Laipelí
Lēsoni 111: 1 Kolinitō 15:1–29


Lēsoni 111

1 Kolinitō 15:1–29

Talateú

Naʻe ʻilo ʻe Paula naʻe ʻi ai ha niʻihi fakafoʻituitui ʻi Kolinitō naʻa nau akoʻi ʻoku ʻikai Toetuʻu ʻa e maté. Naʻá ne fakamoʻoni ki he kāingalotu ʻo e Siasí ʻi Kolinitoó naʻe toe tuʻu ʻa Sīsū Kalaisí mei he maté. Naʻe toki fakamahinoʻi ʻe Paula kimui mai e tokāteline ʻo e Toetuʻú pea mo ʻene kaunga ki he fānau kotoa ʻa e Tamai Hēvaní. Naʻe pehē ʻe Paula he ʻikai mahuʻingamālie e ouau ʻo e papitaiso maʻá e kau pekiá taʻe kau ai ʻa e Toetuʻú.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

1 Kolinitō 15:1–10

ʻOku ʻomi ʻe Paula e fakamoʻoni ki he Toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Tōmasi S. Monisoní:

ʻĪmisi
President Thomas S. Monson

[ʻE kāinga], ʻoku tau kakata, ʻoku tau tangi, ʻoku tau ngāue, ʻoku tau vaʻinga, ʻoku tau ʻofa, ʻoku tau moʻui. Hili ko iá ʻoku tau mate. Ko e maté ko e tofiʻa ia ʻo kitautolu ʻi māmani kotoa. Kuo pau ke fou atu ai ʻa e kakai kotoa pē. ʻOku haʻu ʻa e maté ki he toulekeleká, ki he ongosiá mo e motuʻá. ʻOkú ne ʻahia ʻa e toʻu tupú lolotonga ʻoku kei muka ʻa ʻenau ʻamanakí mo ʻenau ngaahi fakaʻamú. Pea ʻoku ʻikai foki hao ʻa e fānau īkí mei ai” (“ʻOku ou ʻIlo ʻOku Moʻui Hoku Huhuʻí!” Ensign pe Liahona Mē 2007, 24).

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau loto ki he ngaahi fakakaukau (thoughts) pe ongo ne nau maʻu ʻi he taimi ne mate ai ha taha ʻoku nau ʻiloʻi. ʻE lava ke ke fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke vahevahe ʻenau ngaahi aʻusiá ʻo kapau ʻoku nau ongoʻi fiemālie ke fai ia.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau kumi e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi heʻenau ako e 1 Kolinitō 15:1–29 te ne lava ʻo tokoniʻi kinautolu ʻi he taimi ʻoku mate ai ha taha ʻoku nau ʻiloʻi.

Fakamatalaʻi ange ʻi he fakaʻosinga e tohi ʻa Paula ki he Kāingalotu ʻi Kolinitoó, naʻá ne lea ʻo kau ki ha tui hala naʻe akoʻi ʻe ha niʻhi ʻo e kau mēmipa ʻo e Siasí. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e 1 Kolinitō 15:12, pea kole ki he kalasí ke nau kumi e tui hala naʻe akoʻí.

  • Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi akonaki ʻa e Kāingalotu Kolinitoó? (ʻOku ʻikai toetuʻu ʻa e maté.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e 1 Kolinitō 15:3–8. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe tohi ʻe he ʻAposetolo ko Paulá ke tokoni ke mahino ki he kāingalotu ʻo e Siasí e moʻoni ʻo e Toetuʻu ʻa e Fakamoʻuí.

  • Ko e hā naʻe fakamoʻoniʻi ʻe Paula ke tokoni ke mahino ki he kāingalotu ʻo e Siasí e moʻoni ʻo e ngāue fakafaifekau ʻa e Fakamoʻuí mo e Toetuʻú?

  • Ko e hā ha foʻi moʻoni ʻe lava ke tau ako fekauʻaki mo e fatongia ʻo ha ʻAposetolo ʻi he ngaahi veesi ko ʻení? (ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, ka ʻoku totonu ke nau ʻiloʻi ha moʻoni hangē ko ʻení: ʻOku fakamoʻoni ʻa e kau ʻAposetoló naʻe pekia ʻa Sīsū Kalaisi maʻa ʻetau ngaahi angahalá pea toetuʻu mei he maté.)

  • ‘Oku tokoniʻi fēfē ʻe he fakamoʻoni ʻa e kau ʻAposetoló ki he Toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisí e kakai ʻoku faingataʻa ke nau tui ki he Toetuʻú?

Ke tokoni ke ongoʻi ʻe he kau akó ʻa e moʻoni mo e mahuʻinga ʻo e foʻi moʻoni ko ʻení, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e fakamoʻoni ko ʻeni ʻa Palesiteni Monisoní. (Mahalo te ke fie maʻu foki ke vahevahe ha ngaahi fakamoʻoni fekauʻaki mo e Toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisí kuo ʻosi fai ʻe ha ʻAposetolo kehe ʻi he ngaahi konifelenisi lahi fakamuimuitahá.)

ʻĪmisi
President Thomas S. Monson

“ʻOku ou ʻohake hoku leʻó ʻi he kotoa ʻo hoku lotó mo e fakamātoato ʻo hoku laumālié, ko ha fakamoʻoni makehe, ʻo u fakahā ʻoku moʻui ʻa e ʻOtuá. Ko Sīsū Kalaisi ʻa Hono ʻAló, ko e ʻAlo Tofu Pē Taha ʻo e Tamaí kuo Fakatupu ʻi he kakanó. Ko Ia hotau Huhuʻí; ko ia hotau Taukapo ki he Tamaí. Ko Ia ia naʻe pekia he kolosí ke fakalelei maʻa ʻetau ngaahi angahalá Ko e ʻUluaki Fua Ia ʻo e Toetuʻú. Koeʻuhí ko ʻEne pekiá, ʻe toe moʻui ʻa e kakai kotoa pē. ‘ʻE tuʻu ia ʻi māmani: “ʻOku ou ʻIlo ʻOku Moʻui Hoku Huhuʻí!” Fakatauange ʻoku ʻiloʻi ia ʻe māmani kotoa pea nau moʻui ʻaki ʻa e ʻilo ko iá” (“ʻOku ou ʻIlo ʻOku Moʻui Hoku Huhuʻí!” 25).

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakalaulauloto ki he founga kuo tokoniʻi ai ʻe he ngaahi fakamoʻoni ʻa e kau ʻAposetoló kau ki he Toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisí ke fakamālohia ʻenau tui ki he Toetuʻú. Mahalo te ke fie kole ki ha kau ako ʻe niʻihi ke vahevahe ʻenau ngaahi fakakaukaú.

1 Kolinitō 15:11–29

ʻOku fakamatalaʻi ʻe Paula e tokāteline ʻo e Toetuʻú

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e 1 Kolinitō 15:11–15 ʻaki hono fakamatalaʻi ange naʻe fakafehuʻia ʻe Paula e ʻuhinga kuo kamata ke fakataʻetaʻetui ai e Kāingalotu Kolinitoó ki he moʻoni ʻo e Toetuʻú. Naʻá ne pehē kapau naʻe teʻeki ke toe tuʻu ʻa Sīsū Kalaisi mei he maté, ʻe hala kotoa leva e ngaahi fakamoʻoni ki Heʻene Toetuʻú pea he ʻikai ha taumuʻa ʻi hono malangaʻi ʻo e ongoongoleleí.

Hiki ʻa e ngaahi fakamatala taʻekakato ko ʻení ʻi he palakipoé:

Kapau naʻe ʻikai ke toe tuʻu ʻa Sīsū mei he maté, ʻe … (vakai 1 Kolinitō 15:16–19).

Koeʻuhí ko e toe tuʻu ʻa Sīsū mei he maté, … (vakai, 1 Kolinitō 15:20–22).

Fakaafeʻi ʻa e vaheua ʻe taha ʻo e kalasí ke nau lau fakalongolongo ʻa e 1 Kolinitō 15:16–19, ʻo kumi e meʻa ʻe hoko kapau naʻe ʻikai toe tuʻu ʻa Sīsū mei he maté. Fakaafeʻi ʻa e vaheua ʻe taha ʻo e kalasí ke nau lau fakalongolongo ʻa e 1 Kolinitō 15:20–22, ʻo kumi e ngaahi tāpuaki kuo tau maʻu koeʻuhí ko e Toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisí.

Hili ha taimi feʻunga, kole ki he kau ako naʻa nau lau ʻa e 1 Kolinitō 15:20–22 ke lipooti e founga ne nau lava ai ke fakakakato ʻa e fakamatala totonu ʻi he palakipoé. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke hiki e ngaahi talí ʻa e kau akó ʻi he palakipoé.

(Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e foʻi lea ʻuluaki fua ʻi he veesi 20 ki he ʻuluaki fua ʻo ha ngoue ʻoku toli/taʻaki ʻe ha tangata faama. ʻOku tatau e hoko ʻa Sīsū Kalaisi ko e ʻuluaki ʻi he faʻahinga kotoa ʻo e tangatá ke toetuʻú mo e hoko ʻa e ngaahi ʻuluaki fua ko ʻeni ʻo e utu-taʻú ko e ʻuluaki ʻo ha ngaahi utu-taʻu lahi.

  • Fakatatau ki he veesi 22, ko e hā ʻe hoko ki he kotoa ʻo e fānau ʻa e Tamai Hēvaní koeʻuhí he naʻe toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisi? (Mahalo ʻe fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe ka ʻoku totonu ke nau ʻiloʻi e tokāteline ko ʻení: Koeʻuhí ko e Toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisí, ʻe toetuʻu ʻa e tokotaha kotoa pē.)

Fakaafeʻi e kau ako ne nau lau ʻa e 1 Kolinitō 15:16–19 ke lipooti e founga ʻe lava ke nau fakakakato ai e fakamatala ʻe taha ʻi he palakipoé. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke hiki e ngaahi tali ʻa e kau akó ʻi he palakipoé.

Fakamatalaʻi ange ʻi he veesi 14–19, naʻe kole ʻa Paula ki he Kāingalotú ke nau fakakaukau pe ko e hā naʻe mei hoko “kapau naʻe ʻikai ke toe tuʻu ʻa Kalaisi.” ʻOku fakamatala ʻa Paula naʻe mei taʻeʻaonga ʻa e malanga kotoa pē koeʻuhí naʻe ʻikai mei lava ʻe Sīsū ʻo fakahaaʻi ʻokú Ne maʻu ha mālohi ki he maté pea naʻe ʻikai ke mei lava ʻo fakalelei maʻa ʻetau ngaahi angahalá. Ka koeʻuhí naʻe toe tuʻu ʻa Sīsū mei he maté, ʻoku tau ʻilo ai ko Ia ʻa e ʻAlo ʻo e ʻOtuá pea ʻokú Ne maʻu ʻa e mālohi ko iá.

Vakai ki he fakamatala ʻa Paula ʻi he veesi 19, “Kapau ʻoku ngata ʻi he moʻuí ni ʻetau ʻamanaki lelei kia Kalaisí, ko e malaʻia lahi taha pē ʻa kitautolu ʻi he kakai kotoa pē.”

  • Ko e hā te tau malaʻia ai kapau ʻoku ngata pē ʻi he moʻuí ni ʻetau ʻamanaki lelei kia Sīsū Kalaisi pe mole ʻetau ʻamanaki leleí hili ʻetau maté? (Kapau naʻe ʻikai Toetuʻu ʻa e maté, ʻe ngata pē ʻi he moʻuí ni ʻetau ʻamanaki lelei kia Sīsū Kalaisí pea he ʻikai lava ke fakahoko e ngaahi taumuʻa ʻo e palani ʻo e fakamoʻuí.

Fakatatau ki he veesi 20–22, ko e hā e ʻamanaki lelei ʻoku ʻomi ʻe he Toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisí? (Ko e ʻamanaki lelei te tau toe moʻui kotoa hili ʻa e maté. Hili e tali ʻa e kau akó, hiki ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: Koeʻuhí ko e Toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisí, ʻe lava ke tau maʻu ʻa e ʻamanaki leleí.)

  • ʻE lava fēfē ʻe he Toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisí ʻo ʻomi ha ʻamanaki lelei kiate kitautolu ʻi he taimi ʻoku mate ai ha taha ʻoku tau ʻiloʻi pe ko e taimi ʻoku tau ilifia ai ki he maté?

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó e mahuʻinga ʻo e Toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisí, kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e fakamatala ko ʻeni ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá. (Kapau ʻe lava, tufa ʻa e fakamatala ko ʻení ki he kau akó ʻi ha laʻipepa tufa.)

ʻĪmisi
Prophet Joseph Smith

“Ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ʻo ʻetau tui fakalotú ko e fakamoʻoni ko ia ʻa e kau ʻAposetoló mo e kau Palōfitá ʻo fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí, naʻe pekia, pea telio, pea toe tuʻu ʻi he ʻaho hono tolú, ʻo hāʻele hake ki he langí; pea ko hono toenga ʻo e ngaahi meʻa kehe kotoa pē fekauʻaki mo ʻetau tui fakalotú ko ha ngaahi tānaki atu pē ki ai” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita (2007), 224.

  • Ko e hā naʻe pehē ʻe Siosefa Sāmita ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ʻo ʻetau tui fakalotú?

  • Makatuʻunga ʻi he meʻa kuó ke ako ʻi he lēsoni ko ʻení, ʻoku mahuʻinga fēfē ʻa e Toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisí ki he ngaahi moʻoni kehe ʻo e ongoongoleleí?

ʻE lava ke ke fakamoʻoni ki he moʻoni ʻo e Toetuʻú mo hono mahuʻinga ʻi he palani ʻo e fakamoʻui ʻa e Tamai Hēvaní.

Fakamatalaʻi ange hangē ko hono lekooti ʻi he 1 Kolinitō 15:23–24, naʻe akoʻi ʻe Paula ʻe maau ʻa e Toetuʻú pea ʻe “[tukuange] ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e puleʻangá” ki he Tamai Hēvaní hili hono fakangata e ngaahi founga “mafai mo e mālohi” fakamāmani kotoa pē.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e 1 Kolinitō 15:25–26. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe akoʻi ʻe Paula ʻe iku ʻo hoko ki he ngaahi fili ʻo Sīsū Kalaisí.

  • Ko e hā naʻe pehē ʻe Paula ʻe iku ʻo hoko ki he ngaahi fili ʻo Sīsū Kalaisí? (ʻE tuku kinautolu “ki hono lalo vaʻé” [veesi 25], pe fakaʻauha.)

  • Ko hai pe ko e hā ʻe lava ke tau pehē ko e ngaahi fili kia Sīsū Kalaisi? (ʻOku kau ai ʻa e angahalá, ʻauʻauhá, fai angahalá, mo e filí.)

  • Ko e hā e fili fakamuimui ʻe fakaʻauha ʻe Sīsū Kalaisí?

  • Ko e hā ka pehē ai ko ha fili e maté kia Sīsū Kalaisi pea mo e palani ʻa e Tamai Hēvaní?

Fakamanatu ki he kau akó naʻe tui ha niʻihi ʻo e kāingalotu ʻi Kolinitoó he ʻikai toetuʻu ʻa e maté, ka naʻe fakamahinoʻi ange ʻe Paula kuo fai ʻe he Kāingalotú ha meʻa naʻá ne fakahaaʻi ʻenau tui ki he Toetuʻu ʻa e maté.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e 1 Kolinitō 15:29. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e ouau naʻe fakahoko ʻe he Kāingalotu Kolinitoó. Fakaafeʻi e kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

  • Te ke fakamatalaʻi fakanounou fēfē e meʻa naʻe fehuʻi ʻe Paula ki he Kāingalotú fekauʻaki mo ʻenau kau ki he papitaiso maʻá e pekiá? (“Kapau ʻoku ʻikai ke ke tui ki he Toetuʻú, ko e hā ʻoku papitaiso ai koe maʻá e pekiá?”)

Fakamahinoʻi ange ko e ouau ʻo e papitaiso maʻá e pekiá ko ha fakamoʻoni ia ʻo ʻetau tui ki he Toetuʻú. Hiki ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻE lava ke maʻu ʻe kinautolu kuo mate teʻeki papitaisó ʻa e ouau mahuʻinga ko ʻení.

Fakaʻaliʻali ha fakatātā ʻo ha temipale. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau ʻa e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Kōtoni B. Hingikelí:

ʻĪmisi
Palesiteni Gordon B. Hinckley

“Ko e temipale kotoa pē, tatau ai pē pe ʻoku lahi, pe siʻisiʻi, motuʻa pe foʻou, ko ha fakahaaʻi ia ʻo ʻetau fakamoʻoni ʻoku moʻoni e moʻui hili ʻa e maté pea pau hangē ko e moʻui fakamatelié” (“This Peaceful House of God,” Ensign, May 1993, 74).

Fakaafeʻi e kau akó ke fakakaukau ki ha taimi ne nau fakahoko ai e papitaiso maʻá e kau pekiá pe teuteuʻi ha ngaahi hingoa ke ʻave ki he temipalé. Fakaafeʻi ha kau ako tokosiʻi ke nau tali ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā ha ngaahi ongo naʻá ke maʻu ʻi hoʻo teuteu e ngaahi hingoá pe fakahoko e ngāue maʻanautolu ʻi he temipalé?

  • Ko e hā ha ngaahi founga kuo fakamālohia ai ʻe hoʻo ngaahi aʻusia ʻi he hisitōlia fakafāmilí mo e ngāue temipalé hoʻo tui ki he Toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisí mo e kakai kotoa pē.

Fakakaukau ke ke fakamoʻoni ki he mahuʻinga ʻo hono fakahoko e hisitōlia fakafāmilí mo e ngāue faka-temipalé maʻanautolu kuo pekiá. Poupouʻi e kau akó ke fakahaaʻi ʻenau tui ki he Toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisí pea mo e Toetuʻu ʻa e kakai kotoa pē ʻaki haʻo kau atu maʻu pē ki he hisitōlia fakafāmilí mo e ngāue faka-temipalé.

ʻĪmisi
scripture mastery icon
Fakataukei Folofolá—1 Kolinitō 15:20–22

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó e founga ʻe lava ke teuteuʻi ai kinautolu ʻe he ʻiloʻi ʻo e tokāteline ʻi he 1 Kolinitō 15:20–22 ke nau tokoniʻi e niʻihi kehé, fakaafeʻi kinautolu ke nau fakakaukau ki ha taha ʻoku nau ʻilo kuo mole hano ʻofaʻanga. Kole ki he kau akó ke fakaʻaongaʻi ʻenau mahino kau ki he potufolofola ko ʻení ke nau tohi ha kiʻi tohi nounou ki he tokotahá ni ʻi heʻenau pepa ki he kalasí pe tohinoa ako folofoá ʻo akoʻi mo fakafiemālieʻi ʻa e tokotaha fakafoʻituituí ni. Fakaafeʻi ha kau ako tokosiʻi ke vahevahe e meʻa ne nau tohí mo e kalasí.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

1 Kolinitō 15:20. “Ko ʻeni kuo toe tuʻu ʻa Kalaisi mei he pekiá”

Naʻe akoʻi ‘a ‘Eletā D. Toti Kilisitofāsoni ʻo e Kōlomu ‘o e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá e ʻuhinga ʻe lava ke tau maʻu foki ai ʻa e tui te tau toetuʻu ʻi heʻetau tui naʻe toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisí.

“Kapau ko e moʻoni naʻe toetuʻu ʻa Sīsū, ʻoku pau pē ke muimui mai ko e tokotaha fakalangi Ia. ʻOku ʻikai maʻu ʻe ha tokotaha matelie ha mālohi ʻiate ia pē ke toe moʻui hili haʻane mate. Ka koeʻuhí naʻá Ne toetuʻu, naʻe ʻikai ke Ne hoko ko ha tangata tufunga, faiako, taulaʻeiki pe palōfita pē. Ka koeʻuhí naʻá Ne toetuʻu, ne pau pē ko ha ʻOtua ʻa Sīsū, ʻio, ko e ʻAlo Tofu pē Taha ʻo e Tamaí.

“Ko ia ai, ʻoku moʻoni e meʻa naʻá Ne akoʻí; he ʻoku ʻikai lava ke loi ʻa e ʻOtuá.

“Ko ia ai, ko Ia ʻa e Fakatupu ʻo māmaní ʻo hangē ko ʻEne folofolá.

“Ko ia ai, ʻoku moʻoni ʻa hēvani mo heli, ʻo hangē ko ia naʻá Ne akoʻí.

“Ko ia ai, ʻoku ʻi ai ha maama ʻo e ngaahi laumālié ʻa ia naʻá Ne ʻaʻahi ki ai hili ʻEne pekiá.

“Ko ia ai, ne pehē ʻe he ʻāngeló, te Ne toe hāʻele mai ʻo “pule ʻi he māmaní.”

“Ko ia ai, ʻoku ʻi ai ʻa e Toetuʻu mo e fakamaauʻanga fakaʻosi ki he taha kotoa” (“Ko e Toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisí,” Ensign pe Liahona, Mē 2014, 113).

1 Kolinitō 15:22. “ʻE moʻui kotoa pē ʻia Kalaisi”

Naʻe fakamoʻoni ʻa Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita ʻe toetuʻu ʻa e kakai kotoa pē.

“He ʻikai taʻofi ha taha kuo moʻui pea mate ʻi he māmani ko ʻení mei he toetuʻú. ʻOku akoʻi ʻeni ʻe he fakakaukau leleí pea ko ha meʻa faingofua ia ʻo e fakamaau totonú. Ko ʻĀtama tokotaha ʻpē naʻá ne fatongia ʻaki e maté, pea ko ia ai he ʻikai tuku ʻeni ʻe he ʻEikí ke fatongia ʻaki ʻe ha tokotaha kehe. ʻOku fie maʻu ʻe he Fakamaau totonú ke ʻoua naʻa tukuakiʻi ha taha naʻe ʻikai moʻua ki he maté, pea ko ia ai, hangē ko ia naʻe fakahā ʻe Paulá, ‘He ʻoku hangē ʻoku mate kotoa pē ʻia ʻĀtamá, ʻe pehē foki e moʻui kotoa pē ʻia Kalaisi’ “(Doctrines of Salvation,comp. Bruce R. McConkie, 3 vols. [1954 – 56], 2:274).