‘Inisititiuti
Lēsoni 11: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 26–28


Lēsoni 11

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 26–28

Talateú mo e Fakahokohoko ʻo e Ngaahi Meʻa Ne Hokó

Hili hono fokotuʻu ʻo e Siasí, naʻe tuʻo lahi ʻa e fononga ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi he vahaʻa ʻo Hāmoni, Penisilivēniá, mo e ngaahi kolo ʻo e Siasí ʻi Niu ʻIoké ke fakamālohia ʻa e kāingalotú mo langa ʻa e Siasí. Naʻe foaki mai ʻe he ʻEikí ha fakahā ʻi Siulai 1830, ko hono fakahinohino ʻo Siosefa Sāmita, ʻŌliva Kautele, mo Sione Uitemā fekauʻaki mo e founga ke fakaʻaongaʻi honau taimí lolotonga ʻa e teuteu ki he konifelenisi ʻa e Siasí ʻi he faʻahitaʻu fakatōlaú. Naʻe ʻomai ha fakahinohino ʻi he fakahā ko ʻení, ʻa ia naʻe lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 26, fekauʻaki mo e ngaahi meʻa fakalaumālie mo fakatuʻasino fakatouʻosi, pea mo ha toe fakahinohino fekauʻaki mo e tefitoʻi moʻoni ʻo e felototahaʻakí ʻi he Siasí.

Lolotonga ʻa e ʻi Hāmoni ʻa Siosefa Sāmita ʻi ʻAokosi 1830, naʻá ne fononga ke ʻomai ha uaine ki he sākalamēnití pea fakafetaulaki kiate ia ha talafekau fakalangi. Naʻe fakahinohinoʻi ʻa e Palōfitá fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ʻo e sākalamēnití, pea mo e mahuʻinga ʻo hono ʻai kiate kita ʻa e teunga tau kakato ʻo e ʻOtuá. ʻOku lekooti ʻa e ngaahi fakahinohino naʻá ne maʻú ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 27.

Naʻe tali ʻe Siosefa mo ʻEma Sāmita ʻa e fakaafe ʻa Pita Uitemā ko e Lahí ke na toe nofo mo hono fāmilí ʻi Feieti, Niu ʻIoke, koeʻuhí ko e fakalalahi ʻa e fakatanga ʻi Hāmoni, Penisilivēniá. Naʻe ʻilo ʻe he Palōfitá ʻi heʻena tūʻuta atu ʻi he konga kimuʻa ʻo Sepitema 1830, naʻe lau ʻe Hailame Peisi ʻokú ne maʻu ʻa e ngaahi fakahā maʻá e Siasí ʻo fakafou ʻi ha foʻi maka. Naʻe fehuʻi ʻe Siosefa ki he ʻEikí peá ne maʻu ʻa e fakahā naʻe lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 28, ʻa ia naʻe fakamahino ai ʻe he ʻEikí ʻa e fokotuʻutuʻu ʻo e maʻu fakahā maʻá e Siasí.

Sune 1830Ne ʻikai lava ʻo hilifakinima ʻa e kau papi ului foʻou ne toki papitaisó koeʻuhí ko ha kau fakatanga ʻi Kolesivili, Niu ʻIoke.

Sune 1830Naʻe kamata hono liliu fakalaumālie ʻe Siosefa Sāmita ʻa e Tohi Tapú ʻaki ha fakamatala ki he “Ngaahi Mata Meʻa-Hā-Mai ʻa Mōsesé” (Mōsese 1).

Siulai 1830Naʻe maʻu ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 26.

ʻAokosi 1830 Naʻe maʻu ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 27.

ʻAokosi 1830Naʻe lau ʻe Hailame Peisi ʻokú ne maʻu e fakahā maʻá e Siasí.

Konga kimuʻa ʻo Sepitema 1830Naʻe hiki ʻa Siosefa mo ʻEma Sāmita ki Feieti, Niu ʻIoke.

Sepitema 1830 Naʻe maʻu ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 28.

ʻAho 26–28 ʻo Sepitema 1830Naʻe fakahoko ʻa e konifelenisi hono ua ʻa e Siasí ʻi Feieti, Niu ʻIoke.

ʻOkatopa 1830 Naʻe mavahe atu ʻa ʻŌliva Kautele mo ha niʻihi kehe ke ngāue fakafaifekau ki he kau Leimaná.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 26

ʻOku fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa ʻEne kau tamaioʻeikí ʻi he tefitoʻi moʻoni ʻo e felototahaʻakí

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukauloto ʻoku nau kau fakataha mo hanau kaungāmeʻa ʻoku ʻikai ko ha mēmipa ʻo e Siasí ʻi ha houalotu ʻoku hikinimaʻi ai ha kau ʻōfisa ʻo e Siasí.

  • Te ke fakamatalaʻi fēfē ki ho kaungāmeʻá ‘a e founga ʻo e hikinimaʻi ʻi he Siasí?

Fakamanatu ki he kau akó naʻe aʻusia ʻe Siosefa Sāmita mo ha kau mēmipa kehe ʻo e Siasí ha fakatanga lahi ʻi he lolotonga e faʻahitaʻu māfana ʻo e 1830. ʻI ha taimi ʻe taha, ne hoko ʻa e ngaahi fakamanamana mei ha kau fakatanga ke ʻikai lava ai hono hilifakinima ha niʻihi ko e kau ului foʻou ʻi he hili honau papitaisó. Naʻe tuʻo ua hono puke pōpula mo fakamaauʻi ʻa Siosefa ʻi ha ngaahi tukuakiʻi loi. Naʻe foki ʻa Siosefa mo ʻEma ki hona ʻapí ki Hāmoni, Penisilivēnia ʻi he hili hono puke pōpula mo fakamaauʻi ia ʻi Niu ʻIoké, pea naʻe maʻu ai ʻe Siosefa ha ngaahi fakahā ʻe tolu mei he ʻEikí ʻi Siulai 1830 (vakai, T&F 24–26). Naʻe fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa Siosefa Sāmita, ʻŌliva Kautele, mo Sione Uitemā ʻi he fakahā hono tolú (T&F 26), ʻi he founga ke fakaʻaongaʻi honau taimí pea ʻoatu mo e fakahinohino ki he founga ʻo e felototahaʻakí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 26:1, pea kole ki he kalasí ke nau kumi e faleʻi ʻa e ʻEikí ki he meʻa ke tuku ki ai honau taimí.

  • Ko e hā e meʻa naʻe faleʻi ʻe he ʻEikí kia Siosefa, ʻŌliva, mo Sione ke fakaʻaongaʻi ki ai honau taimí?

  • Ko e hā e talaʻofa ne fai ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo e konifelenisi ʻa e Siasí ne teuteú?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 26:2, ʻo fekumi ki he ngaahi fakahinohino naʻe fai ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo e founga ke faiʻaki ʻa e ngaahi ngāue ʻa e Siasí.

  • Ko e hā ʻa e tokāteline naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻi he veesi 2 kau ki he founga ke faiʻaki ʻa e meʻa kotoa pē ʻi he Siasí? (Tokoniʻi ʻa e kau akó ke nau ʻiloʻi e tokāteline ko ʻení: Kuo pau ke fai ʻa e meʻa kotoa pē ʻi he Siasí ʻi he loto-taha pea ʻi he tui.)

  • Ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻo e “felototahaʻaki”? (‘Oku ‘uhinga ‘a e “Felototahaʻakí” ki hono fakaʻaongaʻi ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ʻenau tauʻatāina ke filí ke fakahaaʻi ʻenau loto fiemālie pe taʻe loto fiemālie ke poupouʻi ha taha kuo uiuiʻi ʻe he ʻEikí ke ngāue ʻi Hono Siasí, pe ke fakanofo ia ki ha tuʻunga ʻi he lakanga fakataulaʻeikí. ʻOku fakahaaʻi e felototahaʻakí ʻaki hono hiki hake e nima toʻomataʻú.)

  • Ko e hā e faikehekehe ‘o e felototahaʻakí pea mo e fili pe faituʻutuʻuni ʻaki ʻa e pule ʻa e tokolahí?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e fakamatala ko ʻeni ʻa Palesiteni Henelī B. ʻAealingi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí. Kole ki he kalasí ke nau fakafanongo ki he ʻuhinga ʻo ʻetau fakahā ʻetau felototahaʻakí.

ʻĪmisi
Palesiteni Henelī B. ʻAealingi

“ʻI heʻetau hikinimá, ʻoku tau fakahoko ha ngaahi palōmesi molumalu. ʻOku tau palōmesi te tau lotua ʻa e kau tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí pea te Ne tataki mo fakaivia kinautolu (vakai, T&F 93:51). ʻOku tau fakapapauʻi ai te tau fekumi mo ongoʻi e ueʻi fakalaumālie mei he ʻOtuá ʻi heʻenau faleʻí pea mo e taimi pē te nau ngāue ai ʻi honau fatongiá (vakai, T&F 1:38). …

“Ko e taimi ʻoku hiki ai hotau nimá ke poupouʻi ha tahá, ʻoku tau tukupā ai ke ngāue ʻi ha faʻahinga taumuʻa pē ʻa e ʻEikí ke fakahoko ʻe he tokotaha ko iá” (Henelī B. ʻAealingi, “Naʻe Ui ʻe he ʻOtuá pea Poupouʻi ʻe he Kakaí,” Ensign, Sune 2012, 4).

  • ʻE malava fēfē ke hoko ʻa e founga felototahaʻakí ko ha tāpuaki mo ha maluʻi ki he Siasí?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 27:1–4

ʻOku akoʻi kia Siosefa Sāmita ʻa e ngaahi moʻoni fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ʻo e sākalamēnití

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki he meʻa ne nau aʻusia fakamuimui taha ʻi hono maʻu ʻo e sākalamēnití. Kole ange ke nau fakafuofuaʻi fakalongolongo ʻa e tuʻunga mahuʻingamālie ne ʻi ai ʻenau aʻusiá ʻi ha meʻafua ʻi he vahaʻa ʻo e 1 mo e 10, ʻa ia ko e 1 ko e tuʻunga siʻisiʻi taha ia ʻo e mahuʻingamālié pea ko e 10 ko e tuʻunga māʻolunga taha ia ʻo e mahuʻingamālié.

  • Ko e hā ha meʻa ʻe lava ke fai ʻe ha tokotaha ke hoko ʻo toe mahuʻingamālie ange ai ʻa e sākalamēnití? (Hiki e ngaahi tali ʻa e kau akó ʻi he palakipoé.)

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau kumi ʻi heʻenau ako e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 27 ʻa e ngaahi moʻoni ʻe lava ke tokoniʻi ai kinautolu ke hoko ʻa e sākalamēnití ko ha aʻusia mahuʻingamālie ange maʻanautolu.

Fakamatalaʻi ange naʻe ʻaʻahi atu ʻa Niueli mo Seli Naiti kia Siosefa mo ʻEma ʻi Hāmoni, Penisilivēnia ʻi ʻAokosi 1830, ke tokoniʻi e kau akó ke mahino ʻa e puipuituʻa ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 27. Naʻe papitaiso ʻa Seli mo ʻEma ʻi he ʻaho 28 ʻo Sune 1830, ka naʻe teʻeki ke hilifakinima kinaua koeʻuhí ko ha fakatanga mei ha kau fakatanga. Lolotonga e ʻaʻahi ʻa e fāmili Naití ki Hāmoní, naʻe fokotuʻu ai ke hilifakinima ʻa Seli mo ʻEma pea ke maʻu ʻe he kulupú ʻa e sākalamēnití.

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e talateu ʻo e vahé ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 27, ʻo kumi ki he meʻa naʻe hoko ʻi he taimi naʻe ʻalu ai ʻa e Palōfitá ke ʻomai ha uaine ki he sākalamēnití.

Fakaafeʻi ha niʻihi tokosiʻi ʻi he kau akó ke nau taufetongi ʻi hono lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 27:1-4, pea kole ki he kalasí ke nau kumi ki he meʻa naʻe fakahā ʻe he talafekau fakalangi ʻa e ʻEikí kia Siosefa Sāmita fekauʻaki mo e sākalamēnití.

  • Ko e hā naʻe akoʻi ʻe he talafekaú kia Siosefa Sāmita fekauʻaki mo e meʻa ʻoku totonu ke tau kai pe inu ʻi heʻetau maʻu ʻa e sākalamēnití?

  • Fakatatau ki he veesi 2, ko e hā ʻoku totonu ke tuku ki ai ʻetau tokangá ʻi heʻetau maʻu ʻa e sākalamēnití? ( ʻOku fekauʻi kitautolu ʻi heʻetau maʻu ʻa e sākalamēnití ke hanga taha pē hotau matá ki he lāngilangi ʻa e ʻOtuá mo manatu ki he feilaulau fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí. Mahalo te ke fie fakaafeʻi ʻa e kau akó ke fakaʻilongaʻi e ngaahi lea ʻoku nau akoʻi mai e tokāteline ko ʻeni ʻi he veesi 2.)

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā ke maʻu ha mata ʻoku hanga taha pē ki he lāngilangi ʻa e ʻOtuá? (Ke tokanga taha kiate Ia pea ʻai ke fenāpasi hotau lotó mo Hono finangaló.)

  • Kuo tokoniʻi fēfē koe ʻi hoʻo fakakaukau ki he feilaulau fakalelei ʻa e Fakamoʻuí ʻi he lolotonga e sākalamēnití, ke ke maʻu ha aʻusia ʻoku mahuʻingamālie angé?

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fakalaulauloto pe ko e hā ʻe lava ke nau fai ke toe manatu lahi ange ki he feilaulau ʻa Sīsū Kalaisí mo maʻu ʻa e sākalamēnití “ʻaki ʻa e mata ʻoku hanga taha pē ki [hono fakalāngilangiʻi ʻo e ʻOtuá]” (T&F 27:2). Poupouʻi kinautolu ke nau ngāueʻi ʻenau ngaahi fakakaukaú ʻi heʻenau maʻu hoko ʻa e sakalamēnití.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 27:5–18

ʻOku fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí ʻa hono tānaki māʻongoʻonga ʻo ʻEne kau tamaioʻeikí mei he ngaahi kuonga kotoa pē ke maʻu ʻa e sākalamēnití kimuʻa Heʻene Hāʻele ʻAngaua Maí

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 27:5, pea kole ki he kalasí ke nau kumi e meʻa naʻe folofola ʻe he Fakamoʻuí te Ne fai ʻi Heʻene toe hāʻele maí.

Talaange ki he kau akó naʻe ʻilo ʻe Siosefa Sāmita ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 27:5-14 ʻe maʻu ʻe he Kāingalotu faivelenga mei he kuonga kotoa pē, ʻa e sākalamēnití fakataha mo e Fakamoʻuí ko e konga ʻo ha tānaki māʻongoʻonga ʻi ʻĀtama-ʻonitai-ʻĀmani kimuʻa ʻi he hāʻele nāunauʻia mai ʻa e Fakamoʻuí. Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau vave pē ʻa e ngaahi veesi ko ʻení pea kumi ki ha niʻihi ʻo kinautolu ʻe kau atu ki aí.

  • Fakatatau ki he veesi 14, ko hai mo ha toe taha te ne maʻu ʻa e sākalamēnití fakataha mo e Fakamoʻuí?

Hili e tali ʻa e kau akó, fakaʻaliʻali ʻa e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Pulusi R. Makongikī (1915–85) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
ʻEletā Pulusi R. Makongikī

“Ko e tokotaha faivelenga kotoa ʻi he hisitōlia ʻo e māmaní, ʻa e tokotaha kotoa kuo moʻui ʻo taau ke ne maʻu e moʻui taʻengatá ʻi he puleʻanga ʻo e Tamaí, te ne maʻu e sākalamēnití fakataha mo e ʻEikí” (Pulusi R.Makongikī, The Promised Messiah [1978], 595).

  • Ko e hā ʻa e ongo te ke maʻu kapau naʻá ke lava ʻo maʻu ʻa e sākalamēnití fakataha mo e Fakamoʻuí?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 27:15–18, pea kole ki he kalasí ke nau kumi ʻa e meʻa kuo pau ke tau fai ke tau feʻunga ke maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻEikí, ʻo kau ai ʻetau taau ke kau fakataha mo e ʻEikí ʻi he fakataha toputapu ko ʻení. Kole ki ha niʻihi tokosiʻi ʻi he kau akó ke nau lipooti ʻa e meʻa ne nau maʻú.

  • Ko e hā ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻe lava ke ke maʻu mei he veesi 15–18 kau ki he ngaahi tāpuaki ʻe lava ke tau maʻu ʻo kapau te tau tui ʻa e teunga tau kakato ʻo e ʻOtuá? (Neongo ʻe lava ke nau fakaʻaongaʻi ha ngaahi lea kehe, ʻoku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Te tau lava ʻo matuʻuaki ʻa e koví mo faivelenga kae ʻoua kuo hāʻele mai ʻa e ʻEikí, ʻo kapau te tau tui ʻa e teunga tau kakato ʻo e ʻOtuá.)

  • Ko e hā ʻe lava ke ke fai fakaʻaho ke tui ʻa e teunga tau ʻo e ʻOtuá? ʻOku tokoniʻi fēfē koe ʻe he ngaahi meʻá ni ke ke matuʻuaki e koví pea tauhi faivelenga?

  • Ko e hā ʻokú ke pehē ʻoku mahuʻinga ai ke tui ʻa e teunga tau kakato ʻo e ʻOtuá kae ʻikai ko hano konga pē?

Vahevahe hoʻo fakamoʻoní ki he founga ʻoku hoko ai hoʻo feinga ke tui ʻa e teunga tau ʻo e ʻOtuá, ke ne tokonia hoʻo tuí mo e malava ke ke matuʻuaki e koví. Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki ha meʻa te nau lava ʻo fai ke lelei ange ai ʻenau tui ʻa e teunga tau kakato ʻo e ʻOtuá. Poupouʻi kinautolu ke nau ngāue ʻo fakatatau ki ha faʻahinga ueʻi pē te nau maʻu.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 28

ʻOku ʻilo ʻe ʻŌliva Kautele ko e palōfitá pē ʻe lava ke ne maʻu ha fakahā maʻá e Siasí

Fakamatalaʻi ange naʻe makatuʻunga ʻi he fakautuutu ʻa e fakatanga ʻi Hāmoni, Penisilivēniá, hono tali ʻe Siosefa mo ʻEma Sāmita ʻa e fakaafe ʻa Pita Uitemā ko e Lahí ke na nofo mo hono fāmilí ʻi Feieti, Niu ʻIoke. Naʻe fehangahangai ʻa e Palōfitá mo ha toe tuʻunga faingataʻa, hili ha taimi nounou mei he aʻu atu ʻa e fāmili Sāmitá ki Feieti ʻi Sepitema 1830. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi ʻa e talateu ʻo e vahé ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 28. Kole ki he kau akó ke nau muimui ki ai, ʻo kumi ki he tuʻunga faingataʻa naʻe fehangahangai mo e Palōfitá ʻi he taimi ko ʻení.

  • Ko e hā ha ngaahi palopalema ʻokú ke pehē naʻe mei hoko mei he lau ʻe Hailame Peisi ʻokú ne maʻu fakahā maʻá e Siasí?

Fakamahinoʻi ange ʻa e hā ʻi he talateu ʻo e vahé ne aʻu kia “ʻŌliva Kautele, naʻe fakahalaʻi ia ko e tupu” mei he lau naʻe fakahā ʻa Hailame Peisí. Fakamatalaʻi ange ne ʻikai ngata pē ʻi he meʻa ne hoko mo Hailame Peisí, ka ne hoko ha meʻa kimuʻa fekauʻaki mo ʻŌliva Kautele ʻo fakamamafaʻi ai ʻa e fie maʻu ke fakahinohino ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotú ʻo kau ki he founga totonu ʻo e fakahaá ʻi Hono Siasí. Naʻe faitohi ʻa ʻŌliva ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi he konga kimui ʻo e faʻahitaʻu māfana ʻo e 1830 ʻo fakahoko ʻene ongoʻi ʻoku hala ha potufolofola ʻi he fakahā ʻa ia ʻoku lekooti ʻi he taimí ni he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20. Naʻe faitohi ʻa ʻŌliva ki he Palōfitá, “ʻOku ou fekauʻi koe ʻi he huafa ʻo e ʻOtuá ke toʻo ʻa e ngaahi lea ko iá” (Manuscript History of the Church, vol. A-1, p. 51, josephsmithpapers.org). Neongo naʻe faifai pē pea tui ʻa ʻŌliva kia Siosefa naʻe hala ʻene feinga ke fakatonutonu ha fakahā mei he ʻEikí ki Heʻene Palōfitá, naʻe fakahaaʻi ʻe he meʻá ni ʻa e fie maʻu ke mahino ki he Kāingalotú ʻa e founga ʻoku fakahā ai ʻe he ʻEikí ʻa Hono finangaló ki Hono Siasí.

Vahevahe e kalasí ke nau tauhoa. Vahe ki ha tokotaha ako ʻi he hoa takitaha ke ne ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 28:1–3 pea ako ʻe he tokotaha ako ʻe tahá e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 28:4–8. Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻenau ngaahi vēsí ʻo kumi e meʻa naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí ke tokoni ke mahino ki he Kāingalotú ʻa e founga ʻoku maʻu ai e fakahā ki he Siasí. Kole ki he kau akó ke nau aleaʻi mo honau hoá e meʻa ne nau maʻú. Hili ha taimi feʻunga, fehuʻi ange ki he kalasí:

  • Ko e hā e tokāteline mahuʻinga fekauʻaki mo e fakahaá ʻe lava ke tau ʻiloʻi mei he veesi 1–3? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki ʻa e tokāteline ko ʻení ʻi he palakipoé: Ko e Palesiteni ʻo e Siasí pē ʻa e tokotaha kuo fakamafaiʻi ke ne maʻu ha ngaahi fakahā maʻá e Siasí fakakātoa.)

  • Ko e hā e moʻoni fekauʻaki mo e fakahaá ʻe lava ke tau ako mei he veesi 4–8? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻE lava ke tau maʻu ha fakahā fakataautaha ʻe ʻaonga kiate kitautolu fakafoʻituitui mo tokoniʻi kitautolu ʻi hotau ngaahi uiuiʻí.)

  • Ne tokoniʻi fēfē nai ʻe he ngaahi ngaahi moʻoni ko ʻení ʻa ʻŌliva Kautele mo e niʻihi kehe ne takihalaʻi ʻe he fakahā ne lau ʻe Hailame Peisí?

  • ʻE lava fēfē ke tokoniʻi kitautolu ʻi hotau kuongá ‘e he mahino ʻa e ngaahi moʻoni ko ʻení?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki ha fakatātā ʻo ha taimi ne maʻu ai ʻe he Palesiteni ʻo e Siasí ha fakahā maʻá e Siasí fakakātoa. Kole ange foki ki he kau akó ke nau fakakaukau ki ha taimi ne nau maʻu ai ha fakahā ne ʻaonga kiate kinautolu fakafoʻituitui pe tokoni ʻi honau ngaahi uiuiʻí. Fakaafeʻi ha niʻihi tokosiʻi ʻi he kau akó ke vahevahe ʻenau ngaahi fakakaukaú mo e kalasí.

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 28:9–16 ʻaki hono talaange ki he kau akó naʻe fekauʻi ʻe he ʻEikí ʻa ʻŌliva Kautele ʻi he ngaahi vēsí ni ke ne talaange kia Hailame Peisi ʻoku ʻikai ʻa e ʻOtuá ʻa ʻene ngaahi fakahā ʻoku takú, pea kuo takihalaʻi ia ʻe Sētane. Naʻe toe fakamamafaʻi ʻe he ʻEikí ʻa e fie maʻu ke fai ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻi he Siasí ʻi he felototahaʻaki.

Fakamatalaʻi ange naʻe hili hono maʻu ʻe Siosefa Sāmita ʻa e fakahā ko ʻení, naʻá ne fai ha konifelenisi ʻi he ʻaho 26 ʻo Sepitemá pea fokotuʻutuʻu totonu ʻa e Siasí. ʻI he konifelenisí, “Naʻe siʻaki leva ʻe Misa Peisi, pea pehē ki he Siasí fakakātoa naʻe ʻi aí, ʻa e foʻi maka naʻe fai ki ai ʻa e laú, fakataha mo e ngaahi meʻa kotoa pē fekauʻaki mo iá” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí [2007], 226).

Fakaʻosi e lēsoní ʻaki haʻo fakamoʻoni ki he ngaahi moʻoni naʻá ke ʻiloʻi ʻi he lēsoni ko ʻení.