‘Inisititiuti
Lēsoni 24: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64–65


Lēsoni 24

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64–65

Talateú mo e Fakahokohoko ʻo e Ngaahi Meʻa Ne Hokó

ʻI he ʻaho 27 ʻo ʻAokosi 1831, ne foki e Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo ha niʻihi ʻo e kaumātuʻá ki ʻOhaiō mei heʻenau fononga ki Saioné, pe ko Tauʻatāina, Mīsulí. Lolotonga ʻenau fonongá, naʻe taʻefemahinoaki ha niʻihi ʻo e kaumātuʻá, ka naʻe fakaleleiʻi ʻe hanau tokolahi ʻenau ngaahi ongo fekihiakí. Naʻe maʻu ʻe he Palōfitá ʻi he ʻaho 11 ʻo Sepitemá e fakahā ne lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64. Naʻe fekauʻi ʻe he ʻEikí e kāingalotu ʻo e Siasí ʻi he fakahā ko ʻení, ke nau fefakamolemoleʻaki pea akoʻi kinautolu fekauʻaki mo e ngaahi feilaulau ʻokú Ne finangalo ke fai ʻe he Kāingalotú ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní.

ʻI Sepitema 1831, naʻe hiki ʻa Siosefa Sāmita mo hono fāmilí mei Ketilani ki Hailame, ʻOhaiō, ko ha maile nai ʻe 30 ki he faka-tonga hahake ʻo Ketilaní. ʻI he ʻaho 30 ʻo ʻOkatopa 1831, naʻá ne maʻu ai ʻa e fakahā ne lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 65. Naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí ʻi he fakahā ko ʻení ʻe ʻave ʻa e ongoongoleleí ki he ngaahi puleʻanga kotoa pē ʻi he teuteu atu ki he Hāʻele ʻAnga Ua mai ʻa e Fakamoʻuí pea kuo pau ke lotua ʻe he Kaingalotú e tupulaki ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá.

1 ʻo Sepitema, 1831Naʻe foki ʻa ʻĒsela Puuti mo ʻAisake Moalī ki ʻOhaiō mei heʻena ngāue fakafaifekau ki Mīsulí.

Sepitema–Tīsema, 1831Naʻe tohi ʻe ʻĒsela Puuti ha ʻū tohi ne fakaangaʻi ai ʻa Siosefa Sāmita mo e Siasí peá ne pulusi ia ʻi he nusipepa Ohio Star.

11 ʻo Sepitema, 1831Naʻe maʻu ai ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64.

12 ʻo Sepitema, 1831Naʻe hiki ʻa Siosefa mo ʻEma Sāmita ki Hailame, ʻOhaiō.

30 ʻo ʻOkatopa, 1831Naʻe maʻu ai ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 65.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:1–19

ʻOku fakapapauʻi mai ʻe he ʻEikí kiate kitautolu ʻa ʻEne finangalo lelei ke fakamolemoleʻi kitautolu pea fekau mai ke tau fefakamolemoleʻakí.

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fakakaukau ki ha taimi ne nau ʻi ha tuʻunga fakamafasia pe faingataʻa ai pea nau fai ha meʻa ne nau toe fakaʻiseʻisa ai, hangē ko hono fakasio e fehalaaki ʻa e niʻihi kehé pe faʻa fakakikihí.

  • Ko e hā e ngaahi fakakaukau naʻá ke maʻu hili hoʻo fakakaukau ki he meʻa kuó ke lea ʻakí pe faí?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki ha taimi ne ʻilo ai ʻe ha taha haʻanau fehalaaki pe fakakikihi mo kinautolu.

  • Ko e hā ka faingataʻa ai ke fakamolemoleʻi ha taha ʻoku tōʻonga pehē atu kiate koe?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fekumi ki ha ngaahi moʻoni ʻi heʻenau ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64, ʻa ia ʻe tokoni ke mahino kiate kinautolu e founga ke fakamolemoleʻi ai kinautolú pea mo e ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ke fakamolemoleʻi ʻa kinautolu kuo fakamamahi kiate kinautolú.

Fakamanatu ki he kau akó naʻe foki ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo ha kulupu ʻo e kaumātuʻá ki Ketilani, ʻOhaiō ʻi he ʻaho 27 ʻo ʻAokosi, 1831 mei heʻenau ngāue fakafaifekau ki Mīsulí. Lolotonga e ngāue fakafaifekau ko ʻení, naʻe taʻefemahinoʻaki mo fakakikihi ha niʻihi ʻo e kau kaumātuʻá Hangē ko ‘ení, naʻe lotomamahi ʻa ʻĒsela Puuti ʻi heʻene lue lalo mo hono hoa faifekau ko ʻAisake Moalií ki Mīsuli kae fononga saliote pe vaka e niʻihi kehé; naʻe fakakikihi ʻa ʻEtuate Pātilisi mo e Palōfitá ʻi he tūkunga ʻo e kelekele ʻi Mīsuli ne nau palani ke fakataú; pea naʻe vālau ha niʻihi ʻo e kaumātuʻá ʻi heʻenau ongosiá, velahiá mo e ngaahi tūkunga fakailifia ʻi he Vaitafe Mīsulí. Hili ha meimei uike ʻe ua mei he foki ʻa e kau kaumātuʻá ki ʻOhaioó, naʻe maʻu ʻe Siosefa Sāmita e fakahā ne lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:1–4. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi pe ko e hā e folofola ʻa e ʻEikí ki he kaumātuʻá.

  • Ko e hā ha tokāteline ʻoku akoʻi mai ʻe he ngaahi veesi ko ʻení fekauʻaki mo e ʻEikí? ʻOku ʻofa mamahi, faʻa fakamolemole mo manavaʻofa ʻa e ʻEikí. Fakakaukau ke tohi ʻa e tokāteline ko ʻení ʻi he palakipoé.)

  • Kapau naʻá ke kau ʻi he kaumātuʻa ne nau hanu pe fakakikihí, ne ke mei ongoʻi fēfē nai ʻi hoʻo ʻiloʻi naʻe ʻofa ʻa e ʻEikí kiate koe pea naʻá Ne fakamolemoleʻi koé?

Ke tuku ha faingmālie ke fakamatala mo fakamoʻoni ai ʻa e kau akó ki he tokāteline ko ʻení, fakaʻaliʻali e ngaahi fehuʻi ko ʻení pea kole ki he kau akó ke nau fili ha fehuʻi ʻe taha pea vahevahe ʻenau talí ki hanau hoa:

Te ke akoʻi fēfē ʻa e tokāteline ko ʻení ki ha taha naʻe fie fakatomala ka naʻe manavahē naʻa ʻikai fakamolemoleʻi ia ʻe he ʻEikí?

ʻOkú ke ʻilo fēfē ʻoku moʻoni ʻa e tokāteline ko ʻení?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:5–7, ʻo kumi pe ko e hā e folofola ʻa e ʻEikí fekauʻaki mo e Palōfita ko Siosefa Sāmitá. Kimuʻa pea laukonga e kau akó, fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “kumi ha faingamālie ke tukuakiʻi ia taʻe ʻi ai ha ʻuhinga” ʻi he veesi 6 ki hono ʻiloʻi ʻe ha niʻihi ʻo e kau kaumātuʻá e fehalaaki ʻa e Palōfitá taʻe ʻi ai ha ʻuhinga leleí.

  • Ko e hā naʻe folofola ʻaki ʻe he ʻEikí kau kia Siosefa Sāmitá?

Fakamatalaʻi ange naʻe hangē ʻa Siosefa Sāmita ko e kakai kotoa pē, naʻe ʻi ai hono ngaahi vaivaiʻanga pea naʻe fie maʻu ke ne fekumi ki he ʻEikí ke fakamolemoleʻi ʻene ngaahi angahalá.

  • Ko e hā ʻe lava ke tau ako mei he veesi 7 kau ki he meʻa kuo pau ke tau fai ke maʻu ʻa e fakamolemolé?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:8–11. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he meʻa naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí ki he kaumātuʻá fekauʻaki mo e fakamolemolé.

  • Fakatatau ki he veesi 8, ko e hā naʻe fai ʻe he kau ākonga ʻa e Fakamoʻuí ʻa ia naʻe toe fai pē ʻe he kaumātuʻá kiate kinautolu mo e Palōfitá lolotonga ʻenau ngāue fakafaifekaú?

  • Ko e hā ha ngaahi tefitoʻi moʻoni fekauʻaki mo e fakamolemolé te tau lava ʻo ʻiloʻi mei he ngaahi veesi ko ʻení? (ʻE lava ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ha ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻe niʻihi, ʻo kau ai ʻeni: ʻI he taimi ʻoku ʻikai ke tau fie fakamolemoleʻi ai e niʻihi kehé, ʻoku tau hilifaki ʻa e fakamamahí kiate kitautolu. Kapau he ʻikai ke tau fakamolemoleʻi e niʻihi kehé, ʻoku tau tuʻu halaia ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí. ʻOku fekau mai ʻe he ʻEikí ke tau fakamolemoleʻi ʻa e tokotaha kotoa pē. Te tau lava ʻo falala ki he ʻEikí ke Ne fakamaauʻi ʻa e ngaahi angafai ʻa e niʻihi kehé pea totongi totonu kinautolu.)

  • Kuo tokoniʻi fēfē nai ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni ne akoʻi ʻe he ʻEikí ʻi he veesi 8–11 ʻa e kaumātuʻa ne nau lotomamahi ʻi he ngaahi angafai pe lea ʻa e niʻihi kehé?

Fakamahinoʻi ange ʻe ala faingataʻa ke mahino ki ha niʻihi fakafoʻituitui—tautautefito kiate kinautolu ne tōtuʻa hano fakamamahiʻi ʻe ha taha pea ʻe fie maʻu ha taimi lahi ke ne fakamolemoleʻi aí—ʻa e ʻuhinga ʻoku tau tuʻu halaia ai ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí kapau he ʻikai ke tau fakamolemoleʻi ʻa e niʻihi kehé. Fakamatalaʻi ange ko e tuʻu halaia ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí ko hono “fakamaauʻi [ia] pe lau ʻe he ʻOtuá ʻoku halaia”—ʻa ia ko hono ʻuhingá ʻoku teʻeki ke tau maʻu ʻEne fakamolemolé (Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Fakahalaia, Fakahalaiaʻi,” scriptures.lds.org).

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó e fehokotaki hono fakamolemoleʻi ʻo e niʻihi kehé mo e maʻu e fakamolemole ʻa e ʻEikí, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e fakamatala ko ʻeni ʻa Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo (1895–1985). Poupouʻi e kau akó ke nau fakafanongo ki ha ngaahi fakakaukau fekauʻaki mo e ʻuhinga ʻoku tau halaia aí kapau he ʻikai ke tau fakamolemoleʻi ʻa e niʻihi kehé.

ʻĪmisi
Palesiteni Spencer W. Kimball

“Koeʻuhí ko e fakamolemolé ko ha meʻa ia kuo pau ke maʻu pea toki aʻusia ʻe he tangatá ʻa e moʻui taʻengatá, ʻoku fakakaukau lahi ai ʻa e tangatá ʻo pehē: Te u lava fēfē ʻo fai ʻa e fakamolemole ko iá? ʻOku hā mahino mai leva he taimi pē ko iá ʻa e taha ʻo e ngaahi tefitoʻi meʻa ke faí: Kuo pau ke te faʻa fakamolemole kae fakamolemoleʻi kita. …

“ʻIlonga ia he ʻikai ke ne fakamolemoleʻi ʻa e niʻihi kehé ʻokú ne taʻofi ʻe ia ia mei hono fakamolemoleʻi iá. Ko ha moʻoni ʻeni naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí, ʻi he talanoa fakatātā ʻo e tamaioʻeiki angakovi naʻá ne tuʻutuʻuni ke fakamolemoleʻi iá, ka naʻá ne angakovi ki ha taha naʻe kole ha fakamolemole meiate iá. (Mātiu 18:23–35.)” (Spencer W. Kimball, The Miracle of Forgiveness [1969], 261–69).

  • Ko e hā ha ngaahi fakakaukau ʻokú ke maʻu mei he lea ʻa Palesiteni Kimipoló fekauʻaki mo e ʻuhinga kuo pau ke tau fakamolemoleʻi ai ʻa e niʻihi kehé?

Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻikai ʻuhinga hono fakamolemoleʻi ʻo e niʻhi kehé ke tau fakangofua ke nau kei fakamamahiʻi pē kitautolu pe ʻikai ke tau tuku ke nau haʻisia ki heʻenau angafaí. Ka ʻoku ʻuhinga ʻa hono fakamolemoleʻi ʻo e niʻihi kehé, ke tau tukuange ʻa e loto-ʻitá mo e loto-tāufehiʻá kae falala ki he fakamaau totonu ʻa e ʻEikí, ʻo fakaʻatā ai ʻa e mālohi faifakamoʻui ʻa e ʻEikí ki heʻetau moʻuí.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau pe ʻoku ʻi ai nai ha taha ʻoku fie maʻu ke nau fakamolemoleʻi. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Kōtoni B. Hingikelií (1910–2008). Kole ki he kalasí ke nau fakafanongo ki he meʻa te nau lava ʻo fai kapau ʻoku faingataʻa ke nau fakamolemoleʻi ha taha.

ʻĪmisi
Palesiteni Gordon B. Hinckley

“ʻOku ou kole kiate kimoutolu ke mou kolea ki he ʻEikí ha ivi ke fakamolemole. … Mahalo he ʻikai ke faingofua, pea ʻikai vave ʻene hokó. Ka ʻo kapau te ke fekumi ki ai ʻi he loto fakamātoato mo tanumaki ia ʻe hoko ia” (Gordon B. Hinckley, “Of You It Is Required to Forgive,“ Ensign, June 1991, 5).

Vahevahe hoʻo fakamoʻoní, neongo ʻe matuʻaki faingataʻa pea fuoloa ke fakamolemoleʻi kinautolu ne nau fakamamahiʻi pe fakahalaʻi kitautolú, ka te tau lava ʻo fai ia ʻi he tokoni ʻa e ʻEikí. Poupouʻi ʻa e kau akó ke nau lotua ha mālohi ke fakamolemoleʻi e niʻihi ne nau fakahalaʻi kinautolú.

Fakamatalaʻi ange naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:12–14, ʻa e tokotaha ʻoku totonu ke fai ki ai ʻa e fakatonutonu faka-Siasí. Naʻe folofola e ʻEikí ʻoku ʻikai ʻuhinga hono fakahoko ʻo e fakatonutonu faka-Siasí ke tau taʻe fakamolemoleʻi ai ʻa e niʻihi kehé. ʻOku fakataumuʻa e fakatonutonu faka-Siasí ke tokoniʻi kinautolu ne nau faiangahalá ke nau fakatomala, fakapapauʻi ʻoku tauhi ʻa e ngaahi fono ʻa e ʻOtuá pea mo maluʻi ʻa e Siasí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:15–17. Kole ki he kalasí ke nau fekumi ki he folofola ʻa e ʻEikí fekauʻaki mo e kakai ʻe toko tolu ne nau kau ʻi he fakakikihi lolotonga e ngāue fakafaifekau ki Mīsulí pea mo e foki ki ʻOhaioó.

  • Fakatefito ʻi he veesi 15–16, ko e hā haʻo aofangatuku fekauʻaki mo ʻĒsela Puuti mo ʻAisake Moalī?

Fakamatalaʻi ange naʻe tali ʻe ʻĒsela Puuti mo ʻAisake Moalī e fakatonutonu ko ʻení ʻi ha ngaahi founga kehekehe. Naʻe ʻikai ke fakatomala ʻa ʻĒsela pea naʻe fakaʻau ke ne fehiʻa ki he Siasí mo e Palōfitá ʻo aʻu ki ha tuʻunga naʻá ne hē ai mei he moʻoní. Naʻe fakatomala ʻa ʻAisake mei heʻene ngaahi angafaí pea naʻe fakamolemoleʻi ia. Naʻá ne faivelenga ʻi he toenga ʻo ʻene moʻuí pea naʻá ne hoko kimui ko ha pīsope mo ha pēteliake.

  • Ko e hā ʻa e talaʻofa naʻe fai ʻe he ʻEikí kia ʻEtuate Pātilisi ʻi he veesi 17 ʻa ia ʻoku toe ʻaonga foki kiate kitautolu?

Fakamatala ki he kau akó naʻe fili ʻa ʻEtuate Pātilisi ke fakatomala pea naʻá ne fua faivelenga hono fatongia ko ha pīsope ʻo aʻu ki heʻene pekia ʻi he 1840.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:20-43

ʻOku ʻomi ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi tuʻutuʻuni ki hono fokotuʻu ʻo Saioné

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki ha taimi ne nau fai ai ha feilaulau ke talangofua ki he ʻEikí. Kole ki ha kau ako ʻe niʻihi ke vahevahe ʻenau ngaahi aʻusiá mo e kalasí.

Fakamatalaʻi ange naʻe folofola ʻa e ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:20–43, ʻo fakamatalaʻi ʻa e feilaulau ʻokú Ne fie maʻu meiate kitautolu hono kotoá. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:20–21. Kole ki he kalasí ke nau fekumi ki he feilaulau naʻe folofola ʻe he ʻEikí ke fai ʻe ʻAisake Moalī mo Feletiliki G. Uiliamisí. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lipooti e meʻa naʻá ne maʻú.

Fakamatalaʻi ange naʻe maʻu ʻe ʻAisake Moalī ha faama lahi naʻe fakafuofua ki ha ʻeka ʻe 80 naʻe ʻi he tuʻafonua ʻo Ketilani, ʻOhaioó. Hili pē ʻa e fakahā ko ʻení, naʻe fakatau atu leva ʻe ʻAisake ʻene fāmá kae nofo ʻosi ʻi Tauʻatāina, Mīsuli. Neongo naʻe ʻikai fai ha kole ia kia Feletiliki G. Uiliamisi ke fakatau atu ʻene fāmá, ka naʻá ne kei fakahaaʻi pē ha loto-fiemālie ke feilaulau. Naʻá ne fakaʻaongaʻi ʻene fāmá ke nofo mo maʻu meʻatokoni mei ai e Kāingalotú pea naʻá ne fakatapui kimui ʻene fāmá maʻá e Siasí taʻe te ne maʻu ha totongi.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:22, ʻo fekumi pe ko e hā ʻoku fie maʻu ʻe he ʻEikí meiate kitautolú.

  • Fakatatau ki he veesi 22, ko e hā ʻoku fie maʻu ʻe he ʻEikí meiate kitautolú? ( ʻOku fie maʻu ʻe he ʻEikí hotau lotó. Tohi ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

Ke tokoni ke mahino lelei ange ki he kau akó ʻa e moʻoni ko ʻení, fakaafeʻi kinautolu ke nau fakamatala ki he meʻa ʻoku nau pehē ʻoku ʻuhinga ki aí, ʻi he lea pē ʻanautolu. ki heʻenau fakakaukau ki hono ʻuhingá ʻi he lea pē ʻanautolu

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:23–32 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe fekau ʻe he ʻEikí ʻa Hono kakaí ke nau feilaulau ʻaki ʻenau totongi vahehongofulu. ʻI he taimi ko ʻení ne ʻuhinga ʻa e foʻi lea vahehongofulú ki he ngaahi tokoni kotoa pē ʻa e Kāingalotú ki he Siasí, kae ʻikai ko ha konga pē ʻo e paʻanga hū maí. Naʻe folofola foki ʻa e ʻEikí kia Niueli K. Uitenī mo Sitenei Kilipate ke ʻoua naʻá na fakatau atu hona falekoloa ʻi ʻOhaioó ka ke na tauhi ia ke tokoni ki hono tauhi ʻo e Kāingalotú “koeʻuhí ke [na] lava ʻo maʻu ha tofiʻa ʻi … Saione” (T&F 64:30). Naʻe ʻilo foki ʻe he ʻongo tangatá ni ʻi he taimi ʻokú na fai ai e fekau ʻa e ʻEikí ʻokú na fai ai e ngāue ʻa e ʻEikí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:33–34. Kole ki he kalasí ke nau fekumi ki ha toe meʻa naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí ki he ongo kaumātuʻá.

  • Ko e hā hono ʻuhinga kiate koe ʻa e folofola ʻa e ʻEikí ʻi he veesi 33?

  • Ko e hā ʻoku fie maʻu ʻe he ʻEikí meiate kitautolú, ʻo ʻikai ngata pē ʻi hotau lotó? (Tānaki atu e ngaahi lea ko ʻení ke fakalea peheni ʻa e kupuʻi lea ʻi he palakipoé: ʻOku fie maʻu ʻe he ʻEikí hotau lotó mo ʻetau fakakaukau vilitakí.)

  • Ko e hā hono ʻuhinga kiate koe ʻa hono fie maʻu ʻe he ʻEikí ʻetau fakakaukau vilitakí?

Fakamahinoʻi ange naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí ʻi he veesi 34–36 kapau he ʻikai ke tau talangofua kiate Ia ʻaki hotau lotó mo ʻetau fakakaukaú, he ʻikai ke tau fiefia ʻi he ngaahi tāpuaki ʻo Saioné. Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:37–43 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe fakamoʻoni ʻa e ʻEikí ki he kahaʻu nāunauʻia ʻo Saioné.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki hono lahi ʻo ʻenau līʻoa ki he ʻEikí. Poupouʻi ke nau fakalaulauloto ʻi he faʻa lotu ki he founga te nau lava ai ʻo foaki kakato honau lotó mo e fakakaukaú ki he ʻEikí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 65

ʻOku fakahā ʻe he ʻEikí ʻe fakafonu ʻa e māmaní kotoa ʻe he ongoongoleleí

Hiki ʻa e fakamatala taʻekakato ko ʻení ʻi he palakipoé, pea kole ki he kau akó ke nau fakakaukau ki he founga te nau lava ai ʻo fakakakato iá: Ko e taha ʻo e ngaahi fatongia mahuʻinga kuó u maʻu ʻi heʻeku hoko ko ha mēmipa ʻo e Siasí ko e …

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fekumi ki ha moʻoni ʻi heʻenau ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 65 ʻa ia ʻe ala tokoni ke nau fakakakato ai ʻa e fakamatala ko ʻení.

Fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke nau taufetongi ʻi hono lau leʻolahi ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 65:1–6. Kole ki he kalasí ke nau fekumi ki ha foʻi lea pe kupuʻi lea ʻoku toutou lea ʻaki ʻa ia ʻe ala tokoni ke mahino kiate kitautolu ʻa e fatongia mahuʻinga ʻoku tau maʻú. Kole ki he kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

  • ʻOkú ke pehē ko e ʻuhinga ki he hā ʻa e ongo kupuʻi lea “mou teuteu ʻa e hāʻeleʻanga ʻo e ʻEikí” mo e “mou teuteu ʻa e ʻohomohe ʻo e Lamí” ʻi he veesi 3? (ʻOku fakatou ʻuhinga ʻa e ongo kupuʻi lea ko ʻení ki he teuteu ki he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa e ʻEikí.)

  • Fakatatau ki he veesi 5, ko e hā naʻe folofola ʻe he ʻEikí ke tau fai ke tau mateuteu ai ki he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí?

  • Fakatatau ki he ngaahi veesi ko ʻení, ko e hā ha founga ʻe taha ke fakakakato ai ʻa e fakamatala ʻi he palakipoé? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻOku ʻi ai hotau fatongia ke teuteuʻi kitautolu mo e niʻihi kehé ki he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí.)

  • Ko e hā ha ngaahi founga te tau lava ai ʻo teuteuʻi kitautolu mo e niʻihi kehé ki he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí?

Ke fakaʻosi ʻa e lēsoní, fakamoʻoni ki hono mahuʻinga ke teuteuʻi kitautolu mo e niʻihi kehé ki he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa e ʻEikí. Vahevahe hoʻo fakamoʻoni ʻoku ʻi māmani ʻa e ngaahi kī ʻo e puleʻangá mo e kau palōfita moʻuí (vakai, T&F 65:2) pea ʻe mafola atu e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisi kuo toe fakafoki maí ki he ngaahi ngataʻanga ʻo e māmaní ke teuteuʻi ʻa e māmaní ki he Hāʻele ʻAnga Uá. Fakaafeʻi e kau akó ke nau feinga ke teuteuʻi kinautolu mo e niʻihi kehé ki he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa e ʻEikí.