Laipelí
Lēsoni 60: Sione 1


Lēsoni 60

Sione 1

Talateú

Naʻe lekooti ʻe Sione ʻOfeina ha ngaahi tokāteline mahuʻinga naʻe fekauʻaki mo e fatongia ʻo Sīsū Kalaisi ʻi he moʻui ʻi he maama fakalaumālié. Naʻe fakamoʻoni foki ʻa Sione Papitaiso kia Sīsū Kalaisi peá ne papitaiso Ia. Naʻe fakaafeʻi ʻe Sīsū Kalaisi e niʻihi kehé ke nau ako ʻo kau kiate Ia.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Sione 1:1–18; Liliu ʻa Siosefa Sāmita, Sione 1:1–19

Ko e fakamoʻoniʻi ʻe Sione ko Sīsū Kalaisi ʻa e ʻAlo ʻo e ʻOtuá

ʻĪmisi
The Lord Jesus Christ

Vahevahe tautau toko ua ʻa e kau akó. Fakaʻaliʻali ha fakatātā ʻo Sīsū Kalaisi ʻi he palakipoé. Kole ki he kau akó ke fakakaukauloto ʻoku nau talanoa mo ha taha ʻoku siʻisiʻi ʻaupito ʻene ʻilo fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí. Fakaafeʻi ha tokotaha ako mei he hoa takitaha ke akoʻi e tokotaha ako ʻe tahá ʻi ha miniti ʻe taha fekauʻaki mo Sīsū ʻo hangē pē ʻoku siʻisiʻi ʻaupito e ʻilo ʻa e tokotaha ako ʻe tahá kau kiate Iá. Hili e ʻekitivitī ko ʻení, fakaafeʻi ha kau ako tokosiʻi naʻe akoʻi fekauʻaki mo Kalaisí ke vahevahe mo e kalasí e meʻa ne akoʻi ange ʻe honau hoá.

Fakafeʻiloaki nounou ʻa e tohi ʻa Sioné ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe lekooti ʻe he ʻAposetolo ko Sioné e meʻa naʻá ne fie maʻu ke ʻilo ʻe he Kāingalotú fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí. Ko ha fakamoʻoni tonu ʻa Sione ki he ngaahi fakamatala lahi naʻá ne tohi fekauʻaki mo iá. Ko e konga lahi ʻo e ngaahi meʻa ʻi he Kosipeli ʻa Sioné ʻoku ʻikai maʻu ia ʻi he Kosipeli ʻa Mātiu, Maʻake mo Luké, ʻa ia naʻe tohi ke tokoni ke tui ʻa e kau Siú mo e kau Senitailé ko Sīsū ʻa e Mīsaiá mo e Fakamoʻui ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá. ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, naʻe tautautefito ʻe tohi ʻa Sioné kiate kinautolu ne ʻosi tui ko Sīsū ʻa e Kalasí.

Fakaafeʻi e kau akó ʻi heʻenau ako ʻa e Sione 1, ke kumi e ngaahi moʻoni kau ki he Fakamoʻuí te nau lava ʻo fakamālohia ʻenau tuí mo e fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí.

Kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, Sione 1:1–2 (ʻi he Fakahinohino ki he Folofolá). Fakaafeʻi e kalasí ke muimui ki ai. Kole ange ke nau kumi e ngaahi moʻoni naʻe akoʻi ʻe Sione kau kia Sīsū Kalaisí.

  • Ko e hā ha ngaahi moʻoni ʻoku tau ako kau kia Sīsū Kalaisi ʻi he ngaahi veesi ko ʻení? (Ko e moʻoni ʻe taha ʻoku totonu ke ʻilo ʻe he kau akó Naʻe nofo ʻa Sīsū Kalaisi mo e ʻOtuá ʻi he kamataʻangá. Tohiʻi ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé ʻo ofi ki he fakatātā ʻo e Fakamoʻuí.)

  • Ko e hā ʻene ʻuhinga naʻe nofo ʻa Sīsū Kalaisi mo e ʻOtuá ʻi he kamataʻangá? (Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “ʻi he kamataʻangá” ki he moʻui ʻi he maama fakalaumālié. Ko Sīsū Kalaisi ʻa e ʻUluaki Fānau ʻa e Tamaí ʻi he laumālié [vakai, T&F 93:21], naʻá Ne hangē ko e ʻOtuá ʻi he lotolotonga ʻo e ngaahi laumālie naʻe fakataha “ʻi he teʻeki ai ke ʻi ai ʻa e māmaní” [ ʻĒpalahame 3:22–24], pea naʻe fili Ia ʻe he Tamaí mei he kamataʻangá [vakai, Mōsese 4:2].)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, Sione 1:3, (ʻi he Fakahinohino ki he Folofolá), pea kole ki he kalasí ke kumi ha moʻoni ʻe taha naʻe akoʻi ʻe Sione fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi.

  • Ko e hā mo ha toe meʻa naʻe akoʻi ʻe Sione ʻo kau kia Sīsū Kalaisí? (ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ha tokāteline hangē ko ʻení: Naʻe fakatupu ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e meʻa kotoa pē. Hiki e foʻi moʻoni ko ʻení ʻo ofi ki he fakatātā ʻo e Fakamoʻuí ʻi he palakipoé.)

Fakamatalaʻi ange naʻe fakatupu ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e ngaahi langí mo e māmaní ʻi he malumalu ʻo e fakahinohino ʻa e Tamaí pea kuo fakatupu ʻe Sīsū Kalaisi ha ngaahi māmani taʻefaʻalaua (vakai Mōsese 1:33). Neongo ia, naʻe fakahoko ʻe he Tamai Hēvaní “ha fakatupu ʻe ua”: ko e fakatupu ʻo e ngaahi laumālie kotoa pē (kau ai ʻa e laumālie ʻo Sīsū Kalaisí) pea mo e fakatupu ʻo e sino fakamatelie ʻo ʻĀtama mo ʻIví (Bruce R. McConkie, A New Witness for the Articles of Faith [1985], 63; vakai foki Mōsese 2:27).

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, Sione 1:4–5 (ʻi he Fakahinohino ki he Folofolá). Kole ki he kalasí ke kumi e founga naʻe fakamatalaʻi ai ʻe Sione ʻa Sīsū mo ʻEne ongoongoleleí.

  • Naʻe fakamatalaʻi fēfē ʻe Sione ʻa Sīsū mo ʻEne ongoongoleleí?

  • Ko e hā hono ʻuhinga ʻo e “naʻe ʻiate Ia ʻa e ongoongoleleí”? (Ko Sīsū Kalaisi ʻa e ongoongo leleí, ʻa e sino ʻo e ongoongoleleí.)

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ʻa e “naʻe ulo ʻa e māmá ʻi he māmaní, pea naʻe ʻikai ʻiloʻi ia ʻe he māmaní”? (Liliu ʻa Siosefa Sāmita, Sione 1:5).

Fakamatalaʻi ange naʻe akoʻi hono hoko e ʻAposetolo ko Sioné fekauʻaki mo Sione Papitaiso. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Liliu ʻa Siosefa Sāmita, Sione 1:6–10 (ʻi he Fakahinohino ki he Folofolá). Kole ki he kalasí ke kumi e meʻa naʻe fakahā ʻe Sione Papitaiso kau kia Sīsū Kalaisí. Fakaafeʻi e kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

  • Ko e hā e tokāteline naʻe akoʻi ʻe he ʻAposetolo ko Sioné ʻi he veesi 9–10 fekauʻaki mo Sīsuú? (ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ha tokāteline hangē ko ʻení: Ko Sīsū Kalaisi ʻa e Maama ʻo e Māmaní. Hiki e foʻi moʻoni ko ʻení ʻo ofi ki he fakatātā ʻo e Fakamoʻuí ʻi he palakipoé.)

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku hoko ai ʻa Sīsū Kalaisi ko e Maama ʻo Māmaní? (Vakai, T&F 88:5–13.)

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Liliu ʻa Siosefa Sāmita, Sione 1:11–18 (ʻi he Fakahinohino ki he Folofolá) ʻaki hono fakamatalaʻi ange naʻe fakamoʻoni ʻa Sione Papitaiso ʻe maʻu ʻe kinautolu kotoa pē ʻoku tui kia Sīsū Kalaisí ʻa e moʻui taʻe-faʻamaté mo e moʻui taʻengatá.

Fakamahinoʻi ange naʻe ui ʻe Sione ʻa Sīsū Kalaisi ʻi he veesi 14 mo e 16, “ko e Folofolá.” Fakamatalaʻi ange ʻoku maʻu ʻa e hingoa ko ʻeni ʻo Sīsū Kalaisí ʻi he ngaahi feituʻu lahi ʻi he folofolá (vakai, Sione 1:1, 14; 1 Sione 1:1; Fakahā 19:13; T&F 93:8–10; Mōsese 1:32).

Fakamahinoʻi ange ʻoku tau fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi leá ke fakahoko pea mo fakahaaʻi ʻetau ngaahi fakakaukaú, ongó, mo e ngaahi fokotuʻú ki he niʻihi kehé.

  • Ko e hā ha founga ʻoku hoko ai ʻa e “ko e Folofolá” ko ha hingoa ʻoku taau mo Sīsū Kalaisi?

Fakamatalaʻi ange foki ka naʻe taʻeʻoua e Liliu ʻa Siosefa Sāmitá naʻe mei maʻu halaʻi ʻa e Sione 1:18 ʻi he ʻasi ai ʻoku teʻeki ke ʻi ai ha tangata kuo mamata ki he ʻOtua ko e Tamaí. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Liliu ʻa Siosefa Sāmita, Sione 1:19 (ʻi he Fakahinohino ki he Folofolá).

Vahevahe ʻa e kau akó ki he ngaahi hoa tatau pē ne nau ʻi ai kimuʻá ki he ʻekitivitī ʻi he kamtaʻanga ʻo e lēsoní. Kole ki ha tokotaha ako mei he hoa takitaha ke akoʻi hono hoá ʻi ha miniti ʻe taha fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi tokāteline naʻe ʻiloʻi ʻe he kalasí ʻi he Liliu ʻa e Siosefa Sāmita, Sione 1:1–19 (ʻi he Fakahinohino ki he Folofolá) Hili ha taimi feʻunga, fehuʻi ange:

  • Ko e hā ʻe mahuʻinga ai ke ʻiloʻi ʻe ha taha e ngaahi tokāteline ko ʻení kau kia Sīsū Kalaisí?

Sione 1:19–34; Liliu ʻa Siosefa Sāmita, Sione 1:20–34

Ko e fakamoʻoni ʻa Sione Papitaiso kia Sīsū Kalaisí peá ne papitaiso Ia

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Liliu ʻa Siosefa Sāmita, Sione 1:20–28 (ʻi he Fakahinohino ki he Folofola) ʻaki hono fakamatalaʻi ange naʻe fekau atu ʻe he kau Siú ha kau taulaʻeiki kia Sione Papitaiso ke ʻeke pe ko ia ʻa e Mīsaiá. Naʻe fakamatalaʻi ange ʻe Sione ko hono fatongiá ke fakamoʻoni ki he Mīsaiá, ʻa ia ʻe papitaiso ʻaki e afi pea mo e Laumālie Māʻoniʻoni. ʻI he ʻaho hono hokó, naʻe mamata ʻa Sione Papitaiso kia Sīsū, ʻa ia naʻá ne papitaiso kimuʻá.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke tuʻu pea lau leʻolahi, ʻo hangē pē ko Sione Papitaiso ia, ʻa e ngaahi lea ʻa Sione Papitaisó ʻi he Liliu ʻa Siosefa Sāmita, Sione 1:29–33 (ʻi he Fakahinohino ki he Folofolá). Fakaafeʻi e kalasí ke muimui ki ai pea kumi e meʻa naʻe fie maʻu ʻe Sione Papitaiso ke ʻilo ʻe he kakaí fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí.

Tuhu ki he fakatātā ʻo Sīsū Kalaisí mo e ngaahi moʻoni kuo hiki he palakipoé pea fehuʻi ange:

  • Ko e hā ha ngaahi moʻoni kehe pe ngaahi fakamatala kau kia Sīsū Kalaisi te tau lava ʻo tānaki mei he Liliu ʻa Siosefa Sāmita, Sione 1:29–33? Hiki e tali ʻa e kau akó ʻi he palakipoé.)

  • ʻOkú ke pehē ko e hā naʻe ui ai ʻe Sione Papitaiso ʻa Sīsū “ko e Lami ʻa e ʻOtuá”?

Sione 1:35–51

Ko e fakaafeʻi ʻe Sīsū ʻEne kau ākongá ke nau ako lahi ange fekauʻaki mo Ia

Kole ki he kau akó ke fakakaukauloto ki ha tokotaha taʻu hongofulu tupu ʻoku kau atu ki he houalotu ʻaukai mo fakamoʻoní ʻo fanongo ki he fakamoʻoni ha kaungāmeʻa ʻoku nau ʻiloʻi ko Sīsū Kalaisi honau Fakamoʻuí. ʻOku fifili ʻa e tokotaha kei talavoú ni pe ʻoku “ʻilo” fēfē ʻe he kaungāmeʻa ko iá e ngaahi meʻa ko iá.

  • Te ke tali fēfē ki he fehuʻi ko ʻení?

ʻI he ako ʻe he kalasí ʻa e Sione 1:35–51, fakaafeʻi e kau akó ke kumi e meʻa te tau lava ʻo fai ke maʻu (pe fakamālohia) ai ʻetau fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisi ko e Fakamoʻuí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Sione 1:35–37, pea kole ki he kalasí ke kumi e meʻa naʻe fai ʻe Sione Papitaiso ʻi he ʻaho hili ʻene papitaiso ʻa Sīsuú.

  • Ko e hā naʻe fai ʻe Sione ʻi heʻene mamata kia Sīsuú?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Sione 1:38–39. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe lea ʻaki ʻe Sīsū ki he ongo ākongá.

  • Ko e hā naʻe kole ʻe Sīsū ki he ongo ākongá?

  • Ko e hā ʻena talí?

  • Ko e hā naʻe fakaafeʻi ʻe Sīsū ʻa e ongo ākongá ke na faí?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Sione 1:40–42, pea kole ki he kalasí ke kumi e meʻa naʻe ʻilo ʻe ʻAnitelū hili ʻene tali e fakaafe ʻa e Fakamoʻuí ke “haʻu ʻo mamatá.”

  • Ko e hā naʻe ʻilo ʻe ʻAnitelū ʻi hono tali e fakaafe ʻa e Fakamoʻuí ke “haʻu ʻo mamatá”? (Ko Sīsū ʻa e Mīsaiá, pe ko e Kalaisí. Mahalo foki te ke fie fakamahinoʻi ange ʻoku tau ako mei he Liliu ʻa Siosefa Sāmita ʻo e Sione 1:42 ʻe ui ʻa Pita ko “Kīfasi, ʻa ia ko hono ʻuhingá, ko ha tangata kikite, pe ko ha maka” [ʻi he Fakahinohino ki he Folofolá], ‘o fakahaaʻi ai ʻe hoko ʻa Pita ko ha tangata kikite ʻi he Siasí.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Sione 1:43–46, pea kole ki he kalasí ke kumi e meʻa naʻe fakaafeʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻa Filipe ke faí. Kole ki he kau akó ke vahevahe e meʻa ʻoku nau maʻú.

  • Ko e ngaahi foʻi lea fē ʻi he veesi 45 ʻokú ne tala naʻe maʻu ʻe Filipe ha fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisi hili ʻene tali e fakaafe ʻa e Fakamoʻuí ke muimui kiate Iá?

  • Ko e hā leva ʻa e fakaafe naʻe fai ʻe Filipe kia Natanielá?

Fakaafeʻi ha kau ako ʻe toko tolu ke lau leʻolahi e Sione 1:47–51. Vahe ki ha taha ke hoko ko e tokotaha fakamatalá, tokotaha ke ne lau e ngaahi lea ʻa Sīsuú, pea mo e taha ke lau ʻa e ngaahi lea ʻa Natanielá. Fakaafeʻi e kalasí ke fakafanongo ki he meʻa naʻe hoko ʻi hono tali ʻe Nataniela e fakaafe ke ako ʻo kau kia Sīsuú.

  • Ko e hā naʻe hoko hili hono tali ʻe Nataniela ʻa e fakaafe ke ako ʻo kau kia Sīsuú?

  • Ko e hā e tefitoʻi moʻoni te tau lava ʻo ako mei he ngaahi fakamatala ko ʻení? (ʻOku totonu ke ʻilo ʻe he kau akó ha tefitoʻi moʻoni hangē ko ʻení: ʻI heʻetau tali e fakaafe ke ako mo muimui kia Sīsū Kalaisí, te tau maʻu ʻetau fakamoʻoni pē ʻatautolu kiate Iá.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e lea ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá.

ʻĪmisi
Elder Jeffrey R. Holland

“ʻOku hangē ʻoku fakatafe ʻa e uho ʻo ʻetau fononga he māmaní pea mo e tali ki he ngaahi fehuʻi mahuʻinga taha ʻi he moʻuí ki he ongo meʻa mātuʻaki nounou ko ʻeni ʻe ua ʻi he kamataʻanga ʻo e ngāue ʻa e Fakamoʻuí ʻi he māmaní. Ko e ʻelemeniti ʻe taha ko ha fehuʻi ʻoku ʻomi ki he tokotaha kotoa pē ʻo kitautolu ʻi he māmaní: ‘Ko e hā ʻokú ke kumí? Ko e hā ʻokú ke fie maʻú?’ Ko hono uá ko ʻEne tali ki heʻetau talí, ʻo tatau ai pē pe ko e hā ʻa e tali ko iá. Tatau ai pē pe ko hai kitautolu pea ko e hā ʻetau talí, ʻoku tatau maʻu pē ʻEne talí: ʻOkú Ne pehē ʻi he ʻofa, ‘Haʻu.’ ‘Haʻu, ʻo muimui ʻiate Au.’ Neongo pe ko e fē ha feituʻu ʻokú ke ʻalu ki ai, ʻuluaki haʻu muʻa ʻo mamata ʻi he meʻa ʻoku ou faí mo e feituʻu mo e founga ʻeku fakaʻaongaʻi hoku taimí. Ako ʻiate au, ʻaʻeva mo au, talanoa mo au, pea tui. Fanongo ki heʻeku lotú. Te mou maʻu ai ha tali ki hoʻomou ngaahi lotú. ʻE ʻomi ʻe he ʻOtuá ha fiemālie ki homou laumālié” (“He Hath Filled the Hungry with Good Things,” Ensign, Nov. 1997, 65).

Fakaafeʻi e kau akó ke fakalaulauloto ki heʻenau ngaahi feinga ke ako kia Sīsū Kalaisi pea muimui kiate Iá.

  • Ko e hā ha ngaahi founga kuo tupulaki ai hoʻo fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí ʻi hoʻo ako mo muimui kiate Iá?

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke hiki ʻi heʻenau pepa ki he kalasí pe tohinoa ako folofolá ha ngaahi sētesi fekauʻaki mo e meʻa te nau fai ke tali kakato ange e fakaafe ʻa e Fakamoʻuí ke “haʻu ʻo mamata” pea ke ako mo muimui kiate Iá.

Fakaʻosiʻaki hano vahevahe hoʻo fakamoʻoní ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻe ʻilo ʻi he kalasí he ʻaho ní.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Sione 1:9. “Ko e maama moʻoní ia, ʻokú ne fakamaama ki he tangata kotoa pē ʻoku haʻu ki māmaní”

ʻOku hā ʻi he tohi ʻa Sioné ʻa e ngaahi akonaki ʻi he Fuakava Foʻoú fekauʻaki mo e Maama ʻo Kalaisí. ʻOku fakamatala ʻi he Bible Dictionary ʻo pehē:

“[Ko e maama ʻo Kalaisí ʻoku hangē pē ia ko e meʻa ʻoku fokotuʻu mai ʻe he ngaahi lea ko ʻení: fakamaama, ʻilo, mo ha ivi tākiekina langaki moʻui, fakaʻeiʻeiki, mo vilitaki ʻoku ʻomi ki he faʻahinga ʻo e tangatá koeʻuhí ko Sīsū Kalaisi. Hangē ko ʻení, Ko Kalaisi ʻa e ‘maama moʻoni ʻoku fakamaama ʻa e tangata kotoa pē ʻoku haʻu ki he māmaní’ (T&F 93:2; vakai Sione 1:9). ʻOku fakafonu ʻe he maama ʻo Kalaisí ʻa ‘hono fuʻu lahi fau ʻo e ʻataá’ pea ko e ʻuhinga ia ʻoku lava ai ʻa Kalaisi ke ‘ʻi he meʻa kotoa pē, pea nofoʻia ʻi he ngaahi meʻa kotoa pē, pea ʻokú ne takatakai ʻi he ngaahi meʻa kotoa pē.’ ʻOkú ne ‘foaki ʻa e moʻuí ki he ngaahi meʻa kotoa pē’ pea ko e ‘fonó ʻoku puleʻi ʻaki ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē.’ ʻOku hoko foki ia ‘ko e maama ʻokú ne fakaake’ e mahino ʻa e tangatá (vakai, T&F 88:6–13, 41). ʻI he founga ko ʻení, ʻoku fekauʻaki e maama ʻo Kalaisí mo e konisēnisi ʻo e tangatá pea fakahā kiate ia ʻa e tonú mei he halá (Molonai 7:12–19).

“ʻOku ʻikai totonu ke fetoʻoaki ʻa e maama ʻo Kalaisí mo e Laumālie Māʻoniʻoní, he ko e maama ʻo Kalaisí ʻoku ʻikai ko ha tokotaha ia. Ko hono ivi tākiekiná ko ha tokateu ia mo ha teuteu ki hono maʻu ʻe ha taha ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní]” (Bible Dictionary ʻi he Pulusi Faka-Pilitānia ʻo e Tohi Tapu ʻa e Siasí, “Light of Christ”).

Naʻe akoʻi ‘e Eletā Lisiate G. Sikoti ‘o e Kōlomu ‘o e Kau ʻAposetolo ‘e Toko Hongofulu Mā Uá e meʻá ni ‘o kau ki he Maama ʻo Kalaisí:

“Ko e Maama ʻa Kalaisí ko ha mālohi fakalangi ia pe ivi tākiekina ʻoku maʻu mei he ʻOtuá ʻo fou ʻia Sīsū Kalaisi. ʻOkú ne foaki ʻa e maama mo e moʻui ki he meʻa kotoa pē. ʻOkú ne ueʻi ʻa e niʻihi kotoa ʻi he funga ʻo e māmaní ke nau fakafaikehekeheʻi ʻa e moʻoní mei he fehalākí, tonú mei he halá. ʻOkú ne fakamoʻui ho konisēnisí” (“Peace of Conscience and Peace of Mind,” Ensign pe Liahona, Nov. 2004, 15).

Sione 1:14, 29. Ngaahi hingoa ʻo Sīsū Kalaisí hangē ko e “ko e Folofolá” mo e “Lami ʻa e ʻOtuá”

Naʻe pehē ʻe he ʻAposetolo ko Sioné ko ʻene taumuʻa ʻi hono hiki e tohi ko ʻení ke fakalotoʻi e niʻihi kehé ke tui kia Sīsū Kalaisi. ʻI he kotoa ʻo ʻene Kosipelí, naʻe ngāue ʻaki ʻe Sione ha ngaahi hingoa ke tokoni ke mahino ki he kau laukongá mo nau ʻiloʻi ʻa Sīsū Kalaisi ko e ʻAlo fakalangi ʻo e ʻOtuá. Hangē ko ʻení, ʻi he 1 Sione, ʻoku ʻui ʻa Sīsū “ko e Folofolá” pea mo e “Lami ʻa e ʻOtuá.”

Ko e Folofola ʻa e ʻOtuá ʻa Sīsū koeʻuhí ko Ia ʻokú Ne fakahaaʻi pe ko e fakafofonga Ia ʻo e Tamaí ki he māmaní; ʻokú Ne fakahā ʻa e ngaahi folofola ʻa e Tamaí; ko e talafekau Ia ʻo e fakamoʻuí [vakai, T&F 93:8]; ko e sīpinga haohaoa Ia ʻo e founga ke moʻui ʻaki e folofola ʻa e ʻOtuá; ʻokú Ne ʻomi e ngaahi folofola ʻo e moʻui taʻengatá; pea ʻoku ʻomi ʻe Heʻene folofolá ʻa e moʻuí.

Ko Sīsū e Lami ʻa e ʻOtuá koeʻuhí ʻoku hangē pē ko hono fakahaofi ʻe he toto ʻo e fanga lami ʻo e Lakaatú ʻa ʻIsileli mei he maté mo fakahaofi ʻa ʻIsipite mei he populá, ʻoku fakahaaʻi ʻe he hingoa “Lami ʻa e ʻOtuá” ʻe lilingi ʻe Sīsū Hono taʻataʻá ke fakamoʻui Hono kakaí pea fakahaofi kinautolu mei he angahalá. (Vakai foki Fakahinohino ki he Folofolá, “Lami ʻa e ʻOtuá.”)

ʻOku lekooti ʻe he Kosipeli ʻa Sioné ha ngaahi hingoa kehekehe ʻe lava ke tokoni ke mahino ki he kau laukongá ʻa e fakalangi ʻo Sīsū Kalaisí. ʻOku ʻomi ai ha ngaahi hingoa ʻe niʻihi kae ʻiiloʻi ʻaki e niʻihi e “Ko au ko e …” Ko ha ngaahi sīpinga ʻe niʻihi ʻoku kau ai hono ʻiloʻi ʻa Sīsū ko e tokotaha ʻokú Ne Foaki ʻa e Vai Moʻuí (vakai, Sione 4:10–14) pea pehē ʻe Sīsū “Ko au ko e mā ʻo e moʻuí” (Sione 6:35); “Ko au ko e maama ʻo māmaní” (Sione 8:12); “Ko au ko e tauhi leleí” (Sione 10:11); “Ko au ko e toetuʻú, mo e moʻuí” (Sione 11:25); “Ko au ko e hala, mo e moʻoní, pea mo e moʻui” (Sione 14:6); pea “Ko au ko e vaine moʻoní” (Sione 15:1).

Sione 1:19–28. Ko hai ʻa ʻIlaiase mo ʻIlaisiā?

“Naʻe ʻeke ange ʻe he kau taki ʻo e kau Siú kia Sione pe ko ‘ʻIlaiase’ ia (ko e hingoa faka-Kalisí ki he faka-Hepelū ko e ‘Ilaisiā’), ʻa ia naʻe kikiteʻi ʻe foki mai ʻi ha ʻaho (vakai, Malakai 4:5–6). Naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻi he Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, ha fakamatala kakato ange ʻo e tali ʻa Sione ki he kau taki fakaSiú, ʻa ia ʻokú ne fakahaaʻi e ʻilo ʻa Sione ki hono misioná ko ha taha naʻe haʻu ke tofa e hala maʻá e Mīsaiá. Ki heʻenau ngaahi fehuʻí, naʻe ‘fakahā pea ʻikai fakaʻikaiʻi ʻe Sione ko ʻIlaiase ia; ka naʻá ne fakahā, ʻo pehē; ʻoku ʻikai ko e Kalaisí au’ (Liliu ʻa Siosefa Sāmita, Sione 1:21 [ʻi he Fakahinohino ki he Folofolá]).

“Naʻe mahino kia Sione, ka naʻe ʻikai mahino ki he kau taulaʻeikí mo e kau Livaité, ʻoku ʻi ai ha ngaahi ʻuhinga kehekehe ki he hingoa ʻIlaiase (vakai, ; Fakahinohino ki he Folofolá, ‘ʻIlaiase’; scriptures.lds.org). Ko Sioné ko ha ʻIlaiase ia, ʻa ia ʻoku ʻuhinga ko ha fakamelomelo ia ʻo e Mīsaiá, ka naʻe ʻikai ko ʻIlaiase ia, ʻa ia ko Sīsū Kalaisi, ko e Mīsaiá. Naʻe ʻikai foki ko Sione ʻa ʻIlaisiā ko e palōfitá, ʻa ia ko hono hingoa faka-Kalisí ko ʻIlaiase. …

“ʻI he taimi naʻe fakaʻikaiʻi ai ʻe Sione ko ʻIlaisiā iá, naʻe ʻeke ange ʻe he kau taki ʻo e kau Siú, ‘Ko koe ʻa e palōfita ko iá? (Sione 1:21). ʻOku hangē naʻe ʻuhinga ʻenau fehuʻí ki he kikite ʻa Mōsese ʻi he Teutalōnome 18:15: ‘ʻE fokotuʻu ʻe Sihova ko ho ʻOtuá ha palōfita kiate koe, ʻi ho ngaahi kāingá, ʻo hangē ko au; ke mou tokanga kiate ia.’ Neongo ia, ʻi hono ʻeke kia Sione pe ko ia ‘ʻa e palōfita ko iá’ hili hono fakaʻikaiʻi ʻe Sione ko e Kalaisí ia, naʻe fakahaaʻi ʻe he kau Siu ko ʻení naʻe ʻikai ke mahino kiate kinautolu ʻa e natula faka-mīsaia ʻo e kikite ʻa Mōsesé. Naʻe ʻamanaki atu ha tokolahi ʻo e kau Siu ʻi he kuonga ʻo Sīsuú ki he hāʻele mai ʻa ha palōfita tatau mo Mōsesé ka naʻe ʻikai ko e Mīsaiá. ʻOku hā mahino ʻeni ʻi hono fakahā ʻe ha niʻihi tokolahi kimui ange ʻi Selusalema ko Sīsū Kalaisi ‘ʻa e Palōfitá,’ kae fakahā ʻe ha niʻihi kehe ‘ko e Kalaisí’ Ia (Sione 7:40–41; vakai foki, 6:14)” (New Testament Student Manual [Church Educational System manual, 2014], [00]).