‘Inisititiuti
Lēsoni 41: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 103, 105


“Lēsoni 41: Tokāteline mo e ngaahi Fuakava 103, 105,” Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá – Tohi Lēsoni ʻa e Faiakó (2017)

“Lēsoni 41,” Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá – Tohi Lēsoni ʻa e Faiakó

Lēsoni 41

Tokāteline mo e ngaahi Fuakava 103, 105

Talateú mo e Fakahokohoko ʻo e Ngaahi Meʻa Ne Hokó

ʻI he ʻaho 24 ʻo Fēpueli , 1834, naʻe fakataha ai ʻa Paʻale P. Palati, Laimani Uaiti mo e Palōfita ko Siosefa Sāmitá pea mo e fakataha alālea maʻolunga ʻo Ketilaní ke nau fakamatalaʻi e tūkunga faingataʻaʻia ʻo e Kāingalotu ʻi Misulí pea fekumi ki ha faleʻi mo ha tokoni. ʻI he ʻaho tatau pē, naʻe maʻu ʻe he Palōfitá e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 103, ʻa ia ne talaʻofa ʻe he ʻEikí ʻe toe “fakafoki [e Kāingalotú] ki he fonua ko Saioné” kapau he ʻikai ke nau “ʻuliʻi ʻa honau ngaahi tofiʻá” (TF 103:13–14) mo fakahinohinoʻi e kau taki ʻo e Siasí ke tānaki fakataha ha ngaahi maʻuʻanga tokoni pea mo ha niʻihi ke tokoniʻi e Kāingalotu ʻi Mīsulí.

ʻI heʻenau talangofua ki he fekau ʻa e ʻEikí, naʻe fokotuʻutuʻu ai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo ha kau ngāue tokoni ʻe toko 200 tupu siʻi ʻa e ʻApitanga ʻo ʻIsilelí (ne ʻiloa kimui ange ko e ʻApitanga ʻo Saioné) ke lava ke nau ʻalu atu ai ʻo tokoni ki he Kāingalotu ʻa ia naʻe tuli fakamālohiʻi mei honau ngaahi ʻapi ʻi he Vahefonua Siakisoni, Mīsulí. ʻI he ʻaho 22 ʻo Sune , 1834, lolotonga e nofo ʻa e ʻapitangá ʻi ha maile ʻe fā ʻi he tokelau ʻo e Vaitafe Toutai ʻi Mīsulí mo ha maile ʻe 24 mei Tauʻatāina, naʻe tala-kae-tohi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 105, ʻa ia ne fakahā ai ʻe he ʻEikí kuo pau ke “tatali [e Kāingalotú] ʻo fuofuoloa siʻi ki hano huhuʻi ʻo Saioné” (TF 105: 9). Naʻe fai foki ʻe he ʻEikí ha ngaahi fakahinohino fekauʻaki mo e meʻa ʻe fie maʻu ke hoko kae toki lava ke huhuʻi ʻa Saioné, pe fakafoki ki he Kāingalotú, ʻi ha taimi he kahaʻú.

Nōvema–Tīsema 1833Naʻe fakamālohiʻi ai e Kāingalotú ke nau mavahe mei he Vahefonua Siakisoni, Mīsulí.

ʻAho 24 ʻo Fēpueli , 1834Naʻe maʻu ai ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 103.

Maʻasi–Mē 1834Ne fakatahatahaʻi ai ʻe he kau taki ʻo e Siasí ha kau tangata pea tānaki mo ha paʻanga ʻi he teuteu ki he fononga ki Mīsulí.

Mē 1834Naʻe kamataʻi ʻe he kau mēmipa ʻo e ʻApitanga Saioné ʻa e fononga mei ʻOhaiō ki Mīsulí.

ʻAho 15 ʻo Sune , 1834Naʻe ʻilo ai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá he ʻikai ʻomi ʻe Kōvana Taniela Tanikilini ha kau sōtia ke tokoniʻi e Kāingalotú ke nau foki ki honau ngaahi ʻapi ʻi he Vahefonua Siakisoni, Mīsulí.

ʻAho 22 ʻo Sune , 1834Naʻe maʻu ai ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 105.

Konga kimui ʻo Sune 1834Ne puke ai ha kau mēmipa ʻo e ʻApitanga ʻo Saioné pea mo ha kau memipa kehe ʻo e Siasí ʻi he kōlelá.

Konga kimuʻa ʻo Siulai ʻo e 1834 Naʻe tukuange ha kau mēmipa ʻo e ʻApitanga ʻo Saioné.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 103:1–20

ʻOku talaʻofa ʻa e ʻEikí ʻe huhuʻi ʻa Saione

Hiki ʻa e kupuʻi lea Ikunaʻi ʻe he māmaní ʻi he palakipoé.

  • Te ke fakamatalaʻi fēfē e ʻuhinga ʻo e ikunaʻi ʻe he māmaní? (ʻE lava ke kau he ngaahi talí ʻa e ongoʻi lōmekina mo mamahi mei he ngaahi tākiekina taʻe māʻoniʻoní, ʻahiʻahí, mo e angahalá.)

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku ikunaʻi ai ʻe he māmaní e kakai lalahi kei talavoú he kuongá ni?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau kumi ha ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi heʻenau ako e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 103 ʻa ia ʻe tokoni ke nau ʻilo ai e founga ke maʻu ha mālohi ke ikunaʻi e ngaahi tākiekina taʻe māʻoniʻoni ʻa e māmaní.

Fakamatalaʻi ange ʻi he taimi naʻe tuli fakamalohiʻi ai e Kāingalotú mei he Vahefonua Siakisoni, Mīsulí, naʻa nau fāinga ke maʻu ha nofoʻanga mo ha meʻakai feʻunga mo fifili pe ʻoku totonu ke nau nofo ʻi ha feituʻu kehe kae ʻikai toe feinga ke nau foki ki honau ngaahi ʻapi ʻi he Vahefonua Siakisoní. ʻI he kole tokoni e kau taki ʻo e Siasí ki he kau ʻōfisa fakalotofonuá mo fakasiteití, naʻe tākiekina e Kāingalotú ke nau tui kapau te nau fokotuʻu haʻanau kau tau maluʻi, ʻe tuʻutuʻuni ʻe he Kōvana ʻo Mīsulí, Taniela Tanikilini, ke fakafeʻao fakafoki ʻe he kau taú e Kāingalotú ki honau ngaahi kelekele ʻi he Vahefonua Siakisoní. ʻI he ʻikai ke nau fakapapauʻi e meʻa ke faí, ne fekauʻi atu ai ʻe he Kāingalotu ʻi Mīsulí ʻa Paʻale P. Palati mo Laimani Uaiti ki ʻOhaiō ke maʻu hafakahinohino mei he Palōfita ko Siosefa Sāmitá. Naʻe tūʻuta ʻa Paʻale mo Laimani ki Ketilani ʻi he konga kimui ʻo Fēpueli 1834, ʻo fakataha mo e palōfitá pea mo e fakataha alēlea māʻolunga ne toki fokotuʻú ʻi he ʻaho 24 ʻo Fēpuelí , ke nau aleaʻi e ngaahi fie maʻu ʻa e Kāingalotu ʻi Mīsulí. ʻI he ʻaho tatau pē, naʻe maʻu ai ʻe he Palōfitá ʻa e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 103.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 103:1–4 Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi e ngaahi ʻuhinga naʻe fakaʻatā ai ʻe he ʻEikí ke fakatangaʻi mo tuli e Kāingalotú mei he Vahefonua Siakisoní.

  • Ko e hā ha ngaahi ʻuhinga ne ʻomi ʻe he ʻEikí ki hono fakaʻatā ke fakatangaʻi e Kāingalotu ʻi Mīsulí mo tuli mei honau ngaahi ʻapí?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 103:5–7 Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai pea fekumi ki he faleʻi mo e talaʻofa ʻa e ʻEikí ki he Kāingalotú.

  • Ko e hā e faleʻi mo e talaʻofa naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotú?

  • Ko e hā ha tefitoʻi moʻoni ʻe lava ke tau ako mei he faleʻi mo e talaʻofa ʻa e ʻEikí ʻi he ngaahi veesi ko ʻení? (Hili e tali ‘a e kau akó, hiki e tefitoʻi moʻoni ko ʻeni ʻi he palakipoé: Kapau te tau tokanga ki he faleʻi ʻa e ʻEikí, te tau maʻu e mālohi ke ikunaʻi ʻa e māmaní.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 103:8–10 Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e fakatokanga ʻa e ʻEikí kiate kinautolu ʻoku ʻikai ke nau tokanga ki Heʻene ngaahi leá.

  • Fakatatau ki he veesi 8, ko e hā ʻe hoko kapau he ʻikai ke tau tauhi e ngaahi fekaú? (Hili e tali ‘a e kau akó, hiki e tefitoʻi moʻoni ko ʻeni ʻi he palakipoé: Kapau he ʻikai ke tau tauhi e ngaahi fekaú, ʻe ikunaʻi kitautolu ʻe he māmaní.)

Vahevahe e kalasi ki ha kulupu ʻe ua pe tolu, pea fakaafeʻi e kau akó ke nau aleaʻi fakakulupu ʻenau tali ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení. (ʻE lava ke ke hiki e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi he palakipoé pe tufa ange ʻi ha ngaahi laʻi pepa.)

  • Ko e hā ha ngaahi sīpinga ʻe hanga ai ʻi hoʻo tokanga ki he faleʻi ʻa e ʻEikí ʻo foaki mai ha mālohi ke ikunaʻi ʻa e māmaní?

  • Ko fē nai ha taimi kuó ke ongoʻi ai ne tokoniʻi ko e ʻe he ʻEikí ke ke ikunaʻi ʻa e māmaní ʻi hoʻo tokanga ki Heʻene faleʻi?

Fakamoʻoni kapau te tau feinga faivelenga ke tokanga ki he faleʻi ʻa e ʻEikí pea fakatomala fakamātoato he taimi ʻoku tau tōnounou aí, te Ne tokoniʻi kitautolu ke tau ikunaʻi ʻa e ngaahi ivi tākiekina kovi ʻo e māmaní. Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakalaulauloto mo hiki e meʻa te nau fai ke toe tokanga ange ai ki he faleʻi ʻa e ʻEikí.

Fakamatalaʻi ange naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 103:11–20 “ʻo ka hili [ha] faingataʻa lahi,” te Ne fakafoki mai hono kakaí “ʻi he taimi [totonu]” ki he fonua ko Saioné (, veesi 12, 20).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 103:21–40

ʻOku fakahā ʻe he ʻEikí e founga ʻe huhuʻi ʻaki e fonua ko Saioné

Fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke nau taufetongi ʻi hono lau leʻo lahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 103:21–25. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he meʻa ne fekau ʻe he ʻEikí ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ke ne fai ke tokoni ki hono huhuʻi ʻo Saioné. Kole ki he kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

Fakamatalaʻi ange naʻe ui ʻe he ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 103:26-40, ha kau taki ʻe toko valu ʻo e Siasí ke uki ha kau tangata mo tānaki ha paʻanga mo ha naunau ke tokoni ki hono huhuʻi, pe toe fakafoki mai, ʻo e fonua ko Saioné. Ne fakahā ʻe he ʻEikí kiate kinautolu ke nau uki, kapau ʻe lava, ha kau tangata ʻe toko nimangeau kae ʻikai toe siʻi hifo ʻi he toko teau. Ne iku ʻo ui e fononga ko ʻení ko e ʻApitanga ʻo Saioné.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e palakalafi ko ʻení:

ʻI he fakaʻosinga ʻo e fakataha alēlea māʻolunga ʻa ia naʻe aleaʻi ai ʻe he kau taki ʻo e Siasí e tūkunga ʻo e Kāingalotu ʻi Mīsulí, naʻe pehē ʻe Siosefa Sāmita te ne fononga ki Saione mo tokoni ke huhuʻi ia. ʻOku fakafuofua ki ha kau tangata ʻe toko 30 pe 40 ʻo kinautolu ne ʻi aí ne loto fiemālie foki ke ngāue tokoni. ʻI he ngaahi māhina siʻi hono hokó, naʻe ngāue faivelenga e kau taki ʻe toko valu ʻo e Siasí naʻe uiuiʻí ke teuteu ki he fonongá. Naʻe faifai pea lahi hake ʻi he toko 200 ne fakataha mai ki he fononga ʻa e ʻApitanga ʻo Saioné ki Mīsulí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 105:1–19

ʻOku fakatatali hono huhuʻi ʻo Saioné ʻo “kiʻi fuofuoloa siʻi”

Fakaʻaliʻali ha mape ʻo Ketilani, ʻOhaiō, mo e Vahefonua Siakisoni, Mīsulí (hangē ko e mape fika 9, “Halanga ʻApitanga ʻo Saioné, 1834,” ʻi he tohi lēsoni ko ʻení).

ʻĪmisi
mape, Halanga ʻo e ʻApitanga ʻo Saioné

Fakamatalaʻi ange naʻe vēkeveke ha kau mēmipa tokolahi ʻo e ʻApitanga ʻo Saioné ke kau ʻi he fonongá mo pehē ko ha aʻusia lelei ia. Ka neongo ia, naʻa nau fetaulaki foki mo ha ngaahi faingataʻa lahi. Naʻe fononga e kulupú ʻi ha maile ʻe 900 tupu ʻi ha feituʻu tokakovi. Ne fononga laʻi vaʻe ha tokolahi mo lue ʻi ha maile ʻe 20 ki he 40 ʻi he ʻaho. Naʻa nau faingataʻaʻia mei he velá, hahaú, ʻuhá, pelepelá, maumau ʻo e ngaahi meʻangāué, nounou fakameʻatokoní mo e vaí, puké, pea mo e langa mo e lavelavea ʻo e vaʻé. ʻI he taimi ʻe niʻihi, ne fuʻu lahi fau ʻenau fieinuá ʻo inu ai ha niʻihi mei he ngaahi ano vaí pe ko e vai mei he ʻaluʻanga ʻo e topuʻi vaʻe hōsí. Ne lāunga ha niʻihi ʻo e kau mēmipa ʻo e ʻapitangá fekauʻaki mo e ngaahi tūkunga ʻo e fonongá.

  • Kapau naʻá ke kau he ʻApitanga ʻo Saioné, ʻe fēfē nai hano hanga ʻe he ngaahi aʻusia ko ʻení ʻo siviʻi hoʻo tuí?

Talaange ki he kau akó hili e tūʻuta ʻa e ʻApitanga ʻo Saioné ki Mīsulí, naʻa nau ʻilo ai he ʻikai tuʻutuʻuni ʻe Kōvana Taniela Tanikilini ia e kautaú ke tokoniʻi e Kāingalotú ʻi heʻenau foki ki honau ngaahi fonuá. Neongo ‘a e ongoongo fakalotosiʻi ko ʻení, naʻe hokohoko atu e fononga ʻa e ʻApitanga ʻo Saioné ki he Vahefonua Keleí. ʻI Sune 22, 1834, lolotonga ʻenau ʻapitanga ʻi he vahaʻa ʻo e potu hahake mo hihifo ʻo e Vaitafe Toutaí, ʻi he fakatokelau ʻo he Vahefonua Siakisoni, Mīsulí, ne foaki ai ʻe he ʻEikí e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 105.

Fakaafeʻi ha kau ako toko siʻi ke nau taufetongi ʻi hono lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 105:1–6 Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻá ne taʻofi e Kāingalotú mei hono huhuʻi ʻo Saioné.

  • Ko e hā naʻá ne taʻofi e Kāingalotú mei hono huhuʻi ʻo Saioné?

  • Fakatatau ki he veesi 5, ko e hā e founga ʻe taha ʻe lava ke langa ai ‘a Saioné?

Fakamatalaʻi ange naʻe ʻikai ke fakataumuʻa ‘a e faleʻi ko ʻeni ʻa e ʻEikí ʻi he ngaahi veesi ko ʻení ki he Kāingalotu pē ʻi Mīsulí. Naʻe valokiʻi ʻe he ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 105:8-9, ha kau mēmipa kehe ʻo e Siasí koeʻuhi he ne ʻikai ke nau loto ke kau ki he ʻApitanga ʻo Saioné, pe foaki ha paʻanga ke poupou ki he Kāingalotu ne faingataʻaʻia ʻi Mīsulí.

Fakaafeʻi ha kau ako toko siʻi ke nau tau fetongi ʻi hono lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 105:9, 16–17. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, pea fekumi ki he ngaahi nunuʻa ʻo e ngaahi maumau-fono e Kāingalotú.

  • Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi nunuʻa ʻo e ngaahi maumau-fono e Kāingalotú?

  • Kapau naʻá ke hoko ko ha mēmipa ʻo e ʻApitanga ʻo Saioné, ko e hā ha ngaahi fakakaukau pe ongo ʻokú ke pehē naʻá ke mei maʻu hili haʻo fononga ʻi ha maile ʻe 900 pea toki ʻilo ange naʻe ʻikai finangalo e ʻEikí ke mou tau kae toe fakafoki mai ʻa e fonua ko Saioné?

Fakamatalaʻi ange ne ʻi ai ha kau mēmipa ʻo e ʻApitanga ʻo Saioné ne nau hē mei he moʻoní koeʻuhi he naʻa nau ongoʻi naʻe ʻikai lavameʻa e ʻApitanga ʻo Saioné ʻi he taimi naʻe ʻikai ke toe fakafoki mai ai e Kāingalotu ʻi Mīsulí ki honau ngaahi ʻapí mo e koloá. Ka neongo ia, ne kei faivelenga pe ha tokolahi.

Fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke nau taufetongi ʻi hono lau leʻo lahi ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 105:10–14. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e ngaahi ʻuhinga ne fakatatali ai ʻe he ʻEikí hono huhuʻi ʻo Saioné.

  • Ko e hā e ngaahi taumuʻa ʻa e ʻEikí ki he fakatatali hono huhuʻi ʻo Saioné? (Fakamanatu ki he kau akó ko e fakakoloaʻí ʻi he veesi 12 ʻoku ʻuhinga ia ki ha fakakoloa ʻo ha mālohi naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí te Ne foaki ʻi he Temipale Ketilaní [vakai, TF 95: 8].)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 105:18–19. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e talaʻofa ʻa e ʻEikí kiate kinautolu ʻoku nau “tokanga ki [Heʻene] ngaahi leá” (veesi 18).

  • Ko e hā naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí kiate kinautolu ʻoku tokanga ki Heʻene ngaahi leá?

  • Ko e hā ha tefitoʻi moʻoni te tau lava ʻo ʻilo mei he ngaahi veesi ko ʻení? (Hili e tali ‘a e kau akó, hiki e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻE tapuekina lahi ʻe he ʻOtuá ʻa kinautolu ʻoku hokohoko atu ke tokanga ki Heʻene ngaahi leá ʻi he taimi ʻoku ʻahiʻahiʻi ai ʻenau tuí.)

Fakamahinoʻi ange naʻe akoʻi fakataautaha ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa kinautolu naʻe faivelenga ʻi he lolotonga mo e hili e fononga ʻa e ʻApitanga ʻo Saioné pea teuteuʻi kinautolu ki ha tuʻunga fakatakimuʻa ʻi he Siasí he kahaʻú.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e fakamatala ko ʻeni ʻa Palesiteni Uilifooti Utalafí (1807–1898):

“Naʻá ku ʻi he ʻApitanga ʻo Saioné mo e Palōfita ʻa e ʻOtuá. Naʻá ku mamata ʻi he ngaahi fengāueʻaki ʻa e ʻOtuá mo iá. Naʻa ku mamata ʻi he ʻiate ia ʻa e mālohi ʻo e ʻOtuá. Naʻá ku ʻilo ko ha Palōfita ia. …

“ʻI he taimi ne ui ai ʻa e kau mēmipa ʻo e ʻApitanga ʻo Saioné, ko homau toko lahi naʻe teʻeki ai ke mau feʻilongaki; naʻe ʻikai ke mau maheni pea ko ha toko lahi naʻe teʻeki ai ke nau mamata ʻi he palofitá. Ne mau lavaʻi ha ngaahi meʻa lahi neongo naʻe faʻa fehuʻia ʻe he kakai ne hē mei he moʻoní mo e kau taʻe-tuí, “Ko e hā ha meʻa ne mou lavá?” Naʻa mau maʻu ha taukei naʻe ʻikai ke mau mei malava ʻo maʻu ʻi ha toe faʻahinga founga kehe. Naʻa mau maʻu ʻa e faingamālie ke mātā ʻa e fofonga ʻo e palōfitá, pea ne mau maʻu ʻa e faingamālie ke fononga ʻi ha maile ʻe lauiafe mo ia pea mamata ʻi he fengāueʻaki ʻa e Laumālie ʻo e ʻOtuá mo iá, kae ʻumaʻā ʻa e ngaahi fakahā ʻa Sīsū Kalaisi kiate iá mo hono fakahoko ʻo e ngaahi fakahā ko ʻení.

“Ko e taukei ne [mau] maʻu ʻi heʻemau fononga mo e ʻApitanga ʻo Saioné naʻe mahuʻinga ange ia ʻi he koulá” (Ngaahi Akonaki ʻa e kau Palesiteni ʻo e Siasí: Uilifooti Utalafí [2011], 152155.)

Vakai ki he tefitoʻi moʻoni kuo hiki he palakipoá: “ʻE tapuekina lahi ʻe he ʻOtuá ʻa kinautolu ʻoku hokohoko atu ke tokanga ki Heʻene ngaahi folofolá ʻi he taimi ʻoku ʻahiʻahiʻi ai ʻenau tuí.”

  • ʻE founga fēfē haʻo fakafekauʻaki e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ki he kakai lalahi kei talavoú mo e ngaahi ʻahiʻahi ʻo e tuú ʻa ia ʻoku nau fehangahangai mo ia he kuonga ko ʻení?

  • Ko fē ha taimi kuó ke hokohoko tokanga ai pe ko ha taha ʻokú ke ʻilo, ki he ngaahi folofola ʻa e ʻEikí lolotonga ha ʻahiʻahi ʻo e tuí?

Poupouʻi e kau akó ke nau fili he taimí ni ke hokohoko atu ke tokanga ki he ngaahi lea ʻa e ʻEikí ʻo tatau ai pe ʻo ka ʻahiʻahiʻi ʻenau tuí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 105:20–41

ʻOku akoʻi ʻe he ʻEikí e Kāingalotú fekauʻaki mo e meʻa kuo pau ke nau fai kimuʻa pea huhuʻi ʻa Saioné

Fakamatalaʻi ange naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotú ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 105:20-41, kapau te nau muimui ki Heʻene faleʻí te nau maʻu e “mālohi ʻi he hili ʻa e ngaahi ʻaho lahi” ke huhuʻi ʻa Saione (veesi 37).

Fakaʻosi ʻaki hano vahevahe hoʻo fakamoʻoní ki he ngaahi moʻoni naʻe maʻu he lēsoni ko ʻení, pea fakaafeʻi e kau akó ke ngāueʻi e ngaahi moʻoni ko ʻení.