Laipelí
Lēsoni 17: Mātiu 14


Lēsoni 17

Mātiu 14

Talateú

Hili e ako ki he mate ʻa Sione Papitaisó, naʻe feinga ʻa Sīsū ke nofo tokotaha ka naʻe muimuiʻi Ia ʻe ha kakai tokolahi. Naʻá ne ʻofa mamahi kiate kinautolu, fakamoʻui honau kakai mahakí, pea fafanga ha toko nima afe nai ʻo kinautolu ʻi ha mana. ʻI he pō ko iá, naʻe hāʻele ʻa Sīsū ʻi he fukahi tahí ki Heʻene kau ākongá ʻa ia ne nau fefaʻuhi mo ha matangi mālohi ʻi he Tahi Kālelí.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Mātiu 14:1–21

Naʻe feinga ʻa Sīsū ke nofo tokotaha pea naʻá ne fafanga leva ha kakai ne tokolahi hake ʻi he toko nimaafé.

Kole ki he kau akó ke fakakaukau ki ha taimi ne nau aʻusia ai ha mamahi lahi. Fakaafeʻi kinautolu ke fakakaukau ki he meʻa ne nau fai ke kātakiiʻi mo ikunaʻi ai ʻa ʻenau mamahí.

  • Ko e hā ha ngaahi founga kehekehe ʻoku feinga ai ʻa e kakaí ke kātakiʻi mo ikunaʻi ʻa e mamahí?

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ʻi heʻenau ako ʻa e Mātiu 14 ke fekumi ki ha ngaahi founga te nau lava ʻo kātakiʻi mo ikunaʻi ai ʻa e loto-mamahí, faingataʻá, mo e loto veiveiuá.

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Mātiu 14:1-11 ʻaki hono fakamatalaʻi ange ʻi he fakaʻaiʻai ʻa hono uaifi foʻoú (Helotiasi), naʻe tuku pōpula taʻetotonu ai ʻe Tuʻi Hēlota ʻa Sione Papitaiso. Hili e meʻe ʻa e ʻofefine ʻo hono uaifí (Salome) ʻi hono ʻaó, naʻe fuakva ai ʻa Hēlota te ne maʻu ʻa e “meʻa kotoa pē te ne kole ki ai” (Mātiu 14:7). Naʻe fealeaʻaki ʻa e ʻofefiné mo ʻene faʻeé pea kole ʻa e ʻulu ʻo Sione Papitaisó, pea ko hono ikuʻangá, naʻe fekau ʻe Hēlota ke tuʻusi e ʻulu ʻo Sioné.

Fakamanatu ange ki he kau akó ko Sione Papitaisó ko e kaungāmeʻa mo e kāinga ia ʻo Sīsū Kalaisi pea naʻe fili ia ʻe he ʻOtuá ke hoko ko e palōfita ke teuteu ʻa e hala ki he Mīsaiá.

  • Fakakaukauloto ʻokú ke hoko ko ha kaungāmeʻa ofi ʻo Sione Papitaiso. Naʻá ke mei tali fēfē nai ʻi hoʻo ongona ʻa ʻene mate taʻetotonú?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Mātiu 14:12–13, pea kole ki he kalasí ke kumi e meʻa ne fai ʻe Sīsū ʻi Heʻene ongona e mate ʻa Sioné.

  • Ko e hā naʻe fai ʻe Sīsū ʻi he taimi naʻá Ne ongona ai e mate ʻa Sioné? Mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e “omi ki he potu lalá” ki he omi ki ha feituʻu ʻoku maumaunganoa.

  • Ko e hā naʻe hoko ʻi he feinga ʻa Sīsū ke nofo tokotahá?

  • Ko e hā haʻo ongoʻi kapau naʻá ke loto mamahi pea fie maʻu ke ke nofo tokotaha pē, ka ʻoku fie maʻu ʻe ha niʻihi kehe ia hoʻo tokangá?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻo lahi ʻa e Mātiu 14:14. Kole ki he kalasí ke muimui ʻi hono laú pea fekumi ki he tali ʻa Sīsū ʻi he taimi naʻá Ne mamata ai ki he fuʻu kakai ne nau muimui ʻiate Iá.

  • Ko e hā e sīpinga naʻe fokotuʻu ʻe he Fakamoʻuí ke tau muimui ai ʻi heʻetau aʻusia ʻa e loto mamahí? (ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, kae fakapapauʻi ʻoku nau ʻiloʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻI hono fakahā ʻo e ʻofa mamahi ki he niʻihi kehé neongo kapau ʻoku tau aʻusia ʻa e loto mamahí, ʻoku tau muimui ai ki he sīpinga ʻa Sīsū Kalaisí.)

  • Ko e hā e ʻuhinga ʻe faingataʻa ai ke tau fakahā ʻa e manavaʻofá ki he niʻihi kehe ʻi heʻetau faingataʻaʻiá?

  • ʻE tokoni fēfē ʻetau fakahā ʻa e manavaʻofá ki he niʻihi kehé kiate kitautolu ʻi he taimi ʻoku tau faingataʻaʻia aí?

  • Ko e fē nai ha taimi kuó ke aʻusia ai pe ko ha taha kehe ha loto mamahi lahi kae kei fakahā pē ʻa e manavaʻofá ki ha taha kehe? Ko e hā ha ngaahi founga naʻe tokoni atu ai ʻa e tokoniʻi e niʻihi kehé?

Fakaafeʻi ha fānau ako ʻe niʻihi ke taufetongi ʻi he lau leʻolahi mei he Mātiu 14:15–21. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e founga ne hokohoko atu ai hono fakahaaʻi ʻe Sīsū ʻa e manavaʻofá ki he kakaí. (Fakatokangaʻi ange: ʻE toki akoʻi fakaikiiki atu ʻa e mana ʻoku lekooti ʻi he Mātiu 14:15–21 ʻi he lēsoni ʻoku fai ki he Maʻake 6:35–44.)

  • Naʻe hokohoko fēfē atu hono fakahā ʻe Sīsū ʻa e manavaʻofá ki he kakai ne muimui ʻiate Iá?

Mātiu 14:22-36

Naʻe hāʻele ʻa Sīsū ʻi he fukahi tahí lolotonga ha matangí

Ke tokoni ki he kau akó ke fakakaukau ki ha tūkunga te nau aʻusia ai ʻa e veiveiuá mo e manavaheé ʻi heʻenau muimui kia Sīsū Kalaisí, kole ki ha ongo tamaiki ako ʻe toko ua ke lau leʻolahi ʻa e ongo fokotuʻutuʻu ko ʻení:

  1. Ko ha finemui ʻokú ne ongoʻi tuēnoa ʻi heʻene vakai ʻoku faingataʻaʻia ʻene faʻeé mei ha mahaki ʻoku ʻikai lava ʻo faitoʻo. ʻOku kamata ke ne fakafehuʻia pe ʻoku ʻafioʻi nai ʻe he Tamai Hēvaní ʻa e mamahi ʻa hono fāmilí. Naʻá ne fuʻu fie maʻu ke tui ki he ʻOtuá, ka naʻe kamata ke lōmekina ia ʻe heʻene ngaahi veiveiuá.

  2. Ko ha talavou naʻe toki kau mai pē ki he Siasí. Ko e tokolahi ʻo hono ngaahi kaungāmeʻa motuʻá ne nau fakaangaʻi ʻene fili ke kau ki he Siasí. ʻOku kamata ke ne fifili pe ʻoku totonu ke hokohoko atu ʻene hoko ko ha mēmipa mālohi mo faivelenga ʻi he Siasí.

  • Ko e hā ha ngaahi founga kehe ʻe aʻusia ai ʻe he kakaí ʻa e veiveiuá pe ko e manavaheé ʻi heʻenau fekumi ke muimui ʻia Sīsū Kalaisí?

Kole ki he kau akó ke nau kumi ki he ngaahi moʻoní ʻi heʻenau ako ʻa e Mātiu 14 ʻa ia ʻe tokoni kiate kinautolu ke ikunaʻi ʻa e manavaheé, veiveiuá, mo e loto-foʻí.

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Mātiu 14:22 ʻaki hono fakamatalaʻi ange naʻe fekauʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻEne kau ākongá ke fononga ʻi ha vaka ki he kauvai ʻe taha ʻo e Tahi Kālelí lolotonga ʻEne fekau atu ʻa e kakaí ke nau ʻalu. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻo lahi ʻa e Mātiu 14:23. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi ʻa e feituʻu naʻe ʻalu ki ai ʻa Sīsū hili ʻEne fekau ʻa e kakaí ke nau ʻalú. Fakaafeʻi kinautolu ke lipooti e meʻa ʻoku nau ʻiló.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Mātiu 14:24–25, pea kole ki he kalasí ke fekumi ki he meʻa ne hoko lolotonga e kolosi ʻa e kau ākongá ʻi he Tahi ʻo Kālelí.

  • Ko e hā naʻe hoko ki he kau ākongá lolotonga ʻenau kolosi ʻi he Tahi ʻo Kālelí?

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā ʻo e pehē “naʻe tokai ʻa e matangí”? (veesi 24). (Naʻe angi ia mei he tafaʻaki fehangahangai mo e feituʻu ne nau folau ki aí.)

Fakatatau ki he veesi 23, naʻe hokosia ʻa e efiafi ʻi he taimi ne tokotaha ai ʻa Sīsū ʻi he moʻungá pea kolosi ʻEne kau ākongá ʻi he Tahi ʻo Kālelí. Ko e mamaʻo ʻo e fononga ʻi he tahí naʻe feʻunga nai mo ha maile ʻe nima (ko ha kilomita nai ia ʻe valu) pea ʻoku totonu ke houa pē ʻe ua ki he tolu ʻa e kolosí ʻi he taimi ʻoku lelei ai e ʻeá.

  • Fakatatau ki he veesi 25, naʻe haʻu fakakū ʻa e Fakamoʻuí ki he kau ākongá ʻi he fukahi vaí? (Naʻe mei he 3 ki he 6 hengihengi ʻa e leʻo hono faá.)

  • Ko e hā nai e fuoloa ʻo e feinga ʻa e kau ākongá ke nau ikunaʻi ʻa e matangí ʻi heʻenau kolosi ʻi he tahí? (Meimei ʻi he houa ʻo e 9 ki he 12.)

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke lau fakalongolongo ʻa e Maʻake 6:47-48, ʻo kumi ki he ngaahi fakaikiiki kehe ne ʻomi ʻe Maʻake fekauʻaki mo e meʻa ko ʻení. Kole ki he kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

  • Naʻe mei lava nai ke fakahaofi vave ange ʻe Sīsū ʻa e kau ākongá mei heʻenau ngaahi faingataʻaʻiá. Ko e hā naʻe mei hoko ko e taumuʻa ʻi hono tuku ke faingataʻaʻia ʻa e kau ākongá ʻi ha taimi siʻi kimuʻa pea toki fakahaofi kinautolú?

  • Ko e hā ha moʻoni te tau lava ʻo ako mei he ngaahi fakamatala ko ʻení fekauʻaki mo hotau ngaahi faingataʻaʻiá ʻi he feinga ʻa e kau ākongá ke kolosi ʻi he tahí? (ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, ka ʻoku totonu ke ʻilo ʻa e moʻoni ko ʻení: Neongo he ʻikai fakahaofi maʻu pē kitautolu ʻe he ʻOtuá mei he ngaahi faingataʻá, ʻokú Ne ʻilo ʻa e meʻa ʻoku tau aʻusiá pea te Ne tokoniʻi kitautolu, ʻi Heʻene taimi pē ʻaʻana.)

  • Ko e hā ha lelei te tau lava ʻo maʻu mei heʻetau faingataʻaʻia ʻi ha vahaʻa taimi kae ʻikai ke fakahaofi leva kitautolu ʻe he ʻEikí mei heʻetau ngaahi faingataʻaʻiá?

  • ʻE fakamālohia fēfē ʻetau tui kiate Iá ʻe heʻetau ʻilo ʻoku ʻafioʻi ʻe he ʻEikí ʻetau ngaahi faingataʻaʻiá ʻo aʻu ki he taimi ʻoku ʻikai ke Ne fakahaofi vave kitautolu mei ai?

Kole ki he kau akó ke fakakaukauloto ʻoku ʻi ha vaka toutai ʻi he tuʻapoó, ʻo fefaʻuhi mo ha matangi mālohi mo ha ngaahi peau ʻi ha ngaahi houa lahi, pea toki vakai atu ki ha taha ʻoku lue mai ʻi he fukahi vaí.

  • Ko e hā ha meʻa naʻá ke mei fakakaukau ki ai pe ongoʻi kapau naʻá ke ʻi he tūkunga ko ʻení?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Mātiu 14:26–27, pea kole ki he kalasí ke kumi ki he founga naʻe fakafeangai ai ʻa e kau ākongá ʻi heʻenau mamata kia Sīsuú.

  • Naʻe fakafeangai fēfē e kau ākongá ʻi heʻenau mamata kia Sīsuú?

  • Naʻe tali fēfē ʻa Sīsū ki heʻenau manavaheé?

Kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Mātiu 14:28, pea kole ki he kalasí ke fekumi ki he meʻa naʻe loto ʻa Pita ke fai ʻi heʻene ongona e leʻo ʻo e Fakamoʻuí.

  • Ko e hā naʻe fie maʻu ʻe Pita ke fai ʻi heʻene ongona e leʻo ʻo e ʻEikí?

Puke hake ha fakatātā ʻo Sīsū ʻi muʻa ʻi he kalasí, pea kole ki he kalasí ke nau fakakaukauloto ko Pita kinautolu ʻi he loto vaká. Kole ki ha fānau ako ʻe toko ua ke taufetongi ʻi hono lau leʻo lahi ʻa e Mātiu 14:29–30. Hili hono lau ʻo e vēsí takitaha, ʻeke ki he kau akó ʻa e meʻa ne nau mei ongoʻi kapau ko Pita kinautolu.

  • Ko e hā ne kamata ke ngoto ai ʻa Pitá?

  • Ko e hā ʻe lava ke fakafofongaʻi ʻe he matangí mo e ngaahi peau lalahi ʻi he fakamatala ko ʻení ʻi heʻetau moʻuí te ne lava ʻo taki kitautolu ke aʻusia ʻa e manavaheé mo e veiveiuá?

  • Ko e hā ʻe lava ke tau ako mei he aʻusia ʻa Pitá fekauʻaki mo e founga ʻo e fakaʻehiʻehi mei hono ʻikunaʻi kitautolu ʻe heʻetau ngaahi manavaheé mo e ngaahi veiveiuá? (Mahalo ʻe ngāue ʻaki ʻe he kau akó ha ngaahi fakalea kehe, kae fakapapauʻi ʻoku mahino kapau ʻe hangataha hotau matá kia Sīsū mo tauhi maʻu ʻetau tui ʻiate Iá, he ʻikai ikunaʻi kitautolu ʻe heʻetau ngaahi manavaheé mo e ngaahi veiveiuá.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Hauati W. Hanitaá, pea kole ki he kalasí ke fakafanongo ki he fakatuʻutāmaki ʻo e ʻikai ke tauhi ʻetau tuí ʻi he ʻEikí.

ʻĪmisi
President Howard W. Hunter

“ʻOku ou tui moʻoni kapau ʻe hangē ʻa e kakaí fakafoʻituitui, ngaahi fāmilí, ngaahi koló mo e ngaahi puleʻangá ʻo hangē ko Pitá, ʻo sio fakamamaʻu kia Sīsū, te tau ʻaʻeva ikuna ʻi he ʻngaahi peau ʻo e taʻe tuí’ mo kei ʻtaʻe manavahē ʻi he lotolotonga ʻo e ngaahi matangi ʻo e veiveiuá.’ Ka ʻo kapau ʻe tafoki hotau matá meiate Ia ʻa Ia kuo pau ke tau tui ki aí, ʻo hangē ko ia ʻoku fuʻu faingofua ke faí pea mo ia ʻoku ʻahiʻahiʻi lahi ʻa e māmaní ke faí, kapau te tau sio ki he mālohi mo e fītaʻa ʻa e ngaahi meʻa fakatuʻutāmaki mo fakatupu ʻauha ʻoku nau ʻākilotoa kitautolú kae ʻikai kiate Ia te Ne lava ʻo tokoniʻi mo fakamoʻui kitautolú, pea ʻe toki pau ʻetau ngoto hifo ʻi he tahi ʻo e fakafepakí, mamahí mo e siva ʻo e ʻamanakí. (“The Beacon in the Harbor of Peace,” Ensign, Nov. 1992, 19).

  • ʻOkú ke pehē ʻe fēfē haʻatau “tukutaha ʻetau tokangá” kia Sīsū, ʻo hangē ko ia naʻe fuofua fai ʻe Pitá?

  • Ko fē nai ha taimi kuó ke mamata ai ki ha fakafoʻituitui kuo hanga ʻe heʻene tui kia Sīsū Kalaisí ʻo ʻai ia ke malava ʻo fakaʻehiʻehi mei hono ikunaʻi ia ʻe he manavaheé pe ko e veiveiuá?

Fakamoʻoni te tau maʻu ʻa e ʻamanaki leleí mo e loto-toʻá ke fehangahangai mo hotau ngaahi faingataʻaʻiá ʻi heʻetau “tukutaha ʻetau tokangá” kia Sīsū Kalaisi mo tauhi maʻu ʻetau tuí kiate Ia. Fakaafeʻi e kau akó ke fakakaukau ki he ngaahi liliu te nau lava ʻo fakahoko ʻi heʻenau moʻuí ke lelei ange ʻenau tokanga mo e tauhi ʻenau tui kia Sīsū Kalaisí pea ke fokotuʻu ha taumuʻa ke fakahoko ai ʻa e ngaahi liliu ko iá.

Fakamatalaʻi ange ʻe ʻi ai ha taimi ʻe niʻihi te tau hangē ai ko Pitá, ʻo ʻikai malava ke tauhi ʻetau tui kia Sīsū Kalaisí pea moʻulaloa ai ki he manavaheé, veiveiuá mo e loto-foʻí.

ʻĪmisi
Christ walking on water

Fakaʻaliʻali ʻa e fakatātā ʻo e Hāʻele ʻa Sīsū ʻi he Fukahi Vaí. (vakai, Tohi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí [2009], fika 43; vakai foki, LDS.org). Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻo lahi ʻa e Mātiu 14:30–32.

  • Fakatatau ki he veesi 30, ko e hā naʻe fai ʻe Pita ʻi heʻene ʻilo ʻoku ngalo hifó?

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he fakamatala ko ʻeni fekauʻaki mo e meʻa ʻe fai ʻe he ʻEikí ʻi heʻetau tāutapa ki heʻene tokoní ʻi he taimi ʻoku holo ai ʻetau tuí? (ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, ka ʻoku totonu ke nau ʻilo ʻa e moʻoni ko ʻení: Kapau te tau fekumi ki he tokoni ʻa e ʻOtuá ʻi he holo ʻa ʻetau tuí, te Ne lava ʻo hiki hake kitautolu mei heʻetau ngaahi manavaheé mo e veiveiuá.)

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku hiki hake ai ʻe he ʻOtuá kitautolu mei heʻetau ngaahi manavaheé mo e ngaahi veiveiuá?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Mātiu 14:33, pea kole ki he kalasí ke fekumi ki he tali ʻa e kau ākonga ʻi he vaká hili ʻa e heka hake ʻa Sīsū mo Pita ki he loto vaká.

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Mātiu 14:33–36 ʻaki hono fakamatalaʻi ange hili ʻa e meʻa ne hoko ko ʻení, ne hokohoko atu e fononga ʻa Sīsū mo ʻEne kau ākongá pea nau tūʻuta ki he matāfonua mamaʻo ʻo Kālelí. ʻI he taimi ne ʻilo ai ʻe he kakaí ʻoku ʻi ai ʻa Sīsuú, ne nau ʻomi kiate Ia ha kakai ne faingataʻaʻia mei he mahakí. Ne tokolahi ʻa kinautolu ne fakamoʻui ʻi heʻenau ala pē ki he kapa ʻo Hono kofú.

Fakaʻosi ʻaki hono poupouʻi e kau akó ke moʻui ʻaki ʻa e meʻa ne nau ako ʻi he lēsoni ko ʻení ʻaki ʻenau ngāue ki ha faʻahinga ongo pē kuo nau maʻu.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Mātiu 14:25. “ʻI hono fā ʻo e leʻo ʻi he pō naʻe ʻalu atu ai ʻa Sīsū kiate kinautolú”

ʻI heʻetau ʻamanaki atu ke ʻomi ʻe he ʻEikí ha founga fakaleleiʻi vave ki heʻetau ngaahi palopalemá, ʻoku ʻikai malava ai ke tau sio ki he ʻuhinga ne fakatoloi ai ʻEne tokoní. Naʻe lea ʻa ʻEletā D. Toti Kulisitofasoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá fekauʻaki mo ha ʻahiʻahi fakatāutaha naʻá ne fehangahangai mo ia ʻa ia ne ʻikai ha solovaʻanga vave mei he ʻEikí:

“Neongo naʻá ku faingataʻaʻia he taimi ko iá, ka ʻi heʻeku vakai atu he taimi ní, ʻoku ou fakamālō ai ne ʻikai ha solovaʻanga vave ki heʻeku palopalemá. Ne akoʻi au ʻaki hano fakamālohiʻi ke u tafoki ki he ʻOtuá ke maʻu ha tokoni he meimei ʻaho kotoa, ʻi ha ngaahi taʻu lahi, ke u ʻiloʻi moʻoni ʻa e founga ke lotu mo maʻu ai ha ngaahi tali mo akoʻi au ʻi ha founga mahino moʻoni ke u tui ki he ʻOtuá. Ne lava ke u ʻiloʻi ʻeku Fakamoʻuí mo ʻeku Tamai Hēvaní ʻi ha founga pea ʻi ha tuʻunga naʻe ʻikai mei lava ke hoko ʻa ia ne mei fuoloa ange haʻaku feinga ke aʻusia ia. … Ne u ako ke falala ki he ʻEikí ʻaki hoku lotó kotoa. Naʻá ku ako ke ʻaʻeva mo Ia ʻi he ʻaho kotoa pē” (“Foaki Mai He ʻAhó Ni Haʻamau Meʻakai” [Church Educational System fireside, Sanuali. 9, 2011], LDS.org).

Naʻe lea ʻaki ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e meʻá ni fekauʻaki mo e ngāue mālohi ʻa ʻEne kau ākongá’ ke kolosi ʻi he Tahi Kālelí ʻi he matangí:

“Mei he tumutumu ʻo e moʻunga naʻá Ne lotu aí … naʻe mamata ʻa Sīsū ki he fakatuʻutāmaki mo e faingataʻaʻia ʻa Hono ngaahi kaungāmeʻa ʻofeiná ʻi heʻenau feinga ke hao ki he matātahi fakahihifo ʻo e anovai Kālelí. … ʻOku pau ko ʻEne ʻilo fekauʻaki mo ʻenau faingataʻaʻiá ne hoko mai ia ʻi he mālohi ʻo e Laumālié kae ʻikai ko e mata fakanatulá, he ne lahi hake ʻi he maile ʻe faá—mahalo pe nima pe ono—ʻa honau mamaʻó. …

“… Ne siʻi hifo ʻi he houa ʻe valú pe hongofulú ʻenau fononga ʻi ha maile siʻi hifo ʻi he faá mei he matātahí.

“Naʻe lahi ʻaupito ʻa e faingataʻá. Ne aʻu ki he kau tangata mālohí e ʻikai ke lava ʻo matuʻuaki ʻa e ngaahi fuʻu peau lalahí pea mo e mālohi toumoliliu mai ʻa e matangí ʻi he tahí. Ko e hoko eni ki he leʻo hono fā ʻo e poó, ʻi he vahaʻa taimi ʻo e tolú mo e onó hengihengi. Ne tuku kinautolu ʻe Sīsū ke nau faingataʻaʻia mo ongosia kae ʻoua kuo ʻosi kotoa honau mālohí. Naʻá Ne haʻu leva ki he fahaofí” (The Mortal Messiah, 4 vols. [1979–81], 2:358–59).