Laipelí
Lēsoni Ako ʻi ʻApí: Maʻake 4–9 (ʻIuniti 8)


Lēsoni Ako ʻi ʻApí

Maʻake 4–9 (ʻIuniti 8)

Nāunau ʻOku Teuteu maʻá e Faiako Ako ʻi ʻApí

Fakanounou ʻo e Ngaahi Lēsoni Ako ʻi ʻApi Fakaʻahó

ʻOku ʻikai fakataumuʻa ʻa e fakamatala fakanounou ko ʻeni ʻo e ngaahi meʻa naʻe hokó, ngaahi tokāteliné mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻe ako ʻe he kau akó ʻi heʻenau ako e Maʻake 4–9 (ʻIuniti 8) ke akoʻi ko ha konga hoʻo lēsoní. ʻOku nofotaha pē e lēsoni ʻokú ke akoʻí ʻi he niʻihi pē ʻo e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení. Muimui ʻi he ngaahi ueʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi hoʻo fakakaukauʻi e fie maʻu ʻa hoʻo kau akó.

ʻAho 1 (Maʻake 4–5)

Naʻe ako ʻe he kau akó kapau te tau fekumi ki he tokoni ʻa e ʻEikí ʻi he ngaahi taimi ʻo e faingataʻá pe manavaheé, te Ne lava ʻo ʻomi ʻa e nongá kiate kitautolu. Ne nau ako foki ʻi he taimi ʻoku tau aʻusia ai ʻa e mālohi ʻo e Fakamoʻuí ʻi heʻetau moʻuí, te tau lava ʻo fakamoʻoni ki he niʻihi kehé ʻo kau ki Heʻene ngaahi tāpuakí mo e manavaʻofá. Naʻe ako ʻe he kau akó mei he talanoa ʻo e ʻofefine ʻo Sailosí pea mo e fefine naʻe ʻau totó, kapau te tau fakahaaʻi ʻetau tui kia Sīsū Kalaisí ʻi heʻetau feinga ke haʻu kiate Iá, te Ne lava ʻo ngaohi ke tau kakato pea ʻoku fie maʻu hono ngāueʻaki ʻa e tui kia Sīsū Kalaisí ke hokohoko atu ʻetau tui kiate Iá ʻo aʻu ki he taimi ʻo e veiveiuá.

ʻAho 2 (Maʻake 6–8)

Naʻe ako ʻe he kau akó mei he mana ʻo hono fafanga ha kakai ʻe 5,000 tupú, ʻi heʻetau foaki ki he Fakamoʻuí e meʻa kotoa pē ʻoku tau maʻú, ʻe lava ke Ne fakalahi ʻetau foakí ke fakahoko ʻEne ngaahi taumuʻá. Naʻe ako foki ʻe he kau akó te tau lava ʻo muimui ki he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí ʻi hono ʻiloʻi e ngaahi fie maʻu ʻa e niʻihi kehé pea tokoni leva ke fakahoko ʻa e ngaahi fie maʻu ko iá.

ʻAho 3 (Maʻake 9:1–29)

Naʻe ako ʻe he kau akó mei he talanoa ʻo hono kapusi ʻe Sīsū ha laumālie ʻuli mei ha kiʻi tamasiʻi, ʻe malava ʻa e meʻa kotoa pē, kapau te tau tui kia Sīsū Kalaisi. ʻOku kau ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni kehe mei he lēsoni ko ʻení ʻa e ngaahi meʻá ni: Kapau te tau piki maʻu ki he meʻa ʻoku tau tui ki aí, pea fekumi ki he tokoni ʻa e ʻEikí, te Ne tokoniʻi kitautolu ke fakamālohia ʻetau tuí. Te tau lava ʻo fakatupulaki ʻetau tui kia Sīsū Kalaisí ʻi he lotú mo e ʻaukaí.

ʻAho 4 (Maʻake 9:30–50)

ʻI hono ako ʻe he kau akó ʻa e Maʻake 9:30–50, naʻa nau ako ai kapau te tau tākiekina ʻa e kakai ʻoku tui kia Sīsū Kalaisí ke nau faiangahala, ʻe ʻekea meiate kitautolu ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá. Naʻe ako ʻe he kau akó mei he ngaahi akonaki ʻa e Fakamoʻuí ʻi he ngaahi veesi ko ʻení, ʻoku lelei ange ke tau mavahe mei he ngaahi tākiekina taʻemāʻoniʻoní ʻi hano fakamavaheʻi kitautolu mei he ʻOtuá.

Talateú

ʻE lava ke tokoni ʻa e lēsoni ko ʻení ke mahino ki he kau akó ko e feinga ko ia ke tonu ki he niʻihi kehé kae ʻikai fai e meʻa ʻoku tau ʻilo ʻoku totonú, ʻe lava ke fakaiku ia ki ha ngaahi fili hala, mamahi, mo e fakaʻiseʻisa.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Maʻake 6:1–29

ʻOku fakafisingaʻi ʻa Sīsū ʻi Nasaleti pea fekauʻi atu ʻa e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá; ʻoku toe fakamatalaʻi e mate ʻa Sione Papitaiso

Kamata e kalasí ʻaki hono fakaafeʻi e kau akó ke fakakaukau ki he taimi fakamuimuitaha ne nau ongoʻi ai e teke mālohi ke fai ha meʻa naʻa nau ʻiloʻi naʻe ʻikai totonu.

Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi he palakipoé (ʻoku maʻu e lea ko ʻení ʻi he “Making the Right Choices,” Ensign, Nov. 1994, 37):

“ʻOku fie maʻu ʻe he niʻihi fakafoʻituitui ʻoku faihalá ke ke kau fakataha mo kinautolu koeʻuhí ʻoku nau ongoʻi fiemālie ange ʻi he meʻa ʻoku nau faí ʻi he taimi ʻoku toe fai ai ʻe he niʻihi kehé” (ʻEletā Richard G. Scott).

  • Ko e hā ha ngaahi sīpinga ʻo e founga ʻe lava ke feinga ai ha niʻihi kehe ke fakamālohiʻi koe ke fai ha meʻa ʻokú ke ʻiloʻi ʻoku halá?

Fakaafeʻi e kau akó ʻi heʻenau ako e Maʻake 6 ke nau kumi ha moʻoni te ne lava ʻo tokoniʻi kinautolu ke nau fakaʻehiʻehi ai mei he kovi ʻo e takiekina fakatoʻú.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Maʻake 6:17–18. Kole ki he kalasí ke nau muimui ʻi hono laú, ʻo kumi pe ko e hā e meʻa kuo fai ʻe Hēlota kia Sione Papitaisó. Tuku ki he kau akó ke nau lipooti e meʻa ne nau ʻiló.

  • Ko e hā kuo fai ʻe Hēlota kia Sioné pea ko e hā hono ʻuhingá?

Naʻe vete mali ʻa Hēlota mo hono uaifí, pea mali mo Helotiasi, ko e uaifi ʻo hono tokoua ko Filipé. Ko e ngāue ko ʻení ko hano maumauʻi mataʻāʻā ia ʻo e fono ʻo e kau Siú (vakai, Levitiko 18:16), pea kuo lea ʻa Sione Papitaiso ʻo fakamalaʻiaʻi ia. Naʻe ʻita ʻa Helotiasi ʻi he fakafepaki ʻa Sione ki he mali ko ʻení, ko ia naʻe tuku pōpula ʻe Hēlota ʻa Sione ke fakafiemālieʻi ia.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Maʻake 6:19–20. Kole ki he kalasí ke muimuiʻi hono laú, ʻo kumi e meʻa naʻe loto ʻa Helotiasi ke fai kia Sione Papitaisó.

  • Ko e hā naʻe loto ʻa Helotiasi ke fai kia Sione Papitaisó?

  • Ko e hā naʻe ʻikai ke ne lava ai ʻo tamateʻi iá? (Koeʻuhí naʻe manavahē ʻa Hēlota kia Sione pea ʻiloʻi ko ha tangata ia ʻo e ʻOtuá.)

Fakaafeʻi ha fānau ako ʻe niʻihi ke taufetongi ʻi hono lau leʻolahi e Maʻake 6:21–29. Fakaafeʻi e kalasí ke muimuiʻi hono laú, ʻo kumi e meʻa naʻe fai ʻe Hēlota kia Sione Papitaisó.

  • Fakatatau ki he veesi 26, naʻe ongoʻi fēfē ʻa Hēlota kau ki hono tāmateʻi ʻa Sione Papitaisó?

  • Ko e hā naʻe fekau ai ʻe Hēlota ke tuʻusi e ʻulu ʻo Sioné kapau naʻá ne ʻiloʻi naʻe hala, pea naʻe ʻikai ke ne fie fai ia? (Naʻe hohaʻa ʻa Hēlota fekauʻaki mo e fakakaukau ʻa kinautolu ne nau nofó.)

  • Ko e hā e tefitoʻi moʻoni te tau lava ʻo ako mei he ngaahi fili ʻa Hēlotá fekauʻaki mo e meʻa ʻoku hoko ʻi heʻetau feinga ke fakafiefiaʻi e niʻihi kehé kae ʻikai fai e meʻa ʻoku totonú? (Mahalo ʻe fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehekehe, kae fakapapauʻi ʻoku nau ʻilo ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻE lava ke iku e fekumi ke fakafiefiaʻi e niʻihi kehé kae ʻikai fai e meʻa ʻoku tau ʻilo ʻoku totonú ki he ngaahi fili halá, loto-mamahí, mo e fakaʻiseʻisá.)

Ke tokoni ke toe mahino ki he kau akó ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení, fakakulupu kinautolu ʻo tautau toko ua ki he toko fā pea kole ange ke nau ʻomi ha sīpinga ʻo e ngaahi tūkunga kuo pau ke fili ai ʻa e toʻu tupú ʻi he feinga ke fakafiefiaʻi e niʻihi kehé mo hono fai e meʻa ʻoku nau ʻilo ʻoku totonú. Hili ha taimi feʻunga, fakaafeʻi e kulupu takitaha ke lipooti. ʻI heʻenau fai iá, hiki ha niʻihi ʻo ʻenau ngaahi sīpingá ʻi he palakipoé.

  • Ko e hā ha ngaahi founga kuó ke mamata ai ki hono ʻomi ʻe he tukulolo ki he ngaahi fakamālohi hangē ko e ngaahi sīpinga ko ʻení ʻa e loto mamahí mo e fakaʻiseʻisá?

  • Ko e fē ha taimi kuó ke mamata ai ki ha taha ʻoku fili ke fai e meʻa totonú kae ʻikai feinga ke fakafiefiaʻi e niʻihi kehé?

  • Ko e hā ʻe lava ʻo tokoni ke tau fili ke fai e meʻa ʻoku tau ʻilo ʻoku totonú kae ʻikai feinga ke fakafiefiaʻi e niʻihi kehé?

Lau leʻolahi ʻa e fakamatala ko ʻeni naʻe fai ʻe Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo fekauʻaki mo hono fai e ngaahi fili totonú:

ʻĪmisi
President Spencer W. Kimball

“ʻOku faingofua taha pē hono fai ʻo e fili totonú ʻi he taimi ʻoku tau tomuʻa fakahoko ai kinautolu … ; te ne fakasiʻisiʻi heni e faingataʻaʻia ʻi he aʻu [ki he taimi ke fai e filí] ʻi he taimi ʻoku tau helaʻia mo lahi ai hotau ʻahiʻahiʻí” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Sipenisā W. Kimipolo [2006], 135).

Fakaafeʻi e kau akó ke fakalaulauloto ki he uike ka hoko maí pea feinga ke ʻiloʻi e ngaahi tūkunga ʻe ala fie maʻu ai ke nau fili ʻi he fakafiefiaʻi e niʻihi kehé mo hono fai e meʻa ʻoku totonú. Poupouʻi kinautolu ke palani e founga te nau tali ʻaki ki he fakamālohi ko ʻení ʻo ka nau aʻusia ia.

Fakamatalaʻi ange, ʻi he fanongo ʻa Hēlota fekauʻaki mo e ngaahi mana lahi naʻe fakahoko ʻe Sīsū ʻi Kālelí, naʻá ne manavahē kuo toe tuʻu ʻa Sione Papitaiso mei he maté pea fakahoko e ngaahi mana ko ʻení (vakai, Maʻake 6:14–16).

Maʻake 7–8

Ko hono fakamoʻui ʻe Sīsū ha toko ua mo akoʻi ʻEne kau ākongá

Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻi he Maʻake 7–8 ha fakamatala ʻe ua ʻo hono fakamoʻui ʻe he Fakamoʻuí ha taha. Vahevahe ʻa e kau akó ke nau tauhoa. Kole ki ha tokotaha ako ʻi he hoa takitaha ke lau e Maʻake 7:31–35 pea lau ʻe he tokotaha ako ʻe tahá e Maʻake 8:22–25. Hili iá pea fakaafeʻi e kau akó ke fakamatalaʻi ki honau hoá ʻa e mana fai fakamoʻui ʻi he ngaahi veesi ne nau laú.

Hili ha taimi feʻunga, fakaafeʻi e kau akó ke fakamatalaʻi e founga naʻe fakamoʻui ai ʻe he Fakamoʻuí ʻa e toko ua ko ʻení.

  • Ko e hā ha ngaahi lēsoni te tau lava ʻo ako mei he foʻi moʻoni ko ia naʻe ʻikai ke fakamoʻui kakato ʻa e tangata kuí ʻi he kamatá?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá: Kole ki he kau akó ke fakafanongo ki he ngaahi ʻuhinga naʻe fakamoʻui māmālie ai ʻe Sīsū ʻa e tangatá, pe fakatuʻungá.

ʻĪmisi
Elder Bruce R. McConkie

“ʻOku makehe ʻa e mana ko ʻení; he ko e tūkunga pē ia kuo lekooti naʻe fakamoʻui fakatuʻunga ʻe Sīsū ha taha. Mahalo naʻe muimui hotau ʻEikí ʻi he foungá ni ke fakamālohia e tui vaivai kae tupulaki ʻo e tangata kuí. ʻE ngalingali ko e tūkunga hokohoko ʻo e fetuʻutaki fakatuʻasino mo Sīsuú ʻoku hoko ai ha ola ʻo hono tānaki atu ʻa e ʻamanaki leleí, loto fakapapaú, mo e tuí ki he kuí. Naʻe tataki fakatāutaha ʻe Sīsū (1) ʻa e tangata kuí ʻi hono nimá mei he koló, (2) fakaʻaongaʻi hono fāvaí ki he mata ʻo e tokotaha kuí, (3) fakahoko e ouau ʻo e hilifaki ʻo e nimá, pea (4) toe ala tuʻo ua ki he mata ʻo e tangatá.

“Ko e moʻoni ʻoku akoʻi mai ʻe he founga naʻe fakahoko ʻaki ʻa e fakamoʻui ko ʻení ʻoku totonu ke fekumi ʻa e tangatá ki he ʻaloʻofa fai-fakamoʻui ʻa e ʻEikí ʻaki honau iví mo e tuí kotoa, neongo ʻoku feʻunga pē ia mo ha faitoʻo fakakonga pē, ka neongo ia hili hono maʻu iá te nau lava ʻo maʻu ʻa e fakapapau mo e tui ʻoku tānaki atu ke ngaohi ke kakato mo lelei ʻa e meʻa kotoa. ʻOku faʻa fakamoʻui māmālie foki ʻa e tangatá mei heʻenau ngaahi palopalema fakalaumālié, ʻi he sitepu ki he sitepu ʻi heʻenau fakafenāpasi ʻenau moʻuí mo e ngaahi palani mo e ngaahi taumuʻa ʻa e ʻOtuá” (Doctrinal New Testament Commentary, 3 vols. [1965–73], 1:379–80).

  • Ko e hā e founga ʻe lava ai ʻe he fakamoʻui māmālié ʻo fakalahi ʻa e tui ʻa ha taha kia Sīsū Kalaisí?

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke mahino ko e ngaahi tāpuaki ʻe niʻihi\, hangē ko hono maʻu ʻo ha fakamoʻoni ʻo e ongoongoleleí pe maʻu ha fakamoʻui fakatuʻasino pe fakalaumālié, ʻoku faʻa hoko māmālie ia pe fakatuʻunga, kae ʻikai ʻi he taimi pē ko iá, pe ʻi he taimi pē taha?

Fakamatala fakanounou e Maʻake 8:27–28 ʻaki hono fakamatalaʻi ange naʻe fehuʻi ʻe Sīsū ki Heʻene kau ākongá pe ʻoku pehē ʻe he niʻihi kehé ko hai Ia. Ne nau tali ange naʻe pehē ʻe ha niʻihi ko Sione Papitaiso Ia pe ko ha palōfita ʻe taha.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Maʻake 8:29. Kole ki he kalasí ke muimuiʻi hono laú, ʻo kumi e meʻa naʻe fakahā ʻe Pita fekauʻaki mo Sīsuú.

  • Naʻe pehē ʻe Pita ko hai ʻa Sīsū? (Ko e foʻi lea ko e Kalaisí ko e lea faka-Kalisi ia ʻo e Mīsaiá.)

Fakamatalaʻi fakanounou e Maʻake 8:30 – 31 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe akoʻi ʻe Sīsū ki Heʻene kau ākongá ʻe fakafisingaʻi Ia ʻe he kau Siú pea tāmateʻi. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Maʻake 8:32–33. Kole ki he kalasí ke muimuiʻi hono laú, ʻo kumi e founga naʻe tali ʻaki ʻe Pita ki he ongoongo ko ʻení.

Fakamatalaʻi ange koeʻuhí ko e ngaahi fie maʻu faka-Siu manakoa ki ha Mīsaia fakaaoaó, naʻe faingataʻa kia Pita, mo ha kau Siu tokolahi ʻi he taimi ko iá, ke mahino mo tali ʻa e fakakaukau ki ha Mīsaia ʻe mamahi pea pekiá.

  • Ko e hā e founga naʻe hangē ai ʻa Pita ko e tangata kui ʻoku fakamatalaʻi ʻi he Maʻake 8:22–25? (Naʻe kamata ke “mamata” māmālie ʻa Pita ki he moʻoní. Naʻá ne tui ki he Fakamoʻuí, ka naʻe tupulaki māmālie ʻa ʻene mahino ki he misiona ʻo e Fakamoʻuí.)

  • Kuo tokoniʻi fēfē koe ʻe he ʻEikí pe ko ha taha ʻokú ke ʻiloʻi ke sio lelei māmālie ki he moʻoní?

Fakaʻosi e lēsoni ʻo e ʻaho ní ʻaki hono fakaafeʻi e kau akó ke lau fakalongolongo e Maʻake 8:34–38, ʻo fakalaulauloto ki he founga ʻe lava ke tokoniʻi kinautolu ʻe he lēsoni ʻo e ʻaho ní ke nau fakamuʻomuʻa e ʻEikí ʻi heʻenau moʻuí.

ʻIuniti Hokó (Maʻake 10Luke 4)

Fakamatalaʻi ange ʻe fakaʻosi ʻe he kau akó ʻenau ako e Kosipeli ʻa Maʻaké pea kamata hono ako e ngaahi tohi ʻa Luké. Fakaafeʻi kinautolu ke kumi ha ngaahi fakamatala fakaikiiki foʻou ʻi heʻenau toe lau e ngaahi meʻa fakaʻosi ne hoko ʻi he moʻui ʻa Kalaisí mo ʻEne Fakaleleí pea ke fakatokangaʻi ʻa e lea taukae naʻe fai kia Sīsū lolotonga ʻEne ʻi he funga kolosí. Te nau lau ʻi he Kosipeli ʻa Luké ha taha ʻo e vahe ʻiloa taha ʻi he Tohi Tapú—Luke 2—mo e ngaahi fakamatala ʻo e liʻekiná paeá, mo e kau faiangahalá.