʻení: Kapau ʻoku tau fakamaʻa kitautolu mei he angahalá, te tau lava ai ʻo ngāue lelei ange maʻá e ʻEikí.)

  • Ko e hā te tau lava ʻo fai ke fakamaʻa ai kitautolu mei he angahalá?

Fakaafeʻi e kau akó ke lau fakalongolongo e 2 Tīmote 2:22 ʻo kumi ha toe meʻa kehe te tau lava ʻo fai ke fakamaʻa ai kitautolu mei he angahalá. Kole ki he kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

  • Ko e hā e founga ʻe lava ai hono fakamaʻa kitautolu mei he angahalá ʻo tokoni ke tau ngāue lelei ange maʻá e ʻEikí?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e fakamatala ko ʻeni ʻa ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá. Kole ki he kau akó ke fakafanongo ki he founga ʻoku fakaʻaongaʻi ai e tefitoʻi moʻoni ko ʻení kiate kinautolu ʻoku ngāue ko e kau faifekau maʻá e ʻEikí:

ʻĪmisi
Elder Jeffrey R. Holland

“He ʻikai lava ke ʻikai fakatomala ha faifekau mei he maumaufono fakasekisualé pe lea kapekapé pe moʻui ponokalafí ka ne hanga atu ʻe ia ʻo fakatukupaaʻi e niʻihi kehé ke nau fakatomala kinautolu mei he meʻa tonu pē ko ia ʻokú ne faí! He ʻikai lava ke mou fai ia. He ʻikai nofoʻia koe ʻe he Laumālié pea te ke faingataʻaʻia ʻo kapau te ke lea ʻaki e ngaahi lea ko iá. He ʻikai te ke lava ke fonongaʻia e hala ne ui ʻe Līhai ko e ʻngaahi hala tapúʻ [1 Nīfai 8:28] pea ʻamanaki ke fakahinohinoʻi e niʻihi kehé ki he ʻhala fāsiʻi mo lausiʻíʻ [2 Nīfai 31:18]—he ʻikai lava ia.

“… Tatau ai pē pe ko hai koe mo e feituʻu ʻokú ke ʻi aí, ʻe lava ke fakamolemoleʻi koe. … He ko e mana ia ʻo e fakamolemolé; ko e mana ia ʻo e Fakalelei ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí. Ka he ʻikai ke mou lava ʻo fai ia kae ʻoua ke mou mālohi ʻi he ongoongoleleí, pea he ʻikai lava ia kae ʻoua kuo mou fakatomala. ʻOku ou kole atu … ke mou mālohi he Siasí mo maʻa. Kapau ʻe fie maʻu, ʻoku ou kole atu ke mou hoko ʻo mālohi he Siasí pea hoko ʻo maʻa” (“ʻOku Tau Kau Kotoa he Tokoní,” Ensign pe Liahona Nōvema 2011, 45)

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke tau maʻa mei he angahalá ʻi hono malanga ʻaki e ongoongoleleí?

Fakaʻosi ʻaki haʻo fakamoʻoni ki hono moʻoni ʻo e tefitoʻi moʻoni ko ʻení. Fakaafeʻi e kau akó ke fakalaulauloto ki ha ngaahi angahala mahalo ʻe fie maʻu ke nau fakatomala mei ai kae lava ke nau ngāue lelei ange maʻá e ʻEikí.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

2 Tīmote 1:7. “He naʻe ʻikai foaki ʻe he ʻOtuá kiate kitautolu ʻa e laumālie ʻo e manavasiʻí”

Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī fekauʻaki mo e tupuʻanga mo e ngaahi nunuʻa ʻo e manavasiʻí:

“Tuku ke tau fakatokangaʻi ʻoku ʻikai haʻu ʻa e manavasiʻí mei he ʻOtuá, ka ʻoku hoko e meʻa fakatupu ʻauha ko ʻení mei he fili ʻo e moʻoní mo e angatonú. Ko e manavasiʻí ko e fehangahangai [fakafepaki] ia ʻo e tuí. ʻOku fakatupu ʻauha hono ngaahi nunuʻá, ʻo aʻu pē ʻo fakamate.

“‘He naʻe ʻikai foaki ʻe he ʻOtuá kiate kitautolu ʻa e laumālie ʻo e manavasiʻi; ka ko e mālohi, mo e ʻofa, mo e loto fakapotopoto’ [2 Tīmote 1:7].

“Ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ko ha ngaahi fakanonga lahi ia ki he manavasiʻi ʻa ia ʻokú ne toʻo meiate kitautolu hotau iví pea faʻa ikunaʻi kitautolú. ʻOku nau foaki mai ʻa e mālohi kiate kitautolu.

“Ko e hā e mālohi ko iá? Ko e mālohi ʻo e ongoongoleleí, ko e mālohi ʻo e moʻoní, ko e mālohi ʻo e tuí, ko e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí” (“God Hath Not Given Us the Spirit of Fear,” Ensign, Oct. 1984, 2).

Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e founga ʻoku kehe ai e manavahē faka-ʻOtuá mei he manavahē fakamāmaní:

“Neongo ʻoku kehe ʻeni ka ʻoku fekauʻaki ia mo e ngaahi ilifia ʻoku tau faʻa aʻusiá, ʻa e meʻa ʻoku fakamatalaʻi ʻe he folofolá ko e ‘manavahē [faka-ʻOtuá]’ (Hepelū 12:28) pe ‘ko e manavahē [ki he ʻEikí]’ (Siope 28:28; Lea Fakatātā 16:6; Īsaia 11:2–3). ‘Oku ‘ikai hangē ia ko e ilifia fakamāmani ‘okú ne fakatupu ‘a e loto tailiilí mo e loto hohaʻá, ka ko e manavahē ‘oku faka-ʻOtuá ko ha maʻuʻanga melino, loto fakapapau, mo e loto falala.

“Ka ‘oku fakamaama mo fakalaumālie fēfē ha meʻa ʻoku tupu ai e manavaheé?

“ʻOku kāpui ʻe he manavahē fakalaumālie ko ia ʻoku ou feinga ke fakamatalaʻí ʻa e ongoʻi loto ʻapasia moʻoni, fakaʻapaʻapa, mo e tanganeʻia ʻi he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí (vakai, Saame 33:8; 96:4), mo e talangofua ki Heʻene ngaahi fekaú (vakai, Teutalōnome 5:29; 8:6; 10:12; 13:4; Saame 112:1), mo e nofo ʻamanaki ki he Fakamaau Fakaʻosí mo e fakamaau totonú ʻi Hono toʻukupú” (“Ko Ia Naʻa Nau Taʻofi ʻEnau Ilifiá,” Ensign pe Liahona, Mē 2015, 48–49).

2 Tīmote 1:7–8. “Ko ia ke ʻoua naʻá ke mā koe ki he fakamoʻoni ʻa hotau ʻEikí”

Naʻe vahevahe ʻe Sisitā Poni L. ʻOsikāsoni, palesiteni lahi ʻo e Kau Finemuí, ʻa e fakamatala ko ʻení kia Malia Mateline Kātoní, ko ha papi ului kei finemui ʻi ʻĪtali naʻá ne fakahaaʻi ʻa e loto-toʻa ʻi hono taukaveʻi ʻene tui foʻoú:

“Ne u toki laú ni ʻa e talanoa ʻo Malia Mateline Kātoní, ʻa ia naʻá ne maʻu fakataha mo hono fāmilí ʻa e pōpoaki ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisi kuo fakafoki maí, mei he fuofua kau faifekau ne uiuiʻi ke ngāue ʻi ʻĪtali ʻi he taʻu 1850. Naʻá ne kei finemui taʻu 17 pe 18 nai ʻi he taimi ne papitaiso ai kinautolú. Lolotonga ha fakataha lotu ʻa e fāmilí ʻi ha Sāpate ʻe taha ʻi honau ʻapí ʻi he fakatokelau ki ʻolunga ʻo e ʻOtu Moʻunga ʻi ʻĪtalí, ne fakataha atu ʻi honau tuʻa falé ha kau tangata fakatanga loto ʻita, kau ai ha niʻihi ʻo e kau faifekau fakalotofonuá ʻo kamata ke nau kaikaila, kalanga mo ui ke fakahū mai e kau faifekaú ki tuʻa. ʻOku ʻikai ke u fakakaukau ne nau vekeveke ke akoʻi kiate kinautolu e ongoongoleleí—naʻa nau fakataumuʻa ke fai ha fakalavea. Naʻe laka atu e finemui ko Maliá ke fehangahangai mo e kau fakatangá.

“Ne hokohoko atu ʻenau kaikaila fakamanamaná mo e tuʻutuʻuni ke fakahū mai ki tuʻa e kau faifekaú. Ne hiki hake ʻe Malia ʻene Tohi Tapú peá ne fekau ke nau mavahe. Naʻá ne talaange kiate kinautolu ʻokú ne maluʻi e kau faifekaú pea ʻe tapu ke nau ala ki ha tuʻoni louʻulu ʻi honau ʻulú. Fakafanongo mai ki heʻene ngaahi leá: ‘Ne ʻohovale e taha kotoa. … Ne u kau mo e ʻOtuá. Naʻá ne ʻomi e ngaahi lea ko iá ki hoku ngutú, he ka naʻe ʻikai, he ʻikai te u lava ʻo lea ʻaki kinautolu. Ne nonga e meʻa kotoa he taimi pē ko iá. Ne tuʻu e kau tangata mālohi mo fītaʻa ko iá ʻi muʻa ʻi ha kiʻi taʻahine vaivai, tetetete kae lototoʻa.’ Ne kole ʻe he kau faifekaú ki he kau fakatangá ke nau mavahe, pea naʻa nau fai fakalongolongo ia ʻi heʻenau mā, manavahē mo e ongoʻi fakatomala. Ne fakaʻosi ʻe he kiʻi tākanga tokosiʻí ni ʻenau fakatahá ʻi he fiemālie.

“ʻOku mou lava nai ʻo fakakaukau atu ki he finemui lototoʻa ko iá, ʻa ia ne taʻu tatau mo e tokolahi ʻo kimoutolu, ʻi heʻene fakafepakiʻi ha kau fakatanga pea taukapoʻi ʻa e tui foʻou naʻá ne toki maʻú ʻi he lototoʻa mo e loto fakapapaú?” (“Kau Taukapo ʻo e Fanongonongo ki he Fāmilí,” Ensign pe Liahona, Mē 2015, 14).