‘Inisititiuti
Lēsoni 18: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 46–49


Lēsoni 18

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 46–49

Talateú mo e Fakahokohoko ʻo e Ngaahi Meʻa Ne Hokó

ʻI he faʻahitaʻu momoko ʻo e 1831, naʻe hohaʻa ha kāingalotu ʻe niʻihi ʻo e Siasí ʻi Ketilani, ʻOhaiō, ʻi heʻenau vakai ki ha kau ului foʻou ʻe niʻihi ʻoku ngali kehe ʻenau tōʻongá lolotonga ia ʻenau pehē ʻoku tākiekina kinautolu ʻe he Laumālié. Naʻe fehuʻi e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ki he ʻEikí fekauʻaki mo e ʻulungaanga ko ʻeni kae pehē foki ki he ʻikai ke fakakau ʻe he Kāingalotu Ketilaní e kakai teʻeki Siasí ki he ngaahi houalotu sākalamēnití mo e ngaahi fakatahaʻanga kehe ʻa e Siasí. Ko e tali ki aí, naʻe fai mai ai ʻe he ʻEikí ʻi he ʻaho 8 ʻo Māʻasi, 1831, ʻa e fakahā ʻoku lekooti he taimí ni ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 46. Naʻe fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí ʻi he fakahā ko ʻení ʻa e founga ke fakahoko ai e ngaahi fakataha ʻa e Siasí mo e founga ke fakaʻehiʻehi ai mei he kākaá ʻaki e fekumi ki he ngaahi meʻafoaki ʻo e Laumālié.

Kimuʻa ʻi Māʻasi 1831, naʻe hoko ʻa ʻŌliva Kautele ko e tangata tohi ʻa Siosefa Sāmitá mo e tauhi lekooti maʻá e Siasí. Ka neongo ia, ʻi hono uiuiʻi ia ki he ngāue fakafaifekaú, naʻe ʻikai ke ne toe lava ʻo fakahoko e ngaahi fatongiá ni. Naʻe ʻui ʻe he ʻEikí ʻa Sione Uitemā ʻi he fakahā ʻoku lekooti he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 47, ke ne fetongi ʻa ʻŌliva mo tauhi e hisitōlia ʻo e Siasí.

Lolotonga e taimi ko ʻení, ne fie ʻilo foki e Kāingalotu ʻi ʻOhaioó ki he founga ʻoku totonu ke nau tokoniʻi ai e kāingalotu ʻo e Siasí ʻoku hiki mai mei Niu ʻIoké. ʻI he fakahā ne lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 48, naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotú ʻa e founga ke nau tokoniʻi ai e kau mēmipa ne toki tūʻuta mai ko ʻení.

Naʻe fie maʻu ʻe Līmani Kopelī, ko ha tokotaha ne toki papi ului ki he Siasí, ke malangaʻi ʻe he kau faifekaú ʻa e ongoongoleleí ki he kau mēmipa ‘i heʻene tui fakalotu kimuʻá, ʻa e kau Sieká. Ka neongo ia, naʻá ne kei hokohoko atu ke pikitai ki ha niʻihi ʻo e ngaahi tui hala ʻa e kau Sieká. ʻI heʻene hohaʻa fekauʻaki mo e ngaahi tui ne kei maʻu ʻe Līmaní, naʻe fehuʻi ʻe Siosefa Sāmita ki he ʻEikí ʻi he ʻaho 7 ʻo Mē, 1831, pea maʻu ʻa e fakahā ko ia ʻoku lekooti he taimí ni ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 49. Naʻe fakamahinoʻi ʻe he ʻEikí ʻi he fakahā ko ʻení ʻa ʻEne tokāteline moʻoní mo fakahalaki e ngaahi tui hala ‘a e kau Sieká.

Faʻahitaʻu Failau ʻo e 1831 Naʻe aʻusia ʻe he kau papi ului foʻou ʻi Ketilani, ʻOhaioó ha ngaahi fakahā fakalaumālie loi.

8 ʻo Māʻasi, 1831Naʻe maʻu ai ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 46.

8 ʻo Māʻasi, 1831 Naʻe maʻu ai ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 47.

10 ʻo Māʻasi, 1831Naʻe maʻu ai ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 48.

Māʻasi 1831 Naʻe fili ai ʻa Sione Uitemā ke hoko ko e tauhi hisitōlia mo e tauhi lekooti ʻa e Siasí.

Konga kimui ʻo Māʻasí pe konga kimuʻa ʻo ʻEpeleli, 1831Naʻe foki ʻa Paʻale P. Pālati ki Ketilani mei haʻane ngāue fakafaifekau ki he Vahefonua ʻo e Kau ʻInitiá mo Mīsuli.

7 ʻo Mē, 1831Naʻe maʻu ai ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 49.

Mē 1831Naʻe mavahe ʻa Sitenei Likitoni, Paʻale P. Pālati mo Līmani Kopelī mei Ketilani ke ʻaʻahi ki ha kolo ʻo e kau Sieká.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 46:1–33

ʻOku fakahinohino ʻe he ʻEikí e Kāingalotú fekauʻaki mo e ngaahi fakataha ʻa e Siasí pea mo e ngaahi meʻafoaki ʻo e Laumālié

Fakamanatu ki he kau akó naʻe kamata ke muimui ha niʻihi ʻo e kāingalotu ʻo e Siasí ʻi Ketilaní ʻi ha ngaahi founga fakalaumālie hala. Fakamatalaʻi ange ʻi he faʻahitaʻu momoko ʻo e 1831, naʻe loto-hohaʻa ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ʻi Ketilaní ʻi he taimi ne nau mamata ai ki he kau papi ului foʻoú ʻoku nau tōʻonga ngali kehé. Naʻe tohi ʻe ha mēmipa ʻo e Siasí ko Sione Koleli ʻo pehē: “Naʻe ngali kehe ʻenau tōʻongá, ko e taimi ʻe niʻihi ne nau faʻifaʻitakiʻi ʻa e ngaahi angafai ʻa e kau ʻInitia Kulá, taimi ʻe niʻihi ne nau lele ki tuʻa ki he loto ʻataʻataá, kaka ʻi ha potuʻi ʻakau ʻo malanga ai hangē ʻoku nau ʻi ha haʻofanga kakaí,—naʻe hoko kotoa ʻeni lolotonga iá ne nau moʻua ʻi ha vīsone ʻo hangē ʻoku ʻikai ai ke nau ʻiloʻi ʻa e meʻa ʻoku hoko ʻi honau ʻātakaí” (fakamatala ʻi he Church History in the Fulness of Times Student Manual, 2nd ed. [Church Educational System manual, 2003], 92). Fakamahinoʻi ange neongo ʻoku ʻikai angamaheni ʻa e fakahā fakalaumālie hala ko ʻení ʻi he Siasí ʻi he ʻahó ni, ka ko kinautolu ʻoku taʻemahino pe ʻikai ke maheni mo e fakahā totonu ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ʻe lava ke faingofua hano kākaaʻi kinautolu.

  • Ko e hā ha ngaahi tūkunga he ʻahó ni ʻa ia ʻe malava ke kākaaʻi ngofua ai ha tokotaha koeʻuhí ko ha fehalaaki pe taʻe maaʻusia ʻi heʻenau mahino ki he founga ngāue ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní?

ʻI hono ako ʻe he kau akó ʻa e vahe 46 he ʻaho ní, fakaafeʻi ke nau fekumi ki ha ngaahi moʻoni ʻa ia ʻe tokoni ke mahino lelei ange ai kiate kinautolu ʻa e ngaahi ngāue ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní mo e founga ʻe lava ke nau fakaʻehiʻehi ai mei hono kākaaʻi kinautolú.

Talaange ki he kau akó naʻe kole e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ki he ʻEikí ke fakamahinoʻi ange ʻa e taumuʻa mo e natula ʻo e ngaahi meʻafoaki ʻo e Laumālié. ʻIkai ngata aí, koeʻuhí naʻe kamata ke angamaheni ʻaki hono fakangofua ʻa e kāingalotu pē ʻo e Siasí ke nau kau ki he ngaahi fakataha ʻa e Siasí, naʻe fekumi ai ʻa e Palōfitá ki ha fakahinohino mei he ʻEikí fekauʻaki mo e founga ke tokangaʻi mo tataki ai ʻa e ngaahi fakataha ko ʻení.

Kole ki ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 46:1–6. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he meʻa naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotú fekauʻaki mo e Laumālié mo e ngaahi fakataha ʻa e Siasí.

  • Ko e hā naʻe folofola ʻe he ʻEikí ʻi he veesi 3–6 fekauʻaki mo kinautolu ʻoku totonu ke fakaʻatā ke nau kau ki he ngaahi fakataha ʻa e Siasí?

  • Fakatatau ki he veesi 2, ʻoku totonu nai ke tataki fēfeeʻi ʻa e ngaahi fakataha ʻa e Siasí?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 46:7–8. Poupouʻi e kau akó ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he tataki naʻe folofola ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotú ke tokoni kiate kinautolu ke fakaafeʻi e fakahinohino ʻa e Laumālié.

  • Fakatatau ki he veesi 7, ko e hā ʻa e faleʻi naʻe fai ʻe he ʻEikí ke tokoni ki he Kāingalotú ke tataki kinautolu ʻe he Laumālié?

  • Ko e hā e fakatokanga naʻe fai ʻe he ʻEikí ʻi he veesi 7?

  • Ko e hā naʻe folofola ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotú ke nau fai ke fakaʻehiʻehi ai mei hano kākaaʻi kinautolú?

Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “kumi fakamātoato ki he ngaahi meʻa-foaki lelei tahá” ʻi he veesi 8 ki he ngaahi meʻafoaki ʻo e Laumālié. Ko e ngaahi meʻafoaki ʻo e Laumālié ko e “ngaahi tāpuaki ia pe ngaahi talēniti kuo foaki ʻi he mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní” (Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí: Ko Ha Huluhulu Ki he Ongoongoleleí [2004], 139).

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 46:9–12, 26. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he ʻuhinga ʻoku ʻomi ai ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi meʻafoaki fakalaumālié.

  • Ko e hā ha tokāteline te tau lava ʻo ʻiloʻi ʻi he veesi 9 fekauʻaki mo e ʻuhinga ʻoku ʻomi ai ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi meʻafoaki fakalaumālié? (ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, ka ke fakapapauʻi ʻoku nau ʻiloʻi ʻa e tokāteline ko ʻení: ʻOku foaki mai ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi meʻafoaki fakalaumālié maʻá e lelei ʻa kinautolu ʻoku ʻofa kiate Ia mo tauhi ʻEne ngaahi fekaú. Tohi ʻa e tokāteline ko ʻení ʻi he palakipoé.)

  • Fakatatau ki he veesi 11–12, ko hotau toko fiha nai kuo tau maʻu ha ngaahi meʻafoaki fakalaumālie?

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku ʻaonga ai e ngaahi meʻafoaki fakalaumālié kiate kitautolu?

Kole ki he kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 46:13–25, ʻo fekumi ki ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻafoaki ʻo e Laumālié.

Hili ha taimi feʻunga, fakaafeʻi e kau akó ke nau fili ha taha ʻo e ngaahi meʻafoaki ʻo e Laumālié ʻa ia ʻoku lave ki ai ʻi he vahe ko ʻení pea fakakaukau ki he founga ʻe ala ʻaonga ai ʻa e meʻafoaki ko iá ki he fānau ʻa e ʻOtuá. Fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke vahevahe ʻenau fakakaukaú mo e kalasí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 46:27–29. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai ʻo fekumi ki he founga ʻe ʻiloʻi ai ʻe he Kāingalotú ʻa e ngaahi meʻafoaki mei he ʻOtuá mo e ngaahi meʻafoaki ʻoku ʻikai mei he ʻOtuá.

  • Ne tokoni fēfē nai e ngaahi akonaki ʻa e ʻEikí ʻi he ngaahi veesi ko ʻení ki he Kāingalotu ʻi Ketilani ne nau mamata tonu ki he ʻulungaanga ngali kehe ʻo e kau papi ului foʻoú?

Fakamatalaʻi ange ko e ngaahi meʻafoaki fakalaumālie ʻoku hiki ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 46 ʻoku ʻikai ko e kakato ia ʻo e ngaahi meʻafoaki fakalaumālie ʻoku faingamālie maʻá e fānau ʻa e ʻOtuá.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 46:30–33. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he faleʻi naʻe fai ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo e ngaahi meʻafoaki fakalaumālié. Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fakamatala nounou ki he meʻa ne nau ʻiló.

Poupouʻi e kau akó ke nau fakamālō ki he Tamai Hēvaní koeʻuhí ko e ngaahi meʻafoaki fakalaumālie kuo nau maʻú pea mo fekumi fakamātoato ki he ngaahi meʻafoaki ko ia ʻo e Laumālié ʻe tāpuekina ai ʻenau moʻuí mo e moʻui ʻa e niʻihi kehé.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 47–48

ʻOku ui ʻe he ʻEikí ʻa Sione Uitemā ke ne hoko ko ha tangata tauhi hisitōlia ʻa e Siasí pea folofola ki he Kāingalotú ʻa e founga ke tokoni ai ki he kau papi ului foʻou ʻoku tūʻuta atu ki Ketilaní

Fakanounouʻi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 47 ʻaki hono fakamatalaʻi ange naʻe ui ʻe he ʻEikí ʻa Sione Uitemā ke ne fetongi ʻa ʻŌliva Kautele ʻi he fatongia ko e tauhi hisitōlia ʻa e Siasí mo e tangata tohi ʻa e Palōfitá.

Fakamatalaʻi ange naʻe tokolahi ʻa e kau papi ului foʻou ne nau hiki ki Ketilani ʻi he 1831, ʻi heʻenau talangofua ki he fekau ʻa e ʻEikí ke fakataha ki ʻOhaioó (vakai, T&F 37:1–3). Naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 48 ʻa e founga ʻoku totonu ke muimui ki ai ʻa e Siasí ke maʻu ha kelekele ke nofo ai ʻa e kau papi ului foʻou ko ʻení. Naʻá Ne toe folofola foki ki he Kāingalotú ʻa e founga ke nau tokoniʻi ai ʻa e kau papi ului foʻoú ʻi heʻenau tūʻuta maí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 49:1–28

ʻOku ui ʻe he ʻEikí ʻa Sitenei Likitoni, Paʻale P. Pālati, mo Līmani Kopelī ke nau malanga ki he kau Sieka ʻi he tafaʻaki fakatokelau ʻo ʻOhaioó

Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau ki ha tokotaha ʻoku nau ʻiloʻi ne kehe ʻene tōʻonga moʻuí pe tui fakalotú kimuʻa peá ne toki kau mai ki he Siasí.

  • Ko e hā nai ha ngaahi faingataʻa ʻoku fehangahangai mo ha taha ʻoku hoko ko ha mēmipa ʻo e Siasí ʻi he taimi ʻokú ne haʻu ai mei ha puipuituʻa ʻoku kehe hono ngaahi tukufakaholó mo e tuí?

  • ʻOku hoko fēfē ʻa e ngaahi tukufakaholo mo e tui kimuʻá ke faingataʻa ai ki ha taha ke ne tali mo moʻui ʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí?

Fakamatalaʻi ange naʻe papitaiso mai ki he Siasí ha tangata ko Līmani Kopelī ʻi he konga kimuʻa ʻo e 1831, ka naʻá ne kei tui pē ki ha niʻihi ʻo e ngaahi akonaki hala ʻa e kulupu fakalotu ne kau ki ai kimuʻá, ʻa e kau Sieká. Tā ʻa e saati ko ʻení ʻi he palakipoé, ʻo fakahingoa pē ʻa e ʻū kōlomú kae tuku ʻatā ʻa e toengá. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e ʻuluʻi vahe ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 49, pea kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai ʻo fekumi ki he meʻa naʻe tui ki ai ʻa e kau Sieká. Kole ki he kau akó ke nau lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú, pea hiki ʻenau talí ʻi he kōlomu ʻoku fakahingoa ko e “Tui ʻa e Kau Sieká.”

Tui ʻa e Kau Sieká

Ko e Tokāteline Moʻoni ʻa e ʻEikí

Kuo ʻosi hoko ʻa e Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Kalaisí.

T&F 49:5–7

Naʻe hā mai ʻa Sīsū Kalaisi ko ha fefine ko hono hingoá ko ʻAna Lī.

T&F 49:22

ʻOku ʻikai ʻaonga ʻa e papitaiso ia ʻi he vaí.

T&F 49:11–14

ʻOku totonu ke ʻoua ʻe fai ha nofomali.

T&F 49:15

ʻOku totonu ke nofo taʻemali ʻa e kakaí.

T&F 49:16–17

ʻOku tapui hono kai ʻe ha niʻihi ʻa e kakanoʻi manú.

T&F 49:18–21

Fakamatalaʻi ange naʻe loto-hohaʻa ʻa Siosefa Sāmita ki he kei tui ʻa Līmani Kopelī ki he ngaahi akonaki ʻa e kau Sieká, ko ia naʻá ne fehuʻi ai ki he ʻEikí. Ko hono olá, naʻá ne maʻu ai ʻa e fakahā ne lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 49.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 49:1–4. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he founga naʻe fakamatalaʻi ai ʻe he ʻEikí ʻa e kau Sieká.

  • Ko e hā naʻe folofola ʻe he ʻEikí naʻe fie maʻu ʻe he kau Sieká?

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ʻa e kupuʻi lea “ʻoku nau fie ʻilo ʻa e moʻoní ʻo fakakonga pē, kae ʻikai ko hono kakató” ʻi he veesi 2?

  • Ko e hā hono fakatuʻutāmaki ʻo e muimui pē ki ha konga ʻo e ongoongolelei kuo toe fakafoki maí?

  • Ko e hā e folofola ʻa e ʻEikí fekauʻaki mo Līmani Kopelī ʻi he veesi 4?

Vahevahe ʻa e kalasí ki ha kulupu ʻe ono. Vahe ki he kulupu takitaha ha taha ʻo e ngaahi potufolofola ʻe ono ʻi he sātí. (Kapau ʻoku tokosiʻi hoʻo kalasí, fakakaukau ke vahe ki he tokotaha ako takitaha ha potufolofola ʻe taha pe lahi ange.) Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakataha mo ʻenau kulupú ʻa e potufolofola kuo vahe angé, ʻo fekumi ki he tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí ke fakatonutonu ʻaki e tui hala ʻa e kau Sieká. Hili ha taimi feʻunga, fakaafeʻi ha tokotaha ako mei he kulupu takitaha ke haʻu ki he palakipoé ʻo hiki ʻi he puha ʻoku ʻi he tafaʻaki ʻo e tui hala ʻa e kau Sieká ʻa e potufolofola ʻo ʻenau kulupú mo e tokāteline moʻoni ne maʻu heʻenau kulupú ʻi he potufolofola ko iá.

  • Ko e fē ʻi he ngaahi fakakaukau hala ko ʻení ʻoku kei fakaʻaongaʻi ʻi he māmaní he ʻaho ní?

Fakahinohino ki he kau akó ʻa e ngaahi moʻoni ne hiki ʻi he palakipoé ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 49:15 mo e 49:16–17. (Kuo tuʻutuʻuni ʻe he ʻOtuá ʻa e nofomalí. ʻOku fekauʻi ʻa e husepānití mo e uaifí ke na taha pē pea ke na maʻu ha fānau.)

  • Ko e hā e ngaahi taumuʻa ʻoku fakahoko ʻe he nofomali ʻi he vahaʻa ʻo ha tangata mo ha fefiné, ʻi he palani ʻa e Tamai Hēvaní?

  • ʻOku tuʻu fehangahangai fēfē ʻa hono tapui ʻo e malí ki he palani ʻa e Tamai Hēvaní?

  • Fakatatau ki he veesi 16, ʻoku fakangofua ʻe he ʻOtuá ʻa e nofomali ʻi he founga totonú mo e feohi fafale fakaesino ʻa e husepānití mo e uaifí. Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku feinga ai ʻa e kakaí ke lumolumaʻi pe fakaʻauha ʻa e nofomali totonú pe natula toputapu ʻo e feohi fafale fakaesino ʻa e husepānití mo e uaifí?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki he meʻa te nau lava ʻo fai ke teuteuʻi kinautolu ki he nofomalí mo honau fatongia ko e mātuʻá. Poupouʻi kinautolu ke nau fokotuʻu ha taumuʻa ke nau mateuteu lelei ange ai ki he fatongia toputapu ko iá.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 49:26–28, ʻo fekumi ki he faleʻi ʻa e ʻEikí. Fakaafeʻi ha kau ako tokosiʻi ke lipooti e meʻa ne nau ʻiló.

  • ʻOku felāveʻi fēfē nai e faleʻi ko ʻení mo e kau Sieká? ʻOku felāveʻi fēfē nai ia mo kitautolu hono kotoa?

Fakamatalaʻi ange ne talangofua ʻa Sitenei Likitoni, Paʻale P. Pālati, mo Līmani Kopelī ki he fekau ʻa e ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 49:1, naʻa nau fononga ai ki he kolo ʻo e kau Sieká, ko e tui fakalotu motuʻa ʻa Kopelií, ʻi he tafaʻaki fakatokelau ʻo ʻOhaioó ke lau ʻa e fakahā ko ʻení kiate kinautolu. Naʻe ʻikai ke tali ʻe he kau Sieká ʻa e pōpoaki ko ʻení. ʻI he taimi tatau naʻe kamata ke vaivai e tui ʻa Līmani Kopelií pea naʻá ne veiveiua ai pe te ne foki nai ki he kau Sieká pe nofo ʻi he Siasi kuo toe fakafoki maí. Naʻe faifai peá ne fili he ʻikai ke ne toe kau ki he kau Sieká, ka ko e meʻapangó naʻe ʻikai ke ne tauhi moʻoni ki he ongoongolelei kuo toe fakafoki maí.

Fakamahinoʻi ange ko e meʻa ʻi he taʻe tali ʻe he kau Sieká mo Līmani Kopelī ʻa e folofola ʻa e ʻOtuá, naʻe ʻikai ai ke nau maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ne nau mei fiefia aí (vakai, T&F 49:4). Fakaafeʻi ha kau ako ʻe loto fiemālie ke vahevahe ʻenau fakamoʻoni ki he mahuʻinga ʻo e fanongó mo hono tali e moʻoni ʻa e ʻEikí. Fakakaukau ke vahevahe foki mo hoʻo fakamoʻoní.