‘Inisititiuti
Lēsoni 6: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 7; 13; 18


Lēsoni 6

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 7; 1318

Talateú mo e Fakahokohoko ʻo e Ngaahi Meʻa Ne Hokó

Lolotonga e ngāue ki hono liliu ʻo e Tohi ʻa Molomoná ʻi he 1829, naʻe fetaʻemahinoʻaki ʻa Siosefa Sāmita mo ʻŌliva Kautele pe naʻe mate koā ʻa e ʻAposetolo ko Sioné pe naʻá ne kei moʻui pē ʻi he māmaní. Naʻe fehuʻi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ki he ʻEikí ʻo fakafou ʻi he ʻŪlimí mo e Tumemí pea naʻá ne maʻu ʻa e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 7. “Ko e fakahā ko ʻení ko hano liliu ia ʻo e tohi naʻe fai ʻi he kiliʻimanu ʻe Sione” (T&F 7, ʻuluʻi vahé) pea ʻoku akoʻi ai naʻe foaki ʻe he ʻEikí maʻa Sione ʻa ʻene fakaʻamu ke moʻui ke ne ʻomi ʻa e ngaahi laumālié kia Sīsū Kalaisi ʻo aʻu ki he Hāʻele ʻAngauá.

Lolotonga ʻena liliu ʻa e tohi 3 Nīfaí ʻi he Tohi ʻa Molomoná, naʻe ako ai ʻa Siosefa mo ʻŌliva kau ki he mafai ke papitaisó. ʻI he ʻaho 15 ʻo Mē, 1829, naʻá na ʻalu ai ki he vaotā ofi ki he faama ʻa Siosefa Sāmita ʻi Hāmoni, Penisilivēniá ʻo lotu fekauʻaki mo e mafaí ni. ʻI ha tali ki heʻena lotú, naʻe hā mai ai ʻa Sione Papitaiso ko ha tokotaha kuo toetuʻu ʻo foaki kiate kinaua ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné. ʻOku hā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 13 ʻa e ngaahi lea naʻe lea ʻaki ʻe Sione Papitaisó.

ʻI he fakaʻosiʻosi hono liliu ʻo e Tohi ʻa Molomoná ʻi he ʻapi ʻo Pita Uitemā ko e Lahí ʻi Feieti, Niu ʻIoke ʻi Sune 1829, naʻe maʻu ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ha fakahā ki ha ngaahi fakahinohino ki hono langa hake ʻo e Siasi ʻo Kalaisí. Naʻe uiuiʻi ʻe he fakahā ko ʻení, ʻa ia ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 18, ʻa ʻŌliva Kautele mo Tēvita Uitemā ke na malanga ʻaki e ongoongoleleí pea naʻe fili ai kinaua ke na fekumi ki ha kau tangata ʻe toko hongofulu mā ua ʻa ia te nau lava ʻo hoko ko ha kau ʻAposetolo. Naʻe fakaikiiki foki ʻi he fakahaá ʻa e ngaahi fatongia ʻo kinautolu ʻe uiuiʻi ke hoko ko ha kau ʻAposetoló.

ʻEpeleli 1829Naʻe hoko atu ʻe Siosefa Sāmita mo ʻŌliva Kautele hono liliu ʻo e ʻū lauʻi peleti koulá.

ʻEpeleli 1829Naʻe maʻu ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 7.

15 Mē, 1829Naʻe toe fakafoki mai ʻe Sione Papitaiso ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 13).

Mē–Sune 1829Naʻe toe fakafoki mai ʻe Pita, Sēmisi mo Sione ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí.

Sune 1829 Naʻe fakahā ki he Kau Fakamoʻoni ʻe Toko Tolú ʻa e ʻū lauʻi peleti koulá.

Sune 1829 Naʻe maʻu ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 18.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 7

Ko Sione ʻOfeiná ko ha tangata naʻe liliu ke ne ngāue ki hono ʻomi ʻo e ngaahi laumālié kia Kalaisi kae ʻoua kuo hoko e Hāʻele ʻAngauá

Pukepuke hake ha foʻi kī, pea kole ki he kau akó ke nau fakamatalaʻi ʻa e meʻa ʻoku fakaʻaongaʻi ki aí.

  • Ko e hā ha meʻa ʻe hoko kapau he ʻikai te ke maʻu e kī totonu ki ha meʻa?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
Palesiteni Russell M. Nelson

“ʻOku mahuʻinga ʻa e ngaahi kií. ʻOku ʻave holo ʻe hotau tokolahi ha ngaahi kī ʻi hotau kató ʻi ha feituʻu pē ʻoku tau ʻalu ki aí. ʻOku ʻikai ngata pē ʻi he mahuʻinga ʻa e ngaahi kī kehé; ka ʻoku nau pelepelengesi, mālohi, mo ʻikai hā mai! ʻOku taʻengata honau mahuʻingá” (Russell M. Nelson, “Keys of the Priesthood,” Ensign, Oct. 2005, 40).

  • Ko e hā e faʻahinga kī ʻoku taʻengata honau mahuʻingá? (Ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí)

ʻI hono ako ʻe he kau akó ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 7 mo e 13, fakaafeʻi ke nau fekumi ki he ngaahi moʻoni ʻe ala tokoni ke mahino kiate kinautolu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku ʻomi ʻe he ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí moʻotautolú.

Fakamatalaʻi ange naʻe fetaʻemahinoʻaki ʻa Siosefa Sāmita mo ʻŌliva Kautele fekauʻaki mo e ʻAposetolo ko Sioné lolotonga ʻena ngāue ki hono liliu ʻo e Tohi ʻa Molomoná ʻi ʻEpeleli 1829. Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e ʻuluʻi vahe ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 7, ʻo fekumi ki he fehuʻi naʻe fai ʻe Siosefa mo ʻŌliva fekauʻaki mo Sioné.

Fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke nau taufetongi ʻi hono lau leʻo lahi ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 7:1–8. Kole ki he kalasí ke nau muimui ʻi he laukongá, ʻo fekumi ki he meʻa naʻe ako ʻe Siosefa Sāmita mo ʻŌliva Kautele fekauʻaki mo e ʻAposetolo ko Sioné.

  • Ko e hā ʻoku fakahā mai ʻe he veesi 3 fekauʻaki mo Sioné? (ʻOku kei ʻi māmani pē ʻa Sione ko ha tangata naʻe liliu, ʻokú ne ngāue ke ʻomi e ngaahi laumālié kia Kalaisi, pea te ne pehē ai pē kae ʻoua kuo hoko e Hāʻele ʻAngauá.)

  • Fakatatau ki he veesi 7, ko e hā naʻe folofola ʻe he Fakamoʻuí te ne foaki maʻa Pita, Sēmisi mo Sioné? (Ko e mālohi mo e ngaahi kī ʻo e ngāue fakafaifekaú.)

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e kupuʻi lea “ngaahi kī ʻo e ngāué ni” (T&F 7:7), fakamatalaʻi ange naʻe fakaʻuhingaʻi ʻe Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita ʻa e kupuʻi lea ko ʻení ko e “mafai ʻo e kau Palesitenisī ʻo e Siasí ʻi honau kuonga fakakosipelí” (Church History and Modern Revelation [1953], 1:49).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 13

ʻOku foaki ʻe Sione Papitaiso ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné kia Siosefa Sāmita mo ʻŌliva Kautele

Fakamanatu ki he kau akó “naʻe mole ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí mei he māmaní ʻi he hē mei he moʻoni ko ia naʻe hoko ʻi he hili ʻa e ngāue fakafaifekau ʻa e kau ʻAposetolo ʻa Kalaisí. Naʻe tupu mei he hē mei he moʻoni ko iá ʻa e fie maʻu ke fai hano toe fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí” (Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí,” scriptures.lds.org). Lolotonga e hē ko ʻeni mei he moʻoní, naʻe mole ai mei he māmaní ʻa e ngaahi kī mo e mafai ke fakahoko e ngaahi ouau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí mo hono tataki ʻo e Siasí.

Fakamatalaʻi ange naʻe lolotonga hono liliu ʻe Siosefa Sāmita mo ʻŌliva Kautele ʻa e tohi 3 Nīfaí ʻi he Tohi ʻa Molomoná ʻi Mē 1829, naʻá na ako ai fekauʻaki mo e mafai ke papitaisó. ʻI heʻena fie ʻilo lahi angé, naʻá na ʻalu ai ki he vaotā ofi ki he faama ʻa Siosefa Sāmita ʻi Hāmoni, Penisilivēniá ke fehuʻi ki he ʻOtuá.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi ʻa e ʻuluʻi vahe ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 13, pea kole ki he kalasí ke nau fekumi pe ko hai naʻe hā kia Siosefa mo ʻŌliva ko ha tali ia ki heʻena lotú.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 13, pea kole ki he kalasí ke nau fekumi ki he meʻa naʻe lea ʻaki ʻe Sione Papitaiso fekauʻaki mo e ngaahi kī ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné ʻi heʻene foaki ʻa e lakanga fakataulaʻeiki ko iá kia Siosefa mo ʻŌlivá.

  • Ko e hā ha tokāteline ʻe lava ke tau ako mei he vahe ko ʻení fekauʻaki mo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné? (Tokoni ki he kau akó ke nau ʻiloʻi ʻa e tokāteline ko ʻení: ko e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné ʻokú ne maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e tauhi mai ʻa e kau ʻāngeló, ko e ongoongolelei ʻo e fakatomalá, pea mo e papitaiso ʻi he fakaukú ke fakamolemoleʻi ʻa e ngaahi angahalá.)

Ke tokoni ke mahino lelei ange ki he kau akó e ʻuhinga ʻo e kī ʻo e tauhi mai ʻa e kau ʻāngeló, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi ʻa e fakamatala ko ʻeni ʻa ʻEletā Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
ʻEletā Dallin H. Oaks

“ʻI heʻeku hoko ko ha maʻu Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒlone kei talavoú, naʻe ʻikai ke u fakakaukau te u sio ki ha ʻāngelo, pea naʻá ku fifili pe ko e hā ha kaunga ʻo e ngaahi meʻa peheé ki he Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné.

“Ka ʻe lava foki ke taʻeʻiloa ʻa e tauhi mai ʻa e kau ʻāngeló. ʻE lava ke hoko mai ʻa e ngaahi pōpoaki fakalangí ʻo fakafou ʻi ha leʻo pe ha kiʻi fakakaukau pe ongo ʻoku fakahū ki he ʻatamaí” (Dallin H. Oaks, “The Aaronic Priesthood and the Sacrament,” Ensign, Nov. 1998, 39).

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e vā fetuʻutaki ʻi he vahaʻa ʻo e tauhi mai ʻa e kau ʻāngeló mo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné, fakaʻaliʻali e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā ʻOakesí, pea fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi ia:

ʻĪmisi
Elder Dallin H. Oaks

“Ko hono fakakātoá, ko e ngaahi tāpuaki ʻo e feohi mo e fetuʻutaki fakalaumālié ʻoku lava pē ke maʻu ʻe kinautolu ʻoku maʻá. … ʻOku fakamaʻa kitautolu mei heʻetau ngaahi angahalá tuʻunga ʻi he ngaahi ouau papitaiso mo e sākalamēniti ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné pea mo e talaʻofa ko ia kapau te tau tauhi ʻetau ngaahi fuakavá ʻe ʻiate kitautolu maʻu ai pē ʻa Hono Laumālié. ʻOku ou tui ʻoku ʻikai ʻuhinga pē ʻa e talaʻofa ko iá ki he Laumālie Māʻoniʻoní ka ʻoku toe ʻuhinga foki ki he tauhi mai ʻa e kau ʻāngeló, he ‘ʻoku lea ʻa e kau ʻāngeló ʻi he mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní; ko ia, ʻoku nau lea ʻaki ʻa e ngaahi folofola ʻa Kalaisí’ (2 Nī. 32:3). Ko ia ai ʻoku fakaava ʻe kinautolu ʻoku nau maʻu ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné ʻa e matapā ki he kāingalotu kotoa pē ʻoku nau maʻu moʻui taau ʻa e sākalamēnití ke fiefia ʻi he tākaua ʻo e Laumālie ʻo e ʻEikí mo e tauhi mai ʻa e kau ʻāngeló” (Dallin H. Oaks, “The Aaronic Priesthood and the Sacrament,” 39).

  • Fakatatau kia ʻEletā ʻOakesi, ʻe tokoni fēfē ʻa e ngaahi ouau ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné ke tau maʻu ai e tauhi mai ʻa e kau ʻāngeló?

Fakamahinoʻi ange ʻoku tuʻunga ʻi hono maʻu ʻe he Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné ʻa e kī ʻo e tauhi mai ʻa e kau ʻāngeló, ʻa e malava ke fiefia e mēmipa kotoa pē ʻo e Siasí ʻi he tāpuaki ko ʻení.

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e fetuʻutaki ʻi he “ongoongolelei ʻo e fakatomalá” (T&F 13:1) mo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné, fakaʻaliʻali ʻa e lea ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā ʻOakesí, pea fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi ia:

ʻĪmisi
Elder Dallin H. Oaks

“ʻOku fekauʻi kitautolu ke tau fakatomalaʻi ʻetau ngaahi angahalá pea haʻu ki he ʻEikí mo e loto mafesifesi mo e loto fakatomala ʻo maʻu ʻa e sākalamēnití ʻo fakatatau mo hono ngaahi fuakavá. ʻI heʻetau fakafoʻou ʻetau ngaahi fuakava ʻo e papitaisó ʻi he founga ko ʻení, ʻoku toe fakafoʻou leva ʻe he ʻEikí ʻa e mālohi fakamaʻa ʻo hotau papitaisó. …

“ʻOku ʻikai lava ke fakamatalaʻi ʻo fuʻu tōtuʻa ʻa hono mahuʻinga ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné ʻi he meʻá ni. ʻOku fakahoko kotoa e ngaahi sitepu mahuʻinga ko ʻení kau ki he fakamolemole ʻo e ngaahi angahalá ʻo fakafou ʻi he ngaahi ouau fakamoʻui ʻo e papitaisó mo e ouau fakafoʻou ʻo e sākalamēnití. ʻOku fakatou fakahoko e ongo ouau ko ʻení ʻe kinautolu ʻoku maʻu ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné ʻi he malumalu ʻo e fakahinohino ʻa e pīsopelikí, ʻa ia ʻoku nau ngāue ʻaki ʻa e ngaahi kī ʻo e ongoongolelei ʻo e fakatomalá pea mo e papitaiso ki he fakamolemole ʻo e ngaahi angahalá” (Dallin H. Oaks, “The Aaronic Priesthood and the Sacrament,” 38).

  • ʻOku tokoni fēfē ʻa e ngaahi kī ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné ke tau maʻu e ngaahi tāpuaki ʻo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí?

Fakamatalaʻi ange naʻe ʻikai fuoloa mei he taimi naʻe hā ai ʻa Sione Papitaisó, naʻe toe hā mo Pita, Sēmisi mo Sione kia Siosefa Sāmita mo ʻŌliva Kautele ʻo foaki kiate kinaua ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí mo e ngaahi kī ʻo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá (vakai, T&F 27:12–13; vakai foki, Larry C. Porter, “The Restoration of the Aaronic and Melchizedek Priesthoods,” Ensign, Dec. 1996, 33). ʻOku maʻu ʻe he Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí mo e ngaahi kī naʻe foakí ʻa e mālohi mo e mafai ke fokotuʻutuʻu mo tataki ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí pea mo fakahoko e ngaahi ouau fakahaofí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 18:1–25

ʻOku ʻomi ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi fakahinohino ki hono langa hake Hono Siasí mo fekauʻi ʻa ʻŌliva Kautele mo Tēvita Uitemā ke na malanga ʻaki ʻa e fakatomalá

Fakaʻaliʻali ha ngaahi meʻa ʻokú ke fakakaukau ʻoku mahuʻingaʻia ai hoʻo kau akó.

  • Ko e hā ha meʻa ʻokú ne ʻai ha meʻa ke mahuʻinga?

  • Ko e fiha nai te ke totongi ki he koloa takitaha?

Fakaʻaliʻali ha fakatātā ʻo ha kakai ʻe niʻihi, pea kole ki he kau akó ke nau fakamatalaʻi ʻa e mahuʻinga ʻo ha tokotaha. Fakaafeʻi ke nau fekumi ki ha ngaahi moʻoni ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 18 ʻokú ne fakamatalaʻi ʻa honau mahuʻinga fakafoʻituitui ki he ʻEikí.

Fakamatalaʻi ange naʻe fakaʻosiʻosi hono liliu ʻo e Tohi ʻa Molomoná ʻi Sune 1829 ʻi he ʻapi ʻo Pita Uitemā ko e Lahí ʻi Feieti, Niu ʻIoke, pea naʻe maʻu ai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 18. Naʻe fakapapauʻi ʻe he ʻEikí kia ʻŌliva Kautele ʻi he veesi 1–5, naʻe moʻoni ʻa e ngaahi lea naʻá ne hiki lolotonga e liliú. Ne ui foki ʻe he ʻEikí ʻa ʻŌliva ke langa hake Hono Siasí ʻi he ongoongolelei ne hā ʻi he Tohi ʻa Molomoná. ʻI he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 18:9, naʻe ui ʻe he ʻEikí ʻa ʻŌliva Kautele mo Tēvita Uitemā ke na malanga ʻaki ʻa e fakatomalá.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 18:10, pea kole ki he kalasí ke nau talamai ʻa e tokāteline naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí kia ʻŌliva Kautele mo Tēvita Uitemaá. (Fokotuʻu ki he kau akó ke nau fakaʻilongaʻi ʻa e tokāteline ko ʻení ʻi heʻenau folofolá: ʻOku mahuʻinga lahi ʻa e ngaahi laumālié ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 18:11–12. Kole ki he kalasí ke nau fekumi pe ko e hā e meʻa naʻe fai ʻe he Fakamoʻuí koeʻuhí ko e mahuʻinga ʻo hotau laumālié takitaha.

  • Ko e hā naʻe fai ʻe he Fakamoʻuí koeʻuhí ko e mahuʻinga ʻo hotau laumālié takitaha? ( ʻOku lahi fau e mahuʻinga ʻo hotau laumālié he naʻe mamahi ai ʻa Sīsū Kalaisi maʻa hotau ngaahi faingataʻaʻiá, koeʻuhí ke tau fakatomala ʻo haʻu kiate Ia. Tohi ʻa e tokāteline ko ʻení ʻi he palakipoé.)

  • ʻOku tokoniʻi fēfē ʻe hono ʻiloʻi e mahuʻinga kuo tuku ʻe he Fakamoʻuí maʻaú, ʻa hoʻo loto-fiemālie ke fakatomala ʻo haʻu kiate Iá.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 18:13–16, ʻo fekumi ki he meʻa naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo hono tokoniʻi e niʻihi kehé ke nau fakatomala ʻo haʻu kiate Iá. Fakamatalaʻi ange ko e kupuʻi lea “kalanga ʻaki ʻa e fakatomalá” (T&F 18:14) ʻe ala ʻuhinga ia ke tokoniʻi e kakaí ke nau foki ki he ʻOtuá.

  • Fakatatau ki he veesi 13, ko e hā e ongo ʻa e Fakamoʻuí ʻi he taimi ʻoku tau fakatomala ai mei heʻetau ngaahi angahalá?

  • Ko e hā ha tefitoʻi moʻoni te tau lava ʻo ako mei he ngaahi veesi ko ʻení fekauʻaki mo e meʻa ʻe hoko kiate kitautolu kapau te tau tokoniʻi e niʻihi kehé ke nau fakatomala pea haʻu kia Kalaisí? (Kapau te tau tokoniʻi e niʻihi kehé ke nau fakatomala pea haʻu kia Kalaisi, te tau ongoʻi fiefia fakataha mo kinautolu ʻi he puleʻanga ʻo e Tamai Hēvaní.)

Fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke nau vahevahe e ngaahi aʻusia kuo nau maʻu ʻi heʻenau tokoniʻi e niʻihi kehé ke nau haʻu kia Kalaisí mo e fiefia ne nau maʻu ʻi heʻenau fai iá.

Poupouʻi e kau akó ke nau faʻu ha palani ke tokoniʻi ha taha ke fakalakalaka ʻi heʻene fāifeinga ke fakatomala pea haʻu kia Kalaisí.

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 18:17–25 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe akonaki ʻa e ʻEikí kia ʻŌliva Kautele mo Tēvita Uitemā kau ki he ngāue fakafaifekaú, pea fakamatalaʻi ange ko kinautolu ʻoku fakatomala, papitaiso, mo kātaki ki he ngataʻangá ʻe fakahaofi kinautolu.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 18:26–47

ʻOku fakahā ʻe he ʻEikí ʻa e uiui‘i mo e misiona ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 18:26–40 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe folofola ʻa e ʻEikí kia ʻŌliva Kautele mo Tēvita Uitemā ʻe uiuiʻi ʻa e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ke nau malanga ʻaki e ongoongoleleí ki māmani fulipē. Naʻe fekauʻi foki ʻe he ʻEikí ʻa e kau ʻAposetolo ʻi he kahaʻú ke nau moʻui maʻa mo fakahā ʻa e ongoongoleleí ʻo fakatatau mo e mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní. Naʻe ui ʻa ʻŌliva Kautele mo Tēvita Uitemā ke na fekumi ki he kau tangata naʻe ui ʻe he ʻOtuá ke nau hoko ko e kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá. ʻI ha ʻaho kimui ange, naʻe ui foki mo Māteni Hālisi ke ne tokoni ki hono kumi e Toko Hongofulu Mā Uá.

Fakaʻosi ʻaki haʻo fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke nau vahevahe ʻenau fakamoʻoni ki he taha ʻo e ngaahi moʻoni naʻe akoʻi ʻi he lēsoni ʻo e ʻaho ní.