‘Inisititiuti
Lēsoni 40: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 102; 104


“Lēsoni 40: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 102; 104,” Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá – Tohi Lēsoni ʻa e Faiakó (2017)

“Lēsoni 40,” Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá – Tohi Lēsoni ʻa e Faiakó

Lēsoni 40

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 102; 104

Talateú mo e Fakahokohoko e Ngaahi Meʻa Ne Hokó

Talu mei hono fokotuʻu e Siasí he ʻaho 6 ʻo ʻEpeleli 1830, naʻe fakahoko ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ha ngaahi konifelenisi mo e kau taki lakanga fakataulaʻeikí ke fakahoko ha tuʻutuʻuni ki he ngaahi meʻa mahuʻinga ʻa e Siasí. Naʻe toe fakamahinoʻi mai he ngaahi fakahā kimui angé ʻa e fatongia mo e ngāue ʻa e kau taki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi hono puleʻi ʻo e Siasí (vakai, TF 107:59–100; vakai foki ki he ʻuluʻi vahe ʻo e TF107). Fakatatau mo e fakahā ne maʻu ʻi Nōvema ʻo e 1831 (vakai, TF 107:78–79; vakai foki ki he ʻuluʻi vahe ʻo e TF107), naʻe fokotuʻutuʻu ai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá he ʻaho 17 ʻo Fēpueli  1834, ʻa e fuofua fakataha alēlea māʻolunga, ʻa ia naʻe fakatatau ki he tuʻutuʻuni ʻo e ngaahi fakataha alēlea ʻo e kuonga muʻá naʻá ne mamata ki ai ʻi ha meʻa-hā-mai. Naʻe toe vakaiʻi e miniti (pe ngaahi fakamatala) ʻo e fakataha ko iá ʻe he Palōfitá pea ʻoku lekooti ia ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 102.

ʻI ʻEpeleli ʻo e 1832, ʻi he talangofua ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ki he fekau ʻa e ʻEikí, naʻá ne fokotuʻu ai e Kautaha Uouongatahá ke ne tokangaʻi e ngaahi ngāue fakapisinisi ʻa e Siasí. ʻI he konga kimuʻa ʻo e 1834, naʻe fepaki e Kautaha Uouongatahá mo ha ngaahi palopalema fakapaʻanga, pea ʻi ha fakataha naʻe fai he ʻaho 10 ʻo ʻEpeleli , 1834, naʻe tuʻutuʻuni ai ʻe he kau mēmipa ʻo e Kautaha Uouongatahá ke tamateʻi e kautahá. Ka neongo ia, hili ha uike ʻe ua mei ai ne maʻu ʻe he Palōfitá e fakahā ʻoku lekooti he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104, ʻa ia naʻe fakahinohinoʻi ai ʻe he ʻEikí e kau taki ʻo e Siasí ke toe fokotuʻutuʻu e kautahá mo faleʻi kinautolu ke totongi honau ngaahi moʻuá pea tokangaʻi e kakai masivá.

Māʻasi–ʻEpeleli 1832 Naʻe fakahinohinoʻi ai ha kau taki lakanga fakataulaʻeiki ʻe toko hiva ʻi ha fakahā ke nau fokotuʻu e Kautaha Uouongatahá ke tokangaʻi ai e ngaahi ngāue fakapisinisi mo fakapulusi ʻa e Siasí (vakai, TF 78; 82).

Faʻahitaʻu Fakatōlau ʻo e 1833Naʻe tuli fakamālohiʻi ai e Kāingalotu ʻi he Vahefonua Siakisoni, Mīsulí, mei honau ngaahi ʻapí.

ʻAho 17 ʻo Fēpueli , 1834 Naʻe fokotuʻutuʻu ai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e fuofua fakataha alēlea mālounga ʻi Ketilani, ʻOhaioó. ʻOku ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 102 ʻa e ngaahi miniti, pe fakamatala, ʻo e fakataha naʻe toe vakaiʻi ʻe he Palōfitá.

ʻAho 10 ʻo ʻEpeleli , 1834 Koeʻuhí ko ha ngaahi faingataʻa fakapaʻanga, ne fili ai e kau mēmipa ʻo e Kautaha Uouongatahá ke tāmateʻi e kautahá.

ʻAho 23 ʻo ʻEpeleli , 1834 Naʻe maʻu ai ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104.

ʻAho 5 ʻo Mē , 1834 Naʻe mavahe ai e Palōfita ko Siosefa Sāmitá mei Ketilani, ʻOhaiō, fakataha mo e ʻApitanga ʻo ʻIsilelí (ne ui kimui ko e ʻApitanga ʻo Saioné) ki Mīsuli.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 102:1–34

Ko e fokotuʻu ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e fuofua fakataha alēlea māʻolungá ʻo fakafou ʻi he fakahā

Hiki e kupuʻi lea Ko e Founga ʻa e Māmaní mo e Ko e founga ʻa e ʻEikí ʻi he palakipoé. Kole ki he kau akó ke nau vahevahe ha ngaahi sīpinga hono fakahoko ʻo e ngaahi meʻá he founga ʻa e māmaní mo e ngaahi sīpinga hono fakahoko ʻo e ngaahi meʻá he founga ʻa e ʻEikí.

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai kiate kitautolu ke tau fakahoko e ngaahi meʻá ʻi he founga ʻa e ʻEikí?

Fakaafeʻi e kau akó ʻi heʻenau ako e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 102 mo e 104 ke nau kumi ha tokāteline mo ha ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻe lava ʻo tokoni ke mahino ange ai kiate kinautolu e founga ngāue ʻa e ʻEikí.

Fakamatalaʻi ange, hili ha taimi nounou mei hono fokotuʻu e Siasí, naʻe muimui e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi he fakahinohino ʻa e ʻEikí ke fakahoko ha ngaahi konifelenisi fakavahaʻa taimi ʻa e Siasí. Naʻe kau ki he ngaahi konifelenisi ko ʻení ha kaumātuʻa pe taulaʻeiki lahi pē ne faingamālie, ʻo tokoni ki hono fakahoko ʻo e ngaahi tuʻutuʻuni ki he ngaahi meʻa mahuʻinga ʻa e Siasí, kau ai mo e founga hono fakatonutonu e kau mēmipa ʻo e Siasí kuo nau fakahoko ha ngaahi angahala mamafá. Ka neongo ia, ne ʻi ai ha niʻihi ʻo e kau maʻu konifelenisí ne nau “fefanafanahi, taʻefiemālie, mo mavahe lolotonga ha fakataha alēlea. Naʻe tafunaki ʻe he laulanú mo e vaivai fakatāutahá ʻa e toe faingataʻa ange ke nau fekumi ki he finangalo ʻo e ʻEikí” (Joseph F. Darowski and James Goldberg, “Restoring the Ancient Order,” ʻi he Revelations in Context, ed. Matthew McBride and James Goldberg [2016], 208–10, pe history.lds.org).

  • Ko e hā ka faingataʻa ai he ngaahi tūkunga ko ʻení ke tau aleaʻi e ngaahi meʻa toputapú mo fakahoko e ngaahi tuʻutuʻuni ʻoku mahuʻingá?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e palakalafi ko ʻení:

ʻI he ʻaho 12 ʻo Fēpueli , 1834, naʻe fakataha e Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo e kau taulaʻeiki lahi mo e kaumātuʻa ʻo e Siasí ʻi he fale ko ʻení ʻi Ketilani. Naʻe talaange ʻe he Palōfitá kiate kinautolu naʻá ne lotomamahi he tōʻonga ʻa kinautolu ʻoku ʻō ange maʻu pē ki he ngaahi fakataha alēleá. Naʻá ne fakamatalaʻi ange, koeʻuhí ko e ʻikai ke nau muimui he sīpinga ʻa e ʻEikí ki hono fakahoko e ngaahi fakataha alēleá, mahalo kuo mole meiate kinautolu ha ngaahi tāpuaki lahi. Hili ha ʻaho ʻe nima mei ai, naʻe toe fakataha ʻa Siosefa Sāmita mo e kau taulaʻeiki lahí mo e kaumātuʻá ʻi hono ʻapí. Naʻá ne fokotuʻu ha fakataha alēlea “ʻo fakatatau ki he ngaahi fono ʻa e ʻOtuá” kuó ne maʻú (vakai, TF 107:78–79). Naʻe talaange leva ʻe he Palōfitá kiate kinautolu ne ʻi aí “te ne fakahā ange e founga naʻe fakahoko ai e ngaahi fakataha alēlea ʻi he kuonga muʻá” fakatatau ki ha meʻa-hā-mai naʻá ne mamata ai ki he ʻAposetolo ko Pitá mo hono ongo tokoní ʻokú na puleʻi ha fakataha alēlea ʻi Selusalema (ʻi he “Minute Book 1,” 29, josephsmithpapers.org).

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 102:1–2. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi e faʻahinga fakataha alēlea naʻe fakafoki mai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá.

  • Ko e hā e fakataha alēlea naʻe fokotuʻutuʻu ʻe he Palōfitá ʻo fakatatau ki ha sīpinga he kuohilí?

  • Naʻe fili fēfē ʻa e fakataha alēlea māʻolungá?

  • Fakatatau ki he veesi 2, ko e hā ha taumuʻa ʻe taha ʻo ha fakataha alēlea māʻolunga?

Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻaonga e fakataha alēleá ʻi ha ngaahi taumuʻa kehekehe, ko ha konga lahi ʻo e ngaahi taumuʻa ko iá ʻoku fekauʻaki ia moe founga fakapulé. Ka neongo ia, ko e taha ʻo e ngaahi taumuʻá ke tokoni ki ha kau palesitenisī fakasiteiki hono “fakaleleiʻi ʻa e ngaahi faingataʻa mahuʻingá” (veesi 2) ʻaki hono fakahoko ha fakataha alēlea fakatonutonu maʻá e kau mēmipa kuo nau fakahoko ha ngaahi angahala mamafá.

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e taumuʻa ʻo e ngaahi fakataha alēlea fakatonutonú, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e lea ko ʻení:

“Ko e taumuʻa ʻo e ngaahi fakataha alēlea fakatonutonú ke fakahaofi ʻa e Laumālie ʻo e kau maumau fonó, maluʻi ʻa e tonuhiá, pea mo pukepuke ʻa e maʻá, mo e ngeiá, pea mo e ongoongo ʻo e Siasí.

“… Tuʻunga ʻi he foungá ni mo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, ʻe lava ai ha mēmipa ʻo maʻu ha fakamolemole ʻo e angahalá, toe maʻu ha ʻatamai nonga, pea mo maʻu ha ivi ke fakaʻehiʻehi ai mei he maumau fono ʻi he kahaʻú” (Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí: Ko ha Huluhulu Ki he Ongoongoleleí [2004], 132

Fakamatalaʻi fakanounou e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 102:3–11 ʻaki haʻo fakamatalaʻi ange ʻoku lisi ʻi he veesi 3 ʻa e kau mēmipa ʻo e fuofua fakataha alēlea māʻolungá pea ʻoku fokotuʻutuʻu ʻi he veesi 6–11 ʻa e founga ʻoku totonu ke fakakakato ai ʻe he fakataha alēleá ʻa e ngaahi lakangá pea mo hai ʻoku totonu ke pulé.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 102:12–14, ʻo kumi e founga ʻoku totonu ke fokotuʻutuʻu ai ʻe he fakataha alēlea māʻolungá ʻa e kau lea ʻi he ngaahi fakataha alēlea fakatonutonú. Kole ki he kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 102:15–18. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi e ʻuhinga ʻoku toho ai ʻe he kau aleaʻanga māʻolungá ʻa e ngaahi fiká.

  • Fakatatau ki he ongo veesi ko ʻení, ko e hā te tau lava ʻo ako fekauʻaki mo e founga ʻoku fakahoko ai e fakataha alēleá?

Fakamatalaʻi fakanounou e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 102:20–22 ʻaki haʻo talaange ange ʻoku fakamatalaʻi ʻe he ngaahi veesi ko ʻení e founga ke hoko atu ai kapau ʻe ongoʻi ʻe ha mēmipa ʻo e fakataha alēleá ʻoku taʻefiemālie he tuʻutuʻuni ʻa e fakataha alēleá.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 102:23 Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi e founga ʻoku totonu ke fehangahangai ai e fakataha alēleá mo e ngaahi faingataʻa ʻoku hoko ʻi he loto Siasí. Fakaafe ʻi e kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

Fakamahinoʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻe foʻi lea “palesiteni” ʻi he veesi 23 ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá, ʻa ia naʻá ne puleʻi e fuofua fakataha alēlea māʻolunga ʻi Ketilani, ʻOhaioó. ʻI heʻene hoko ko e Palesiteni ʻo e Siasí, naʻá ne maʻu e mafai ke “fehuʻi mo maʻu ʻa e finangalo ʻo e ʻEikí ʻi he fakahā” ʻo fakatatau mo e “tokāteliné pe tefitoʻi moʻoní” kae pehē ki he ngaahi fekau ʻoku foaki ki he Siasí (veesi 23; vakai foki, TF 28:2). ʻIkai ngata aí, te tau lava foki ʻo ako ha moʻoni lahi ange mei he veesi 23 ʻoku fekauʻaki mo e fatongia ʻo e fakafoʻituituí (hangē ko ha palesiteni fakasiteiki) ʻokú ne puleʻi e ngaahi fakataha alēlea fakalotofonua ʻi he Siasí pea pau ke fai tuʻutuʻuni ki he ngaahi meʻa ʻoku ʻi he malumalu ʻo honau mafaí.

  • Ko e hā ha moʻoni ʻoku lekooti he veesi 23 fekauʻaki mo e fatongia ʻo kinautolu ʻoku nau puleʻi e ngaahi fakataha alēlea ʻa e Siasí? (Tokoni ki he kau akó ke nau ʻiloʻi e moʻoni ko ʻení: ʻE lava ke fehuʻi ʻa kinautolu ʻoku nau puleʻi e ngaahi fakataha alēlea ʻa e Siasí ki he ʻEikí mo maʻu fakahā.)

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke tau ʻilo e foʻi moʻoni ko ʻení?

Fakamatalaʻi fakanounou e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 102:27–34 ʻaki hano fakamatalaʻi ange ʻe lava ke fai ha tohi tangi ki he Kau Palesitenisī ʻUluakí, fekauʻaki mo e ngaahi tuʻutuʻuni ʻa e fakataha alēlea fakatonutonu ʻa e siteikí veesi 27).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104:1–77

ʻOku ʻomi ʻe he ʻEikí ha ngaahi fakahinohino fekauʻaki mo e Kautaha Uouangatahá

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki he ngaahi fuakava kuo nau fakahoko mo e ʻEikí. Kole ange ke nau fakamatalaʻi e ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ke tau tauhi ʻetau ngaahi fuakavá. Fakaafeʻi kinautolu ke nau kumi e tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi heʻenau ako e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104 ʻa ia ʻe tokoni kiate kinautolu ke tauhi ʻenau ngaahi fuakavá.

Talaange ki he kau akó ʻi he faʻahitaʻu failau ʻo e 1832, ʻi he talangofua ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ki he fekau ʻa e ʻEikí, naʻá ne fokotuʻu ai e Kautaha Uouongatahá, ʻa ia naʻá ne tokangaʻi e ngaahi ngāue fakapisinisi ʻa e Siasí. Naʻe fai ia ʻe he kau taki lakanga fakataulaʻeiki ne ui ke nau ngāue he Kautaha Uouongatahá, ʻaki ʻenau fakahoko ha “fuakava taʻengata” (vakai, TF 78:11–12; 82:11, 15).

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e palakalafi ko ʻení:

“ʻI he 1834, naʻe fehangahangai e [Kautaha Uouongatahá] mo ha ngaahi palopalema lahi. Koeʻuhí ko e fakamamahi naʻá ne tuli e kau mēmipa ʻo e siasí mei he Vahefonua Siakisoní ʻi he faʻahitaʻu māfana mo fakatōlau ʻo e 1833, ne ʻikai toe lele ai e ʻōfisi paaki ʻo Uiliami W. Felipisí mo e falekoloa ʻo [Sitenei] Kilipatí. Ka naʻe kei haʻisia pē e kautahá ki ha ngaahi moʻui ne fakahoko ki hono fakalele ʻo e ngaahi pisinisi ko ʻení.” Naʻe maʻu foki ʻe he falekoloa ʻo Niueli K. Uitenī ʻi ʻOhaioó ha ngaahi moʻua lahi he taimi ko iá. ʻIkai ngata aí, naʻe tukuakiʻi ha mēmipa ʻe toko ua ʻo e Kautaha Uouongataha ʻi Mīsulí ʻi he ʻikai ke na tokoni ki he masivá mo e paeá, ʻo maumauʻi ai ʻena ngaahi fuakavá. ʻI he ʻaho 10 ʻo ʻEpeleli , 1834, naʻe tuʻutuʻuni ʻe he kau mēmipa ʻo e Kautaha Uouongataha ʻi Ketilaní ke tamateʻi e kautahá (vakai, The Joseph Smith Papers, Documents, Volume 4: April 1834–September 1835, ed. Matthew C. Godfrey and others [2016], 20–21). ʻI he ʻaho 23 ʻo ʻEpeleli , naʻe maʻu ai ʻe he Palōfitá ʻa e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104, ʻa ia ne faleʻi ai ʻe he ʻEikí e kau mēmipa ʻo e Kautaha Uouongatahá.

Fakamahinoʻi ange “ʻi he malumalu ʻo e fakahinohino ʻa Siosefa Sāmitá, naʻe fetongi kimui ange e kupuʻi lea ‘United Firm’ ki he ‘United Order’ ʻi he fakahaá” ( ʻuluʻi vahe ʻo e TF 104).

Vahevahe e kau akó ke nau tauhoa, pea fakaafeʻi kinautolu ke nau lau e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104:1–10. Kole ki ha tokotaha ako ʻe taha he hoa takitaha ke ne kumi e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻEikí ki he kau mēmipa ʻo e Kautaha Uouongataha ne nau tauhi ʻenau ngaahi fuakavá, pea kole ki he tokotaha ako ʻe tahá ke ne kumi e ngaahi fakatokanga ʻa e ʻEikí ki he kau mēmipa ne nau maumauʻi ʻenau ngaahi fuakavá. Hili ha taimi feʻunga, fakaafeʻi e kau akó ke lipooti e meʻa naʻa nau maʻú.

  • Makatuʻunga he ngaahi talaʻofa ʻa e ʻEikí ʻi he veesi 2, ko e hā te Ne foaki maʻatautolu kapau te tau faivelenga hono tauhi ʻetau ngaahi fuakavá? (Tokoni ki he kau akó ke nau ʻiloʻi e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kapau ʻoku tau tauhi totonu ʻetau ngaahi fuakavá, ʻe foaki mai ʻe he ʻEikí kiate kitautolu ha ngaahi tāpuaki lahi. Tohi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

  • ʻE tokoni fēfē nai ʻetau manatuʻi e ngaahi tāpuaki kuo talaʻofa mai ʻe he ʻEikí, ke tau tauhi totonu ai ʻetau ngaahi fuakavá?

  • Ko e hā ha ngaahi tāpuaki kuó ke maʻu ʻi hoʻo tauhi totonu hoʻo ngaahi fuakavá?

Poupouʻi e kau akó ke nau fili he taimí ni ke tauhi totonu ʻenau ngaahi fuakavá kae lava ke hoko atu ʻenau maʻu e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻEikí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104:11–14. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi e fatongia naʻe foaki ʻe he ʻEikí ki he kau mēmipa ʻo e Kautaha Uouongatahá.

  • Fakatatau ki he veesi 11–12, ko e hā naʻe “vahe” ai ʻe he ʻEikí ha lakanga tauhi ki he mēmipa takitaha ʻo e Kautaha Uouongatahá?

  • Ko e hā e tokāteline naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻi he veesi 14? (ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó e tokāteline ko ʻení: Naʻe fakatupu ʻe he ʻEikí ʻa e māmaní, pea ʻoku ʻAʻana ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻi aí.)

  • Ko e hā naʻe mahuʻinga ai ke ʻilo mo manatuʻi ʻe he kau mēmipa ʻo e Kautaha Uouongatahá ʻa e tokāteline ko ʻení?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104:15–18. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi e founga naʻe fakahinohinoʻi ai ʻe he ʻEikí ʻEne kau tauhi koloá ke nau fakaʻaongaʻi e ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻo e māmaní. Kole ki ha kau ako tokosiʻi ke lipooti ʻa e meʻa ne nau maʻú.

  • Ko e hā e founga ʻa e ʻEikí ki hono tokangaʻi ʻo e masivá mo e paeá?

  • Ko e hā ha tefitoʻi moʻoni ʻe lava ke tau ako mei he ngaahi veesi ko ʻení fekauʻaki mo hotau fatongia ke tokoniʻi e niʻihi kehé? (Tokoni ki he kau akó ke nau ʻilo e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kuo pau ke tau fakaʻaongaʻi e meʻa kuo foaki mai ʻe he ʻEikí kiate kitautolu ke tokoniʻi ʻaki e niʻihi kehé.)

Fakamatalaʻi fakanounou e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104:19–53 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe fokotuʻutuʻu ʻe he ʻEikí ha ngaahi lakanga tauhi pau maʻá e kau mēmipa ʻo e Kautaha Uouongatahá. Hiki e ngaahi veesi folofola ko ʻení ʻi he palakipoé: TF 104:23, 25, 31, 33, 35, 38, 42, 46. Fakaafeʻi e kau akó ke nau kumi fakalongolongo e ngaahi veesi ko ʻení, ʻo kumi e talaʻofa naʻe fai ʻe he ʻEikí ki he kau mēmipa ʻo e Kautaha Uouongatahá. Kole ki he kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

  • Ko e hā ʻokú ke pehē ai naʻe fakamamafaʻi ʻe he ʻEikí e kupuʻi lea “te u fakalahi ʻo liunga lahi ʻa e ngaahi tāpuakí kiate kinaua” (veesi 33)?

Fakamatalaʻi fakanounou e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104:47–77 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe fakahinohino ʻe he ʻEikí e Kautaha Uouongataha ʻi Ketilaní ke fakamavahevaheʻi ia mei he Kautaha Uouongataha ʻi Mīsulí. Naʻe folofola foki e ʻEikí ki he kau mēmipa ʻo e Kautaha Uouongataha ʻi Ketilaní ʻoku fie maʻu ke nau tokoni ki hono “pulusi [e] ngaahi lea [ʻa e ʻEikí]” mo “[langa] hake [Hono] Siasí” (veesi 58–59). Naʻá Ne fakahinohinoʻi foki kinautolu ke nau fokotuʻu ha “tauhiʻanga koloa,” ki he paʻanga ʻoku nau maʻu mei honau lakanga tauhí (veesi 60–68).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104:78–86

ʻOku fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa e kau taki ʻo e Siasí fekauʻaki mo e ngaahi moʻua ʻo e Kautaha Uouangatahá

Fakamanatu ki he kau akó ʻi he aʻu ki he faʻahitaʻu failau ʻo e 1834, naʻe lahi ha ngaahi moʻua ʻo e Kautaha Uouongatahá. Ne lahi ha ngaahi meʻa ne hoko, hangē ko e fakamoveuveu ʻa e kau fakatangá ʻi Mīsulí, ne tupu ai hono taʻe lava ke totongi ʻenau ngaahi noó.

Fakaafeʻi e kalasí ke nau lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104:78, ʻo kumi e fakahinohino ʻa e ʻEikí fekauʻaki mo e ngaahi moʻua ʻo e Siasí.

  • Ko e hā naʻe fakahinohino ʻe he ʻEikí ki he kau mēmipa ʻo e Kautaha Uouongatahá ke nau faí?

Fakamahinoʻi ange naʻe ngali taʻe malava ki he Kāingalotu ko ʻení hono totongi e ngaahi moʻuá ni. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104:79–82. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe folofola e ʻEikí te Ne fai maʻá e Kāingalotú kapau te nau “loto-fakatōkilalo pea faivelenga mo ui ki [Hono] [huafá]” (veesi 82) ʻi heʻenau feinga ke totongi honau ngaahi moʻuá.

  • Ko e hā ha tefitoʻi moʻoni te tau lava ʻo ako mei he talaʻofa ʻa e ʻEikí fekauʻaki mo e meʻa te Ne fai maʻatautolu kapau te tau loto-fakatōkilalo mo faivelenga pea ui ki Hono huafá? (ʻOku totonu ke ʻilo ʻe he kau akó ha tefitoʻi moʻoni hangē ko ʻení: Kapau te tau loto-fakatōkilalo mo faivelenga pea ui ki he huafa ʻo e ʻEikí, te Ne tokoniʻi kitautolu ke tau fakahoko ʻEne ngaahi fekaú.)

Fakaʻosi ʻaki haʻo fakamoʻoni ki he tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻe ʻilo ʻi he lēsoni ko ʻení. Fakaafeʻi e kau akó ke nau ngāue fakatatau mo e ngaahi moʻoni ko ʻení.