Laipelí
Lēsoni 43: Luke 1


Lēsoni 43

Luke 1

Talateú

Naʻe hā e ʻāngelo ko Kepalelí kia Sakalia pea fakahā ʻe maʻu ʻe Sakalia mo hono uaifi ko ʻIlisapetí, ha foha, ʻa ia te na ui ko Sione. Hili ha māhina ʻe ono mei ai, naʻe hā ʻa e ʻāngelo tatau pē kia Mele pea fakahā te ne hoko ko e faʻē ʻa e ʻAlo ʻo e ʻOtuá. Naʻe ʻaʻahi ʻa Mele kia ʻIlisapeti, pea naʻá ne fiefia ʻi he hāʻele mai ʻa e Fakamoʻuí. Hili ha māhina ʻe tolu mei ai, naʻe fāʻeleʻi ʻe ʻIlisapeti ʻa Sione.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Luke 1:1–4

Ko e fakamatala ʻa Luke ki he ngaahi ʻuhinga hono tohi ʻEne Kosipelí

Fakaʻaliʻali e fakatātā ko ʻení, pea kole ki he kau akó ke fakamatalaʻi e meʻa ʻoku hoko ʻi he fakatātā takitaha: Ko e Fononga ʻa Siosefa mo Mele ki Pētelihemá (Tohi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí [2009], fika 29; vakai foki LDS.org), Ko e Hā ʻa e ʻĀngeló ki he Kau Tauhisipí (fika 31), Ko e Fakaʻapaʻapa ʻa Simione ki he Valevale ko Kalaisí (fika 32), Ko e Tamasiʻi ko Sīsuú ʻi he Temipalé (fika 34), Ko e Samēlia Leleí (fika 44), Mele mo Māʻata (fika 45), mo e Ko e Kau Kilia ʻe Toko Hongofulú (fika 46). Fakamahinoʻi ange naʻe lekooti ʻe Luke e meʻá ni mo e ngaahi meʻa kehe naʻe hoko mo e ngaahi akonaki mei he ngāue ʻa e Fakamoʻuí ʻi he māmaní ka ʻoku ʻikai ʻi he Kosipeli ʻo Mātiu, Maʻake, mo Sioné.

ʻĪmisi
Joseph and Mary Travel to Bethlehem
ʻĪmisi
The Angel Appears to the Shepherds
ʻĪmisi
Simeon Reverencing the Christ Child
ʻĪmisi
Christ in the Temple

Christ in the Temple, tā ʻe Heinrich Hofmann; ʻi he angalelei ʻa e C. Harrison Conroy Co., Inc.

ʻĪmisi
The Good Samaritan
ʻĪmisi
Mary and Martha
ʻĪmisi
The Ten Lepers

© Providence Collection/Licensed from GoodSalt.com

Fakafeʻiloaki nounou ʻa e Kosipeli ʻa Luké ʻaki hono fakamatalaʻi ange naʻe kamata ʻe Luke ʻene Kosipelí ʻaki e fakamatala ki ha taha ko hono hingoá ko “Tiofilusi” (veesi 3) mo fakamatalaʻi e ʻuhinga ʻene tohí. ʻOku ʻuhinga e Tiofilusí “ko e kaungāmeʻa ʻo e ʻOtuá” (Bible Dictionary, “Theophilus”). Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Luke 1:1–4. Kole ki he kalasí ke muimuiʻi hono laú, ʻo kumi e ngaahi ʻuhinga ʻa Luke ki heʻene tohí.

  • Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi ʻuhinga ʻa Luke ki hono tohi e fakamatala ko ʻení?

  • Fakatefito ʻi he Luke 1:4, ko e hā ʻe lava ʻe hono ako e Kosipeli ʻa Luké ʻo fai maʻatautolú?

Fakapapauʻi ange ki he kau akó ʻi heʻenau ako e Kosipeli ʻa Luké, te nau lava ʻo “ʻilo hono moʻoni” (veesi 4) ʻo e ngaahi moʻoni kuo akoʻi kiate kinautolu fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí.

Luke 1:5–25

Ko e fakahā ʻe he ʻāngelo ko Kepalelí ʻoku ʻamanaki ke fāʻeleʻi mai ʻa Sione kia Sakaliá, pea tuʻituʻia ʻa ʻIlisapeti

Kole ki he kau akó ke fakalaulauloto ki ha tāpuaki pe tali mei he ʻOtuá ʻoku nau tatali pe ʻamanaki ki ai. Fakaafeʻi e kau akó ke kumi e ngaahi moʻoni ʻi heʻenau ako e Luke 1 ʻe lava ʻo tokoni kiate kinautolu ʻi heʻenau tatali ki ha tāpuaki pe tali mei he ʻOtuá.

Kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Luke 1:5–7, pea fakaafeʻi e kalasí ke kumi pe ko hai naʻe tatali ki ha tāpuaki pau ʻi he konga lahi ʻo ʻenau moʻuí.

  • Ko e hā ha ngaahi fakaikiiki ʻoku tau ako fekauʻaki mo Sakalia mo ʻIlisapeti mei he ngaahi veesi ko ʻení?

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Luke 1:8–10 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe fili ʻa Sakalia ke ne tutu e meʻa fakanamu lelei ʻi he temipale Selusalemá, ko ha lāngilangi ʻoku hoko tuʻo taha pē mahalo ki ha taulaʻeiki ʻi heʻene moʻuí.

Kole ki he kau akó ke lau fakalongolongo e Luke 1:11–13 ʻo kumi e meʻa naʻe hoko lolotonga e ʻi he temipalé ʻa Sakaliá.

  • Fakatatau ki he veesi 13, ko e hā e lotu ʻa Sakalia mo ʻIlisapeti ʻe talí? (Fakamahinoʻi ange naʻe lotu ʻa Sakalia mo ʻIlisapeti ʻi he ngaahi taʻu lahi ke maʻu ha fānau. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke fakaʻilongaʻi ʻe he kau akó e kupuʻi lea “kuo tau hoʻo lotú” ʻi he veesi ko ʻení.)

  • Naʻe mei ongoʻi fēfē nai ʻa Sakalia ʻi heʻene fanongo te ne maʻu mo ʻIlisapeti ha foha, neongo naʻá na “motuʻa fakatouʻosi”? (veesi 7).

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Luke 1:14–17 ʻaki hono fakamatalaʻi ange naʻe fakahā ʻe he ʻāngelo ko Kepalelí kia Sakalia te ne maʻu mo ʻIlisapeti e “ʻa e fiefiá mo e nēkeneka” (veesi 14) pea ʻe teuteuʻi ʻe hona fohá ha kakai tokolahi ki he ʻEikí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Luke 1:18–20, pea kole ki he kalasí ke kumi ʻa e founga e tali ʻa Sakalia ki he ʻāngeló. Fakaafeʻi e kau akó ke nau lipooti e meʻa ʻoku nau ʻiló.

  • Ko e hā naʻe hoko kia Sakalia koeʻuhí naʻá ne veiveiua ʻi he ngaahi lea ʻa e ʻāngeló?

  • Fakatatau ki he veesi 20, ko e hā naʻe pehē ʻe he ʻāngeló ʻe hoko ki he ngaahi lea naʻá ne fai kia Sakaliá? (Mahalo ʻe fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, kae fakapapauʻi ʻoku nau ʻilo ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení: ʻE fakahoko ʻa e folofola ʻa e ʻEikí kuo lea ʻaki ʻe Heʻene kau tamaioʻeikí ʻi honau taimi totonu. Tohi ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

  • Ko e hā e ʻuhinga ʻo e kupuʻi lea ko e “ʻi hono kuongá”? (Fakatatau ki he taimi ʻa e ʻEikí.)

Vakai ki he fakamatala ʻi he palakipoé, pea fehuʻi ange:

  • ʻE lava ke kaunga fēfē hono ʻilo ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení ki he founga ʻetau tali ki he ngaahi talaʻofa ʻa e ʻEikí? (Hili e tali ʻa e kau akó, toe vakaiʻi e moʻoni ʻi he palakipoé ke maʻu e fakamatala ko ʻení: Te tau lava ʻo falala ki he ngaahi talaʻofa ʻa e ʻEikí koeʻuhí ʻe fakahoko ʻEne folofolá ʻi honau taimí.)

  • ʻE lava fēfē ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení ʻo tokoniʻi ha taha ʻokú ne holi ke fakahoko ha talaʻofa fakalangi?

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Luke 1:21–24 ʻaki hano fakamatalaʻi ange ʻi he taimi naʻe mavahe ai ʻa Sakalia mei he temipalé, naʻe ʻikai ke ne lava ʻo lea. Naʻe tuʻituʻia ʻa ʻIlisapeti kimui ange, ʻo hangē ko ia naʻe talaʻofa ʻe he ʻāngeló.

Kole ki ha tokotaha ako (lelei tahá ko ha finemui) ke lau leʻolahi ʻa e ngaahi lea ʻa ʻIlisapetí ʻi he Luke 1:25. Fakaafeʻi e kalasí ke fakakaukau ki he ongo naʻe maʻu ʻe ʻIlisapetí ʻi heʻene teuteu ke maʻu ha fānaú. Mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange ʻe lava ke ʻuhinga e fakamatala ʻa ʻIlisapeti kuo “toʻo meiate [ia hono] manukiʻanga ʻi he kakaí” ki he ongoʻi mā naʻá ne aʻusia koeʻuhí ko ha fakakaukau hala angamaheni ʻi he ngaahi anga fakafonua ʻi he kuonga muʻá ko e taʻe fanaú ko ha tautea ia mei he ʻOruá.

Luke 1:26–38

Ko e fakahā ʻe he ʻāngelo ko Kepalelí e ʻamanaki ke ʻaloʻi mai ʻa Sīsū kia Meléé

ʻĪmisi
Angel Gabriel appears to Mary

Ko e hā e ʻĀngelo ko Kepalelí kia Melé

Fakaʻaliʻali e fakatātā Ko Hono Fakahā ʻo e ʻAloʻí: Ko e Hā ʻa e ʻĀngelo ko Kepalelí kia Melé (Tohi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí, fika 28; vakai foki LDS.org), pea kole ki he kau akó ke fakakaukauloto pe naʻe mei fēfē ke hā fakafokifā mai ha ʻāngelo kiate kinautolu. Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Luke 1:26–27 ʻaki hono fakamatalaʻi ange ʻi he māhina hono ono ʻo e feitama ʻa ʻIlisapetí, naʻe fekauʻi mai e ʻāngelo ko Kepalelí kia Mele, ko ha finemui ʻi Nāsaleti.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Luke 1:28–33. Kole ki he kalasí ke muimuiʻi hono laú pea kumi ha ngaahi kupuʻi lea naʻe tokoni ke mahino kia Mele e mahuʻinga ʻo e ngāue naʻe ʻoange kiate ia ʻe he ʻOtuá.

  • Ko e hā e ngaahi kupuʻi lea naʻe tokoni ke mahino kia Mele e mahuʻinga ʻo e ngāue naʻe ʻoange kiate ia ʻe he ʻOtuá?

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā e hingoa “ʻAlo ʻo e Fungani Māʻolungá” (veesi 32)? (Mahalo ʻe fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe ka ʻoku totonu ke nau ʻiloʻi e tokāteline ko ʻení: Ko Sīsū Kalaisi ʻa e ʻAlo ʻo e Tamaí.)

Kole ki he kau akó ke lau fakalongolongo e Luke 1:34, ʻo kumi ʻa e fehuʻi ʻa Melé. Fakaafeʻi kinautolu ke lipooti e meʻa ʻoku nau ʻiló. Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e fakamatala ʻa Melé “ʻoku ʻikai te u ʻiloa ha tangatá” ko ha tāupoʻou ia.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Luke 1:35–37, pea kole ki he kau akó ke kumi e tali ʻa e ʻāngeló ki he fehuʻi ʻa Melé.

Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻikai ke tau ʻilo, ʻo fakalaka atu ʻi he ngaahi fakamatala ʻi he folofolá, ki he founga ne hoko ai e mana ʻo e tuʻituʻia ʻia Sīsū Kalaisí; ʻoku fakahā mai pē kiate kitautolu naʻe fakaofo ia pea ʻe hoko ʻa e tamasiʻi ʻe fāʻeleʻí ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá.

  • Hangē ko hono lekooti ʻi he Luke 1:37, ko e hā e moʻoni naʻe fakamatala ʻe he ʻāngeló ʻe tokoni ke fakamatalaʻi e meʻa fakaofo ko ʻeni naʻe hokó? (ʻOku totonu ke ʻilo ʻe he kau akó ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení: ʻOku ʻikai ha meʻa ʻe faingataʻa ki he ʻOtuá. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke fakaʻilongaʻi ʻe he kau akó ʻa e moʻoni ko ʻení ʻ ʻi heʻenau folofolá.)

  • ʻOkú ke pehē ko e hā naʻe mei lea ʻaki ʻe Mele pe ʻIlisapeti ke poupouʻi kitautolu kapau te tau ongoʻi ʻoku ʻikai malava e meʻa ʻoku tau ʻamanaki ki aí?

  • Ko e hā ha aʻusia kuó ne fakamālohia hoʻo tuí ʻoku ʻikai ha meʻa ʻe faingataʻa ki he ʻOtuá?

Fakaafeʻi e kau akó ke lau fakalongolongo e Luke 1:38, ʻo kumi e founga tali ʻa Mele ki he ʻāngeló.

  • Ko e hā ha fakamoʻoni ʻokú ke sio ai ʻi he veesi ko ʻení naʻe tui ʻa Mele ki he ngaahi lea ʻa e ʻāngeló?

  • Naʻe kehe fēfē hono tali ʻe Mele ʻa e ngaahi lea ʻa e ʻāngeló mei he tali ʻa Sakalia ki he fakahā ʻa e ʻāngeló ʻi he temipalé?

Poupouʻi e kau akó ke muimui he sīpinga ʻa Mele mo ʻIlisapetí ʻi heʻena tui he ʻikai ha meʻa ʻi heʻena moʻuí ʻe kole ʻe he ʻEikí kiate kinaua ʻe taʻe-malava ʻi Heʻene tokoní.

Luke 1:39–56

Ko e ʻaʻahi ʻa Mele kia ʻIlisapetí, pea fakamoʻoni ʻa e ongo fafiné ki he Fakamoʻuí

ʻĪmisi
Mary and Elizabeth

Ko e ʻaʻahi ʻa Mele kia ʻIlisapetí

Kapau ʻe lava, fakaʻaliʻali ha fakatātā ʻo e ʻaʻahi ʻa Mele kia ʻIlisapeti lolotonga e feitama ʻa ʻIlisapetí. Kole ki he kau akó pe te nau lava ʻo ʻiloʻi ko hai ʻoku hā ʻi he fakatātáá mo e meʻa ʻoku hoko ʻi he fakatātaá.

  • Mahalo ʻe hangē ʻa Mele mo ʻIlisapeti ko ha ongo fafine angamahení, ka ko e hā ha ngaahi founga naʻá na fakahoko ai ha ngaahi fatongia mahuʻinga te ne liliu ʻa e māmaní?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Luke 1:41–45. Kole ki he kalasí ke muimuiʻi hono laú, ʻo kumi e fakamoʻoni ʻa ʻIlisapeti kia Melé.

  • Ko e hā naʻe ʻosi mahino kia ʻIlisapeti fekauʻaki mo Melé?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako (lelei tahá ko ha finemui) ke lau leʻolahi e Luke 1:46–49. Kole ki he kalasí ke muimuiʻi hono laú, ʻo kumi e founga naʻe fakahīkihikiʻi ai ʻe Mele ʻa e ʻEikí.

  • Ko e hā e kupuʻi lea ʻoku lekooti ʻi he veesi 49, naʻe fakaʻaongaʻi ʻe Mele ke fakamatalaʻi e meʻa kuo fai ʻe he ʻEikí maʻaná? (“Ngaahi meʻa lahi.”)

Fakaafeʻi e kau akó ke toe lau fakalongolongo e Luke 1:38, 45–46, ʻo kumi e meʻa naʻe fai ʻe Mele naʻá ne fakaʻatā e ʻEikí ke fai ha “ngaahi meʻa lahi” maʻana.

  • Ko e hā naʻe fai ʻe Mele naá ne fakaʻatā e ʻEikí ke fai ha “ngaahi meʻa lahi” maʻana?

Fakamahinoʻi ange ʻoku hangē pē ko e ʻi ai ha ngaahi fatongia ʻo Sakalia, ʻIlisapeti mo Mele ʻi he palani fakalangí, ʻoku ʻi ai foki mo hotau ngaahi fatongia mahuʻinga naʻe fili ʻe he ʻEikí.

  • Fakatefito ʻi he sīpinga ʻa Melé, ko e hā ʻe hoko ʻi heʻetau moʻuí kapau te tau feinga faivelenga ke fakahoko ʻa e ngaahi fatongia kuo ʻomi ʻe he ʻEikí kiate kitautolú? (Tokoni ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kapau te tau feinga faivelenga ke fakahoko ʻa e ngaahi fatongia kuo ʻomi ʻe he ʻEikí kiate kitautolú, te Ne lava ʻo fai ha ngaahi meʻa lahi ʻi heʻetau moʻuí.)

  • Ko e hā ha ngaahi fatongia ʻoku finangalo e ʻEikí ke ke fakahoko ʻi Heʻene palaní?

  • Ko e hā ʻe ala hoko ʻi hoʻo moʻuí kapau te ke tali ki he ʻEikí ʻo hangē ko Melé?

Luke 1:57–80

Ko e fānauʻi ʻo Sione Papitaiso

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Luke 1:57–80 ʻaki hono fakamatalaʻi ange hili e fāʻele ʻa ʻIlisapetí, naʻe fakapapauʻi ʻe Sakalia ʻoku totonu ke fakahingoa ʻa e tamasiʻí ko Sione. ʻI he taimi naʻá ne fai ai iá, naʻá ne toe lava ʻo lea ʻi he taimi pē ko iá peá ne kikite ʻo kau ki he ngaahi misiona ʻo Sīsū Kalaisí pea mo Sioné.

Fakamoʻoni ange ʻi heʻetau fakahoko faivelenga hotau ngaahi fatongia fakalangi kuo tuku maí ʻo hangē ko Sakalia, ʻIlisapeti mo Melé, ʻe lava ʻe he ʻEikí ʻo fai ha ngaahi meʻa lahi maʻatautolu pea fakafou ʻiate kitautolu. Poupouʻi e kau akó ke fakahoko honau ngaahi fatongia ʻi he palani ʻa e ʻEikí.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Luke 1:34–35. Ko e fakatupu ‘o Sīsū Kalaisí

ʻI hoʻo akoʻi e Luke 1:34–35, ʻe lava ke ʻi ai ha ngaahi fehuʻi kau ki he fakatupu ʻo Sīsū Kalaisí. Kapau ʻe ʻi ai ha ngaahi fehuʻi, manatu ki he fakatokanga ko ʻeni meia Palesiteni Lī:

“Kapau naʻe poto e kau faiakó ʻi he lea ʻo kau ki he [fakatupu ʻo Sīsū Kalaisí] ʻa ia ʻoku siʻi ʻaupito e lea ki ai ʻa e ʻEikí, te nau taʻofi ʻenau fealēleaʻaki ʻi he kaveingá ni ʻaki ʻa e ngaahi lea ʻoku lekooti ʻi he kaveingá ni ʻi he Luke 1:34–35. …

“Tuku ke tau fiemālie ʻi he fakahā ko ʻení pea tatali kae ʻoua ke Ne vakai ʻoku taimi ke fakahā mai ha meʻa lahi ange” (The Teachings of Harold B. Lee, ed. Clyde J. Williams [1996], 14).

Luke 1:38. “Ke hoko mai kiate au ʻo hangē ko hoʻo leá.”

ʻOku fakahaaʻi ʻe he liliu faka-Kalisi ʻe Luke ʻa e ngaahi lea ʻa Melé ʻa e mālohi ʻo ʻene filí. Naʻe ʻikai ke ne tali fakatoupīkoi ka naʻá ne tali vēkeveke hono fatongia ʻi he palani ʻo e fakamoʻuí, ʻo hangē naʻá ne pehē, “Fakaʻofoʻofa ʻaupito. Te u hoko ko e tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí ʻo hangē ko ia kuó ke lea ʻakí.” (Ki ha ngaahi fakakaukau lahi ange ki he tali ʻa Melé, vakai ki he konga ki he Luke 1:38 ʻi he New Testament Student Manual [Church Educational System manual, 2014], 142.)

Luke 1:76. “Ko e palōfita ʻo e Fungani Māʻolungá”

Ko Sakalia mo ʻIlisapetí ko e ongo hako ʻo ʻĒlone, ʻa ia ko hono hakó ʻoku haʻu mei ai e kau taulaʻeikí mo e kau taulaʻeiki lahi kotoa pē ʻo ʻIsilelí. Ko ia ai naʻe hoko ʻa Sione ko ha ʻea-hoko fakanatula ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné pea mo hono tuʻunga fakatakimuʻá. Naʻe akoʻi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻo pehē, “Naʻe hoko ʻa Sione ko ha taulaʻeiki ʻo hangē ko ʻene tamaí, peá ne maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné” (ʻi he History of the Church, 5:257).