Laipelí
Lēsoni 102: Loma 12-16


Lēsoni 102

Loma 12-16

Talateú

Naʻe akoʻi ʻe Paula e kāingalotu ʻo e Siasí ʻi Lomá ke nau ʻoatu honau sinó ko ha feilaulau moʻui ki he ʻOtuá pea mo talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá. Naʻe akoʻi foki ʻe Paula ʻa e Kāingalotú e founga ke fakaʻaiʻai ai ʻa e melinó ʻi he taimi ʻo e ngaahi faikehekehé tupunga mei he ngaahi meʻa ʻoku nau manako fakafoʻituitui aí. ʻI he fakaʻosinga ʻo e tohi ko ʻení, naʻe fakatokanga ai ʻa Paula kiate kinautolu ʻoku feinga ke kākaá.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Loma 12–13

Ko e akoʻi ʻe Paula ʻa e Kāingalotú ke ʻoatu honau sinó ko ha feilaulau moʻui ki he ʻOtuá pea mo talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá.

Haʻu ki he kalasí mo ha ongo faʻoʻanga meʻa fōtunga kehekehe mo ha ipu vai. Fakaʻaliʻali ʻa e vaí pea mo ha foʻi hina ʻe taha.

  • Kapau te u lilingi hifo e vaí ki he faʻoʻanga meʻa ko ʻení, ʻe liliu fēfē ʻa e fōtunga ʻo e vaí? (ʻE hangē ia ko e fōtunga ʻo e foʻi hiná.)

Lingi e vaí ki he faʻoʻanga meʻá. Pea huaʻi hifo leva ʻa e vaí ki he faʻoʻanga meʻa hono uá pea fakamahinoʻi ange ʻa e founga ʻe toe hangē ai ʻa e vaí ko e fōtunga ʻo e faʻoʻanga meʻá.

Fakamatala ange ʻi he fakatātā ko ʻení ʻoku fakafofongaʻi ʻe he vaí ʻa e kakaí pea fakafofongaʻi ʻe he faʻoʻanga meʻá ʻa e ngaahi tui mo e ngaahi tōʻonga fakaemāmani kehekehé.

  • Ko e hā ha ngaahi fakatuʻutāmaki ʻe lava ke hoko mei he hokohoko atu ʻo e liliu ʻo fakatatau ki he ngaahi tui mo e tōʻonga fakaemāmaní?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Loma 12:1–2. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe naʻinaʻi ʻa Paula ke fai ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ʻi Lomá.

  • Ko e hā naʻe naʻinaʻi ʻa Paula ke fai ʻe he kāingalotu ko ʻení?

Fakamatalaʻi ange ʻi he kōlenga ko ia ki he kāingalotu ʻo e Siasí ke ʻoatu honau ngaahi sinó ko ha “feilaulau moʻui” (veesi 1), naʻe fakatauhoa ia ʻe Paula ki hono feilaulauʻi ʻo e fanga monumanú ʻi he Fuakava Motuʻá. Naʻe foaki ʻa e fanga monumanu ko ʻení ʻo fakatapui ki he ʻOtuá.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā e ʻuhinga ʻa Paula ʻi heʻene hiki “ʻoatu homou sinó ko ha feilaulau moʻui … ki he ʻOtuá”? (veesi 1) (Ke fakatapui kakato ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí kinautolu ki he ʻOtuá ʻaki ʻenau tafoki mei he ngaahi holi angahalaʻiá.)

  • Makatuʻunga ʻi he naʻinaʻi ʻa Paula he veesi 1–2, ko e hā e meʻa ʻoku ʻamanaki mai ki ai e ʻOtuá meiate kitautolú? (Tokoni ke ʻilo ʻe he kau akó ʻa e moʻoni ko ʻení: ʻOku finangalo ʻa e ʻOtuá ke fakatapui ʻetau moʻuí kiate Ia pea fakaʻehiʻehi mei he hoko ʻo hangē ko e māmaní. Tohi ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

Fakamatalaʻi ange naʻe akoʻi ʻe Paula ʻi he Loma 12–13, ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ha ngaahi tefitoʻi moʻoni lahi ʻe tokoni kiate kinautolu ke fakatapui ʻenau moʻuí ki he ʻOtuá mo fakaʻehiʻehi mei he hoko ʻo hangē ko e māmaní. Ke tokoni ki he kau akó ke nau fekumi ki ha niʻihi ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení, vahevahe ʻa e kau akó ki ha ngaahi kulupu tautau toko tolu. ʻOange ki he tokotaha ako takitaha ha laʻipepa kakato ʻoku ʻi ʻolunga ʻa e ngaahi fakahinohino ko ʻení. (Kimuʻa pea kamata ʻa e kalasí, siakaleʻi ha taha ʻo e potufolofola ʻe tolú ʻi he laʻipepa takitaha. Fakapapauʻi ʻoku maʻu ʻe he tokotaha kotoa pē ʻi he kulupu takitaha ha pepa mo ha maʻuʻanga tokoni fakafolofola kehe kuo siakaleʻi.)

ʻĪmisi
Laʻipepa Tufa

Tohi Lēsoni ʻo e Fuakava Foʻoú maʻá e Faiako Seminelí—Lēsoni 102

Loma 12:9–16

Loma 12:17–21

Loma 13:8–13

  1. Lau ʻa e potufolofola ʻoku siakaleʻi ʻi ʻolunga ʻi he laʻipepa ko ʻení.

  2. Fili ha taha ʻo e ngaahi akonaki ʻa Paula ʻi he ngaahi veesi ʻokú ke laú, pea hiki ia ʻi he konga ʻoku ʻatā ʻi laló. Hiki foki mo e founga ʻe lava ke tokoniʻi ai kitautolu ʻe he akonakí ni ke tau fakatapui ʻetau moʻuí ki he ʻOtuá pea fakaʻehiʻehi mei he liliu ʻo hangē ko e māmaní. (Kapau ʻoku ʻikai ko e fuofua tokotaha koe ke maʻu ʻa e laʻipepa ko ʻení, tānaki atu hoʻo ngaahi fakakaukaú ʻi lalo ki he meʻa kuo tohi ʻe he tokotaha kimuʻá pe tohi fekauʻaki mo ha akonaki ʻe taha ʻi he ngaahi veesi kuo siakaleʻí.)

Fakamatalaʻi ange ki he kau akó te nau fakakakato ʻa e ʻekitivitií ʻi ha miniti ʻe tolu ʻo hangē ko ia ko e fakahinohino ʻi he laʻipepá. ʻI he fakaʻosinga ʻo e miniti ʻe tolú, fakaafeʻi kinautolu ke paasi ʻa ʻenau pepá ki ha tokotaha kehe ʻi heʻenau kulupú. Toutou fakahoko pē ʻa e ʻekitivitií koeʻuhí ke lau mo tohi ʻe he tokotaha ako kotoa pē ʻene fakakaukaú ʻi he ngaahi potufolofola kotoa ʻe tolú. Fakapapauʻi ʻoku maʻu ʻe he kau akó ʻenau laʻipepa totonú.

ʻOange ki he kau akó ha taimi ke nau toe vakaiʻi ʻa e lisi ʻi heʻenau laʻipepá. Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke nau lipooti ha faʻahinga meʻa ne nau ako fekauʻaki mo e founga te tau lava ʻo fakatapui ai ʻetau moʻuí ki he ʻOtuá pea fakaʻehiʻehi mei he liliu ʻo hangē ko e māmaní.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Loma 13:14. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai pea kumi e meʻa naʻe faleʻi ʻe Paula e kāingalotú ke nau faí.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā naʻe ʻuhinga ki ai ʻa Paula ʻi he kupuʻi lea “ʻai ʻe kimoutolu ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí”?

  • ʻE lava ke tokoniʻi fēfē kitautolu ʻe he akonaki kuo tau ako mei he Loma 12-13 ke tau hoko ʻo hangē ko Sīsū Kalaisí? Hili e tali ʻa e kau akó, toe vakaiʻi ʻa e foʻi moʻoni naʻe toki hiki he palakipoé koeʻuhí ke fakalea pehé ni: ʻE lava ke tau hangē ko Sīsū Kalaisí kapau te tau fakatapui ʻetau moʻuí ki he ʻOtuá mo fakaʻehiʻehi mei he liliu ʻo hangē ko e māmaní.)

  • ʻOku hoko fēfē ʻa e Fakamoʻuí ko ha sīpinga ʻo e fakatapui e moʻui ʻa ha taha ki he ʻOtuá mo fakaʻehiʻehi mei he liliu ʻo hangē ko e māmaní?

  • ʻE lava fēfē ke tau fakaʻehiʻehi mei he liliu ki he ngaahi tuʻunga moʻui ʻa e māmaní? (Mahalo ʻe fie maʻu ke ke ʻoange ha ngaahi sīpinga pau hangē ko e ʻaho Sāpaté, founga teuteú, pe mahalo ko e ngaahi fakakaukau ki he ngaahi palopalema fakafonua pe fakasōsiale ʻoku kehe mei he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí.)

Kole ki he kau akó ke fakakaukau ki ha taha ʻoku nau ʻilo ʻoku feinga ke fakatapui ʻene moʻuí ki he ʻOtuá mo fakaʻehiʻehi mei he liliu ke hangē ko e māmaní.

  • Ko hai ʻokú ke fakakaukau ki aí? Ko e hā hono ʻuhingá?

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku hoko ai ʻa e tokotahá ni ʻo tatau ange mo e Fakamoʻuí?

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke hiki ʻi heʻenau pepa ki he kalasí pe tohinoa ako folofolá ha founga ʻe taha ʻe lava ke nau fakatapui ai ʻenau moʻuí ki he ʻOtuá mo fakaʻehiʻehi mei he liliu ʻo hangē ko e māmaní. Poupouʻi ʻa e kau akó ke nau fakaʻaongaʻi ʻa e meʻa ne nau hikí.

Loma 14:1–15:3

ʻOku faleʻi ʻe Paula ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ke fakaʻehiʻehi mei he ngaahi fakafepaki ʻi he ngaahi meʻa ʻoku fakafoʻituituí

Kole ki he kau akó ke hiki honau nimá kapau te nau tali ʻio ki ha taha ʻo e ngaahi fehuʻi ko ʻení. Mahalo te ke fie liliu ha niʻihi ʻo e ngaahi fehuʻi ko ʻení koeʻuhí ke nau fakafōtungaʻi lelei ange ʻa e anga fakafonua ʻokú ke nofo aí. Kapau te ke fai ia, fili ha ngaahi sīpinga ko ha ngaahi meʻa ke fili fakatautaha ki ai, kae ʻikai ko ha ngaahi meʻa ʻo e talangofua ki he ngaahi fekau kuo fakamatalaʻi mahino. Ko e tali ki he ngaahi fehuʻí kotoa ʻoku totonu pē ke ʻio.

  • ʻOku lelei nai ki ha tokotaha Siasi ke (1) maʻumeʻatokoni vesitapolo pē? (2) kai sokoleti? (3) tui talausese mutu ʻi he kakaí? (4) ngāue ʻaki ʻa e tekinolosiá ʻi he ʻaho Sāpaté? (5) kau atu ki he ngaahi fakafiefia ʻoku fakatefito ʻi ha ngaahi tukufakaholo fakalotu pe anga fakafonua kehe?

Fakamatalaʻi ange neongo ʻoku mahino ʻa e ngaahi ʻulungaanga ʻoku fie maʻu pe kuo tapui ʻe he ngaahi fekau mei he ʻEikí, ʻoku tuku leva ʻa e toengá ki he loto pe fakakaukau ʻa e kāingalotu fakafoʻituitui ʻo e Siasí. ʻE lava ke kau ʻi he ngaahi meʻá ni e ngaahi fili ʻi he ngaahi tafaʻaki hangē ko e fakafiefiá, valá, maʻu meʻatokoní, tauhi ʻo e ʻaho Sāpaté, mo e ngaahi tuʻutuʻuni ʻa e mātuʻá ki he fānaú. Kuo ʻomi ʻe he ʻEikí ha ngaahi tuʻunga moʻui mo ha ngaahi fekau ke ne tataki ʻetau ngaahi filí ʻi ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻá ni, hangē ko e tui ʻo e ngaahi talausese mutu ʻoku tāú, ka ʻoku tuku pē ha ngaahi fili ʻe niʻihi ki he fakakaukau fakatāutahá. ʻOku faʻa fakatefito ʻe he kau mēmipa ʻe niihi ʻenau ngaahi filí he ngaahi tafaʻaki peheé ʻi he ueʻi fakalaumālie ki honau tūkunga ngaahi fie maʻu paú.

Fakaafeʻi e kau akó ʻi heʻenau ako ʻa e Loma 14:1–15:3 ke kumi ki he ngaahi moʻoni ʻoku akoʻi ʻe Paula fekauʻaki mo e founga ʻoku totonu ke tau fai ʻaki e fili ki he ngaahi meʻa fakatāutahá ʻi he Siasí.

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Loma 14:1–5 ʻaki hono fakamatalaʻi ange ko e meʻa ʻe taha ʻo e ngaahi fili fakatāutaha naʻe fehangahangai mo e kau mēmipa ʻo e Siasí ʻi he kuonga ʻo Paulá ko e maʻumeʻatokoni ʻa ha taha. Naʻe ʻikai tauhi ʻe he kakai ʻe niʻihi ha ngaahi fakangatangata fakameʻatokoni. Naʻe fakaʻehiʻehi leva ha niʻihi mei he kakanoʻi manú pea kai vesitapolo pē ko ha hokohoko atu ia ʻo e ngaahi fono maʻumeʻatokoni ʻi he fono ʻa Mōsesé, neongo naʻe ʻikai toe fie maʻu ʻa e ngaahi fakangatangata ko ʻení. ʻIkai ngata aí, naʻe fili ha niʻihi ʻo e kau mēmipa ʻo e Siasí ke hoko atu hono tauhi e ngaahi anga fakafonua, ngaahi tōʻongá mo e ngaahi ʻaho mālōlō faka-Siú.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ha ngaahi palopalema ʻe lava ke tupu ʻi loto he Siasí ʻi hono fai ʻe he kāingalotú ha ngaahi fili fakatautaha ʻi he ngaahi meʻa ko ʻení?

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e Loma 14:3, ʻo kumi ʻa e ngaahi meʻa ʻi he fili fakatāutaha ʻo e meʻatokoní naʻá ne tataki ha niʻihi ʻo e kāingalotu ʻo e Siasí ke nau faí?

  • Ko e hā ha ngaahi palopalema naʻe aʻusia ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí? (Ne ʻi ai ha kāingalotu ne nau taʻetokaʻi mo fakamaauʻi e kāingalotu kehe ʻa ia naʻe kehe ʻenau ngaahi filí mei haʻanautolú.)

  • ʻOkú ke pehē ko e hā naʻe mei hoko ai ʻení?

Hiki e fakamoʻoni fakafolofola ko ʻení ʻi he palakipoé: Loma 14:10–13, 15, 21. Fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke nau taufetongi ʻi hono lau leʻolahi e ngaahi veesi ko ʻení. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe akoʻi ʻe Paula e kāingalotu ʻo e Siasí ke nau fakaʻehiʻehi mei hono faí ʻi he ngaahi meʻa fakatāutahá ni. Hili hono lau ʻe he tokotaha akó ʻa e veesi 15, fakamatalaʻi ange ko e Liliu ʻa Siosefa Sāmita ki he veesi ko ʻení ʻoku fakalea pehé ni, (“Pea kapau ʻoku mamahi ho tokouá koeʻuhí ko hoʻo meʻakaí, ʻoku ʻikai ai te ke laka ʻo taau mo e ʻofá ʻoka ke ka kai. ʻOua naʻá ke fakaʻauha ia ʻaki hoʻo meʻakaí, ʻa ia naʻe pekia ai ʻa Kalaisí”)

  • Fakatatau mo e meʻa naʻe akoʻi ʻe Paula ʻi he veesi 13, ko e hā ha foʻi moʻoni ʻe lava ke tau ako fekauʻaki mo e meʻa ʻoku totonu ke tau fakaʻehiʻehi mei hono faí ʻi he ngaahi meʻa ʻoku ʻikai ke fakamatalaʻi mai ʻe he ngaahi fekau pau? (ʻOku totonu ke fakahaaʻi ʻe he ngaahi tali ʻa e kau akó ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení: ʻOku totonu ke tau fakaʻehiʻehi mei hono fakamaauʻi e ngaahi fili ʻa e niʻihi kehé ʻi he ngaahi meʻa ʻoku ʻikai fakamatalaʻi mai ʻe he ngaahi fekau pau.)

  • Ko e hā ʻoku hoko ai ko ha palopalema ʻi he taimi ʻoku sio lalo ai pe fakamāuʻi ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ha kāingalotu kehe ʻoku nau fakahoko ha ngaahi fili kehekehe ʻi ha ngaahi meʻa ʻoku ʻikai fie maʻu pe tapui ʻe he fekaú ha ʻulungaanga pau?

Fakamahinoʻi ange ʻa e kupuʻi lea “ko ha tūkiaʻanga pe ha meʻa ke fakahinga ʻaki” ʻi he veesi 13. Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻeni ki hono takiekina ha taha kehe ke tūkia fakalaumālie pe hinga ʻi heʻenau feinga ke tui kia Sīsū Kalaisi pea moʻui ʻaki ʻEne ongoongoleleí.

  • ʻE takiekina fēfē hono kai ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ha ngaahi meʻakai pau ʻa e niʻihi kehé ke nau tūkia pe hinga fakalaumālie?

  • Ko e hā naʻe faleʻi ʻe Paula ke fai ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí kapau ʻe uesia fakalaumālie ʻe heʻenau fili fakatāutaha ʻo e meʻatokoni ke nau kaí ha taha kehe? (Naʻe faleʻi ʻe Paula e Kāingalotú ke nau fakakaukau ki he ola ʻo ʻenau ngaahi angafai fakatāutahá ʻi he niʻihi kehé pea ke loto fiemālie ke tukuange ʻa e ngaahi ngāue ʻe lava ke ne takiekina ʻa e niʻihi kehé ke tūkia fakalaumālié.)

  • Ko e hā ha moʻoni ʻe lava ke tau ako mei he fakahinohino ʻa Paula fekauʻaki mo ʻetau ngaahi ngāué ʻi he ngaahi meʻa ʻoku ʻikai fakamatalaʻi pau ʻe he ngaahi fekaú? (Tokoni ke ʻilo ʻe he kau akó ʻa e moʻoni ko ʻení: ʻOku totonu ke tau fakakaukau ki he founga ʻoku uesia ai ʻe heʻetau ngaahi filí ʻa e niʻihi kehé ʻi he ngaahi meʻa ʻoku ʻikai fakamatalaʻi pau ʻe he ngaahi fekaú. Fakatokangaʻi ange: ʻE aleaʻi lahi ange ha foʻi moʻoni meimei tatau ʻi he 1 Kolinitō 8.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Loma 14:19 Kole ki he kalasí ke muimui ki ai pea kumi e meʻa naʻe poupouʻi ʻe Paula e kāingalotu ʻo e Siasí ke nau muimuiʻí.

  • ʻE lava fēfē ʻe he muimui ki he akonaki ʻa Paula kau ki he filifilimānakó ʻo tākiekina ʻa e melino mo e fakamaama ʻoku aʻusia fakataha ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí?

Fakamanatu ki he kau akó e ngaahi meʻa ʻo e fili fakatāutaha ʻoku nau saiʻia aí ne hiki kimuʻá. Kole ki he kau akó ke nau fakamatalaʻi e founga ʻe lava ke muimui ai e kāingalotu ʻo e Siasí ki he akonaki ʻa Paula ʻi he ngaahi meʻa hangē ko ʻení.

Loma 15:4–16:27

Ko hono fakaʻosi ʻe Paula ʻene tohi ki he kakai Lomá

Fakamatalaʻi ange ʻi he fakaʻau ke aʻu ʻa Paula ki he fakaʻosinga ʻo ʻene tohí, naʻá ne ʻomi ha faleʻi ki he kāingalotu ʻo e Siasí ʻi Lomá. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e Loma 15:4 Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi ʻa e meʻa ne akoʻi ʻe Paula fekauʻaki mo e ʻuhinga naʻe tohi ai ʻa e folofolá.

  • Ko e hā ha moʻoni ʻe lava ke tau ako mei he veesi 4 fekauʻaki mo e ʻuhinga naʻe tohi ai ʻa e folofolá? (ʻOku totonu ke fakahaaʻi ʻe he ngaahi tali ʻa e kau akó ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení: Naʻe tohi e folofolá ke akoʻi mo ʻomi kiate kitautolu ha ʻamanaki lelei.)

Fakamatalaʻi ange naʻe fakaʻaliʻali leva ʻe Paula ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení ʻaki haʻáne lau ha ngaahi veesi folofola mei he Fuakava Motuʻá ke toe fakapapauʻi ki he Kāingalotú naʻe fakatatau ʻa e ngāue fakafaifekau ʻi he lotolotonga ʻo e kau Senitailé ki he palani ʻa e ʻOtuá (vakai, Loma 15:9–12).

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e toenga ʻo e Loma 15–16 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe fakaʻosi ʻaki ʻe Paula ʻene tohí haʻane fakamatalaʻi ʻene feinga ke malangaʻaki ʻa e ongoongoleleí. Naʻá ne toe fakatokanga foki fekauʻaki mo kinautolu ʻoku nau fakatupu ha fakamavahevahé, akoʻi e tokāteline loí, pea feinga ke kākaaʻi e niʻihi kehé (vakai, Loma 16:17–18).

Fakaʻosi ʻaki haʻo fakamoʻoni ki he ngaahi moʻoni naʻe aleaʻi ʻi he lēsoni ko ʻení.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Loma 12:1. “ʻAtu homou sinó ko ha feilaulau moʻui”

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Lāsolo M. Nalesoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá fekauʻaki mo e faʻahinga feilaulau ʻe lava ke tau fai ki he ʻOtuá:

“ʻOku kei fekauʻi pē kitautolu ke tau fai ha feilaulau, kae ʻikai ko e lilingi e toto ʻo e fanga monumanú. Te tau maʻu e ongo māʻoluga taha ʻo e feilaulaú ʻi heʻetau ʻai kitautolu ke tau toputapu pē māʻoniʻoni ange. ʻOku tau fai ʻeni ʻi heʻetau talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá. Ko ia, ʻoku fetaiaki ʻa e fono ʻo e talangofuá mo e feilaulaú. … ʻOku hoko ha meʻa fakaʻofoʻofa kiate kitautolu, ʻi heʻetau talangofua ki he ongo meʻá ni mo e ngaahi fekau kehé. ʻOku tau mapuleʻi kitautolu! ʻOku tau hoko ko ha kau ākonga! ʻOku tau hoko ʻo toputapu mo māʻoniʻoni ange—ʻo hangē ko hotau ʻEikí!” (“Lessons from Eve,” Ensign, Nov. 1987, 88).

Loma 13:1–7. “Ke fakavaivai … ki he pule ʻoku māʻolunga angé ”

ʻOku fakahaaʻi ʻe he Liliu ʻa Siosefa Sāmita ʻo e Loma 13:1–7 ʻoku ʻikai ngata e ʻaonga e fakamatala ko ʻeni ne ʻomi ʻe Paulá ʻi he ngaahi veesi ko ʻení ke muimui ki he kau taki fakafonuá ka ki he kau maʻu mafai ʻo e Siasí foki. Hangē ko ʻení, naʻe tānaki atu ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e ngaahi foʻi lea “ʻi he siasí” ki he Liliu ʻa Siosefa Sāmita ʻo e Loma 13:1: “He ʻoku ʻikai ha pule ʻi he Siasí kae mei he ʻOtuá.”

Naʻe liliu ʻa e foʻi lea “heletā” ʻi he Liliu ʻa Siosefa Sāmita ʻo e Loma 13:4 ki he “vaʻa ukameá.” Pea ʻi he Liliu ʻa Siosefa Sāmita ʻo e Loma 13:6, naʻe liliu ʻa e “tukuhaú” ki “hoʻo ngaahi meʻa ʻoku fakatapuí.”

ʻOku fakahaaʻi ʻe he akonaki ʻa Paula ke “fakavaivai … ki he pule ʻoku māʻolunga angé” (Loma 13:1) ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻo e tefito ʻo e tui hono hongofulu mā uá: “ʻOku mau tui ʻoku totonu ke fakaongoongo ki he ngaahi tuʻi, kau palesiteni, kau pule, mo e kau fakamaau fakapuleʻanga, ʻi he talangofua, fakaʻapaʻapaʻi, mo poupou ki he laó.” ʻʻI hono fakamatalaʻi ʻo e kau maʻu mafai fakapuleʻangá ko e “tuʻutuʻuni ia ʻe he ʻOtuá” mo e “kau tamaioʻeiki ʻa e ʻOtuá” Loma 13:1, 6), naʻe fakamoʻoni ʻa Paula ʻoku haʻisia ʻa kinautolu kotoa ʻoku maʻu ha ngaahi tuʻunga ʻoku mālohi ki he ʻOtuá, pea ʻoku nau maʻu ha mālohi ki he ngataʻanga ʻo e ngaahi meʻa pē ʻoku poupouʻi ʻe he ʻOtuá (vakai, Sione 19:11). Naʻe fakamanatu foki ʻe Paula ki he Kāingalotú ʻoku ʻikai fie maʻu ke nau ilifia ki he mālohi ʻo e kau taki ʻoku nau tokangaʻi kinautolú ʻi heʻenau fai e ngaahi ngāue ʻoku leleí. Ka ʻi hono fai “ʻa ia ʻoku leleí”, ʻe maʻu ʻe he Kāingalotú e fakahīkihiki ʻa e kau takí’ (vakai, Loma 13:2–4).

Loma 14:1–15:3. Ko e ngaahi meʻa ʻoku teʻeki ai foaki ki ai ha ngaahi fekau pau

Naʻe pehē ʻe ʻEletā Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻoku akoʻi ʻe he kau taki mo e kau faiako ʻo e Siasí ʻa e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí kae ʻikai ko ha ngaahi lao tukupau ʻo ha ngaahi meʻa ʻe niʻihi. Naʻá ne vahevahe leva ʻa e meʻa ko ʻení:

“ʻOku totonu ke tukuange ʻe he kau faiakó… ʻa hono akoʻi ʻo e ngaahi lao tukupaú pe ko e ngaahi founga hono fakaʻaongaʻí. Hangē ko ʻení, he ʻikai te nau akoʻi ha ngaahi lao ki hono fakapapauʻi pe ko e hā ʻa e vahehongofulu kakató, pea ʻe ʻikai te nau ʻoatu ha lisi ʻo e ngaahi meʻa ke fai mo e ngaahi meʻa ke ʻoua ʻe fai ʻi hono tauhi ʻo e ʻaho Sāpaté ke māʻoniʻoní. Ka hili pē hono akoʻi ʻe ha faiako ʻa e tokāteliné mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni mei he folofolá pea mo e kau palōfita moʻuí, ʻe hoko leva ko e fatongia ʻo e kakai fakafoʻituituí mo e ngaahi fāmilí hono fakapapauʻi ʻa e ngaahi founga fakahoko ʻo e tokāteliné pe ngaahi laó” (“Gospel Teaching,” Ensign, Nov. 1999, 79).

Naʻe fakatokanga ‘a Palesiteni Tietā F. ‘Ukitofa ‘o e Kau Palesitenisī ‘Uluakí fekauʻaki mo e fakatuʻutāmaki ʻo hono fakalahi fakafoʻituitui e ngaahi tefitoʻi moʻoní ke hoko ko ha ngaahi meʻa ʻoku fai ki ai e ʻamanaki ki he niʻihi kehé:

“Taimi ʻe niʻihi, ʻoku hanga ʻe hono fakamatalaʻi fakalahi ʻo ha tefitoʻi moʻoni fakalangi—ʻa ia ʻoku faʻa maʻu mei ha ngaahi maʻuʻanga fakamatala ʻoku ʻikai ueʻi fakalaumālie—pea toe fakafaingataʻa angé ko hono fakavaivaiʻi ʻa e haohaoa ʻo ha moʻoni fakalangi ʻaki ha ngaahi fakamatala fakaetangata. Ko ha foʻi fakakaukau lelei pē ʻa ha taha—ki ha meʻa ʻe ala ʻaonga ki ai—kuo hoko ia ʻo aka ʻo hoko ko ha fie maʻu. ʻE faifai pē, pea ʻe lava ke mole atu ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni taʻengatá ʻi he fihituʻu ʻo e ‘ngaahi fakakaukau lele’” (“Ko e ʻOfa ʻa e ʻOtuá,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2009, 21).