‘Inisititiuti
Lēsoni 53: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133


“Lēsoni 53: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133,” Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá – Tohi Lēsoni ʻa e Faiakó (2017)

“Lēsoni 53,” Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá – Tohi Lēsoni ʻa e Faiakó

Lēsoni 53

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133

Talateú mo e Fakahokohoko e Ngaahi Meʻa Ne Hokó

ʻI he ʻaho 3 ʻo Nōvema, 1831, hili ha konifelenisi ʻaho ʻe ua ʻo aleaʻi e pulusi ʻo e Tohi ʻo e Ngaahi Fekaú, naʻe maʻu ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmita e fakahā naʻe lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133. Naʻe maʻu mai e fakahā ko ʻení ko e tali ki he ngaahi fehuʻi naʻe fai ʻe ha kaumātuʻa pau “ʻo kau ki hono malanga ʻaki ʻo e Ongoongoleleí ki he kakai ʻo e māmaní, pea fekauʻaki mo e tānaki [ʻo ʻIsilelí]” (TF 133, ʻuluʻi vahé). Naʻe fekauʻi ʻe he ʻEikí e Kāingalotú ʻi he fakahaá ke ui e kakai ʻo e māmaní ke tānaki fakataha ki Saione pea teuteu ki Heʻene Hāʻele ʻAnga Ua Maí. Naʻá ne fakahā foki ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻa ʻe hoko ʻi Heʻene Hāʻele ʻAnga Ua Maí pea pule ʻi he nofotuʻí.

1–2 ʻo Nōvema, 1831ʻI ha konifelenisi ʻa e Siasí naʻe fai ʻi Hailame ʻOhaiō, naʻe fakakaukau ai ʻa Siosefa Sāmita mo ha kulupu ʻo e kaumātuʻá ke pulusi e ngaahi fakahā naʻe maʻu ʻo aʻu ki he taimi ko iá, ʻi ha tohi ʻe ui ko e Tohi ʻo e Ngaahi Fekaú.

1 Nōvema, 1831Naʻe maʻu ʻe Siosefa Sāmita e fakahā naʻe lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1, ʻa ia naʻe talapatonu ʻe he ʻEikí ko e “talamuʻaki” ki he Tohi ʻo e Ngaahi Fekaú.

2 Nōvema, 1831Naʻe maʻu ʻe Siosefa Sāmita e fakahā naʻe lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 67, ʻa ia naʻe faamoʻoni ai e ʻEikí ki he moʻoni ʻo e Tohi ʻo e Ngaahi Fekaú.

3 Nōvema, 1831Naʻe maʻu ai ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:1–16

Ko e fekauʻi ʻe he ʻEikí ʻa Hono kakaí ke nau teuteu ki Heʻene Hā‘ele ‘Anga Ua Maí

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki ha taimi naʻa nau teuteu lelei ai ki ha meʻa mahuʻinga (hangē ko ha ʻinitaviu ngāue pe sivi fakaako). Kole ange ke nau fakakaukau foki ki ha taimi naʻe ʻikai ke nau teuteu feʻunga ai ki ha meʻa mahuʻinga.

  • Ko e hā ha ngaahi ongo naʻá ke maʻu ʻi hoʻo teuteu ki he meʻa mahuʻingá?

  • Ko e hā ha ngaahi ongo naʻá ke maʻu ‘i he taimi naʻe ʻikai ke ke mateuteu aí?

  • Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻa ʻe hoko ʻi he kahaʻú ʻoku fie maʻu ke tau teuteu ki ai ʻi heʻetau hoko ko e kāingalotu ʻo e Siasí? (Hiki e tali ʻa e kau akó ʻi he palakipoé. Kapau he ʻikai ke nau talaatu ia, hiki e ko e Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí ʻi he palakipoé.)

Fakaafeʻi e kau akó ke kumi e tokāteliné mo e ngaahi tefitoʻi moʻoní ʻi heʻenau ako e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133 he ʻaho ní ʻe lava ʻo tokoni ke nau ʻiloʻi e founga te nau lava ʻo teuteuʻi ai kinautolu mo e niʻihi kehé ki he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí mo e ʻuhinga ʻoku totonu ai ke nau teuteu ki he meʻá ni.

Fakamatalaʻi ange ne lolotonga ha konifelenisi ʻaho ʻe ua naʻe fai ʻi he ʻaho 1–2 ʻo Nōvema, 1831 ʻi Hailame, ʻOhaiō, naʻe aleaʻi ai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo e kau taki kehe ʻo e Siasí hono pulusi e ngaahi fakahā naʻe maʻu ʻe he Palōfitá ʻi ha tohi ʻe ui ko e Tohi ʻo e Ngaahi Fekaú. Naʻe maʻu ʻe he Palōfitá lolotonga e konifelenisi ko ʻení, ʻa e fakahā ne lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1. Naʻe ui ʻe he ʻEikí e fakahā ko ʻení ko ʻEne “talamuʻaki” ki he Tohi ʻo e Ngaahi Fekaú (vakai, TF 1:6). ʻI he ʻaho 3 Nōvema, 831, hili e konifelenisi ʻa e Siasí, naʻe maʻu ai ʻe he Palōfitá e fakahā naʻe lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133, ʻa ia naʻe ui kimui ange ko e “fakalahi” ki he Tohi ʻo e Ngaahi Fekaú. Naʻe maʻu e fakahā ko ʻení, ʻa ia ʻoku ʻi ai e ngaahi akonaki kau ki he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí, ko e tali ki he ngaahi fehuʻi naʻe fai ʻe he kaumātuʻá fekauʻaki mo e ngāue fakafaifekaú pea mo e tānaki fakataha ʻo ʻIsilelí (vakai, TF 133, ʻuluʻi vahé).

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:1–4. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe fakahā ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo ʻEne Hāʻele ʻAnga Ua Maí.

  • Fakatatau ki he veesi 2, ko e hā ʻe hoko ʻi he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí ki he “ngaahi puleʻanga kotoa pē ʻa ia ʻoku nau fakangaloʻi ʻa e ʻOtuá” pea ki he “kau taʻe anga faka-ʻOtua kotoa pē [ʻi he Kāingalotú]”?

  • Fakatatau ki he veesi 3, ko e hā ʻe fai ʻe he ʻEikí ʻi Heʻene Hāʻele ʻAnga Ua Maí?

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻene ʻuhinga ʻe hanga ʻe he ʻEikí ʻo “fakahā hono toʻukupu māʻoniʻoní ʻi he ʻao ʻo e ngaahi puleʻanga kotoa pē”? (ʻE lava ke ʻuhinga ʻeni ki he mālohi mo e nāunau ʻe fakahaaʻi ʻi he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí. ʻE lava foki ke ʻuhinga ia ki he ngāue ʻa e ʻEikí ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní ki hono tānaki fakataha ʻa ʻIsilelí ʻi he teuteu ki Heʻene Hāʻele ʻAnga Ua Maí [vakai, 1 Nīfai 22:11–12].)

  • Fakatefito ʻi he ngaahi akonaki ʻa e ʻEikí ʻi he veesi 4, ko e hā ha tefitoʻi moʻoni te tau lava ʻo ʻilo kau ki he teuteu ki he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻE tokoni hono fakamāʻoniʻoniʻi kitautolu pea tānaki fakataha mo e Kāingalotú ke teuteuʻi kitautolu ki he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí.)

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā ke fakamāʻoniʻoniʻi kitautolú? (Kapau ʻe fie maʻu, fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e fakamāʻoniʻoniʻí ke fakamavaheʻi mei he māmaní, ʻai ke māʻoniʻoni, pe ke fakatapui.)

  • Vahevahe e kalasí ke nau tauhoa. Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau ʻi honau ngaahi hoá e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:5–7 ʻo kumi e meʻa naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotú ke faí kae lava ke fakamāʻoniʻoniʻi kinautolú. Hili ha taimi feʻunga, kole ange ki ha kau ako ʻe niʻihi ke nau lipooti ʻa e meʻa naʻa nau maʻú.

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā e “mou ʻalu atu mei Pāpiloné” (veesi 5)? (Kapau ʻe fie maʻu, fakamatalaʻi ange ʻoku faʻa fakataipe ʻe Pāpilone ʻi he ngaahi folofolá ʻa e fakamāmaní mo e faiangahalá.)

Fakamatalaʻi fakanounou e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:8–15 ʻaki hono fakamatalaʻi ange naʻe fekauʻi ʻe he ʻEikí e kau taki ʻo e Siasí ke fekauʻi e kaumātuʻa ki he ngaahi puleʻanga kotoa pē, ʻo ui e kakaí ke tānaki fakataha ki Saione, teuteuʻi kinautolu ki he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa e ʻEikí, pea mavahe mei “Pāpilone fakalaumālié” pea “ʻoua [naʻa] sio ki mui” (veesi 14–15).

Fakaafeʻi e kau akó ke lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:16, ʻo kumi e pōpoaki ʻa e ʻEikí ki he kakai kotoa pē. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lipooti e meʻa naʻá ne maʻú.

  • ʻOku fekauʻaki fēfē e fekau ʻa e ʻEikí ke fakatomalá ki he teuteu ki Heʻene Hāʻele ʻAnga Ua Maí?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki he meʻa ʻe ala fie maʻu ke nau fakatomala mei ai kae lava ke nau “ʻalu atu mei Pāpilone” (TF 133:7), fakamāʻoniʻoniʻi kinautolu, pea teuteu ki he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí. Poupouʻi kinautolu ke muimui ki ha faʻahinga ueʻi pē ʻoku nau maʻu.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:17–35

Ko e fakamatalaʻi ʻe he Fakamoʻuí ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻa ʻe hoko ʻi Heʻene Hāʻele ʻAnga Ua Maí pea pule ʻi he nofotuʻí

Fakamatalaʻi fakanounou e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:17–35 ʻaki hono fakamatalaʻi ange naʻe fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻa ʻe hoko fakataha mo ʻEne Hāʻele ʻAnga Ua Maí pea mo e pule ʻi he nofotuʻí, kau ai ʻEne hā ʻi he Moʻunga ʻŌlivé ʻi Selusalemá, ngaahi liliu ki he māmaní, pea mo e tānaki fakataha ʻo e faʻahinga ʻo ʻIsileli ne molé.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:36–56

Ko e fakahā ʻe he ʻEikí ʻe malangaʻi e ongoongolelei kuo fakafoki maí ki he māmaní kotoa mo fakamatalaʻi ʻEne Hāʻele ʻAnga Ua Maí

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:36. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe fai ʻe he ʻEikí ke “ʻiloa” e ngaahi meʻa ʻe hoko ʻi Heʻene Hāʻele ʻAnga Ua Maí ki he “kakai ʻo māmaní.”

  • Ko e hā kuo fai ʻe he ʻEikí ke fakahā ki he kakai ʻo e māmaní fekauʻaki mo ʻEne Hāʻele ʻAnga Ua Maí? (Hili e tali ‘a e kau akó, fakamatalaʻi ange ʻoku lava ke ʻuhinga ʻa “ʻeku ʻāngelo” ʻi he vēsí ni ki he ʻāngelo ko Molonaí pehē foki ki he kau ʻāngelo kehe naʻa nau tokoni ki hono Fakafoki Mai ʻo e ongoongoleleí.)

Fakamatalaʻi fakanounou e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:37–43 ʻaki hono fakamatalaʻi ange naʻe folofola e ʻEikí ʻe malangaʻi e ongoongolelei kuo fakafoki maí ki he ngaahi puleʻanga kotoa pē pea ʻe fakahā ʻe Heʻene kau tamaioʻeikí ki he kakai ʻo e māmaní ke “manavahē ki he ʻOtuá … pea hū kiate ia” (veesi 38–39). ʻI he tali ki he ngaahi lotu ʻa ʻEne kau tamaioʻeikí, ʻe toe hāʻele mai e ʻEikí ʻo hangē “ko e ulo ʻo e afi vela” (veesi 41) ke fakamaʻa e māmaní mei he faiangahalá.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:44–45. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi ki he meʻa ʻe hoko ki he kau māʻoniʻoní ʻi he hā mai e ʻEikí.

  • Fakatatau ki he veesi 44, ko hai ʻe fetaulaki mo e ʻEikí ʻi Heʻene toe hāʻele maí?

  • Ko e hā e tefitoʻi moʻoni te tau lava ʻo ʻiloʻi mei he talaʻofa ʻa e ʻEikí ʻi he veesi 45? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: Kuo teuteuʻi ʻe he ʻEikí e ngaahi tāpuaki maʻongoʻonga maʻanautolu ʻoku tatali kiate Iá.)

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke tatali ki he ʻEikí? (Ke kei faivelenga pē pea ʻamanaki lelei, hanganaki atu, mo falala ki Heʻene ngaahi talaʻofá.)

Fakaʻaliʻali e fakamatala ko ʻeni ʻa ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá mo e ongo fehuʻi ʻoku muimui aí. Vahevahe e kalasí ki ha fanga kiʻi kulupu tautau toko ua pe tolu, pea fakaafeʻi e kau akó ke lau e fakamatalá ʻi heʻenau kulupú pea aleaʻi e ngaahi fehuʻi ʻoku muimui mai ʻi he fakamatalá. (Mahalo te ke fie tufa ange e fakamatalá mo e ngaahi fehuʻí ʻi ha laʻipepa tufa.)

ʻĪmisi
ʻEletā Jeffrey R. Holland

“ʻOku totonu ke tau tokanga ki he ngaahi fakaʻilonga [ʻo e Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa e ʻEikí] pea lau e ʻuhinga ʻo e ngaahi faʻahitaʻú, ʻoku totonu ke tau moʻui faivelenga ki he lahi taha te tau lavá, pea ʻoku totonu ke tau vahevahe e ongoongoleleí mo e tokotaha kotoa pē kae lava ke maʻu ʻe he kakai kotoa pē ʻa e ngaahi tāpuakí mo e maluʻí. Ka he ʻikai ke tau lava pea kuo pau ke ʻoua naʻa tau moʻutāfuʻua koeʻuhí pē ko e meʻa ko iá mo e ngaahi meʻa ʻe hoko aí ʻe hoko ia ʻi ha feituʻu he kahaʻú. He ʻikai tuku ai ʻetau moʻuí. Ko e moʻoní, ʻoku totonu ke tau moʻui kakato ange ʻi ha toe taimi kuo tau moʻui ai kimuʻa. He ko hono fakakātoá, ko e kuonga ʻeni ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá. …

“ʻOku ʻamanaki mai ʻa e ʻOtuá ke ke maʻu ʻa e tui mo e loto fakapapau mo e falala feʻunga kiate Ia ke kei fakalakalaka, moʻui, pea fiefia. Ko hono moʻoní, ʻokú Ne ʻamanaki mai ke ʻoua naʻá ke fehangahangai pē mo e kahaʻú (ʻoku ongo fakailifia mo loto mālohi ia); ʻokú Ne ʻamanaki mai ke ke tali lelei mo tākiekina ʻa e kahaʻú—ke saiʻia mo nēkeneka ai pea mo fiefia ʻi hoʻo ngaahi faingamālié.

“ʻOku tatali vēkeveke ʻa e ʻOtuá ki he faingamālie ke tali ai hoʻo ngaahi lotú mo fakahoko hoʻo ngaahi fakaʻānauá, ʻo hangē ko ia kuó Ne fai maʻu peé. Ka he ʻikai ke Ne lava ʻo fakahoko ia kapau he ʻikai te ke lotu, pea he ʻikai ke Ne lava ʻo fakahoko ia kapau he ʻikai te ke fakaʻānaua ki ai. Ko hono fakanounoú, he ʻikai ke Ne lava ʻo kapau ʻoku ʻikai te ke tui” (Jeffrey R. Holland, “Terror, Triumph, and a Wedding Feast” [Brigham Young University fireside, Sept. 12, 2004], 2–3, speeches.byu.edu).

  • Ko e hā naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Hōlaní ʻe lava ʻo tokoni atu ke ke tatali ki he ʻEikí ʻi he tui mo e ʻamanaki lelei?

  • Te tau lava fēfē ʻo “tali lelei mo tākiekina ʻa e kahaʻú”?

Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke nau taufetongi ʻi hono lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:46–51. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e founga ʻe fakateunga ʻaki ʻa e Fakamoʻuí ʻi Heʻene Hāʻele ʻAnga Ua Maí.

  • Ko e hā ʻe makehe fekauʻaki mo e hā mai ʻa e Fakamoʻuí ʻi Heʻene Hāʻele ʻAnga Ua Maí?

  • Ko e hā ʻoku fakafofongaʻi ʻe he lanu kulokula ʻo e “kofu” (veesi 46, 48), pe teunga ʻo e ʻEikí? (Kapau ʻe fie maʻu, fakamatalaʻi ange ʻokú ne fakafofongaʻi ʻe ia e toto ʻo e kau angahalá, ʻa ia ʻe fakaʻauha ʻi he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa e ʻEikí [vakai, veesi 50–51]. Te ne lava foki ʻo fakafofongaʻi “e faingataʻaʻia ʻa e Fakamoʻuí ʻi Ketisemaní, ʻi he taimi ne tafe ai Hono taʻataʻa fakaleleí mei Hono sinó ʻo hangē ko hono tatau e huhuʻa kālepí ʻi ha tataʻoʻanga uainé” [New Testament Student Manual (Church Educational System manual, 2014), 563].)

  • Makatuʻunga ʻi he ngaahi veesi ko ʻení, ko e hā ʻe aʻusia ʻe he kau faiangahalá ʻi he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:52–53, ʻo kumi e aʻusia ʻa e kau māʻoniʻoní ʻi he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa e ʻEikí.

  • ʻE kehe fēfē e aʻusia ʻa e kau māʻoniʻoní mei he kau angahalá ʻi he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa e ʻEikí?

  • Ko e hā ʻoku akoʻi mai ʻe he ngaahi veesi ko ʻení kau ki he ʻaloʻofa ʻa e ʻEikí?

Fakamatalaʻi fakanounou e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:54–56 ʻaki hono fakamatalaʻi ange ko e kau māʻoniʻoni ne nau pekia kimuʻa pea toetuʻu e Fakamoʻuí te nau ʻi Hono ʻaó ʻi Heʻene toe hāʻele maí. ʻIkai ngata aí, ko e kau māʻoniʻoni ko ia ʻoku pekia hili e Toetuʻu ʻa e Fakamoʻuí, te nau toetuʻu ʻi Heʻene Hāʻele ʻAnga Ua Maí pea ʻomi foki ki Hono ʻaó.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:57–74

ʻOku malangaʻi ʻa e ongoongoleleí ke teuteuʻi ʻaki ʻa e māmaní ki he Hā‘ele ‘Anga Ua mai ʻa Sīsū Kalaisí

Fakaafeʻi e kau akó ke lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:57–62 ʻi honau ngaahi hoá. Kole ange ke nau kumi e ʻuhinga “naʻe ʻoatu ai ʻe he ʻEikí ʻa hono kakato ʻo ʻene ongoongoleleí” (veesi 57). Hili ha taimi feʻunga, fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke lipooti ʻa e meʻa naʻa nau maʻú.

Kapau ʻe fie maʻu, fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e kupuʻi lea “haha … ʻa e ngaahi puleʻangá” ʻi he veesi 59 ki hono fakamavaheʻi e kau māʻoniʻoní mei he kau angahalá. (Fakatokangaʻi ange: Naʻe liliu ʻa e foʻi lea thrash, ʻi he veesi ko ʻení ki he thresh, ke maʻu ʻa e fakalea ʻo e fuofua fakahaá.)

ʻAi ke vakai e kau akó ki he tefitoʻi moʻoni ko ʻeni naʻe ʻilo kimuʻa ʻi he lēsoní: ʻE tokoni hono fakamāʻoniʻoniʻi kitautolu pea tānaki fakataha mo e Kāingalotú ke teuteuʻi kitautolu ki he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí.

  • Fakatatau ki he veesi 62, ko e hā ha toe tefitoʻi moʻoni te tau lava ʻo ʻilo fekauʻaki mo e meʻa ʻe hoko kapau te tau fakamāʻoniʻoniʻi kitautolú? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: Ko kinautolu ʻoku fakatomala mo fakamāʻoniʻoniʻi kinautolú te nau maʻu ʻa e moʻui taʻengatá.)

  • Ko e hā hono ʻuhinga ke “maʻu ʻa e moʻui taʻengatá”? (“Ko e moʻui ia ʻo taʻengata ko e ngaahi fāmili ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá” [Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Moʻui Taʻengatá,” scriptures.lds.org].)

Fakamatalaʻi fakanounou e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:63–74 ʻaki hono fakamatalaʻi ange naʻe fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí e meʻa ʻe hoko kiate kinautolu ʻoku fakafisingaʻi Ia mo ʻEne kau tamaioʻeikí pea mo taʻefie fakatomala mo teuteu ki Heʻene Hāʻele ʻAnga Ua Maí. ʻOku kau ʻi he niʻihi ʻo e ngaahi nunuʻa ko ʻení ʻa hono “motuhi atu ʻa kinautolu mei he lotolotonga ʻo e kakai [ʻa e ʻEikí]” (verse 63) pea mo hono “tukuange ʻa [kinautolu] ki he fakapoʻulí” (veesi 72).

Fakamoʻoni ki he tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻe ʻilo ʻi he lēsoni ʻo e ʻaho ní. Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fakapapauʻi e meʻa te nau fai ke nau teuteu lelei ange ai ki he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa e Fakamoʻuí.