‘Inisititiuti
Lēsoni 23: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63


Lēsoni 23

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63

Talateú mo e Fakahokohoko e Ngaahi Meʻa Ne Hokó

ʻI he faʻahitaʻu māfana ʻo e 1831, naʻe tokangaʻi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá hono fakatapui ʻo e kelekele ʻi Tauʻatāina, Mīsuli ʻa ia ne ʻamanaki ke langa ai ʻe he Kāingalotú ʻa Saioné. ʻI he taimi naʻe foki ai ʻa e Palōfitá ki Ketilani, ʻOhaiō ʻi he ʻaho 27 ʻo ʻAokosí, naʻe vēkeveke ʻa e Kāingalotu ʻi aí ke nau ʻilo lahi ange ki he kelekele foʻou ko ʻení pea mo honau fatongia ʻi hono fokotuʻu ʻo Saioné.

Ko e meʻapangó, ʻi he kei mavahe ʻa e Palōfitá naʻe ʻi ai ha niʻihi ʻo e kāingalotu ʻo e Siasí ʻi Ketilani ne nau talangataʻa ki he ngaahi fekau ʻa e ʻEikí ʻo fakahoko ha ngaahi angahala mamafa. Naʻe maʻu ʻe he Palōfitá ʻi he ʻaho 6 ʻo ʻAokosi 1833, ʻa e fakahā ne lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63, ʻa ia naʻe fakatokanga ai e ʻEikí ki he Kāingalotú fekauʻaki mo e ngaahi nunuʻa ʻo e faiangahalá mo e angatuʻú. Naʻe toe fakahā foki ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotú e founga ke nau teuteu ai ke tānaki ki Saioné mo teuteu ki Heʻene Hāʻele ʻAnga Ua Maí

14 ʻo Siulai, 1831Naʻe tūʻuta ʻa Siosefa Sāmita mo ha niʻihi kehe ki Tauʻatāina, Mīsuli.

2–3 ʻo ʻAokosi, 1831Naʻe fakatapui ai ha konga kelekele ʻi he Vahefonua Siakisoni, Mīsulí ki hono fokotuʻu ʻo Saioné, pea naʻe fakatapui ha feituʻu maʻá e temipalé ʻi Tauʻatāina, Mīsuli.

27 ʻo ʻAokosi, 1831Naʻe foki ʻa Siosefa Sāmita mo ʻŌliva Kautele ki Ketilani, ʻOhaiō.

30 ʻo ʻAokosi, 1831Naʻe maʻu ai ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:1–21

ʻOku fakatokanga ʻa e ʻEikí fekauʻaki mo e ngaahi nunuʻa ʻo e faiangahalá pea talaʻofa ha tofiʻa maʻá e kakai faivelengá

Fakaʻaliʻali pe hiki ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi he palakipoé:

Ko e hā ka tafoki ai mei he ʻEikí ha kakai ne nau moʻui faivelenga kiate Ia kimuʻa?

Ko e hā ha meʻa ʻokú ne tokoniʻi koe ke ke tauhi e ngaahi fekau ʻa e ʻEikí mo kei faivelenga ai pē kiate Ia?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakalaulauloto ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení, hili iá pea kole leva ki ha toko taha pe toko ua ke na vahevahe ʻena fakakaukaú. Poupouʻi e kau akó ke nau fekumi ki ha ngaahi moʻoni ʻi heʻenau ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63 ʻa ia ʻe tokoni ke mahino kiate kinautolu ʻa e meʻa ʻe lava ke nau fai ke nau kei faivelenga ai ki he ʻEikí mo e ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ke fai iá.

Fakamatalaʻi ange ʻi he taimi naʻe foki ai ʻa e Palōfitá ki Ketilani, ʻOhaiō ʻi he ʻaho 27 ʻo ʻAokosi 1831 hili ʻene fononga ki Mīsulí, naʻá ne ʻiloʻi ai naʻe ʻi ai ha niʻihi ʻo e Kāingalotu ʻi ʻOhaioó ne nau tafoki ki he angahalá pea hē mei he moʻoní lolotonga ʻene mavahé. Hili ha ʻaho ʻe tolu mei heʻene aʻu ki Ketilaní, naʻe maʻu ai ʻe Siosefa Sāmita ʻa e fakahā ne lekooti ʻi he Tokāteline mo e ngaahi Fuakava 63.

Fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke nau taufetongi ʻi hono lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:1--6. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he founga naʻe folofola ai ʻa e ʻEikí ki he niʻihi ne nau angatuʻu kiate Iá.

  • Te ke fakamatalaʻi fakanounou fēfē e folofola ʻa e ʻEikí ki he niʻihi ne nau angatuʻú?

Fakamatalaʻi ange ko e niʻihi ʻo kinautolu ne nau hē mei he moʻoní naʻe kamata ke nau lea fakaanga ʻi he ʻao ʻo e kakaí kia Siosefa Sāmita mo e kau taki kehe ʻo e Siasí. Hangē ko ʻení, ʻi he konga ki loto ʻo ʻOkatopa 1831, naʻe hoko ai ʻa ʻĒsela Puuti, ko ha taha ne hē mei he moʻoní, ko e taha ʻo e kau fakaanga lahi tahá mo e fuofua tokotaha ke ne pulusi ha ʻū tohi ʻo fakafepakiʻi ʻa e Siasí. Naʻe hoko ʻa Puuti ko ha faifekau Metotisi ʻi ʻOhaiō pea naʻá ne mālieʻia ʻi hono Toe Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí hili haʻane lau ʻa e Tohi ʻa Molomoná. ʻI he faʻahitaʻu failau ʻo e 1831, naʻá ne fononga ai ki Ketilani mo Sione mo ʻĀlisi (ʻElesā) Sionisoni ke feʻiloaki mo Siosefa Sāmita. Lolotonga ʻenau ʻaʻahí naʻá ne siotonu ai ki hono fakamoʻui ʻe he Palōfitá e nima mamatea ʻo ʻĀlisí, pea hili ha taimi nounou ʻo ʻene mamata ki he mana ko ʻení, naʻá ne papitaiso leva. (Vakai, Manuscript History of the Church, vol. A-1, p. 153–54, josephsmithpapers.org; see also “History of Brigham Young,” Millennial Star, Dec. 31, 1864, 834.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:7–9. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he meʻa naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo e fetuʻutaki ʻi he tuí mo e ngaahi fakaʻilongá.

  • Fakatatau ki he ngaahi veesi ko ʻení, ko e hā naʻe fefaʻuhi ai ha niʻihi ʻo e Kāingalotu ʻi Ketilaní mo ʻenau tuí?

  • Ko e hā ʻa e tokāteline ʻoku akoʻi ʻe he ʻEikí ʻi he ngaahi veesi ko ʻení fekauʻaki mo e tuí mo e ngaahi fakaʻilongá? (Fakapapauʻi ʻoku ʻiloʻi ʻe he kau akó ʻa e moʻoni ko ʻení: ʻOku ʻikai maʻu ʻa e tuí ʻi he ngaahi fakaʻilongá.)

  • Ko e hā ʻa e tui? (Vakai, Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, Hepelū 11:1 [ʻi he Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá]; ʻAlamā 32:21.)

  • Ko e hā ʻoku ʻikai ke maʻu ai ʻa e tui ʻoku tolongá mei he siomata ki he ngaahi fakaʻilongá?

Fakamatalaʻi ange ko ʻĒsela Pūtí ko ha sīpinga ia ʻo ha taha naʻá ne fakafalala ki he ngaahi fakaʻilongá kae ʻikai ko e tuí. Hili hono papitaisó, naʻá ne maʻu ʻa e lakanga fakataulaʻeikí pea naʻe fekauʻi ia ke ne ngāue fakafaifekau ki Mīsuli. Ko hono moʻoní, naʻá ne ʻamanaki te ne fakaului mai ha tokolahi ʻaki haʻane fakahā ha ngaahi fakaʻilonga mo fakahoko ha ngaahi mana. Ka ʻi he hili haʻane malanga taimi nounou pea ʻikai ke ne sio ki he ola naʻá ne fakaʻamuá, naʻe kamata ke taʻefiemālie ʻa ʻĒsela pea ʻi ha taimi nounou pē mei ai naʻá ne hē mei he moʻoní. (Vakai, Manuscript History, vol. A-1, p. 153–54, josephsmithpapers.org.)

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:10–12, ʻo fekumi ki ha toe moʻoni naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo e ngaahi fakaʻilongá mo e tuí.

  • Ko e hā ha toe tokāteline naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí ʻi he ngaahi veesi ko ʻení fekauʻaki mo e ngaahi fakaʻilongá mo e tuí? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻOku ʻomi ʻa e ngaahi fakaʻilongá ʻi he tui ʻo fakatatau ki he finangalo ʻo e ʻOtuá.)

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke manatuʻi ʻoku ʻomi ʻa e ngaahi fakaʻilongá ʻo fakatatau ki he finangalo ʻo e ʻOtuá kae ʻikai ko hotau lotó?

  • Ne mei kehe fēfē nai e ngāue fakafaifekau ʻa ʻĒsela Pūtí kapau naʻe mahino kiate ia peá ne tui ki he moʻoni ko ʻení?

Fakamatalaʻi ange naʻe ʻikai ngata pē ʻi he fekumi ki ha ngaahi fakaʻilongá, ka naʻe “tafoki [ha kāingalotu ʻe niʻihi ʻo e Siasí] mei [he] ngaahi fekau [ʻa e ʻOtuá]” (T&F 63:13) ʻi he taimi naʻe mavahe ai ʻa e Palōfitá. Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:14–16, ʻo fekumi ki ha faiangahala ne fakahoko ʻe ha niʻihi ʻo e kāingalotú. Kole ki he kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

  • Fakatatau ki he veesi 16, ko e hā e meʻa ʻe hoko kiate kinautolu ʻoku ʻikai ke nau fakatomala mei he tonó? (ʻE mole ʻa e Laumālié meiate kinautolu pea te nau fakaʻikaiʻi ʻenau tuí.)

Fakamatalaʻi ange naʻe maʻu ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ha fakahā ʻi ha māhina ʻe ono kimuʻa ai, ʻa ia naʻe fekau ai ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotú ke ʻoua naʻa nau tono mo holi kovi (vakai, T&F 42:22–26), ka naʻe ʻikai ke talangofua ha niʻihi ʻo e Kāingalotú ki he fekau ʻa e ʻEikí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:17–19. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi pe ko e hā ha toe meʻa naʻe folofola e ʻEikí ʻe hoko kiate kinautolu ne nau faiangahala mamafá.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā naʻe fuʻu fakamātoato ai e ʻEikí ʻi Heʻene folofola ki he Kāingalotú fekauʻaki mo e ngaahi nunuʻa ʻo e faiangahalá?

Fakamatalaʻi ange neongo naʻe fai ʻe ha niʻihi ʻo e kāingalotu ʻi Ketilaní ha ngaahi angahala mamafa pea nau hē ai mei he moʻoní lolotonga e mavahe ʻa e Palōfitá, naʻe tokolahi ange pē e Kāingalotu ne nau kei faivelengá. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:20–21. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he meʻa naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí kiate kinautolu ne nau kei tui faivelenga mo fai Hono finangaló. Kimuʻa pea laukonga e tokotaha akó, fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “ʻaho ʻo e liliú” ʻi he veesi 20 ki he taimi ʻe toe hāʻele mai ai ʻa e ʻEikí pea ʻe maʻu ʻe he māmaní ʻa hono nāunau fakapalataisí.

  • Ko e hā ha tefitoʻi moʻoni te tau lava ʻo ʻiloʻi ʻi he veesi 20 fekauʻaki mo e meʻa ʻe fai ʻe he ʻEikí maʻatautolu kapau te tau kātaki ʻi he tui mo fai Hono finangaló? (ʻOku totonu ke fakahā ʻe he kau akó ha tefitoʻi moʻoni ʻoku faitatau mo ʻení: Kapau te tau kātaki ʻi he tui mo fai e finangalo ʻo e ʻEikí, te tau ikunaʻi ʻa e māmaní mo maʻu ha tofiʻa mei he ʻEikí. [Vakai foki, T&F 63:47.])

  • Ko e hā e ʻuhinga ʻo e kupuʻi lea “ikunaʻi ʻa e māmaní”? (Ke ikunaʻi e ngaahi angahala mo e ʻahiʻahi ʻo e māmaní.)

Kole ki he kau akó ke nau fakalaulauloto ki he founga kuo faitokonia ai kinautolu heʻenau tui ki he Tamai Hēvaní mo e Fakamoʻuí ke nau ikunaʻi e ngaahi ʻahiʻahi mo e faingataʻa kuo nau fehangahangai mo iá. Fakakaukau ke fakaafeʻi ha toko taha pe toko ua ʻo e kau akó ke na vahevahe ha ngaahi meʻa kuó na aʻusia ʻi he tefitoʻi moʻoni ko ʻeni. (Fakamanatu ki he kau akó ke ʻoua ʻe vahevahe ha meʻa ʻoku fuʻu fakataautaha.)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:22–56

ʻOku fakahinohino ʻe he ʻEikí e Kāingalotú fekauʻaki mo hono fokotuʻu ʻo Saioné pea talaʻofa ha ngaahi tāpuaki maʻanautolu ʻoku tui faivelengá

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki ha taimi ne nau loto-hohaʻa ai ʻi hano fakahoko ha ngāue faingataʻa. Fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke nau vahevahe e meʻa ne nau fai ʻi he taimi ne nau fehangahangai ai mo e ngāue ko ʻení.

Fakamatalaʻi ange ʻi he taimi naʻe foki ai e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ki Ketilaní, neongo e faiangahala mo e hē ʻa ha niʻihi ʻo e kāingalotu ʻo e Siasí ʻi aí, naʻe tokolahi ha Kāingalotu ne nau vēkeveke ke ʻiloʻi ʻa e founga ke fakahoko ai e fekau ʻa e ʻEikí ke fokotuʻu ʻa Saioné. Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e ʻuluʻi vahe ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63, ʻo kumi e meʻa naʻe fai ʻe he Palōfitá ʻi he taimi naʻá ne aʻusia ai e ngaahi tūkunga ko ʻení.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:22–23. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi e tali ʻa e ʻEikí ki he Palōfitá.

  • Fakatatau ki he veesi 23, te tau ʻilo fēfē e finangalo ʻo e ʻEikí mo e ngaahi meʻa lilo ʻo Hono puleʻangá? (Tokoniʻi ʻa e kau akó ke nau ʻiloʻi e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kapau te tau tauhi e ngaahi fekaú, ʻe tokoniʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ke tau ʻiloʻi Hono finangaló mo e ngaahi meʻa lilo ʻo Hono puleʻangá.)

  • Ko e hā e ngaahi meʻa lilo ʻo e puleʻanga ʻo e ʻEikí? (ʻI he puipuituʻa ʻo e ongoongoleleí, ko e ngaahi meʻa liló ko ha ngaahi moʻoni ia ʻe toki ʻiloʻi mo mahino pē ʻi he fakahā.)

  • Ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻo e kupuʻi lea “ʻe ʻiate ia ia ko e matavai ʻo e vai moʻui, ʻoku mapunopuna hake ki he moʻui taʻengatá” (T&F 63:23)? (ʻO ka fie maʻu, fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e “vai moʻuí” ki he ngaahi moʻoni fekauʻaki mo e ʻOtuá mo Hono puleʻangá ʻa ia ʻe tokoni ke tau hoko ʻo tatau mo e ʻOtuá pea mo maʻu e moʻui taʻengatá.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:24–27. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he faleʻi naʻe fai ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo hono fokotuʻu ʻo Saioné.

  • Ko e hā e faleʻi naʻe fai ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotú fekauʻaki mo hono fokotuʻu ʻo Saioné?

Fakamatalaʻi ange ʻoku hā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:28–48, naʻe folofola e ʻEikí ki he Kāingalotú ke ʻoua te nau fakaʻaongaʻi ha founga fakamālohi ke maʻu e kelekele ʻi Saioné. Naʻe toe folofola foki e ʻEikí ki he Kāingalotú ke fakataha ki Saione ke nau malu ki ai ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí. ʻIkai ngata aí, naʻe folofola ki ha Kāingalotu ʻe niʻihi ke nau teuteu ke hiki ki Mīsuli ʻi he faʻahitaʻu failau ka hoko maí, pea nofo ha niʻihi ʻi ʻOhaiō ʻi ha kiʻi taimi siʻi.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:41, 46–48. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki ha toe akonaki naʻe fai ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotú fekauʻaki mo hono fokotuʻu ʻo Saioné.

  • Fakatatau ki he veesi 41, ʻe ʻiloʻi fēfē nai ʻe he Palōfitá ʻa e niʻihi ke ʻalu ki Saioné mo e niʻihi ke nofo pē ʻi ʻOhaioó?

  • Ko e hā e talaʻofa naʻe foaki ʻe he ʻEikí kiate kinautolu ne nau loto-fiemālie ke ʻave ha paʻanga ke tokoni ki hono fokotuʻu ʻo Saioné?

Fakamatalaʻi ange naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:49–54 ha ngaahi tāpuaki maʻá e kakai faivelenga ʻoku nau mate kimuʻa ʻi Heʻene Hāʻele ʻAnga Ua Maí kae pehē foki kiate kinautolu ʻoku nau moʻui ʻi he taimi ko iá. ʻI he veesi 55–56, naʻe valokiʻi ai ʻe he ʻEikí ʻa Sitenei Likitoni koeʻuhí ko ʻene loto-hīkisiá. Naʻe maʻu ʻe Sitenei ha ngāue ke tohi ha fakamatala ʻo fakamatalaʻi ʻa e fonua ko Saioné (vakai, T&F 58:50) koeʻuhí ke ʻiloʻi ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ne nau nofo mamaʻó e tūkunga ʻo e fonuá. Naʻe ʻai ke fakaʻaongaʻi e fakamatala ko ʻení ke ueʻi ʻaki e Kāingalotú ke nau foaki ha paʻanga ke fakatau mai ʻaki e kelekele ʻi Mīsulí. Naʻe ʻikai fakahoko e fuofua ngāue naʻe fai ʻe Siteneí ʻi he founga naʻe fakahinohino ʻe he ʻEikí, ko ia naʻá Ne valokiʻi ai ʻa Sitenei mo folofola ange kiate ia ke ne toe hiki ha fakamatala ʻe taha.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:57–66

ʻOku fakahinohino ʻe Sīsū Kalaisi ʻEne kau tamaioʻeikí ke nau manatuʻi e toputapu ʻo Hono huafá

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e fakamatala ko ʻeni mei he moʻui ʻa Palesiteni Sipenisā W. Kimipoló (1895–1985):

ʻĪmisi
Palesiteni Spencer W. Kimball

“Naʻe teke atu au ki tuʻa mei he loki tafa ʻo e falemahakí ʻe ha tokotaha ngāue pea humu, pea ʻi heʻene ʻitá naʻe haʻu mei hono ngutú ha ngaahi lea kapekape fakataha pē mo e huafa ʻo e Fakamoʻuí. Neongo naʻe teʻeki ke u ake ʻaupito, ka naʻe ʻikai ke u saiʻia ai peá u kole ange leva: ‘Kātaki! Kātaki! Ko e huafa ʻena ʻo hoku ʻEikí ʻokú ke lea kovi ki aí’” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Sipenisā W. Kimipolo [2006], 194).

  • Ko e hā e founga ne kehe ai ʻa e ʻapasia ʻa Palesiteni Kimipolo ki he huafa ʻo e ʻEikí mei he founga ʻoku fakaʻaongaʻi ai ʻe he kakai tokolahi e huafa ʻo e ʻEikí?

Fakaafeʻi ha ongo tamaiki ako ke na taufetongi ʻi hono lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:59–64. Poupouʻi e kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he meʻa naʻe folofola ʻaki ʻe he Fakamoʻuí fekauʻaki mo hono fakaʻaongaʻi Hono huafá.

  • Fakatatau ki he akonaki ʻa e ʻEikí ʻi he ngaahi veesi ko ʻení, ko e hā ha moʻoni te tau lava ʻo ʻiloʻi fekauʻaki mo e founga ʻoku totonu ke tau fakaʻaongaʻi ai e huafa ʻo e ʻEikí? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki ʻa e tokāteline ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻOku toputapu e huafa ʻo Sīsū Kalaisí pea kuo pau ke lea tokanga ʻaki ia.)

  • ʻOkú ke pehē ko e hā hono ʻuhinga ʻoku fekauʻi ai kitautolu ʻe he ʻEikí ke tau fakaʻaongaʻi Hono huafá ʻi he loto-ʻapasiá?

  • ʻOku fakatupulaki fēfē ʻe he veesi 62 ʻetau mahino ki he ʻuhinga hono takuanoa e huafa ʻo e ʻEikí?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau toe lau fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:64, ʻo kumi mo ha ngaahi akonaki kehe naʻe fai ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo hono takua ʻo e ngaahi meʻa toputapú.

  • Ko e hā mo ha toe ngaahi lea, moʻoni pe kaveinga ʻoku “haʻu mei ʻolunga” pea ʻoku toputapu?

  • Te tau lava fēfē ke fakapapauʻi ʻoku tau lea tokanga ʻaki ia?

Fakamoʻoni ki he ngaahi tāpuaki ʻoku tau maʻu ʻi hono fakaʻapaʻapaʻi e huafa ʻo Sīsū Kalaisí ʻi heʻetau leá mo e ngāué. Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki ha founga pau te nau lava ai ʻo fakaʻaongaʻi pe ngāue ʻi he huafa ʻa e ʻEikí ʻi he loto-ʻapasia mo ha fakaʻapaʻapa ʻoku lahi angé. Poupouʻi ke nau ngāueʻi ʻa e ngaahi fakakaukau ko ʻení ʻi he uike ka hoko maí.