‘Inisititiuti
Lēsoni 25: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 66–70


Lēsoni 25

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 66–70

Talateú mo e Fakahokohoko ʻo e Ngaahi Meʻa Ne Hokó

ʻI he ʻaho 29 ʻo ʻOkatopa, 1831, naʻe ʻalu ai ʻa Uiliami E. Makalelini, ko ha toki papi ului mai ki he Siasí, mo haʻane fehuʻi ʻe nima ke lotua ha ngaahi tali mei he ʻEikí ʻo fakafou ʻi he Palōfita ko Siosefa Sāmitá. Naʻe kole leva ʻe Uiliami ki he Palōfitá ke ne fehuʻi ki he ʻEikí maʻana. Naʻe ʻikai ke ʻilo ʻe Siosefa ha meʻa fekauʻaki mo e lotu ʻa Uiliamí pe ko e ngaahi fehuʻi ʻe nimá, ka naʻá ne fehuʻi ki he ʻEikí ʻo maʻu ai ʻa e fakahā ne lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 66. ʻOku fakamatalaʻi fakaikiiki ʻi he fakahā ko ʻení ʻa e ngaahi tāpuaki mo e faleʻi pau fekauʻaki mo e tuʻunga fakalaumālie ʻo Uiliamí pea mo hono uiuiʻi ke ne malangaʻaki ʻa e ongoongoleleí.

Naʻe fakataha e kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki ʻo e Siasí ʻi Nōvema 1831, ke fai ha konifelenisi ʻi Hailame, ʻOhaiō ke aleaʻi hono pulusi ʻo e ngaahi fakahā naʻe maʻu ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá mei he ʻEikí ʻo aʻu ki he taimi ko iá. Lolotonga e konifelenisí, naʻe foaki mai ʻe he ʻEikí ʻa e fakahā ne lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1, ʻa ia naʻá Ne fokotuʻu ke hoko ko ʻEne talamuʻaki ki he tohi ʻo e ngaahi fakahaá ʻa ia ʻe pulusí. Naʻe foaki mai foki ʻe he ʻEikí ʻa e fakahā ne lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 67, ʻa ia naʻá Ne folofola ai kiate kinautolu ne nau fehuʻia e fakalea ʻo e ngaahi fakahā ne maʻu ʻe he Palōfitá.

Lolotonga e konifelenisí, naʻe kole ʻe ha kau tangata ʻe toko fā kia Siosefa Sāmita ke fehuʻi ki he ʻEikí fekauʻaki mo Hono finangalo kiate kinautolú. Ko e talí, naʻe maʻu ai ʻe he Palōfitá ʻa e fakahā ne lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68. ʻOku kau ʻi he fakahaá ʻa e faleʻi naʻe fai kiate kinautolu ne ui ke nau malangaʻaki e ongoongoleleí, ko ha mahino lahi ange fekauʻaki meʻa ʻokú ne faʻu ʻa e folofolá, ngaahi fakahinohino ki he fatongia ʻo e kau pīsopé, pea mo ha fekau ki he mātuʻá ke akoʻi e ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi ouau ʻo e ongoongoleleí ki heʻenau fānaú.

Lolotonga e ngaahi konifelenisi ko ʻení, naʻe fekau kia ʻŌliva Kautele ke ne toʻotoʻo mei ʻOhaiō ki Mīsuli ʻa e tohi ʻo e ngaahi fakahā ʻa Siosefa Sāmita ne fakatahaʻi ke pākí. ʻI he ʻaho 11 ʻo Nōvema, 1831 naʻe tala-kae-tohi ai ʻe Siosefa Sāmita ʻa e fakahā ne lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 69, ʻa ia ne fekauʻi ai ʻa Sione Uitemā ke ʻalu fakataha mo ʻŌliva ki Mīsuli pea hoko atu hono tānaki ʻa e nāunau fakahisitōliá ʻi hono fatongia ko e tauhi hisitōlia mo e failekooti ʻa e Siasí. ʻI ha konifelenisi ʻi Hailame, ʻOhaiō ʻi he ʻaho hono hokó, naʻe maʻu ai ʻe he Palōfitá ʻa e fakahā ne lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 70. ʻI he fakahā ko iá, naʻe fili ai ʻe he ʻEikí ha kau tangata ʻe toko ono ke nau tokangaʻi hono pulusi ʻo e ngaahi fakahaá.

29 ʻo ʻOkatopa, 1831Naʻe maʻu ai ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 66.

1–2 ʻo Nōvema, 1831Naʻe aleaʻi ʻe he kaumātuʻá ʻi ha konifelenisi ne fai ʻi Hailame, ʻOhaiō, ʻa hono pulusi ʻo e ngaahi fakahā ʻa e ʻEikí kia Siosefa Sāmitá (ko e Tohi ʻo e Ngaahi Fekaú). Lolotonga e konifelenisí, naʻe maʻu ʻe he Palōfitá ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 67–68.

11 ʻo Nōvema, 1831Naʻe maʻu ai ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 69.

12 ʻo Nōvema, 1831Naʻe maʻu ai ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 70.

20 ʻo Nōvema, 1831Naʻe mavahe ʻa ʻŌliva Kautele mo Sione Uitemā mei ʻOhaiō ki Mīsuli mo ha ngaahi fakahā ke paaki e Tohi ʻo e Ngaahi Fekaú.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 66

ʻOku faleʻi ʻe he ʻEikí ʻa Uiliami E. Makalelini mo fekau ke ne malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí pea siʻaki ʻa e taʻemāʻoniʻoní

Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau ki ha taimi ne nau fie maʻu ai ke nau fakalakalaka pe tupulaki fakalaumālie.

  • ʻE anga fēfē haʻo ʻiloʻi ʻokú ke tupulaki fakalaumālié?

  • Te ke ʻiloʻi fēfē ʻa e meʻa ke ke tokanga taha ki ai kae lava ke ke tupulaki fakalaumālié?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fekumi ki ha ngaahi moʻoni ʻi heʻenau ako e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 66 ʻa ia te ne ala tataki kinautolu ʻi heʻenau feinga ke tupulaki fakalaumālié.

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e puipuituʻa fakahisitōlia ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 66, fakamatalaʻi ange naʻe fakataumuʻa ʻa e fakahā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 66 kia Uiliami E. Makalelini, ʻa ia naʻe papitaiso ʻi ʻAokosi 1831. Hili pē hono papitaisó naʻe fakanofo ia ko ha kaumātuʻa, pea naʻá ne ʻalu fakataha mo Hailame Sāmita ʻi ha ngaahi uike siʻi ko ha faifekau. ʻI ʻOkatopá, naʻá ne fononga ai ki ʻOhaiō ki ha konifelenisi ʻa e Siasí pea fetaulaki ai mo e Palōfita ko Siosefa Sāmitá. ʻI he ʻaho 29 ʻo ʻOkatopá, naʻe lotu ʻa Uiliami ʻi he lilo, ʻo kole ki he ʻEikí ke fakahā ange ʻa e tali ki ha ngaahi fehuʻi pau ʻe nima ʻo fakafou ʻia Siosefa Sāmita. (Kuo teʻeki ke ʻiloʻi ha fakamatala ne lekooti ai pe ko e hā ʻa e ngaahi fehuʻi ko iá.) Naʻe kole ʻe Uiliami ha fakahā, taʻe te ne tala ki he Palōfitá ʻa ʻene lotú pe ko ʻene ngaahi fehuʻí. ʻI hono tala-kae-tohi ʻe he Palōfitá ʻa e fakahā ne lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 66, naʻe ʻiloʻi ʻe Uiliami naʻe tali moʻoni ʻe he ʻEikí ʻa e ʻene ngaahi fehuʻí. Naʻe foaki ʻe he ʻEikí kia Uiliami ha fakahinohino mo e fakatokanga pau ʻa ia naʻe tokoni ai ke ne ʻiloʻi hono tuʻunga ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí mo e meʻa naʻe fie maʻu ke ne fai ke ne tupulaki fakalaumālie aí.

Kole ki ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 66:1–2. Fakaafeʻi e kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he meʻa ne folofola ʻaki ʻe he ʻEikí kau ki he tupulaki fakalaumālie ʻa Uiliami Makaleliní.

  • Ko e hā naʻe folofola ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo e tupulaki fakalaumālie ʻa Uiliamí?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 66:3, ʻo fekumi ki he meʻa naʻe folofola ʻe he ʻEikí ʻoku kei fie maʻu ke fai ʻe Uiliamí. Kole ki he kau akó ke nau lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he ngaahi veesi ko ʻení fekauʻaki mo e founga ʻoku tokoniʻi ai ʻe he ʻEikí kitautolu ke tau tupulaki fakalaumālié? (Hiki ʻeni ʻi he palakipoé ʻi he hili hono ʻomi e tali ʻa e kau akó: ʻE lava ke fakahā mai ʻe he ʻEikí ʻa e meʻa ʻoku fie maʻu ke tau fakatomala mei aí.)

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe ala fakahā mai ai ʻe he ʻEikí ʻa e meʻa ʻoku fie maʻu ke tau fakatomalaʻí?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e fakamatala ko ʻeni ʻa Palesiteni Henelī B. ʻAealingi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí. Kole ki he kalasí ke nau fakafanongo ki ha founga te tau lava ai ʻo fakaafeʻi e ʻEikí ke Ne fakahā mai ʻa e meʻa ʻoku fie maʻu ke tau fakatomala mei aí:

ʻĪmisi
Palesiteni Henry B. Eyring

“Ko e taha ʻeni ʻo e ngaahi fehuʻi kuo pau ke tau ʻeke ki heʻetau Tamai Hēvaní ʻi he lotu fakatāutahá ʻa e: ‘Ko e hā kuó u fai pe taʻe fai he ʻahó ni, ʻa ia ʻoku ʻikai fakahoifua ki he ʻAfio ná? Kapau pē te u lava ʻo ʻiloʻi, te u fakatomala ʻaki hoku lotó kotoa ʻo ʻikai fakatoloi.’ ʻE tali ʻa e lotu loto-fakatōkilalo ko iá” (Henry B. Eyring, “Do Not Delay,” Ensign, Nov. 1999, 34).

Fakanounouʻi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 66:4–9 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe folofola e ʻEikí kia Uiliami Makalelini ʻoku totonu ke ʻalu mo Samuela H. Sāmita ʻo ngāue fakafaifekau ki he tukui fonua fakahahaké ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí. Naʻe folofola ange foki ʻe he ʻEikí naʻe ʻikai ui ia ke ʻalu ki he fonua ko Saioné ka ʻo kapau ʻe lava, ʻoku totonu ke ne ʻave ha paʻanga ke tokoni ki he niʻihi ne nau lolotonga fokotuʻu ʻa Saioné.

Kole ki ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 66:10. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he faleʻi mo e fakatokanga ʻa e ʻEikí kia Uiliamí. Mahalo ʻe fie maʻu ke ke fakamatalaʻi ʻoku ʻuhinga ʻa e foʻi lea haʻisia ki he mafasia pe fakakavenga.

  • Ko e hā ʻa e ʻahiʻahi naʻe folofola ʻe he ʻEikí ne fefaʻuhi mo Uiliamí?

  • Ko e hā ʻa e tokāteline ʻoku akoʻi ʻe he veesi ko ʻení fekauʻaki mo e ʻilo ʻa e ʻEikí? (Neongo ʻe lava ke nau fakaʻaongaʻi ha ngaahi fakalea kehekehe, ka ʻoku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ʻa e tokāteline ko ʻení: ʻOku ʻafioʻi ʻe he ʻEikí hotau ngaahi vaivaí mo e ʻahiʻahí.)

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke mahino ʻoku ʻafioʻi ʻe he ʻEikí ʻa hotau ngaahi vaivaí mo e ʻahiʻahí?

  • ʻOku felāveʻi fēfē ʻa e moʻoni ko ʻení mo e tokāteline ne tau ʻilo ʻi he veesi 3?

Fakamahinoʻi ange ʻoku ʻikai ngata pē ʻi hono ʻafioʻi hotau ngaahi vaivaí mo e ʻahiʻahí, ʻoku ʻafioʻi ʻe he ʻEikí hotau mālohingá mo e ngaahi meʻa ʻoku tau malavá. Koeʻuhí ʻokú Ne ʻafioʻi kitautolu kotoa pē, ʻe lava ke Ne tataki kitautolu ke tau tupulaki fakalaumālie pea fakatokanga kiate kitautolu ʻa e ngaahi fakatamaki te ne ala taʻofi ʻetau tupulaki fakalaumālié. Kapau te tau tafoki kiate Ia, ʻoku ʻafioʻi ʻe he ʻEikí ʻa e founga ke Ne faitokonia ai kitautolu ʻi he taimi hotau ʻahiʻahiʻí pea te Ne fakahaofi kitautolu (vakai, T&F 62:1).

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fekumi ʻi he faʻa lotu ke nau ʻiloʻi ʻa e meʻa ʻoku fie maʻu ke nau fakatomala mei aí mo e meʻa ʻoku finangalo ʻa e Tamai Hēvaní ke nau fai ke nau ofi ange ai kiate Iá. Fakamoʻoni te nau maʻu ʻa e ngaahi tāpuakí kapau te nau muimui ki he faleʻi ʻa e ʻEikí mo fakatomala mei heʻenau ngaahi angahalá.

Fakanounouʻi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 66:11–13 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe talaʻofa e ʻEikí kia Uiliami kapau te ne muimui ki he faleʻi ʻi he fakahā ko ʻení mo fua hono fatongiá, te ne maʻu ʻa e moʻui taʻengatá.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 67

ʻOku folofola ʻa e ʻOtuá ki he niʻihi naʻa nau fehuʻia ʻa e fakalea ʻo e ngaahi fakahā ne foaki kia Siosefa Sāmitá

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e ʻuluʻi vahe ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 67. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he puipuituʻa fakahisitōlia ʻo e fakahā ko ʻení.

  • Ko e hā ʻa e meʻa naʻe fakamoʻoni ki ai ʻa e kaumātuʻa tokolahi lolotonga e konifelenisí?

Fakamatalaʻi ange neongo naʻe maʻu ʻe ha kaumātuʻa tokolahi ha fakapapau fakalaumālie ki hono moʻoni ʻo e ngaahi fakahaá lolotonga e konifelenisí, naʻe ʻikai hoko ia ki ha kaumātuʻa ʻe niʻihi.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 67:1–4. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he meʻa naʻe folofola ʻe he ʻEikí ki he kaumātuʻá ʻi he konifelenisi ko ʻení.

  • Fakatatau ki he veesi 3, ko e hā naʻe ʻikai ke maʻu ai ʻe ha niʻihi ʻo e kaumātuá ha fakamoʻoni fakalaumālie ki hono moʻoni ʻo e ngaahi fakahaá?

Fakamahinoʻi ʻa e kupuʻi lea ʻi he ʻuluʻi vahé ʻoku pehē “naʻe ʻi ai ha ngaahi fakamatala fakaanga ʻo kau ki he ngaahi lea naʻe ngāue ʻaki ʻi he ngaahi fakahaá,” pea fakamatalaʻi ange naʻe fehuʻia ʻe ha kaumātuʻa ʻe niʻihi, lolotonga e konifelenisí, ʻa hono mele ʻo e ngaahi lea ne fakalea ʻaki e ngaahi fakahaá. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 67:5–9, pea kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai ʻo fekumi ki he meʻa naʻe folofola ʻaki ʻe he ʻEikí kiate kinautolu ne nau fehuʻia ʻa e fakalea ʻo e ngaahi fakahaá.

  • Ko e hā naʻe fakahā ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo Siosefa Sāmita ʻi he veesi 5?

Fakamoʻoni ange neongo naʻe ʻikai haohaoa ʻa Siosefa Sāmita, ka naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ha moʻoni ki he Palōfitá peá Ne tuku kiate ia ke ne fakahaaʻi ia ʻo ngāue ʻaki ʻa e lelei taha te ne malavá.

  • Ko e hā e tukupā naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí kiate kinautolu naʻa nau pehē te nau lava ʻo faʻu lea ʻo lelei ange ʻi he fakalea ʻo e ngaahi fakahaá?

Fakamatalaʻi ange naʻe tali ʻe Uiliami Makalelini, ko ha faiako mālōlō, ʻa e tukupaá. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e fakamatala ko ʻení:

Naʻe poleʻi ʻe Uiliami Makalelini ke ne feinga ke hiki ha fakahā tatau mo e meʻa naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá, ka naʻe ʻikai ke ola lelei ʻene feingá. Naʻe ʻiloʻi ʻe Siosefa Sāmita ko kinautolu ne nau fakamoʻoni ki he feinga taʻelava ko ʻeni ke faʻu ha fakahaá “naʻe fakamālohia ʻenau tui ki hono kakato ʻo e ongoongoleleí pea mo e moʻoni ʻo e ngaahi fekau mo e fakahā ʻa ia kuo foaki mai ʻe he ʻEikí ki he siasí ʻo meʻangāue ʻaki aú; pea naʻe ʻilonga mei he kaumātuʻá ha loto-fiemālie ke nau fakamoʻoniʻi ki māmani fulipē ʻa hono moʻoní” (Joseph Smith, in Manuscript History of the Church, vol. A-1, p. 162, josephsmithpapers.org).

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he aʻusia ko ʻení mo e folofola ʻa e ʻEikí ʻi he veesi 5–9 fekauʻaki mo e meʻa ʻoku fakahā ʻe he ʻEikí ʻo fakafou ʻi Heʻene kau palōfitá? (Neongo ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha lea kehe, ka ʻoku totonu ke nau ʻiloʻi ʻa e moʻoni ko ʻení: ʻOku fakahā ʻe he ʻOtuá ʻa e moʻoní ʻo fakafou ʻi Heʻene kau palōfitá neongo honau ngaahi vaivaí pe taʻehaohaoá.)

Mahalo te ke fie fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke nau vahevahe ʻenau fakamoʻoni ki he tokāteline ko ʻení. Fakamoʻoni ki hono moʻoni ʻo e ngaahi fakahā ʻoku foaki ʻe he ʻEikí ki he Siasí ʻo fakafou ʻi Heʻene kau palōfita moʻuí.

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 67:10–14 ʻaki hano talaange ki he kau akó naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí ki he kaumātuʻá kapau te nau toʻo meiate kinautolu ʻa e meheká mo e manavaheé ka nau loto-fakatōkilalo, te nau lava ʻo mamata ki he Fakamoʻuí. Naʻe folofola ʻe he ʻEikí he ʻikai ke nau lava ʻo nofo ʻi Hono ʻafioʻangá ʻi he taimí ni, ka naʻá Ne poupouʻi ke nau hokohoko atu ʻi he faʻa kātaki kae ʻoua kuo fakahaohaoaʻi kinautolu.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68

ʻOku folofola ʻa e ʻEikí ʻo fakamatalaʻi ʻa e ʻuhinga ʻo e folofolá, faleʻi ʻa kinautolu ne ui ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí, fakahā ha ngaahi moʻoni fekauʻaki mo hono uiuiʻi ʻo ha pīsopé pea ʻomi ha fakahinohino ki he Kāingalotu ʻi Saioné

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e ʻuluʻi vahe ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68. Kole ki he kalasí ke nau fekumi ki he meʻa naʻá ne ueʻi ʻa e fakahā ko ʻení.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:1. Kole ki he kalasí ke nau fekumi ki he fekau ʻa e ʻEikí kia ʻOasoni Haití.

  • Ko e hā ʻa e founga naʻe pau ke malanga ʻaki ai ʻe ʻOasoni ʻa e ongoongoleleí? (ʻI he Laumālie ʻo e ʻOtua moʻuí.)

Fakamatalaʻi ange naʻe folofola ʻa e ʻEikí ʻi he veesi 2 ʻo pehē ko e fekau naʻá Ne fai ki ha ʻOasoni Haití ko ha sīpinga ia ki he niʻihi kehe ne ui ke nau malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí. Kole ki ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:3–5. Fakaafeʻi ʻa e kalasí ke nau fekumi ki he ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ki he niʻihi kuo ui ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ke nau fai ia ʻaki ʻa e Laumālié.

  • Ko e hā ha moʻoni te tau lava ʻo ako mei he veesi 4 fekauʻaki mo e meʻa ʻe hoko ʻi he taimi ʻe lea ai ʻa e kau tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí ʻi hono ueʻi kinautolu ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻI he taimi ʻoku ueʻi ai ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ʻa e kau tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí, ʻe hoko ʻenau leá ko e folofola ʻa e Eikí pea mo lava ʻo tākiekina e kakaí ki he fakamoʻuí.)

Fakamatalaʻi ange ʻe lava ʻe kinautolu ʻoku fakanofo ke nau malanga ʻaki e ongoongoleleí, ʻi hano ueʻi kinautolu ʻe he Laumālié, ʻo fakahā e folofola ʻa e ʻEikí ki he niʻihi ʻoku nau akoʻí pea tokoni ke nau maʻu ha fakamoʻoni ki he moʻoní. ʻIkai ngata aí, ko e ngaahi lea ʻa e kau palōfitá, kau tangata kikité mo e kau tangata maʻu fakahaá ʻi hono fai ia ʻaki ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ʻoku hoko ia ko ha folofola (vakai, D. Todd Christofferson, “Ko e Tāpuaki ʻo e Folofolá,” Ensign pe Liahona, Mē 2010, 35). Naʻe pehē ʻe Palesiteni J. Lūpeni Kalake Jr. (1871–1961) ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí, ʻoku maʻu ʻe he kau palōfitá, kau tangata kikité mo e kau tangata maʻu fakahaá “ʻa e totonu, mālohi, pea mo e mafai ke fakahā ʻa e fakakaukau mo e finangalo ʻo e ʻOtuá ki Hono kakaí, ʻi he malumalu ʻo e mālohi mo e mafai fakalūkufua ʻo e Palesiteni ʻo e Siasí … , he ko ia ʻa e Palōfitá, Tangata Kikité mo e Tangata Maʻu Fakahā ki he Siasí fakakātoa” (“When Are Church Leaders’ Words Entitled to Claim of Scripture?” Church News, July 31, 1954, 9–10).

  • Ko e hā ha ngaahi founga kuo tokoni ai e ngaahi lea ʻa e kau tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí ke tataki koe ki he fakamoʻuí?

Fakamatalaʻi ange ʻoku hā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:6–35, naʻe ui ʻe he ʻEikí ʻa e kaumātuʻa faivelengá ke nau malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí mo papitaiso ʻa e kakai ʻoku tuí. Naʻá Ne toe fakahā foki ha ngaahi fakahinohino ki hono uiuiʻi ʻo e kau pīsopé mo e kau nofo ʻi Saioné.

Kole ki ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:25–27. Kole ki he kalasí ke nau fekumi ki he fakahinohino naʻe fai ʻe he ʻEikí ki he ngaahi mātuʻa ʻi Saioné.

  • Ko e hā naʻe fekau ʻe he ʻEikí ki he ngaahi mātuʻá ʻi he veesi 25? (Kuo fekau ʻe he ʻEikí ki he ngaahi mātuʻá ke akoʻi ʻenau fānaú ke mahino kiate kinautolu ʻa e tokāteline ʻo e fakatomalá, tui kia Kalaisí, papitaisó, mo e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní.)

  • Ko e hā naʻe folofola ʻe he ʻEikí ʻe hoko ki he mātuʻa ʻoku ʻikai ke nau akoʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ouau ko ʻení ki heʻenau fānaú?

Fakanounouʻi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:28–35 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe ʻikai ngata pē ʻi hono faleʻi ʻo e mātuʻá ke nau “akoʻi foki ʻenau fānaú ke lotu, pea ke ʻaʻeva ʻi he angatonu ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí” (T&F 68:28), ka naʻe fekau foki ki he Kāingalotú ke nau tauhi ʻa e ʻaho Sāpaté ke māʻoniʻoni, manatuʻi ʻenau ngaahi ngāué, pea fakaʻehiʻehi mei he nofo noá. Naʻe fakahā foki ʻe he ʻEikí ʻa ʻEne houhau ʻi he faiangahala mo e mānumanu ʻa e niʻihi ʻo e kau nofo ʻi Saioné.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 69–70

ʻOku fekauʻi ʻe he ʻEikí ʻa Sione Uitemā ke hoko atu ʻene fua fatongia ko e tauhi hisitōlia ʻa e Siasí peá Ne fili ha kau tangata ʻe toko ono ke nau tauhi ʻEne ngaahi fakahaá

Fakanounouʻi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 69 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe fekau ʻe he ʻEikí ʻa Sione Uitemā ke ne fakafeʻao ʻa ʻŌliva Kautele ʻi heʻene ʻalu ki Mīsuli ke pulusi e ngaahi fakahaá. Naʻe folofola e ʻEikí kia Sione Uitemā ko hono fatongia ko e tauhi hisitōlia ʻa e Siasí ʻe “ʻaonga ki he siasí, pea ki he ngaahi toʻu tangata tupu haké” (T&F 69:8).

Fakanounouʻi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 70 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe fili ʻe he ʻEikí ha kau tangata ʻe toko ono, ʻo kau ai ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá, ke nau hoko ko ha kau tauhi ki he ngaahi fakahaá pea ke nau fatongia ʻaki hono pulusi ia ki he māmaní.

Fakaʻosi ʻaki haʻo fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke nau vahevahe ha tefitoʻi moʻoni pe tokāteline naʻe akoʻi ʻi he ngaahi fakahā ko ʻení ʻa ia ʻoku ʻuhingamālie kiate kinautolu, pea fakamatalaʻi leva ʻa e ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ia kiate kinautolú. Poupouʻi ʻa e kau akó ke nau moʻui ʻaki e ngaahi moʻoni ko ʻení ʻaki haʻanau ngāue ki ha faʻahinga ueʻi fakalaumālie pē naʻa nau maʻu.