Laipelí
Lēsoni 121: ʻEfesō 2–3


Lēsoni 121

ʻEfesō 2–3

Talateú

Naʻe akoʻi ʻe Paula ʻa e Kāingalotu ʻi ʻEfesoó ʻe lava ʻo fakamoʻui ʻa e kau faiangahala kotoa pē ʻi he ʻaloʻofa ʻa e ʻOtuá pea ʻe hoko ʻo taha e kau Siú mo e kau Senitailé ʻi he fale ʻo e ʻOtuá. Naʻe fakamatala foki ʻa Paula ʻoku langa ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí ʻi he fakavaʻe ʻo e kau ʻaposetoló mo e kau palōfitá, pea naʻá ne vahevahe ʻene holi ke aʻusia ʻe he Kāingalotú ʻa e ʻofa ʻa Sīsū Kalaisí.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

ʻEfesō 2

ʻOku akoʻi ʻe Paula ʻa e founga ʻoku fakahaofi ai ʻe he taʻataʻa ʻo Sīsū Kalaisí ʻa e Siú mo e Senitailé fakatouʻosi

ʻI he kamata e kalasí, fakaafeʻi ha toko taha pe toko lahi ange hoʻo kau akó (fakatatau ki he tokolahi hoʻo kalasí) ke tangutu he falikí ʻi ha feituʻu kehe ʻo e loki akó. Fokotuʻu ha fakangatangata ʻi he vahaʻa ʻo e kau akó ni mo e toenga ʻo e kalasí ʻaki ha tepi pe afo, pea fakahinohinoʻi leva e kau ako ʻoku fakamavaheʻí he ʻikai ke nau lea ʻi he lēsoní (he taimí ni). ʻEke ki he toenga ʻo e kalasí:

  • Ko e hā nai ʻoku fakahaaʻi mai ʻe he tūkunga ko ʻení fekauʻaki mo ho vā fetuʻutaki mo e kau ako ʻoku fakamavaheʻí? (ʻOku ʻofeina lahi ange ʻa e kulupu ʻe tahá ʻi he taha.)

  • ʻOkú ke pehē ʻe ongoʻi fēfē nai e kau ako ʻoku fakamavaheʻí? Ko e hā hono ʻuhingá?

Kole ki he kau akó ke fakakaukau kuo nau ongoʻi peheni ʻi ha ngaahi tūkunga pau ʻi he moʻuí.

Hiki e ngaahi lea ko e Kau Senitailé mo e Kau Siu ʻi he palakipoé, ʻo ʻai ha ʻotu ʻe ua.

  • Fakatefito ʻi he meʻa kuó ke ako fekauʻaki mo e ngaahi tuʻunga fakasōsiale ʻi ha niʻihi ʻo e ngaahi kolo ʻo e Siasí he lolotonga e ngāue fakafaifekau ʻa Paulá, ko e fē e fakaʻilonga ʻe feʻunga mo e kau ako ʻoku fakamavaheʻí? (Kau Senitailé.) Ko e fē fakaʻilonga ʻe feʻunga mo e toenga ʻo e kalasí? (Kau Siú.)

  • Ko e hā nai te ne ala fakatupu ʻa e fakamavahevahe ko ʻení? (Naʻe tui ha niʻihi ʻo e kau Siú naʻe ʻofeina lahi ange kinautolu ʻe he ʻOtuá pea nau māʻolunga ange ʻi he kau Senitaile papi uluí koeʻuhí ko e kau ʻIsileli kinautolu pea kuo kamu.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e ʻEfesō 2:1–3. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e founga naʻe fakamatalaʻi ʻaki ʻe Paula ʻa e tuʻunga fakalaumālie ʻo e Kāingalotu Senitailé (“kimoutolu” mo e “naʻa mou” ʻi he veesi 1–2) mo e Kāingalotu Siú (“naʻa tau” ʻi he veesi 3) kimuʻa ʻi he ʻenau ului ki he Fakamoʻuí mo Hono Siasí. Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “ʻeiki ʻo e mālohi ʻo e ʻataá” ʻi he veesi 2 ki he tēvoló mo hono ivi tākiekina lahi ʻi he funga māmaní.

  • Fakatatau ki he veesi 1–2, naʻe fakamatalaʻi fēfē ʻe Paula ʻa e kau Senitailé kimuʻa ʻi heʻenau uluí? (Hiki e tali ʻa e kau akó ʻi he palakipoé ʻi lalo he ʻotu ʻoku fakahingoa ko e “Kau Senitailé.”)

  • Fakatatau ki he veesi 3, naʻe fakamatalaʻi fēfē ʻe Paula ia mo e kau Siú kimuʻa ʻi heʻenau uluí? (Hiki e tali ʻa e kau akó ʻi he palakipoé ʻi lalo ʻi he ʻotu ʻoku fakahingoa ko e “Kau Siú.”)

Fakamahinoʻi ange naʻe mate fakalaumālie pe fakamavahevaheʻi mei he ʻOtuá ʻa e kau Senitailé pea pehē ki he kau Siú, koeʻuhí ko ʻenau ngaahi angahalá (vakai, veesi 1).

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e ʻEfesō 2:4–6. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e tuʻunga fakalaumālie ʻo e Kāingalotu Senitailé mo e Siú hili ʻenau uluí. Fakamahinoʻi ange ʻoku ʻuhinga e foʻi lea fakamoʻui ke fakaakeʻi pea ʻoku ʻuhinga e ngaahi potu fakalangí ki he ngaahi puleʻanga ʻi he langí ʻe maʻu ʻe he kakaí.

  • Naʻe fakamatalaʻi fēfē ʻe Paula ʻa e Kāingalotú hili ʻenau uluí? (Naʻe fakamoʻui kinautolu ʻe he ʻEikí, pe fakaakeʻi, mei honau tuʻunga mate fakalaumālié mo angahalaʻiá. Fakamanatu ki he kau akó ʻoku tau ui ʻa e meʻá ni ko e fanauʻi foʻou fakalaumālie [vakai, Mōsaia 27:24–26].)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e ʻEfesō 2:7–10. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻá ne fakaʻatā e kau Senitailé mo e kau Siú ke fai e liliu ko ʻení.

  • Ko e hā naʻá ne fakaʻatā e ongo kulupu ko ʻení ʻo e Kāingalotú ke fakahoko ʻa e liliú ni? (Ko e ʻaloʻofa ʻa Sīsū Kalaisí.)

  • Ko e hā ha moʻoni te tau lava ʻo ako mei he ngaahi veesi ko ʻení fekauʻaki mo e meʻa fakaʻatā ʻe he ʻaloʻofa ʻa Sīsū Kalaisí maʻá e fānau kotoa ʻa e ʻOtuá? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki e foʻi moʻoni ko ʻení he palakipoé: Koeʻuhí ko e ʻaloʻofa ʻa Sīsū Kalaisí, ʻe lava ke fakamoʻui e faʻahinga kotoa pē ʻo e tangatá ʻo fakafou ʻi he tui kiate Iá.)

Fakamahinoʻi ange naʻe fakamamafaʻi ʻe Paula he ʻikai lava ke fakahaofi kitautolu ʻi heʻetau ngaahi ngāué pē neongo e lelei ʻa e ngaahi ngāue ko iá (vakai, veesi 8–9). Ke tokoni ke mahino lelei ange ki he kau ʻakó ʻa e moʻoni naʻe ʻiloʻi ʻi ʻolungá, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e fakamatala ko ʻeni ʻa Palesiteni Tieta F. ʻUkitofa ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí:

ʻĪmisi
President Dieter F. Uchtdorf

“Koeʻuhí kuo tau ‘faiangahala kotoa pē, pea tōmui ʻi he fakamālō ki he ʻOtuá’ [Romans 3:23] pea koeʻuhí ‘ʻoku ʻikai lava ʻo hū ha meʻa ʻoku taʻemaʻa ki he puleʻanga ʻo e ʻOtuá’ [1 Nīfai 15:34], ʻoku tau taʻetaau kotoa ai ke foki ki he ʻao ʻo e ʻOtuá. …

“… He ʻikai ke tau lava ʻo ngāueʻi ʻetau hū ki he langí; ʻoku taʻofi kitautolu ʻe he ngaahi fie maʻu ʻa e fakamaau totonú pea ʻoku ʻikai hatau ivi ke ikunaʻi ia ʻiate kitautolu pē.

“Ka ʻoku ʻikai mole ai ʻa e meʻa kotoa pē.

“Ko hotau ʻamanakilelei ʻanga maʻongoʻonga mo taʻengatá pē ʻa e ʻaloʻofa e ʻOtuá.

“Tuʻunga ʻi he feilaulau ʻa Sīsū Kalaisí, ʻoku fakalato ai ʻe he ʻaloʻofá e ngaahi fie maʻu ʻa e fakamaau totonú, [vakai, ʻAlamā 42:15] ‘pea [ʻomi] ai ʻa e ngaahi founga ki he tangatá ke nau maʻu ai ha tui ke fakatomala’ [ ʻAlamā 34:15].

“Neongo ʻe tatau ʻetau ngaahi angahalá mo e kulaʻahoʻahó, ka ʻe lava ke hangē ko e ʻuha hinaekiakí [vakai, ʻĪsaia 1:18]. He kuo hanga ʻe hotau Fakamoʻui ʻofeiná ‘ʻo foaki ʻe ia ia ko e totongi huhuʻi maʻá e kakai kotoa pē’ [1 Tīmote 2:6], ko ha hūʻanga ki Hono puleʻanga taʻengatá [vakai, 2 Pita 1:11].

“Kuo fakaava ʻa e matapā hūʻangá! …

“ʻOku tau fie maʻu ha meʻa ʻoku lahi ange ʻi he fakaava pē ʻo e matapā ʻo e ʻaá ke tau maʻu ʻa e nāunau ko ʻení; kuo pau ke tau hū ʻi he matapā ko ʻení mo ha loto holi ke liliu—ko ha fuʻu liliu lahi ʻoku fakamatalaʻi ʻe he folofolá ko e ‘fanauʻi foʻou; ʻio, ke nau fanauʻi ʻi he ʻOtuá ʻo liliu mei [hotau anga fakamāmaní] mo tō ki laló, ki ha tuʻunga ʻo e anga-māʻoniʻoni, kuo huhuʻi ʻe he ʻOtuá, ʻo hoko ko hono ngaahi foha mo hono ngaahi ʻofefine’ [Mōsaia 27:25]. …

“Ko e ʻaloʻofá ko ha meʻaʻofa ia ʻa e ʻOtuá, pea ko ʻetau holi ke talangofua ki he ngaahi fekau takitaha ʻa e ʻOtuá, ko e mafao atu ia hotau nima fakamatelié ke maʻu ʻa e meʻaʻofa toputapú ni mei heʻetau Tamai Hēvaní” (“Ko e Meʻaʻofa ʻo e ʻAloʻofá,” Ensign pe Liahona, Mē 2015, 108, 110).

  • ʻOku tokoni fēfē ʻa hono ngāue ʻaki e tui kia Sīsū Kalaisí pea fakatomala mei heʻetau ngaahi angahalá ke tau maʻu ʻa e meʻaʻofa ʻo e ʻaloʻofá?

ʻĪmisi
detail, model of Jerusalem temple

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó e kakano fakahisitōlia ʻo e vā fetuʻutaki ʻo e kau Siú mo e kau Senitailé kimuʻa pea malangaʻi e ongoongoleleí ki he fānau kotoa ʻa e ʻOtuá, fakaʻaliʻali ʻa e fakatātā fakafekauʻaki ʻo e “ʻā vahevahe” ( ʻEfesō 2:14) ʻi he tuʻa ʻā ʻo e temipale ʻi Selusalemá (pe fakaafeʻi e kau akó ke kumi ki he Ngaahi Tā ʻo e Tohi Tapú, fika 9, “Temipale ʻo Hēlotá”). Fakamatalaʻi ange naʻe tapui ʻa e kau Senitaile, naʻe teʻeki fuakava mo e ʻEikí, ke fakalaka atu ʻi he ʻā ko ʻení ki he ngaahi feituʻu toputapu ange ʻo e temipalé; naʻe ngaohi kinautolu ko ha “kau muli mo e kau ʻaunofo” ( ʻEfesō 2:19). Naʻe fakataipe ʻe he ʻā vahevahe fakatuʻasinó ʻa hono fakamavahevaheʻi ʻa e kau Siú mo e kau Senitailé kimuʻa ʻi he fakahā ʻa Pita ʻe malangaʻi e ongoongoleleí ki he kau Senitailé.

Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ʻa ia ʻoku fakamavahevaheʻi mei he kalasí ke taufetongi ʻi hono lau leʻolahi e ʻEfesō 2:12–15. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe fai ʻe he Fakamoʻuí ki he ʻā vahevahe ʻi he vahaʻa ʻo e kau Siú mo e Senitailé. Fakamahinoʻi ange ʻoku ʻuhinga e foʻi lea tāufehiʻa ki he “loto-taaufehiʻa, fakafili, mo e fehiʻa” (Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Tāufehiʻá,” scriptures.lds.org).

  • Ko e hā naʻá ne fakatahaʻi ʻa e kau Senitailé mo e kau Siú? (Naʻe toʻo ʻa e ʻā vahevahe fakalaumālie naʻá ne fakamavahevaheʻi e kau Siú mo e kau Senitailé ʻo fakafou ʻi he taʻataʻa ʻo Kalaisí, pea nau hoko ko ha “tangata foʻou pē taha” [ ʻEfesō 2:15], pe faaitaha ʻia Kalaisi. Hiki ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻI heʻetau haʻu kia Sīsū Kalaisi pea maʻu ʻEne ʻaloʻofá, ʻoku tau hoko ai ʻo fāitaha mo e Kāingalotu ʻo e ʻOtuá.)

Toʻo e tepí pe afo ʻokú ne fakamavahevaheʻi e kau akó, pea fakaafeʻi e kau ako ne fakamavaheʻí ke kau fakataha mo e toenga ʻo e kalasí. Poupouʻi e kau ako ʻoku nau fakafofongaʻi e kau Siú ke fakaafeʻi e kau ako ne fakamavahevaheʻí ke tangutu ʻi honau tafaʻakí.

Fakaafeʻi ha kau ako tokosiʻi ke taufetongi ʻi hono lau leʻolahi e ʻEfesō 2:16–19. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi ha ngaahi kupuʻi lea ʻokú ne toe fakamamafaʻi ʻa e moʻoni ko ia te tau lava ʻo fāitaha mo e Kāingalotu ʻo e ʻOtuá ʻi heʻetau haʻu kia Sīsū Kalaisi pea maʻu ʻEne ʻaloʻofá.

  • Ko e hā e ngaahi kupuʻi lea naʻá ke ʻilo ʻokú ne toe fakamamafaʻi ʻa e moʻoni ko ia te tau lava ʻo fāitaha mo e Kāingalotu ʻo e ʻOtuá ʻi heʻetau haʻu kia Sīsū Kalaisi pea maʻu ʻEne ʻaloʻofá?

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke mahino kiate kitautolu e moʻoni ko ʻení pea fakaʻaongaʻi ʻi he Siasí he ʻahó ni?

  • Te tau lava fēfē ʻo tokoniʻi e niʻihi kehé ke nau hoko pe toe ongoʻi hangē ko e “kaungā kolo” (veesi 19) ʻi he Siasí kae ʻikai ko e kau muli?

  • Ko e fē ha taimi kuo tokoniʻi ai koe ʻe ha taha ke ke ongoʻi hangē ha kaungā kolo mo e Kāingalotú kae ʻikai ko ha muli? Ko e fē ha taimi kuó ke feinga ai ke tokoni ke ongoʻi ʻeni ʻe ha taha kehe?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e ʻEfesō 2:20–22. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe akoʻi ʻe Paula ko e fakavaʻe ʻo e Siasí.

  • Ko e hā e moʻoni naʻe akoʻi ʻe Paula ʻi he ngaahi vēsí ni fekauʻaki mo e faʻunga ʻo e Siasi ʻo e ʻEikí? (Mahalo ʻe fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, kae tokoni ke nau ʻiloʻi ʻoku fakavaʻe ʻa e Siasi ʻo e ʻEikí ʻi he kau ʻaposetoló mo e kau palōfitá, mo Sīsū Kalaisi ko e fungani makatulikí.)

  • Ko e hā ʻa e makatuliki? (Ko ha fuʻu maka ʻoku fokotuʻu ʻi he tuliki ʻo ha fakavaʻe ke ne fakamālohiʻi mo ʻai ha tuʻunga pau ki he faʻungá kotoa.)

ʻĪmisi
cornerstone

Tā ha kiʻi fakatātā faingofua ʻo ha makatuliki ʻo fakafehokotaki ha ongo holisi.

  • Ko e hā ʻa e ngaahi founga ʻoku hoko ai ʻa Sīsū Kalaisi ko e fungani makatuliki ʻo e Siasí? Fakatatau ki he veesi 21, ko e hā ʻoku hoko ki he toenga ʻo e Siasí koeʻuhí ko e makatuliki ko ʻení?

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku fakakakato ai ʻe he kau palōfitá mo e kau ʻaposetoló ʻa e toenga ʻo e fakavaʻe ʻo e Siasí?

  • ʻOku ʻomi fēfē ʻe he fakavaʻe ko ʻení ha tuʻunga pau ki he Siasí mo maluʻi ia mei he ngaahi ʻoho ʻa e tēvoló?

ʻEfesō 3

ʻOku fakahaaʻi ʻe Paula hono lotó maʻá e Kāingalotu ʻi ʻEfesoó

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e ʻEfesō 3:1–16 ʻaki hono fakamatalaʻi ange naʻe malanga ʻa Paula ʻo kau kia Sīsū Kalaisi pea akoʻi ʻe lava ke hoko ʻa e kau Senitailé ʻo fakafou ʻiate Ia, ko e “kaungā hoko” (veesi 6) mo ʻIsileli, pea maʻu ʻa e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻOtuá.

Fakaafeʻi ha kau ako tokosiʻi ke taufetongi ʻi hono lau leʻolahi e ʻEfesō 3:14–19. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi ha toe meʻa kehe naʻe loto holi ʻa Paula ke tokoni ke ʻiloʻi mo ongoʻi ʻe he Kāingalotú.

  • Fakatatau ki he ngaahi veesi ko ʻení, ko e hā naʻe fie maʻu ʻe Paula ke ʻiloʻi mo ongoʻi ʻe he Kāingalotú?

Hiki ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻOku feinga e kau ʻaposetoló mo e kau palōfitá ke tokoniʻi e fānau ʻa e ʻOtuá ke nau ʻiloʻi mo ongoʻi e ʻofa ʻa Sīsū Kalaisí.

Fakaʻaliʻali ʻa e peesi ʻoku hā ai e Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá mei he makasini fakamuimuitaha ʻo e konifelenisí ʻi he Ensign pe Liahona.

  • Ko e hā ha founga ʻoku feinga ai e kau ʻaposetoló mo e kau palōfitá ke tokoniʻi e fānau ʻa e ʻOtuá ke nau ʻiloʻi mo ongoʻi e ʻofa ʻa Sīsū Kalaisí ʻi hotau kuongá ni?

  • Ko e fē ha taimi kuo tokoniʻi ai koe ʻe he ngaahi akonaki ʻa e kau ʻaposetoló mo e kau palōfitá ke ke ʻiloʻi lelei ange pea mo ongoʻi ai e ʻofa ʻa Sīsū Kalaisí?

Fakaʻosi ʻaki hano vahevahe hoʻo fakamoʻoní ki he ngaahi moʻoni naʻe aleaʻi ʻi he lēsoní, pea fakaafeʻi e kau akó ke ngāueʻi e ngaahi moʻoni ko ʻení.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

ʻEfesō 2:8–10. “He ʻoku mou moʻui ʻi he ʻofa pe ʻi he tui … ki he ngaahi ngāue leleí”

“Naʻe fakamatalaʻi ʻe Paula ʻi he ʻEfesō 2:8–10, ʻa e vā fetuʻutaki ʻi he ʻaloʻofá, tuí, mo e ngaahi ngāue leleí. Ko hono aofangatukú, ʻoku maʻu ʻa e fakamoʻuí ʻi he ngaahi ngāue māʻoniʻoni ʻa Sīsū Kalaisí, kae ʻikai ko haʻatautolú. Naʻe ui ʻe Paula e kau muimui ʻo Sīsū Kalaisí ko e ‘ngāue [ʻa e ʻOtuá], kuo fakatupu ʻia Kalaisi Sīsū ki he ngaahi ngāue leleí’ ( ʻEfesō 2:10). ʻOku fakamamafaʻi heni e ngāue ʻa e ʻEikí, kae ʻikai ko haʻatautolú pea akoʻi ʻoku tupu ʻetau malava ke fakahoko e ngaahi ngāue leleí mei he liliu ʻoku fakatupu ʻe he ʻaloʻofa ʻa Sīsū Kalaisí ke fakahoko ʻiate kitautolú ʻi heʻetau tafoki kiate Ia ʻi he tuí (vakai foki, 1 Kolinitō 15:10 mo e Filipai 2:13)” (New Testament Student Manual [Church Educational System manual, 2014], (00) 425).

Naʻe fakamatala ʻa ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

“ʻOku maʻu ʻa e fakamoʻuí ʻi hono faʻahingá kotoa, mo e tuʻungá ʻi he ʻaloʻofa ʻa e ʻOtuá. ʻOku ʻuhinga ia, naʻe fokotuʻu ʻe he ʻOtua ko ʻetau Tamaí ʻa e palani mo e founga ʻo e fakamoʻuí ʻa ia te ne ‘fakahoko ʻa e moʻui taʻe-faʻa-mate mo e moʻui taʻengata ʻa e tangatá,’ koeʻuhi ko ʻene ʻofá, ʻaloʻofá, mo e afeitaulaló. (Mōsese 1:39.) Fakatatau ki he palani ko ʻení naʻá ne fekauʻi mai hono ʻAlo Pē Taha naʻe Fakatupú ki he māmaní ke fakahoko ʻa e feilaulau fakalelei taʻe-fakangatangata mo taʻengatá. …

“Ko ia ʻoku fakamoʻui ʻa e tangatá ʻi he ʻaloʻofá ʻataʻatā peé, ʻi he ʻuhinga ʻo e toetuʻú; ʻoku fakamoʻui kinautolu ʻi he ʻaloʻofá fakataha mo e talangofuá, ʻi he ʻuhinga ʻo hono maʻu e moʻui taʻengatá. Ko e palani ʻo e ongoongoleleí ke fakahaofi ʻa e tangatá ʻi he puleʻanga fakasilesitialé, pea ko ia ʻoku akoʻi ai ʻe Paula ʻa e fakamoʻui ʻi he ʻaloʻofá ʻi he tuí, ʻi he talangofuá, ʻi hono tali ʻo Kalaisí, ʻi hono tauhi ʻo e ngaahi fekaú. Ko ia ʻoku tohi ai ʻe Nīfai ʻo pehē, ‘Fakalelei ki he ʻOtuá; he ʻoku mau ʻilo ʻoku ʻi he ʻaloʻofá homau fakamoʻuí, ʻo ka hili ʻemau fai ʻa e meʻa kotoa pē ʻe ala faí‘ (2 Nīfai 25:23), pea tohi ʻe Molonai, ʻHaʻu kia Kalaisi, pea hoko ʻo haohaoa ʻiate ia, pea fakafisi ʻa kimoutolu mei he anga taʻe-māʻoniʻoni kotoa pē; pea kapau te mou fakafisi ʻa kimoutolu mei he anga taʻe-māʻoniʻoni kotoa pē, pea ʻofa ki he ʻOtuá ʻaki homou iví, ʻatamaí, mo e mālohí kotoa pē, pea ʻe toki feʻunga ʻa ʻene ʻaloʻofá kiate kimoutolu, koeʻuhi ke tupu ʻi heʻene ʻaloʻofá ʻa hoʻomou haohaoa ʻia Kalaisí.’ (Molonai 10:32.)” (Doctrinal New Testament Commentary, 3 vols. [1965–73], 2:498–99).

ʻEfesō 2:20–22. Ko e fakavaʻe mo e makatuliki ʻo e Siasí

Naʻe pehē ʻe ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá kau ki he faʻunga ʻo e Siasí:

“Naʻe hoko ʻa e kau ʻōfisa ko ʻení ʻi he kuonga ʻo e Fuakava Foʻoú, ʻi he taimi ʻo e Tohi ʻa Molomoná, mo onopooni, ko e fakavaʻe ia ʻo e Siasi moʻoní, pea kuo fokotuʻu takai ʻa kinautolu pea maʻu honau iví mei he fungani makatulikí, ʻa ia ko e ‘maka ʻo hotau Huhuʻí, ʻa ia ko [Sīsū] Kalaisi, ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá’ [Hilamani 5:12]. … ʻOku hoko maʻu pē ha fakavaʻe pehē ʻia Kalaisí ko ha maluʻi ʻi he ngaahi ʻaho ʻka tuku atu ʻe he tēvoló ʻa ʻene ngaahi matangi mālohí, ʻio, ʻa ʻene ngaahi ngahaú ʻi he ʻahiohio, ʻio, ka faʻaki kiate kimoua ʻa hono kotoa ʻo ʻene ʻuha maká mo ʻene fuʻu afā lahí, ʻe ʻikai maʻu ʻe ia ha mālohi kiate [kimoutolu]’” (“Prophets, Seers, and Revelators,” Ensign pe Liahona, Nov. 2004, 7).

ʻOku fokotuʻu mai ʻe he kupuʻi lea “fehokotaki lelei” ʻi he ʻEfesō 2:21 ha lēsoni mahuʻinga fekauʻaki mo e uouangataha ʻi he Siasí. ʻOku ʻikai tatau tofu pē ha ongo maka ʻo ha faʻunga, pea ko e lahi tahá ʻoku nau lalahi mo fuo kehekehe. Ka ʻoku “fehokotaki lelei” ʻa e ngaahi maká ke foʻu ʻa e faʻungá. ʻOku pehē pē ʻa e ʻikai tatau ha ongo mēmipa ʻo e Siasí, ka ʻoku “fehokotaki lelei” kotoa ke faʻu e Siasi ʻo e ʻEikí.