‘Inisititiuti
Lēsoni 33: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:1–69


“Lēsoni 33: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:1–69,” Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá – Tohi Lēsoni ʻa e Faiakó (2017)

“Lēsoni 33,” Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá – Tohi Lēsoni ʻa e Faiakó

Lēsoni 33

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:1–69

Talateú mo e Fakahokohoko e Ngaahi Meʻa Ne Hokó

ʻI he ʻaho 27 ʻo Tīsema 1832, lolotonga ha konifelenisi ʻa e kau taki lakanga fakataulaʻeikí ʻi he loki ki ʻolunga ʻo e falekoloa ʻo Niueli K. Uitenií, naʻe lotu ʻa kinautolu ne ʻi aí ke nau ʻilo e finangalo ʻo e ʻEikí fekauʻaki mo hono fokotuʻu ʻo Saioné. Naʻe maʻu ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:1–126 ʻi he ʻaho 27 mo e 28 ʻo Tīsema, 1832. Naʻe maʻu e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:127–37 kimui ange ʻi he ʻaho 3 ʻo Sānuali , 1833. Naʻe lave e Palōfitá ki he fakahaá ko ha “lou ʻōlive’ … naʻe pakiʻi mei he ʻAkau ʻo Palataisí” (ʻuluʻi vahe ʻo e TF 88,) mahalo koeʻuhí ko ha pōpoaki ia ʻo e melino mo e fakataumuʻa ke fakaleleiʻi e ngaahi ongo tāufehiʻa naʻe maʻu ʻe ha niʻihi ʻo e Kāingalotu ʻi Mīsulí ki he kau taki ʻo e Siasí ʻi Ketilani, ʻOhaioó (vakai, TF 84:76). Naʻe tānaki atu mo ha ngaahi veesi kehe ʻe fā (TF 88:138–41) lolotonga hono pulusi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ʻi he 1835.

ʻE akoʻi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88 ʻi ha lēsoni ʻe ua. ʻOku akoʻi ʻi he lēsoni ko ʻení e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:1–69, ʻa ia naʻe fakahā ai ʻe Sīsū ko Ia ʻa e “maama … ʻa ia ʻoku foaki ʻa e moʻuí ki he ngaahi meʻa kotoa pē” (TF 88:13) pea fakaafeʻi kitautolu ke tau “ʻunuʻunu [ange] kiate [Ia]” (TF 88:63).

Sune ki Tīsema, 1832Naʻe tupu ha ngaahi taʻefemahinoʻaki ʻi he vā ʻo e kau taki ʻo e Siasí ʻi Mīsulí mo e kau taki ʻo e Siasí ʻi ʻOhaioó.

ʻAho 27–28 ʻo Tīsema, 1832Naʻe maʻu ai ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:1–126.

ʻAho 3 ʻo Sānuali , 1833Naʻe maʻu ai ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:127–37. (Naʻe toki tānaki atu kimui ange ʻa e TF 88:138–41, ʻi he 1835.)

ʻAho 5 ʻo Sānuali, 1833Naʻe ui ʻa Feletiliki G. Uiliamisi ʻi ha fakahā ke ne fetongi ʻa Sesi Kōsē ko ha tokoni ʻi he Kau Palesitenisī ʻo e Lakanga Fakataulaʻeiki Māʻolungá.

ʻAho 11 ʻo Sānuali , 1833Naʻe ʻave ai ʻe Siosefa Sāmita e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:1–126, pea mahalo mo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:127–37, kia Uiliami W. Felipisi ʻi Mīsuli, ʻo fakamatalaʻi ia ko ha “lou ʻōlive” mo ha “pōpoaki ʻo e melinó” (ʻuluʻi vahe ʻo e TF 88).

ʻAho 23 ʻo Sānuali , 1833Naʻe kamata ai e Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá ʻi Ketilani, ʻOhaiō.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:1–13

Ko e fakahā ʻe Sīsū Kalaisi ko Ia ʻa e maama mo e moʻui ʻi he ngaahi meʻa kotoa pē

Tā ʻa e meʻafua mo e ngaahi fakahingoa ko ení ʻi he palakipoé:

ʻĪmisi
mamaʻo mei he meʻafua ʻa e ʻEikí

ʻUnu mamaʻo mei he ʻEikí

ʻUnuʻunu ki he ʻEikí

Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau fakalongolongo ki honau tuʻunga ʻi he meʻafuá. ʻI hono ako ʻe he kau akó e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88 he ʻaho ní, fakaafeʻi kinautolu ke nau kumi e tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku tokoni ke mahino kiate kinautolu e ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ke ʻunuʻunu ki he ʻOtuá mo e founga ke ʻunuʻunu ofi ange ai kiate Iá.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e fakamatala fakahisitōlia ko ʻení:

ʻI he ʻaho 27–28 ʻo Tīsema , 1832, naʻe fakataha ai ʻa Siosefa Sāmita mo ha kau taulaʻeiki ʻe niʻihi ʻi ha konifelenisi he loki ki ʻolunga ʻo e falekoloa ʻo Niueli K. Uitenī ʻi Ketilani, ʻOhaioó. Fakatatau ki he miniti ʻo e konifelenisí, ʻi he ʻuluaki ʻahó, naʻe talaange ʻe Siosefa Sāmita ki he kau taulaʻeiki lahi ne fakataha maí, ke “maʻu e fakahā mo e ngaahi tāpuaki ʻo e langí, ʻoku mahuʻinga ke tuku ʻenau fakakaukaú ʻi he ʻOtuá mo tui pea hoko ʻo lototaha mo fakakaukau taha. Ko ia ai, naʻe fokotuʻu ange ʻe he Palōfitá ki he tokotaha kotoa ke nau … lotu fakataautaha mo leʻolahi ki he ʻEikí ke … fakahā ange Hono finangalo kau ki hono langa hake ʻo Saioné, pea ki he tuʻunga lelei ʻo e Kāingalotú, mo e fatongia … ʻo e kaumātuʻá. Ne mau fai fakatatau ki ai ʻo mau punou hifo he ʻao ʻo e ʻEikí, hili iá ne mau tuʻu tahataha ʻo taufetongi he lea fekauʻaki mo ʻemau ngaahi ongo mo e fakapapau ke tauhi e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá” (ʻi he “Minute Book 1,” 3–4, josephsmithpapers.org; ne fakatonutonu e sipelá, fakaʻilonga leá, mo e mataʻitohi lahí). ʻI hono tali ʻenau kolé, naʻe foaki mai ai ʻe he ʻEikí e fakahā ʻoku lekooti ʻi he taimí ni he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88. Naʻe ui ʻe he Palōfitá e fakahā ko ʻení kimui ange ko e “lou ʻōlive’ … naʻe pakiʻi mei he ʻAkau ʻo Palataisí, ko e pōpoaki ʻo e melino ʻa e ʻEikí kiate kitautolu” (ʻuluʻi vahe ʻo e TF 88).

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:1–5. Kole ki he kalasí ke nau kumi e folofola ʻa e ʻEikí ki he kau taulaʻeiki lahi ne nau fekumi ki Hono finangaló.

  • Fakatatau ki he veesi 2, naʻe tali fēfē ʻe he ʻEikí e meʻa naʻe fai ʻe he kau taulaʻeiki lahí ke fekumi ki Hono finangaló? (Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e foʻi lea foaki ʻofá ki he moʻui līʻoa māʻoniʻoni mo fakalotu [vakai, TF 59:12, futinouti b].)

  • Ko e hā ne talaʻofa ʻe he ʻEikí ki he kau taulaʻeiki lahi ko ʻení ʻi he veesi 3–5?

Talaange ʻoku fakamatalaʻi ʻe he “Fakafiemālie ʻe tahá” mo e “Laumālie Māʻoniʻoni ʻo e talaʻofa” ʻi he veesi 3 pea mo e kupuʻi lea “ko e Fakafiemālie ko ʻení ko e talaʻofa ia ʻo e moʻui taʻengata” ʻi he veesi 4 ha niʻihi ʻo e ngaahi fatongia ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní.

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó e ngaahi veesi ko ʻení, fakaʻaliʻali e fakamatala ko ʻení, pea fakaafeʻi e kau akó ke nau lau leʻolahi ia:

ʻĪmisi
ʻEletā D. Todd Christofferson

“Ko e Laumālie Māʻoniʻoní … ʻi Hono ʻulungaanga ko e Laumālie Māʻoniʻoni ʻo e Talaʻofá, ʻokú ne fakapapauʻi hono moʻoni mo e mahuʻinga ʻo ʻetau ngaahi fuakavá mo silaʻi kiate koe ʻa e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻOtuá” (D. Toti Kulisitofasoni, “Ko e Mālohi ʻo e Ngaahi Fuakavá,”Ensign pe Liahona, Mē 2009, 22).

ʻĪmisi
ʻEletā D. Todd Christofferson

“ʻOku kau ʻi ‘hono kakato ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní’ (TF 109:14–15) ʻa e meʻa naʻe fakamatalaʻi ʻe Sīsū ko e ‘talaʻofa ia ʻo e moʻui taʻengata ʻa ia ʻoku ou foaki kiate kimoutolú, ʻio ko e nāunau ʻo e puleʻanga fakasilesitialé’… (TF 88:4–5)” (D. Toti Kulisitofasoni, “Ko e Mālohi ʻo e Ngaahi Fuakavá,” 23, maʻuʻanga fakamatala 5).

“Ko hono maʻu kakato ʻo e meʻa-foaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ʻoku kau ai hono maʻu ʻo e fakahaá mo e fakafiemālié … pea mo hono fakamāʻoniʻoniʻi mei he ngaahi angahalá mo fakafeʻungaʻi ke hakeakiʻi ʻi he puleʻanga fakasilesitialé” (Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí: Ko ha Huluhulu ki he Ongoongoleleí [2004], 100).

Fakamatalaʻi ange ʻoku tupu meia Sīsū Kalaisi ʻa e malava ke tau maʻu e talaʻofa ʻo e moʻui taau ke hākeakiʻí mo e nāunau ʻo e Tamaí (vakai, veesi 5). ʻOku fakamatalaʻi lahi ange ʻi he veesi 6–13 e mālohi mo e ivi tākiekina ʻo Sīsū Kalaisí. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:6–7, kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai ʻo kumi ha niʻihi ʻo e ngaahi akonaki kehe ko ʻení.

  • Fakatatau ki he veesi 6–7, ko e hā ʻa e “maama ʻo Kalaisí”? (ʻI he tali ʻa e kau akó, ʻe ala ʻaonga ke ke fakamatalaʻi ange ko e maama ʻa Kalaisí ko ha “ivi, mālohi, pe ko e tataki ia ʻoku haʻu mei he ʻOtuá ʻo fou mai ʻia Kalaisi” [Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Maama ʻo Kalaisí,” scriptures.lds.org].)

  • Fakatatau ki he veesi 6, ko e hā naʻe fai ʻe he Fakamoʻuí kae lava ke Ne kau he meʻa kotoa pē mo fakafou e meʻa kotoa pē ʻiate Ia?

Fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke nau taufetongi hono lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:7–13. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi e ngaahi moʻoni kehe te tau lava ʻo ako fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi mo ʻEne Māmá.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau hiki ʻi ha laʻipepa e tokāteline fekauʻaki mo e Maama ʻa Kalaisí ʻo tuʻunga he meʻa ne nau ako mei he veesi 7–13. Hili ha taimi feʻunga, fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke lau e meʻa ne nau tohí. (ʻE lava ke fokotuʻu mai ʻe he kau akó ha ngaahi moʻoni fakatokāteline, kae tokoniʻi kinautolu ke nau ʻiloʻi, ʻoku foaki ʻe he ʻOtuá ʻa e māmá, moʻuí, mo ha fono ki Heʻene ngaahi fakatupu kotoa pē ʻo tuʻunga ʻi he Maama ʻa Kalaisi. Tohi ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

Ke tokoni ke mahino ange ki he kau akó e tokāteline ko ʻení, fakaʻaliʻali ange e fakamatala ko ʻeni ʻa ʻEletā Lisiate G. Sikoti (1928–2015) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, pea kole ki ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ia:

ʻĪmisi
ʻEletā Richard G. Scott

“Ko e Maama ʻa Kalaisí ko ha mālohi fakalangi ia pe ivi tākiekina ʻoku maʻu mei he ʻOtuá ʻo fou ʻia Sīsū Kalaisi. ʻOkú ne foaki ʻa e maama mo e moʻui ki he meʻa kotoa pē. ʻOkú ne ueʻi ʻa e niʻihi kotoa ʻi he funga ʻo e māmaní ke nau fakafaikehekeheʻi ʻa e moʻoní mei he fehalākí, tonú mei he halá. ʻOkú ne fakaʻaaki hoʻo fakakaukaú [vakai, Molonai 7:16]. ʻE lava ke vaivai hono ivi tākiekiná he maumaufonó mo e maʻunimaá pea toe fakafoki mai ʻo fakafou he fakatomala totonú. Ko e Maama ʻa Kalaisí ʻoku ʻikai ko ha taha ia. Ko ha mālohi ia pe ivi takiekina ʻoku haʻu mei he ʻOtuá pea te ne lava ʻo tataki ha taha ʻi heʻene muimui ki aí, ke feʻunga ki he tataki mo e ueʻi fakalaumālie ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní [vakai, Sione 1:9; TF 84:46–47]” (Richard G. Scott, (“Peace of Conscience and Peace of Mind,” Ensign pe Liahona, Nov. 2004, 15).

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻe hoko kapau ne ʻikai ke tau maʻu e Maama ʻo Kalaisí?

Vahevahe hoʻo fakamoʻoni ki he mālohi mo e ivi tākiekina ʻo Sīsū Kalaisí, pea mo e maama, moʻui, mo e fono ʻokú Ne ʻomi ki he ngaahi meʻa kotoa pē.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:14–41

Ko e fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí ʻoku puleʻi e ngaahi puleʻanga kotoa pē ʻo e ʻOtuá ʻi he fonó

Fakamatalaʻi ange, makehe mei hono ʻomi ʻe he ʻEikí ʻa e māmá, moʻuí mo ha fono ki he ngaahi meʻa kotoa peé, ʻoku malava foki ʻa e huhuʻí koeuhí ko Ia. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:14–17. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo e huhuʻí.

  • Fakatatau ki he veesi 16, ko e hā ʻa e huhuʻi ʻo e laumālié?

Fakamatalaʻi fakanounou e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:18–20 ʻaki haʻo fakamatalaʻi ange naʻe fakahā ʻe he ʻEikí, ʻe hoko ʻa e māmaní ko ha puleʻanga fakasilesitiale pea ko kinautolu ʻoku toetuʻu mo ha sino fakasilesitialé te nau maʻu ia ʻo taʻengata.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:21–24. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa ʻokú ne fakapapauʻi ʻa e nāunau te tau maʻu ʻi he Toetuʻú.

  • Makatuʻunga he ngaahi veesi ko ʻení, ko e hā ʻokú ne fakapapauʻi pe ko e puleʻanga fē te tau maʻu hili e Toetuʻú? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻOku fakapapauʻi ʻe he fono ʻoku tau fili ke moʻui ʻaki he maama ko ʻení ʻa e nāunau te tau maʻu hili e Toetuʻú.)

  • ʻOkú ke pehē ko e hā hono ʻuhinga he ʻikai ke tau lava ai ke maʻu ha nāunau fakasilesitiale kapau ʻoku ʻikai ke tau loto fiemālie ke tauhi ki he fono fakasilesitiale ʻa e ʻOtuá, ʻa ia ʻoku kau ai e ngaahi ouaú, ngaahi fuakavá, mo e ngaahi fekau ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí?

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:25–31 ʻaki haʻo fakamatalaʻi ange, ʻi he hili ʻetau maté, te tau toe tuʻu mo e sino tatau pē ne tau maʻu he maama fakamatelié, ka ʻi ha tuʻunga haohaoa, mo taʻefaʻamate. Naʻe fakahā foki ʻe he ʻEikí ʻe fakatatau e nāunau ʻo hotau sino toetuʻú mo e faʻahinga laumālie kuo tau maʻu tuʻunga he fono ne tau fili ke talangofua ki aí—pe ko e nāunau fakasilesitiale, fakatelesitiale, pe fakatilesitiale.

Fakamanatu ki he kau akó ʻe toetuʻu ʻa e tokotaha kotoa pē kuo fāʻeleʻi mai ki he māmaní, ka he ʻikai maʻu ʻe he tokotaha kotoa ha tuʻunga ʻo e nāunau tatau.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:32–35. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa ne folofola ʻaki ʻe he ʻEikí kau kiate kinautolu te nau toetuʻu kae ʻikai maʻu ha taha ʻo e ngaahi nāunaú.

  • Fakatatau ki he veesi 32 mo e 35, ko e hā ka ʻikai maʻu ai ʻe he kakai ko ʻení ha nāunaú?

Fakamahinoʻi ange ʻa e kupuʻi lea “koeʻuhí he naʻe ʻikai te nau loto ke fiefia ʻi he meʻa naʻa nau mei lava pē ʻo maʻú” ʻi he veesi 32.

  • ʻE founga fēfē hano fakafekauʻaki e kupuʻi lea ko ʻení mo ʻetau moʻuí?

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he veesi 34 fekauʻaki mo e meʻa ʻe hoko kiate kitautolu ʻoku loto fiemālie ke puleʻi ʻe he fono ʻa e ʻOtuá? (Kapau ʻe fie maʻu, fakamatalaʻi ange ʻi heʻetau fili ke puleʻi kitautolu ʻe he fono ʻa e ʻOtuá, ʻe tauhi, fakahaohaoaʻi, mo fakamāʻoniʻoniʻi kitautolu ʻe Sīsū Kalaisi.)

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:36–39 ʻaki hano fakamatalaʻi ange ʻoku maʻu ʻe he ngaahi puleʻanga kotoa pē ha fono pea ʻoku lahi ha ngaahi puleʻanga. Ko kinautolu pē ʻoku tauhi ki he fono ʻa e ʻOtuá ʻe fakatonuhiaʻi pe “fakamolemoleʻi mei he tauteá” (Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Fakatonuhiá, Fakatonuhiaʻí,” scriptures.lds.org).

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:39–40, ʻo kumi e ʻuhinga ʻoku ʻikai fakatonuhiaʻi ai ʻa kinautolu ʻoku fili ke talangataʻa ki he fono ʻa e ʻOtuá. Fakaafe ʻi e kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau sivisiviʻi e tuʻunga ʻoku nau ʻi ai he tauhi ki he fono ʻa e ʻOtuá. Poupouʻi kinautolu ke hokohoko atu ʻenau moʻui ʻaki e fono ʻa e ʻOtuá pea ke fakahoko ʻa e ngaahi fakatonutonu ʻoku fie maʻu ke nau maʻu ai ʻa e puleʻanga fakasilesitialé.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:41–69

Ko e fakahā ʻe he ʻEikí ʻokú Ne puleʻi mo ʻafioʻi e meʻa kotoa pē, pea ʻokú Ne fakaafeʻi e fakafoʻituitui kotoa pē ke ʻunuʻunu ange kiate Ia

ʻĪmisi
Naʻe Fakatupu ʻe he ʻEikí ʻa e Meʻa Kotoa pē

Fakaʻaliʻali ha fakatātā ʻo e ngaahi fetuʻú, hangē ko e Naʻe Fakatupu ʻe he ʻEikí ʻa e Meʻa kotoa Pē Tohi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí [2009], fika 2; vakai foki, lds.org/media-library), pea fehuʻi ki he kau akó pe kuo nau vakai nai ki he ngaahi fetuʻú ha taimi mo fakakaukau ki he ngaahi fakatupu ʻa e ʻOtuá.

  • Ko e hā ha ngaahi fakakaukau kuó ke maʻu pe ngaahi fehuʻi kuó ke fakalaulauloto ki ai ʻi hoʻo vakai ki he ngaahi fetuʻú?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:41–47. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe folofola ʻaki ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo Ia mo ʻEne ngaahi fakatupú.

  • ʻOku puleʻi fēfē ʻe he ʻOtuá ʻa ʻEne ngaahi fakatupú?

  • Fakatatau ki he veesi 46–47, ko e hā ʻoku tau vakai ki ai ʻi heʻetau vakai ki he kihiʻi siʻi taha ʻo e ngaahi fakatupu ʻa e ʻOtuá?

Fakamatalaʻi fakanounou e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:51–61 ʻaki haʻo fakamatalaʻi ange naʻe fai ʻe he Fakamoʻuí ha talanoa fakatātā ʻo ha kau tangata ne nau ngāue ʻi ha ngoueʻanga, ʻa ia ne fakaafeʻi kinautolu takitaha ʻe honau ʻeikí. Mei he talanoa fakatātā ko ʻení, ʻoku tau ako ʻe ʻaʻahi ʻa e ʻEikí ki he māmani kotoa pē pea mo hono kakai. Fakamahinoʻi ange kuo hāʻele mai e ʻEikí ki Hono puleʻanga ʻi he māmaní pea te Ne toe hāʻele mai pea ʻe pule heni lolotonga e Nofotuʻí.

Fakamatalaʻi ange naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:62–69, ʻa e meʻa te tau lava ʻo fai he taimí ni ke ʻunuʻunu ofi ange ai kiate Ia.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:62–63, ʻo kumi e ngaahi meʻa te tau lava ʻo fai ke fakaafeʻi ai e ʻEikí ke ʻunuʻunu ofi mai kiate kitautolu.

  • Ko e hā e tefitoʻi moʻoni ʻoku akoʻi ʻe he ngaahi veesi ko ʻení kau ki he ʻunuʻunu ofi ki he ʻEikí? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻI heʻetau ʻunuʻunu ke ofi ki he ʻEikí, te Ne ʻunuʻunu ofi mai kiate kitautolu. Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ke fakaʻilongaʻi e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he veesi 63.)

  • Ko e hā e ngaahi foʻi lea he veesi 63 ʻokú ne akoʻi e founga te tau lava ʻo ʻunu ofi ange ai ki he Fakamoʻuí?

  • Ko e hā ha ngaahi ngāue kuó ne tokoniʻi koe ke ke fekumi, kole, mo tukituki kae lava ke ke ofi ange ai ki he ʻEikí?

Kole ki he kau akó ke nau fakalaulauloto ki he meʻa kuo nau aʻusia heʻenau moʻuí kuó ne fakapapauʻi ange ʻoku moʻoni e tefitoʻi moʻoni ko ʻení. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ʻe taha pe ua ke vahevahe ʻena aʻusia mo e fakamoʻoni ki he tefitoʻi moʻoni ko ʻení.

Fakaafeʻi ha kau ako toko siʻi ke nau taufetongi ʻi hono lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:66–69. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi e ngaahi founga kehe te tau lava ai ʻo ʻunuʻunu ofi ki he Tamaí mo e ʻAló.

  • Fakatatau ki he veesi 67, ko e hā ha tāpuaki ʻe maʻu ʻe kinautolu ʻoku hangataha honau matá ki he lāngilangi ʻo e ʻOtuá? (Tokoni ki he kau akó ke nau ʻilo e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kapau ʻoku hangataha hotau matá ki he lāngilangi ʻo e ʻOtuá, ʻe fakafonu leva kitautolu ʻaki e māmá.)

  • ʻOkú ke pehē ko e ʻuhinga ki he hā ʻa e hangataha hotau matá “ki he nāunau ʻo e [ʻOtuá]”?

  • Fakatatau ki he veesi 68 ko e hā ʻoku fie maʻu ke tau fai ke tāfataha ai ʻetau fakakaukaú ki he ʻOtuá? (Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e kupuʻi lea “fakamāʻoniʻoniʻi ʻa kimoutolú” ki hono fakahaohaoaʻi mo hono fakamaʻa kitautolu ʻo fakafou he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí pea mo e tākiekina ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi heʻetau fakatomala mo tauhi ʻetau ngaahi fuakavá.

Fakaʻosi ʻaki haʻo fakamoʻoni ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻe akoʻi he lēsoni ko ʻení. Vakai ki he meʻa fua ʻi he palakipoé, pea fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki he meʻa te nau lava ʻo fai ke ʻunuʻunu ofi ai ki he ʻEikí pea mo e ʻuhinga ʻoku totonu ke nau fai ai iá. Poupouʻi kinautolu ke nau ngāue ʻo fakatatau ki ha faʻahinga ueʻi pē ʻoku nau maʻu.