Laipelí
Lēsoni 144: 1 Pita 1–2


Lēsoni 144

1 Pita 1–2

Talateú

Naʻe tohi ʻa Pita ke fakamālohia e tui ʻa e Kāingalotú ʻi heʻenau faingataʻaʻia ʻi ha fakatanga lahi mei he Puleʻanga Lomá. Naʻá ne fakamamafaʻi kuo huhuʻi kinautolu ʻi he taʻataʻa ʻo Sīsū Kalaisí mo fakamanatu ange honau tukufakaholo fakalangi ko ha kakai ʻofeina ʻa e ʻOtuá. Naʻe fakahinohinoʻi ʻe Pita e Kāingalotú ke fakalāngilangiʻi ʻa e ʻOtuá ʻi he lotolotonga ʻo e tangatá, pea kātakiʻi ʻa e mamahí ʻo hangē ko Sīsū Kalaisí.

Fakatokangaʻi ange: Vakai ki he tafaʻakí “Tomuʻa teuteú” ke teuteu ki he lēsoni 149.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

1 Pita 1

Ko e akoʻi ʻe Pita e Kāingalotú ki he tofiʻa te nau lava ʻo maʻú pea mo e fie maʻu ʻo e ngaahi faingataʻá

ʻĪmisi
crucible pouring molten metal

Fakaʻaliʻali pe tā ha fakatātā ʻo ha meʻa haka ukamea, pea fakamatalaʻi ange ko e meʻa tutú ko ha koniteina ia ʻoku fakamaʻa ai ʻa e ngaahi mētalí mo e ngaahi meʻa kehé, ʻa ia ko hono ʻuhingá ʻoku tutu kinautolu pea fakavaiaʻi ke lava ʻo toʻo ʻa e ʻulí pea fakamālohia hono olá.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e fakamatala ko ʻeni ne fai ʻe ʻEletā M. Lāsolo Pālati ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
Elder M. Russell Ballard

“ʻI heʻeku fononga takai ʻi he Siasí, ʻoku ou vakai ki ha kāingalotu ʻoku ʻahiʻahíʻi ʻi he lotolotonga ʻo e faingataʻá” (“Hyrum Smith: ‘Firm As the Pillars of Heaven,’” Ensign, Nov. 1995, 9).

  • ʻOkú ke pehē naʻe ʻuhinga ki he hā ʻa ʻEletā Pālati ʻi he foʻi lea ko e “lotolotonga ʻo e faingataʻá”? (Ko e ngaahi ʻahiʻahi faingataʻá pe ngaahi faingataʻa ʻo e moʻuí.)

Fakamatalaʻi ange naʻe hiki ʻe Pita ʻene ʻUluaki Tohí ke fakamālohia mo poupouʻi ʻa e Kāingalotú ʻi heʻenau aʻusia e lotolotonga ʻo e faingataʻá. Fakamatalaʻi ange naʻe aʻu mai ki he taʻu A.D. 64, meimei ki he taimi naʻe hiki ai ʻe Pita e tohi ko ʻení, naʻe fakahaaʻi ʻe he puleʻanga Lomá ʻenau tali e tui faka-Kalisitiané. Naʻe fakaʻauha ʻe ha vela ʻa e konga lahi ʻo Lomá ʻi Siulai ʻo e taʻu ko iá. Naʻe tukuakiʻi ʻe he kau Loma ʻiloa ʻe niʻihi e kau Kalisitiané ki hono kamataʻi e afí. Ne iku ʻeni ki hono fakatangaʻi lahi e kau Kalisitiané ʻi he kotoa ʻo e Puleʻanga Lomá. Naʻe hoko ha niʻihi ʻo e ngaohikovia ne aʻusia ʻe he kau Kalisitiané mei honau kaungāmeʻa mo e kaungāʻapi kimuʻá.

Fakaafeʻi e kau akó ke kumi e ngaahi moʻoní ʻi heʻenau ako e 1 Pita 1–2 ʻe lava ʻo tokoni kiate kitautolu ke tau tui faivelenga maʻu ai pē ʻi he taimi ʻoku ʻahiʻahiʻi ai kitautolu ʻi he lotolotonga ʻo e faingataʻá.

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e 1 Pita 1:1–2 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe talitali lelei ʻe Pita e Kāingalotu ʻi he ngaahi kolo Loma ʻo ʻĒsia Minó (Toake ʻo e ʻaho ní) mo fakamanatu kiate kinautolu ko ha kakai fili ʻa kinautolu, ko hono ʻuhingá ne ʻosi fili kinautolu ke maʻu ha ngaahi tāpuaki makehe ʻi heʻenau moʻui faivelengá.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e 1 Pita 1:3–5. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi pe ko e hā naʻe fakamanatu ʻe Pita ki he Kāingalotú ʻa ia naʻe ʻosi fai ʻe Kalaisi pea mo e ngaahi talaʻofa ki he Kāingalotú ʻi he kahaʻú.

  • Ko e hā e ngaahi tāpuaki ki he kahaʻú ʻe maʻu ʻe he Kāingalotú kapau te nau tui faivelenga maʻu ai pē ki he ongoongolelei ʻa Sīsū Kalaisí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e 1 Pita 1:6, pea kole ki he kalasí ke kumi e founga tali ʻa e Kāingalotú ki he talaʻofa ʻo e ngaahi tāpuaki ki he kahaʻú. Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e foʻi lea ngaahi ʻahiʻahi ʻi he veesi 6 ki he ngaahi ʻahiʻahí mo e mamahí.

  • Naʻe tali fēfē e Kāingalotú ki he talaʻofa ʻo e ngaahi tāpuaki ʻo e kahaʻú? (Naʻa nau fiefia lahi.)

  • Ko e hā e tefitoʻi moʻoni te tau lava ʻo ako mei he veesi 3–6? (ʻOku totonu ke ʻilo ʻe he kau akó ha tefitoʻi moʻoni hangē ko ʻení: Neongo ʻoku tau aʻusia ʻa e ngaahi ʻahiʻahí, ʻe lava ke tau fiefia ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí pea ʻi he ngaahi tāpuaki kuo talaʻofa ʻe he ʻOtuá ke foaki mai kiate kitautolú.)

  • ʻE lava fēfē ʻe he manatu ki he ngaahi tāpuaki kuo talaʻofa ʻe he ʻOtuá ke foaki mai kiate kitautolu ʻi he kahaʻú ʻo tokoni mai ke tau fiefia neongo ʻetau aʻusia e ngaahi faingataʻá?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e 1 Pita 1:7–9. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe akoʻi ʻe Pita fekauʻaki mo hono ʻahiʻahiʻi e tui ʻa e Kāingalotú.

  • Fakatatau ki he 1 Pita 6:11, ko e hā naʻe fakafehoanaki ki ai ʻe Pita hono ʻahiʻahiʻi, pe siviʻi, e tui ʻa e Kāingalotú?

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe ala tatau ai ʻa e ʻahiʻahí mo e koulá? (Ko e tui kuo ʻosi ʻahiʻahiʻí, hangē ko e koulá, ʻoku mahuʻinga. Ka neongo iá, ʻoku mahuʻinga ange ʻa e tuí ʻi he koulá koeʻuhí he ʻoku “ʻauha” ʻa e koulá [veesi 7] kae tākiekina ʻa e tui kia Sīsū Kalaisí ki he fakamoʻui [vakai, veesi 9], ʻa ia ʻoku taʻengatá. ʻIkai ngata aí, ʻoku fakamaʻa ʻa e koulá ʻe he afi. Ko e meʻa tatau pē, ʻoku ʻahiʻahiʻi pea siviʻi ʻetau tui kia Sīsū Kalaisí ʻi heʻetau kātakiʻi faivelenga e ngaahi faingataʻá. Tohi ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e fakamatala ko ʻeni ʻa ʻEletā Nila L. ʻEnitaseni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, ʻa ia naʻá ne fakamatalaʻi e founga te tau lava ʻokei tuʻu maʻu mo taʻeueʻia ai ʻi he ʻahiʻahi ʻo e tuí:

ʻĪmisi
Elder Neil L. Andersen

“ʻOku anga fēfē haʻo ʻtuʻu maʻu mo taʻe-faʻa-ueʻi’ [ ʻAlamā 1:25] lolotonga ha taimi ʻoku ʻahiʻahiʻi ai hoʻo tuí? Te ke nofo maʻu ʻi he ngaahi meʻa ko ia naʻá ne langa hake e tefito hoʻo tuí: fakaʻaongaʻi hoʻo tui kia Kalaisí, lotu, fakalaulauloto ki he folofolá, fakatomala, tauhi e ngaahi fekaú, peá ke tokoniʻi e niʻihi kehé.

“ʻI hoʻo fehangahangai mo hono ʻahiʻahiʻi hoʻo tuí—tatau ai pē pe ko e hā te ke faí, ʻoua naʻá ke mavahe mei he Siasí! ʻOku hangē haʻo mavahe mei he puleʻanga ʻo e ʻOtuá, lolotonga hono ʻahiʻahiʻi e tuí, ko ha mavahe mei ha nofoʻanga malu ʻi he tō mai ʻa e ʻahiohió” (“Ko e ʻAhiʻahiʻi ʻo Homou Tuí,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2012, 40).

  • Ko e hā naʻe poupouʻi kitautolu ʻe ʻEletā ʻEnitasoni ke tau fai ʻi he ngaahi ʻahiʻahi ʻo e tuí?

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke tau fai e ngaahi meʻa ko ʻení ʻi he taimi ʻoku siviʻi ai ʻetau tuí?

Fakamahinoʻi ange mahalo naʻe ʻosi ʻahiʻahiʻi ha niʻihi ia ʻo e Kāingalotu ne tohi ki ai ʻa Paulá ke liʻaki ʻenau tuí ʻi hono fakatangaʻi ʻo ʻenau tui fakalotú. Fakaafeʻi e kau akó ke lau fakalongolongo ʻa e 1 Pita 1:13–17, ʻo kumi e naʻinaʻi naʻe fai ʻe Pita ke tokoni ki he Kāingalotu ke nau kātakiʻi honau ngaahi faingataʻaʻiá ʻi he faivelenga. Fakakaukau ke fakaafeʻi e kau akó ke fakaʻilongaʻi e meʻa ʻoku nau maʻú.

  • Ko e hā naʻe naʻinaʻi ʻa Pita ki he Kāingalotú ke faí?

  • Naʻe founga fēfē nai hano mei tokoniʻi kinautolu ʻe he faleʻi ʻa Pitá ke kātakiʻi honau ngaahi faingataʻaʻiá ʻi he faivelenga?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e 1 Pita 1:18–21. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e ngaahi moʻoni kehe naʻe akoʻi ʻe Pita ki he Kāingalotú ke tokoni ke nau kātakiʻi honau ngaahi faingataʻaʻiá ʻi he faivelenga kae ʻikai liʻaki ʻenau tuí.

  • Ko e hā e ngaahi moʻoni naʻe akoʻi ʻe Pita ki he Kāingalotú ʻi he ngaahi veesi ko ʻení? (ʻE ala fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, kae fakapapauʻi ʻoku nau ʻiloʻi ha moʻoni ʻoku tatau mo ʻení: ʻOku huhuʻi kitautolu ʻo fakafou ʻi he taʻataʻa mahuʻinga ʻo Sīsū Kalaisí. Koeʻuhí naʻe moʻui taʻeangahala ʻa Sīsū Kalaisi, te Ne lava ʻo foaki Ia ko ha feilaulau haohaoa maʻatautolu. Naʻe tomuʻa fakanofo ʻa Sīsū Kalaisi ke hoko ko hotau Huhuʻí.)

  • Naʻe tokoniʻi fēfē nai ʻe he manatu ki he ngaahi moʻoni ko ʻení e Kāingalotú ke nau kātakiʻi honau ngaahi faingataʻá ʻi he faivelenga?

Ke tokoni ke ongoʻi ʻe he kau akó e mahuʻinga ʻo e ngaahi moʻoni ne nau ʻilo ʻi he 1 Pita 1, fakaafeʻi kinautolu ke fakakaukau ki ha taimi pe ko ha taha ʻoku nau ʻilo ne fili ke ne kātekina ha ʻahiʻahi ʻi he tui kia Sīsū Kalaisí. Kole ki ha kau ako ʻe niʻihi ke vahevahe ʻenau ngaahi aʻusiá mo e kalasí.

Poupouʻi e kau akó ke fakalaulauloto ki he meʻa te nau fai ke kei faivelenga ai pē ʻi he taimi ʻoku siviʻi ai kinautolu ʻi he lotolotonga ʻo e faingataʻá.

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e 1 Pita 1:22–25 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe poupouʻi ʻe Pita e Kāingalotú ke feʻofaʻaki pea mo manatu naʻe toe fanauʻi foʻou kinautolu ʻi hono tali e folofola ʻa e ʻOtuá, ʻa ia ʻoku tolonga ʻo taʻe ngatá.

1 Pita 2:1–12

Ko e fakamamafaʻi ʻe Pita e ngaahi fatongia e Kāingalotú

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku kehekehe ai e kāingalotu ʻo e Siasí mei he māmaní?

  • Ko e hā ha ngaahi palopalema te tau ala fehangahangai mo ia koeʻuhí ko ʻetau kehé?

Fakaafeʻi e kau akó ke kumi ha tefitoʻi moʻoni ʻi heʻenau ako e 1 Pita 2, ʻe lava ke ne fakamālohia ʻenau holi ke kehe mei he māmaní ko ha mēmipa e Siasi ʻo e ʻEikí.

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e 1 Pita 2:1-8 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe akoʻi ʻe Pita ʻoku hangē e Kāingalotú ko ha ngaahi maka moʻui pea ʻoku hangē ʻa Sīsū Kalaisi ko ha makatuliki pe fakavaʻe ki he tui faivelengá. Ka ko kinautolu ʻoku talangataʻá, ko ha “maka tūkiaʻanga mo e maka fakaʻita” ia (veesi 8), ko hono ʻuhingá ʻoku nau ʻita kiate Ia.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e 1 Pita 2:9–10. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e founga hono fakamatalaʻi ʻe Pita e Kāingalotu ʻoku faivelengá.

  • Naʻe fakamatalaʻi fēfē ʻe Pita e Kāingalotu faivelengá?

Fakamahinoʻi ange naʻe liliu ʻa e foʻi lea fili ʻi he veesi 9 mei ha foʻi lea faka-Kalisi ʻa ia naʻe ʻuhinga ki hono kumi pe fakahaofi pea fakahoa mo ha foʻi lea faka-Hepelū ʻi he ʻEkesōtosi 19:5 ʻokú ne fakahaaʻi ko e kakai fuakava ʻa e ʻOtuá ko ha koloa makehe pe mahuʻinga ia kiate Ia.

  • Kuo tokoniʻi fēfē ʻe he ngaahi lea naʻe ngāue ʻaki ʻe Pita ke fakamatalaʻi e Kāingalotu ʻi he veesi 9–10 ke nau loto-toʻa ʻi hono fakatangaʻi ʻenau tui fakalotú?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e 1 Pita 2:11–12. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe kole ʻe Pita ki he Kāingalotú ke nau fai ko ha kakai fili ʻa e ʻEikí. Fakamatalaʻi ange naʻe ui ʻe Pita e Kāingalotú ko ha “muli” mo e “ʻāunofo” koeʻuhí he naʻa nau nofo ʻi he lotolotonga ʻo ha kakai ne nau kehe mei he Kāingalotú ʻi he tuʻunga fakafonuá mo e fakalotú pe koeʻuhí he naʻa nau mamaʻo mei honau ʻapi fakalangí, ʻo nofo fakataimi ko ha kakai matelie.

  • Fakatatau ki he veesi 11, ko e hā naʻe pehē ʻe Pita kuo pau ke fai ʻe he Kāingalotú ke nau mavahe mei he māmaní?

  • Fakatatau ki he veesi 12, ko e hā e ivi tākiekina naʻe pehē ʻe Pita ʻe maʻu ʻe he Kāingalotú ʻi he niʻihi kehé ko ha kakai fili ʻa e ʻOtuá?

  • Ko e hā e moʻoni ʻoku tau ako meia Pita fekauʻaki mo e meʻa ʻoku fekau ʻe he ʻOtuá Hono Kāingalotú ke faí? (ʻOku totonu ke ʻilo ʻe he kau akó ha moʻoni hangē ko ʻení: ʻOku fekau ʻe he ʻOtuá Hono Kāingalotú ke nau mavahe pea fakamakehekeheʻi kinautolu mei he māmaní koeʻuhí ke lava e niʻihi kehé ʻo mamata ki heʻenau sīpingá pea fakaongoongoleleiʻi Ia.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e fakamatala ko ʻeni ʻa Sisitā ʻIleini S. Tolotoni, naʻe hoko ko e Palesiteni Lahi ʻo e Houalotu ʻa e Kau Finemuí:

ʻĪmisi
Elaine S. Dalton

“Kapau ʻokú ke fie fakahoko ha liliu ʻi he māmaní, kuo pau ke ke kehe mei he māmaní” (“Ko e Taimi ʻEni ke Tuʻu Hake pea Ulo!” Ensign pe Liahona, Mē 2012, 124).

  • Ko e hā ha founga kuo kaunga lelei ai hoʻo fili ke mavahe pea makehe mei he māmaní ki he niʻihi kehé pe tokoni ke tataki kinautolu ki he ʻOtuá?

Poupouʻi e kau akó ke fakakaukau ki he meʻa ʻe lava ke nau fai ke lelei ange ke nau mavahevahe mo kehe ai mei he māmaní koeʻuhí ke nau hoko ko ha sīpinga. Fakaafeʻi kinautolu ke nau ngāueʻi ha faʻahinga ongo te nau maʻu.

1 Pita 2:13–25

Ko e faleʻi ʻe Pita e Kāingalotú ke kātakiʻi e faingataʻá ʻo hangē ko e Fakamoʻuí

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e 1 Pita 2:13–18 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe akoʻi ʻe Pita e Kāingalotú ke talangofua ki he ngaahi laó mo e kau maʻu mafai fakapuleʻanga ʻoku nau puleʻi kinautolú (kau ai e ʻemipola Loma naʻá ne poupouʻi hono fakatangaʻi kinautolú; vakai foki, T&F 58:21–22). Naʻá ne poupouʻi ʻa kinautolu ne kātakiʻi ʻa e faingataʻá ko ha kau tamaioʻeikí ke kātakiʻi ʻenau mamahí ʻi he faʻa kātaki pea manatuʻi ʻoku ʻafioʻi kinautolu ʻe he ʻOtuá.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e 1 Pita 2:19–20. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e faleʻi ʻa Pita ki he Kāingalotú ʻi he founga ʻoku totonu ke nau kātakiʻi ai e ngaahi faingataʻá.

  • Ko e hā e faleʻi ʻa Pita ki he founga ʻoku totonu ke kātakiʻi ai ʻe he Kāingalotú ʻenau faingataʻaʻiá?

Kole ki he kau akó ke lau fakalongolongo e 1 Pita 2:21–25, ʻo kumi e fakamatala ʻa Pita ki he founga naʻe tali ʻaki ʻe Sīsū Kalaisi e fakatangá.

  • Naʻe tali fēfē ʻe Sīsū Kalaisi e fakatangá?

  • Fakatatau ki he veesi 21, ko e hā e ʻuhinga ʻe taha naʻe mamahi ai ʻa e Fakamoʻuí maʻatautolú?

  • Ko e hā e foʻi moʻoni ʻe lava ke tau ʻilo mei he veesi 21–25 fekauʻaki mo e kātakiʻi ʻo e ngaahi ʻahiʻahí? (ʻOku totonu ke ʻilo ʻe he kau akó ha moʻoni hangē ko ʻení: ʻE lava ke tau muimui he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí ʻi hono kātakiʻi e ngaahi ʻahíʻahí ʻi he faʻa kātaki.)

Vahevahe hoʻo fakamoʻoni ki he Fakamoʻuí, pea fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki he meʻa ʻe lava ke nau fai ʻo lelei ange ke muimui ki Heʻene sīpingá ʻi hono kātakiʻi e ngaahi ʻahiʻahí ʻi he faʻa kātaki.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

1 Pita 1:6–8. “ʻI he ʻahiʻahi ʻo homou tuí … ke ʻilo ia ʻoku iku ki he fakamālōʻia mo e ongoongolelei mo e nāunau”

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā ʻOasoni F. Uitenei ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá fekauʻaki mo e meʻa ʻe lava ke maʻu mei he ngaahi ʻahiʻahi ʻoku tau fuesia ʻi he moʻui ko ʻení:

“ʻOku ʻikai ha mamahi ʻoku tau mamahi ai, ʻoku ʻikai ha ʻahiʻahi ʻoku tau aʻusia ʻe taʻeʻaonga. ʻOku hoko ia ko hotau akoʻi, mo tau fakatupulaki ai ʻa e ngaahi ʻulungaanga ko ʻeni ko e kātakí, tuí, loto-toʻá, mo e loto fakatōkilaló. ʻOku hanga ʻe he ngaahi mamahi ʻoku tau aʻusiá mo e ngaahi meʻa kotoa ko ia ʻoku tau kātakiʻí ʻo toe ʻohake hotau ngaahi ʻulungāngá ke lelei ange, fakamaʻa ʻa hotau lotó, fakatupulekina ʻa hotau laumālié, mo ngaohi kitautolu ke tau toe angavaivai mo angaʻofa ange, pea tau toe moʻui taau ange mo feʻunga ke ui ko e fānau ʻa e ʻOtuá … ʻoku fakafou ʻi he mamahí, faingataʻá, ongosiá pea mo e ʻahiʻahí ʻa hono akoʻi kitautolu ʻi he māmaní pea mo ia te ne ʻai kitautolu ke tau hoko ʻo tatau ange mo ʻetau Tamai mo e Faʻē ʻi hēvaní” (ʻi he Spencer W. Kimball, Faith Precedes the Miracle [1972], 98.)

1 Pita 2:18–25. Naʻe fakatātaaʻi ʻe Sīsū Kalaisi e founga ʻoku totonu ke tau kātakiʻi ai e mamahí

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā ʻAlekisānita B. Molisoni ʻo e Kau Fitongofulú ʻo pehē:

“Ko Pita, ko ha ʻAposetolo māʻongoʻonga, naʻá ne kātakiʻi ʻa e mate fakamāʻatá (vakai, Sione 21:18–19), naʻá ne fakatokangaʻi ʻa e totonu fakalangi ʻoku maʻu ʻi he faʻa kātaki koeʻuhí ko Kalaisí ka ʻoku tānaki mai ʻa e kiʻi vīkiviki ko ʻiá kiate kitautolu ʻi heʻetau kātakiʻi [ko ha ola ʻo] ʻetau ngaahi angahalá. Naʻá ne tohi ʻo pehē: ‘ʻOku taau ʻeni ke fakamālōʻia, kapau ʻoku kātakiʻi ʻe ha tangata ʻa e mamahí, mo e faingataʻaʻia taʻetotonú koeʻuhí ko e ʻOtuá. He ko e hā e nāunau ko iá, ʻo kapau ʻoku ʻanuhia kimoutolu ʻi homou ngaahi angahalá, ke mou kātakiʻi ia ʻi he faʻa kātaki? ka ʻo kapau, te mou fai lelei ia, pea kātakiʻi ia, ʻo ke fai ia ʻi he faʻa kātaki, ʻoku finangalo lelei ki ai ʻa e ʻOtuá’ (1 Pita 2:19–20.) ʻI heʻetau kātakiʻi e mamahi ʻoku taʻetotonú, ʻoku tau fakatupulaki ha ʻulungaanga faka-Kalaisi ʻokú ne fakahaohaoaʻi hotau laumālié mo ʻomi kitautolu ke tau ofi ange kiate Ia” (Feed My Sheep: Leadership Ideas for Latter-day Shepherds [1992], 166).