Laipelí
Lēsoni 139: Hepelū 12–13


Lēsoni 139

Hepelū 12–13

Talateú

Naʻe faleʻi ʻe Paula e kāingalotu Siu ʻo e Siasí ke moʻui ʻaki e tuʻunga fakaākongá ʻi he muimui ki he sīpinga ʻa Sīsū Kalaisí. Naʻá ne fakamatalaʻi foki e ngaahi tāpuaki ʻo hono maʻu e tautea ʻa e ʻEikí. Naʻe naʻinaʻi ʻa Paula ki he Kāingalotú ke nau fai e finangalo ʻo e ʻOtuá koeʻuhí ke fakahaohaoaʻi kinautolu ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí.

Fakatokangaʻi ange: ʻOku ʻomi ʻe he lēsoni 140 ha faingamālie ki ha ongo tamaiki ako ke faiako. Fili kei taimi ha ongo tamaiki ako pea ʻoange kiate kinaua ha tatau ʻo ha konga pau ʻo e lēsoni 140 ke na lava ʻo teuteu ki ai. Poupouʻi kinaua ke ako e ngaahi nāunau fakalēsoní ʻi he faʻa lotu pea fekumi ki he fakahinohino ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi heʻena teuteú mo e faiakó.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Hepelū 12

Ko e faleʻi ʻe Paula e Kāingalotú ke moʻui ʻi he tui mo e faʻa kātakí

ʻĪmisi
drawing, runner

Tā he palakipoé ha fakatātā faingofua ʻo ha tokotaha lele. Kole ki he kalasí ke fakamatalaʻi e ngaahi faingataʻa ʻe ala fehangahangai mo e tokotaha lelé ʻi haʻane lele takai lōloa. (Te ke lava foki ʻo fehuʻi ange pe kuo lele ha taha ʻi he kalasí ʻi ha lova takai lōloa pea fehuʻi ange leva ki he tokotaha ako kuó ne lová pe ko e hā e ngaahi faingataʻa naʻá ne aʻusia ʻi heʻene lele ʻi he lova takai lōloá.)

  • Ko e hā te ne lava ʻo fakaʻaiʻai ha tokotaha lele ke kei lele pē neongo ʻokú ne helaʻia pe fepaki mo ha ngaahi faingataʻa kehe?

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku hangē ai e moʻui ko ha ākonga ʻa Sīsū Kalaisí ko hano kātekina ha lová?

  • Ko e hā ha ngaahi faingataʻa te tau ala fehangahangai mo ia ʻi heʻetau hoko ko e kau ākonga ʻa Sīsū Kalaisí?

Kole ki he kau akó ke fakakaukau pe ko e hā ha ngaahi faingataʻa ʻoku nau fehangahangai mo ia (pe kuo nau fehangahangai mo ia) ʻi heʻenau hoko ko e kau muimui ʻo Sīsū Kalaisí. Fakaafeʻi e kau akó ke kumi ha ngaahi moʻoni ʻi heʻenau ako e Hepelū 12 ʻe lava ʻo tokoni ke nau kei muimui pē ʻia Sīsū Kalaisi neongo ʻene faingataʻá.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Hepelū 12:1. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe talaange ʻe Paula ki he Kāingalotú ʻoku fie maʻu ke nau fai ke nau ikunaʻi ai e pue ʻo e tuʻunga fakaākongá.

  • Ko e hā naʻe talaange ʻe Paula ki he Kāingalotú ʻoku fie maʻu ke nau fai ke ikunaʻi ai e pue ʻo e tuʻunga fakaākongá?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke haʻu ki muʻa ʻi he kalasí, pea ʻoange ha kato ke ne tui. Fakafonu e kató ʻaki ha maka, pea kole ange leva ki he kau akó ke fakamatala pe ʻoku uesia fēfē ha taha lele ʻi hono tui ha kato ʻoku fonu maká.

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku hangē ai ʻetau ngaahi angahalá ha kato ʻoku fakafonuʻaki e maká?

Kole ki he tokotaha akó ke vete e kató, pea fakaafeʻi ia ke tangutu ki lalo.

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā ke lele ʻi he pue ʻo e tuʻunga fakaākongá ʻi he faʻa kātaki?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Hepelū 12:2–4. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa ne tala ʻe Paula ki he Kāingalotú ke nau fai te ne tokoniʻi kinautolu ke tafoki mei heʻenau ngaahi angahalá pea kātakiʻi e fakafepakí. Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e foʻi lea angatuʻu ʻi he veesi 3 ki he fakafepakí.

  • Fakatefito ʻi he meʻa naʻe akoʻi ʻe Paula ki he Kāingalotú, ko e hā te ne lava ʻo tokoniʻi kitautolu ke tafoki mei heʻetau ngaahi angahalá pea kātakiʻi ʻa e fakafepakí? (ʻE ala fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, kae fakapapauʻi ʻoku nau ʻiloʻi ha tefitoʻi moʻoni hangē ko ʻení: ʻI heʻetau vakai ki he ngaahi sīpinga ʻa Sīsū Kalaisí, te tau lava ai ʻo maʻu ha mālohi ke tafoki mei heʻetau ngaahi angahalá pea kātakiʻi ʻa e fakafepakí.)

  • Fakatatau ki he veesi 2, ko e hā naʻe fai ʻe Sīsū Kalaisi naʻe talaange ʻe Paula ki he Kāingalotú ke nau vakai ki ai ko ha sīpinga?

ʻĪmisi
The Crucifixion

Fakaʻaliʻali e fakatātā Ko e Tutukí (Tohi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí [2009], fika 57; vakai foki, LDS.org), pea fakamatalaʻi ange naʻe fakahā ʻe Paula ki he Kāingalotú naʻe loto fiemālie ʻa Sīsū Kalaisi ke pekia ʻi he kolosí mo kātakiʻi e fakamā ʻo e māmaní koeʻuhí naʻá Ne ʻiloʻi ʻa e fiefia te Ne maʻu kapau naʻá Ne kei faivelenga pē ki he Tamai Hēvaní.

  • ʻOkú ke pehē ʻe lava fēfē e vakai ki he sīpinga ʻa Sīsū Kalaisí ʻo tokoniʻi kitautolu ʻi heʻetau fehangahangai mo e faingataʻaʻiá mo e ngaahi fakafeʻātungiá?

Kole ki he kau akó ke fakakaukau ki honau ngaahi faingataʻa lolotongá pea mo e founga ʻe lava ke tokoniʻi ai kinautolu ʻi he vakai ki he sīpinga ʻa Sīsū Kalaisí ʻi he ngaahi faingataʻa ko iá.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e fakamatala ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá. Kole ki he kalasí ke fakafanongo ki he founga ʻe lava ke tokoniʻi ai kitautolu ʻe he sīpinga ʻa Sīsū Kalaisí ke tafoki mei heʻetau ngaahi angahalá pea hokohoko atu ʻi he faʻa kātakí.

ʻĪmisi
Elder Jeffrey R. Holland

“Ke taʻefakangatangata mo taʻengata ʻEne Fakaleleí, naʻe fie maʻu ke Ne ongoʻi pe ʻoku fēfē ʻa e mate fakatuʻasino mo fakalaumālié, ke Ne ongoʻi ʻa e mavahe ʻa e Laumālie ʻo e ʻOtuá, kae tuēnoa tokotaha pē peá Ne ongoʻi mātuʻaki fakaumiuminoa moʻoni ai.

Ka naʻe kei ʻūkuma pē ʻa Sīsū. Naʻá Ne kei vilitaki atu pē. Naʻe tupu mei Heʻene angaleleí ʻa e lava ke ikuna ʻa e tuí neongo ʻene hoko ʻi ha fuʻu mamahi kakató. Neongo e ngaahi meʻa ko ia naʻá Ne ongoʻí, ka naʻe fakahā kiate Ia ʻe he falala naʻá Ne moʻui ʻakí, ʻe ʻikai ʻaupito mavahe meiate Ia ʻa e tokoni mei he langí, ʻoku faitotonu maʻu pē ʻa e ʻOtuá, he ʻikai ke Ne teitei hola pe liʻaki kitautolu” (“Naʻe ʻIkai ʻIate Ia ha Taha,”Ensign pe Liahona, Mē 2009, 88).

Poupouʻi e kau akó ke vaheʻi ha taimi ʻi he ʻaho kotoa pē, mahalo ko ha konga ʻo ʻenau ako folofolá, ke vakai ki he ngaahi sīpinga ʻa Sīsū Kalaisí koeʻuhí ke nau lava ʻo maʻu ha mālohi ke tafoki mei heʻenau ngaahi angahalá pea kātakiʻi ʻa e fakafepakí.

Ke teuteuʻi e kau akó ke nau ʻilo ha tefitoʻi moʻoni ʻe taha naʻe akoʻi ʻe Paula ʻi he Hepelū 12, fakaafeʻi kinautolu ke fakakaukau ki ha taimi naʻe fakatonutonuʻi ai kinautolu ʻe ha taha. Kole ange ke nau fakakaukau ki heʻenau tali ki he fakatonutonu ko iá.

  • Ko e hā ʻoku faʻa faingataʻa ai ke tali ha fakatonutonu mei ha taha?

  • Ko e hā ha ngaahi ʻuhinga ʻe niʻihi ʻokú ke pehē ʻoku feinga ai ʻa e kakaí ke fakatonutonuʻi kitautolu, tautautefito ʻi he taimi ʻoku nau ʻilo ai he ʻikai ke tau saiʻia ʻi heʻenau fakatonutonú?

Fakamatalaʻi ange ʻi heʻetau lova he pue ʻo e tuʻunga fakaākongá, te tau lava ʻo ʻamanaki atu ke valokiʻi, pe fakatonutonuʻi kitautolu. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Hepelū 12:6–9. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi pe ko hai te ne fakatonutonuʻi kitautolú pea mo hono ʻuhingá. ʻI he tūkunga ko ʻení, ʻoku ʻuhinga e foʻi lea tupu feʻauaki ʻi he veesi 8 kiate kinautolu naʻe fāʻeleʻi tuʻutāmakí, ʻa ia naʻe ʻikai lau ko ha ʻea-hoko fakalao.

  • Ko hai te ne fakatonutonuʻi kitautolu ʻi heʻetau lova he pue ʻo e tuʻunga fakaākongá?

  • Fakatatau kia Paula, ko e hā ʻoku tauteaʻi pe fakatonutonuʻi ai kitautolu ʻe he Tamai Hēvaní?

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku hoko ai e valoki ʻa e Tamai Hēvaní ko ha fakaʻilonga ʻo ʻEne ʻofa ki Heʻene fānaú?

Fakaafeʻi e kau akó ke fakaʻaongaʻi ha sekoni ʻe 30 ke hiki ʻi heʻenau pepa ki he kalasí pe tohinoa ako folofolá ha niʻihi ʻo e ngaahi founga ʻe ala fakatonutonuʻi ai kitautolu ʻe he Tamai Hēvaní. Kole ki ha kau ako ʻe niʻihi ke lipooti ki he kalasí e meʻa ne nau hikí. Fakapapauʻi ʻoku mahino ki he kau akó neongo ʻe lava ke hoko e valokí ʻi he ngaahi founga kehekehe, ka ʻoku haʻu e faingataʻa pe mamahi kotoa pē ʻoku tau aʻusiá mei he ʻOtuá.

  • ʻI he veesi 9, ko e hā naʻe pehē ʻe Paula ʻoku totonu ke tau fai ʻi he taimi ʻoku fakatonutonuʻi mo tauteaʻi ai kitautolu ʻe he Tamai Hēvaní?

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā ke “fakavaivai,” ki he Tamai Hēvaní? (Ke loto-fakatōkilalo, akoʻingofua mo loto fiemālie ke fai ha liliu ʻi heʻetau moʻuí ke fenāpasi mo Hono finangaló.)

Hiki ʻa e kupuʻi lea taʻe-kakato ko ʻení ʻi he palakipoé: Kapau te tau fakavaivai ki he tautea mei he Tamai Hēvaní, te tau

Fakamatalaʻi ange naʻe fakahaaʻi ʻe Paul ʻi he veesi 10, mahalo ʻe tauteaʻi kitautolu ʻe heʻetau tamai fakaemāmaní he taimi ʻe niʻihi ʻi ha founga ʻoku ʻikai haohaoa, ka ʻoku haohaoa e tautea ʻa e Tamai Hēvaní pea ʻoku fakataumuʻa ia ke tau lelei ai. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Hepelū 12:10–11. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe akoʻi ʻe Paula ʻe hoko kapau te tau fakavaivai ki he tautea mei he Tamai Hēvaní. Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e kupuʻi lea “ke tau kau ai ʻi heʻene māʻoniʻoní” ʻi he veesi 10 ke hoko ʻo hangē ko e ʻOtuá.

  • ʻOku fakamatalaʻi fēfē ʻe he ngaahi lea ʻa Paula ʻi he veesi 11 e anga ʻetau fuofua ongoʻi ʻi hono tauteaʻi kitautolú?

  • Fakatatau ki he veesi 10–11, ko e hā ʻe hoko kapau te tau fakavaivai ki he tautea mei he Tamai Hēvaní? Hili e tali ʻa e kau akó, fakakakato e fakamatala ʻi he palakipoé ʻo hangē ko ʻení: Kapau te tau fakavaivai ki he tautea ʻa e Tamai Hēvaní, te tau hoko ai ʻo hangē ko Iá pea maʻu e nonga ʻoku maʻu mei he māʻoniʻoní.)

Fakakaukau ke vahevahe ha aʻusia ʻi haʻo fakavaivai ki he tautea mei he Tamai Hēvaní peá ke ongoʻi mohu tāpuekina ʻi hono fai iá. (Fakapapauʻi ke ʻoua ʻe vahevahe ha meʻa ʻoku fuʻu toputapu pe fakatāutaha.) Fakaafeʻi e kau akó ke fakalaulauloto ki ha taimi ne nau ongoʻi ai naʻe tauteaʻi kinautolu ʻe he Tamai Hēvaní. Kole ange ke nau fakakaukau ki he founga ne nau tali ʻaki ʻa e fakatonutonu ko iá. Poupouʻi e kau akó ke fili he taimí ni ke fakavaivai ki he tautea ʻa e Tamai Hēvaní ʻe malava ke nau maʻu ʻi he kahaʻú.

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Hepelū 12:12–29 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe poupouʻi ʻe Paula e Kāingalotú ke fakamālohia e kāingalotu kehe ʻo e Siasí ʻi he tuí. Naʻá ne naʻinaʻi kiate kinautolu ke fakaʻehiʻehi mei he faiangahalá koeʻuhí ke ʻoua naʻa mole e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻOtuá ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe ʻĪsoá pea mo e fānau ʻo ʻIsilelí ʻi he Moʻunga ko Sainaí. Naʻe fakamatalaʻi ʻe Paula ʻe maʻu ʻe he Kāingalotu ʻoku kei faivelenga mo tauhi ki he ʻOtuá ha nāunau taʻe-fakatataua mo ha potu ʻi Hono puleʻangá.

Hepelū 13

Ko e ʻomi ʻe Paula ha ngaahi faleʻi kehekehe ki he Kāingalotú

Fakamatalaʻi ange naʻe fakaʻosi ʻe Paula ʻene tohi ki he Kāingalotu Hepeluú ʻaki hano ʻoange ha faleʻi kiate kinautolu ʻi ha ngaahi kaveinga kehekehe. Vahevahe ʻa e kau akó ki ha ngaahi kulupu iiki tautau toko ua pe toko tolu. Fakaafeʻi kinautolu ke lau fakataha e Hepelū 13:1–9, 17, ʻo kumi e faleʻi naʻe fai ʻe Paula ki he Kāingalotú. Fakahinohinoʻi e kau akó ke aleaʻi e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi heʻenau ngaahi kulupú ʻi he ʻosi ʻenau laú. Mahalo te ke fie tohi ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi he palakipoé.

  • Ko e fē faleʻi ʻokú ke pehē ʻoku fie maʻu lahi taha ʻi hotau kuongá? Ko e hā hono ʻuhingá?

Hili ha taimi feʻunga, fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke lipooti e founga ne nau tali ʻaki e ngaahi fehuʻí. Fakaafeʻi e kau akó ke fakakaukau pe ko e konga fē ʻi he faleʻi ʻa Paulá te nau lava ʻo fakahoko lelei ange ʻi heʻenau moʻuí.

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Hepelū 13:10–12 ʻaki hano fakamatalaʻi ange ne akoʻi ʻe Paula ko e taimi ʻo e Fuakava Motuʻá, naʻe tutu e fanga monumanu ne feilaulauʻi koeʻuhí ko e angahalá ʻi tuʻa he ʻapitanga ʻo ʻIsilelí. Naʻe pehē pē hono feilaulauʻi ʻa Sīsū Kalaisi ʻi tuʻa ʻi he kolo ko Selūsalemá. Fakamatalaʻi ange hili hono fakakakato ʻe Sīsū Kalaisi e Fakaleleí, naʻe ʻikai toe fie maʻu e ngaahi feilaulau ʻaki e fanga monumanú (vakai, 3 Nīfai 9:18–20).

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Hepelū 13:13–16. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e faʻahinga feilaulau naʻe pehē ʻe Paula ʻoku totonu ke fai ʻe he Kāingalotú kae ʻikai ko e fanga monumanú. Fakakaukau ke fakaafeʻi e kau akó ke fakaʻilongaʻi e meʻa ʻoku nau maʻú.

  • Ko e hā e ngaahi feilaulau naʻe pehē ʻe Paula ʻoku totonu ke tau faí?

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻe fakahōifua ai e faʻahinga feilaulau peheé ki he ʻOtuá?

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Hepelū 13:17–25 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe faleʻi ʻe Paula e Kāingalotú ke talangofua ki honau kau taki fakalaumālié mo lotua kinautolu. Naʻe lotua ʻe Paula ke foaki ʻe he ʻOtuá ki he Kāingalotú e meʻa kotoa pē ʻoku fie maʻu ke nau fakahoko ʻaki Hono finangaló.

Mahalo te ke fie fakaʻosi ʻaki hono fakamoʻoniʻi e ngaahi moʻoni naʻe ʻiloʻi ʻe he kau akó ʻi he Hepelū 12–13.

ʻĪmisi
scripture mastery icon
Fakataukei Folofola—Hepelū 12:9

Tokoni ke maʻuloto ʻe he kau akó ʻa e Hepelū 12:9 ʻaki hano fakaafeʻi kinautolu ke tohi e ʻuluaki mataʻitohi ʻo e foʻi lea takitaha ʻo e vēsí ʻi ha laʻipepa. Toutou vakaiʻi e veesi folofolá mo hoʻo kau akó kae ʻoua kuo nau lava ʻo lau maʻuloto ʻa e vēsí ʻo ngāue ʻaki e ʻuluaki mataʻitohi ʻo e foʻi lea takitaha.

  • Ko e hā e tokāteline te tau lava ʻo ako mei he vēsí ni fekauʻaki mo hotau vā fetuʻutaki mo e Tamai Hēvaní? (ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ʻa e tokāteline ko ʻení: Ko e Tamai Hēvaní ʻa e tamai ʻo hotau ngaahi laumālié.)

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke tau tui ko e fānau kitautolu ʻa e ʻOtuá?

Fakamoʻoni ange ko e fānau moʻoni kitautolu ʻa e ʻOtuá.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Hepelū 12:6–11. Ko e tautea ʻa e ʻEikí

Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā D. Toti Kulisitofasoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e meʻá ni fekauʻaki mo e tautea ʻa e ʻOtuá:

“ʻOku fie maʻu e fakatonutonú kapau ʻoku tau fie fakatatau ʻetau moʻuí ki he ‘[tangata haohaoá], ʻo fakatatau ki hono lahi ʻa e foaki ʻa Kalaisí’ ( ʻEfesō 4:13). Naʻe lea ʻa Paula ʻi he fakatonutonu pe tautea fakalangí, ‘He ko ia ʻoku ʻofa ki ai ʻa e ʻEikí ʻokú Ne tautea’ (Hepelū 12:6). Neongo ʻoku faʻa faingataʻa ke kātakiʻi moʻoni, ka ʻoku totonu ke tau fiefia he ʻoku fie fakamoleki ʻe he ʻOtuá hono taimí mo e iví ke fakatonutonu kitautolu” (“Ko Kimoutolu ʻOku ou ʻOfa aí, ʻOku ou Valokiʻi mo Tauteaʻi,” Ensign pe Liahona, Mē 2011, 98).

Hepelū 12:9. “Ko e Tamai ʻo hotau ngaahi laumālié”

Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Poiti K. Peeka ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ko e laumālie ʻo e tokotaha kotoa pē ko ha fānau ia ʻa e Tamai Hēvaní:

“Ko e fānau koe ʻa e ʻOtuá. Ko e tamai ia ho laumālié. Kuo fāʻeleʻi fakalaumālie koe ki ha hako fakaʻeiʻeiki, ko e hako ʻo e Tuʻi ʻo e Langí. Fokotuʻu maʻu e foʻi moʻoni ko iá ʻi ho ʻatamaí pea puke ia. Neongo e ngaahi toʻu tangata lahi hoʻo ngaahi kui ʻi he moʻui fakamatelié, tatau ai pē pe ko e hā e matakali pe kakai ʻokú ke fakafofongaʻí, ko e mape ʻo ho laumālié ʻe lava ke tohi ia ʻi ha foʻi laine pē taha. Ko e fānau koe ʻa e ʻOtuá!” (“To Young Women and Men,” Ensign, May 1989, 54).

Naʻe fakamamafaʻi ʻe ʻEletā Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e mahuʻinga ʻo e mahino ko e fānau kitautolu ʻa e ʻOtuá:

“Fakakaukau ki he mālohi ʻo e fakakaukau ʻoku akoʻi ʻi heʻetau foʻi hiva ʻofeina ko e ‘Fānau Au ʻa e ʻOtua’ (Ngaahi Himi, 1985, fika 193). … Ko e tali ʻeni ki he taha ʻo e ngaahi fehuʻi maʻongoʻonga ʻo e moʻuí, ʻKo hai au? Ko e fānau au ʻa e ʻOtuá pea ʻoku ʻi ai ʻeku fehokotaki fakalaumālie ki ha mātuʻa fakalangi. ʻOku fakamatalaʻi ʻe he hohoko fakaemātuʻa ko iá e meʻa te tau malava ke aʻusia taʻengatá. ʻOku hoko e fakakaukau mālohi ko iá ko ha meʻa ongo ke ne taʻofi e loto mafasiá. Te ne lava ʻo fakamālohia ʻa kitautolu takitaha ke fai e ngaahi fili māʻoniʻoni pea ke fekumi ki he lelei taha ʻoku ʻi loto ʻiate kitautolú. Fokotuʻu ʻi he ʻatamai ʻo ha tokotaha kei talavou ʻa e fakakaukau mālohi ko iá ko e fānau ia ʻa e ʻOtuá pea kuó ke tuku ha fakaʻapaʻapa mo ha poupou ke fepaki mo e ngaahi palopalema ʻo e moʻuí” (“Powerful Ideas,” Ensign, Nov. 1995, 25).

Hepelū 12:23. “Siasi ʻo e ʻuluaki fānaú”

“Ko e akonaki pē ʻa Paula ʻoku kau ʻa e Kāingalotu kuo huhuʻí ʻi he ‘siasi ʻo e ʻuluaki fānaú’ (Hepelū 12:23) ʻa e meʻa ʻi he Tohi Tapú ʻoku ʻasi ai ʻa e kupuʻi lea ko ʻení. Naʻe ʻilo ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi he ngaahi fakahā ʻo e ngaahi ʻahó kimui ní, ʻoku ʻuhinga e Siasi ʻo e ʻUluaki Fānaú ki he Siasi fakalangi ʻo Kalaisí, ʻa ia ʻoku kau ki ai e Kāingalotu faivelenga, kuo hakeakiʻi ʻi he puleʻanga fakasilesitialé (vakai, T&F 76:54; 88:4–5). ‘Ko Sīsū ʻa e ʻuluaki fānau ʻi he fānau fakalaumālie ʻa ʻetau Tamai Fakahēvaní, pea ko e ʻAlo pē Taha naʻe Fakatupu ʻo e Tamaí ʻi he kakanó, pea ko e ʻuluaki ke toe tuʻu hake mei he maté ʻi he toetuʻú (Kolose 1:13–18). ʻOku hoko ʻa e kau māʻoniʻoni tui faivelengá ko e kau mēmipa ʻo e Siasi ʻo e ʻUluaki Fānaú ʻi he taʻengatá (T&F 93:21–22)’ (Fakahinohino ki he Folofolá, “ʻUluaki Fānaú,” scriptures.lds.org)” (New Testament Student Manual [Church Educational System manual, 2014], [00]489). Ko e Kāingalotú ko e “kau hoko fakataha mo Kalaisi” (Loma 8:17) pea faifai ʻo maʻu e “meʻa kotoa pē ʻoku maʻu ʻe [he] Tamaí” (T&F 84:38).