‘Inisititiuti
Lēsoni 22: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59–62


Lēsoni 22

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59–62

Talateú mo e Fakahokohoko ʻo e Ngaahi Meʻa Ne Hokó

ʻI he ʻaho Sāpate, 7 ʻo ʻAokosi 1831, naʻe maʻu ai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e fakahā ne lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59 lolotonga ʻene ʻi he Vahefonua Siakisoni, Mīsulí. Naʻe ʻomi ʻe he ʻEikí ʻi he fakahā ko ʻení ʻEne ngaahi fakatuʻamelie ki he Kāingalotu ne toki tūʻuta ki Saioné, kau ai hono tauhi totonu ʻo e ʻaho Sāpaté. Naʻe toe fakapapauʻi foki ʻe he ʻEikí ʻe maʻu ʻe kinautolu ʻoku nau tauhi ʻEne ngaahi fekaú ha ngaahi tāpuaki fakalaumālie mo fakatuʻasino.

ʻI he ʻaho hono hokó naʻe teuteu ʻa Siosefa Sāmita mo ha kaumātuʻa ʻe niʻihi ke nau mavahe mei Tauʻatāina, Mīsuli, ʻo foki ki ʻOhaiō. ʻI he fakahā ne lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 60, naʻe fekauʻi ai ʻe he ʻEikí ʻa e kaumātuʻá ke nau malanga ʻaki e ongoongoleleí lolotonga ʻenau fonongá. ʻI he ʻaho hono tolu ʻo ʻenau fonongá, naʻe aʻusia ʻe he kulupú ha fakatuʻutāmaki ʻi he Vaitafe Mīsulí. Lolotonga e ʻaho ʻe ua hono hokó, 12 mo e 13 ʻo ʻAokosí, naʻe maʻu ai ʻe he Palōfitá ha ongo fakahā ʻe ua, ʻa ia ne lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 61 mo e 62. ʻOku kau ai ha ngaahi fakahinohino, fakatokanga, fakafiemālie, mo ha ngaahi lea fakalotolahi.

2–3 ʻo ʻAokosi, 1831Naʻe fakatapui ai ha konga kelekele ʻi he Vahefonua Siakisoni, Mīsulí ki hono fokotuʻu ʻo Saioné, pea naʻe fakatapui ha feituʻu maʻá e temipalé ʻi Tauʻatāina, Mīsuli.

4 ʻo ʻAokosi, 1831Naʻe fai ai ha konifelenisi ʻa e Siasí ʻi he Vahefonua Siakisoni, Mīsulí.

7 ʻo ʻAokosi, 1831Hili ha puke ʻa Poli Naiti, uaifi ʻo Siosefa Naiti ko e Lahí, lolotonga ʻene fononga mo e Kāingalotu Kolesivilí mei ʻOhaiō ki Mīsulí, naʻá ne mālōlō ʻi he Vahefonua Siakisoni, Mīsulí.

7 ʻo ʻAokosi, 1831 Naʻe maʻu ai ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59.

8 ʻo ʻAokosi, 1831Naʻe maʻu ai ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 60.

9 ʻo ʻAokosi, 1831Naʻe mavahe ʻa Siosefa Sāmita mo ha kaumātuʻa ʻe toko hongofulu mei Mīsuli ki Ketilani, ʻOhaiō ʻo nau folau ʻi he Vaitafe Mīsulí.

12–13 ʻo ʻAokosi, 1831Naʻe maʻu ai ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 61 mo e 62.

27 ʻo ʻAokosi, 1831Ne tūʻuta ai ʻa Siosefa Sāmita ki Ketilani, ʻOhaiō.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59

ʻOku akoʻi ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotú fekauʻaki mo e ʻaho Sāpaté pea talaʻofa ha ngaahi tāpuaki ʻi he māmaní mo e taʻengatá ki he niʻihi ʻoku faivelengá.

Kimuʻa pea kamata e kalasí, tā ha kōlomu ʻe ua ʻi he palakipoé pea tohi ʻi ʻolunga ʻi he kōlomu ʻuluakí Ko e Māmaní. ʻI he kamata ʻa e kalasí, kole ki he kau akó ke nau hiki ʻi he kōlomu ʻuluakí ha ngaahi foʻi lea ʻokú ne fakamatalaʻi e ngaahi angahala ʻi he māmaní. Kole ki he kau akó ke nau fakalaulauloto ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • ʻE lava fēfē ke tau fakaʻehiʻehi mei hono ikunaʻi kitautolu ʻe he ngaahi angahala ʻokú ne ʻākilotoa kitautolú?

  • Ko e hā te tau lava ʻo fai ke maʻu ai ha nongá ʻi ha māmani faingataʻa?

Fakamatalaʻi ange ʻi he lolotonga e nofo e Kāingalotu ʻo e Siasí ʻi he Vahefonua Siakisoni, Mīsulí ʻi he faʻahitaʻu māfana ʻo e 1831, naʻe ʻātakaiʻi kinautolu ʻe ha tukui kolo naʻe angamaheni ai ʻa e vaʻinga kumi monūʻiá, konaá, fakamamahí mo e taʻe tauhi ʻo e ʻaho Sāpaté. ʻI he ʻātakai faingataʻa ko ʻení, naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí e Kāingalotú fekauʻaki mo e tōʻonga moʻui ʻoku totonu ke nau maʻu ʻi honau nofoʻanga foʻoú. ʻOku lekooti ʻEne ngaahi fakahinohinó ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59. ʻI hono ako ʻe he kau akó ʻa e fakahā ko ʻení, fakaafeʻi ke nau fekumi ki ha ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻe ala tokoni ke nau fakaʻehiʻehi ai mei hono ikunaʻi kinautolu ʻe he ngaahi angahala ʻo e māmaní mo ʻiloʻi ʻa e founga ke nau maʻu ai ʻa e melinó.

Kole ki he kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e talateu ki he vahe ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59, ʻo fekumi ki ha puipuituʻa fakahisitōlia lahi ange ki he fakahā ko ʻení. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne fakamatalaʻi fakanounou ʻa e meʻa naʻá ne maʻú. Fakamatalaʻi ange naʻe fononga ʻa Poli Naiti ki Mīsuli fakataha mo hono husepāniti ko Siosefa Naiti ko e Lahí mo e Kāingalotu Kolesivilí. Lolotonga e fonongá naʻá ne puke lahi ʻaupito ka naʻe ʻikai ke ne loto ke tuʻu e fonongá he “ko e fakaʻamu lahi taha ʻa hono lotó ke tuʻu hono vaʻé ʻi he fonua ko Saioné” (Scraps of Biography [1883], 70).

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:1–4. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he talaʻofa naʻe fai ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotu faivelenga ʻi Saioné.

  • Ko e hā naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotu ʻi Saioné?

  • Ko e hā ka fakakau ai ʻe he ʻEikí ha ngaahi fekau ʻi he lisi ʻo e ʻū meʻafoaki te Ne foaki ki he niʻihi ʻoku tui faivelengá?

Kole ki ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:5. Poupouʻi e kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he fekau naʻe toutou folofola ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotú.

  • Te ke fakamatalaʻi fēfē ʻi hoʻo lea pē ʻaʻau ʻa e ʻuhinga ke ʻofa ki he ʻEikí ʻaki e kotoa ho lotó, iví, ʻatamaí, mo e mālohí?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:6–8, ʻo kumi ha ngaahi fekau kehe naʻe folofola ʻaki ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotú.

  • ʻOku felāveʻi fēfē e ngaahi fekau ko ʻení mo e fekau ke ʻofa ki he ʻEikí ʻaki e kotoa hotau lotó, iví, ʻatamaí, mo e mālohí?

Fakamatalaʻi ange, naʻe fakamamafaʻi ʻe he ʻEikí ʻi he fakahā ko ʻení ha fekau ʻe ala tokoni ki he Kāingalotú ke nau fakahaaʻi mo fakaloloto ʻenau ʻofa ki he ʻEikí. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:9–10. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi ha fekau ʻe taha naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí. Kole ki he kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú. Tohiʻi ʻa e Tauhi ʻa e ʻAho Sāpaté ke Māʻoniʻoni ʻi ʻolunga ʻi he kōlomu ʻe taha ʻi he palakipoé.

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e ngaahi veesi ko ʻení, fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “fale ʻo e lotú” ʻi he veesi 9 ki ha fale naʻe fakaʻaongaʻi ki he ngaahi fakatahaʻanga ʻa e Siasí ʻi he ʻaho Sāpaté pea ʻoku ʻuhinga ʻa e “ngaahi ouau toputapú” ki he ngaahi ngāue pe ouau ʻokú ne fakatahaʻi kitautolu mo e ʻOtuá.

  • Fakatatau ki he veesi 9, ʻe tāpuekina fēfē kitautolu ʻi hono tauhi ʻo e ʻaho Sāpaté ke māʻoniʻoní? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻI heʻetau tauhi ʻa e ʻaho Sāpaté ke māʻoniʻoní, ʻe lava leva ke tau tauhi kitautolu ke tau maʻa ange mei māmani.)

  • Ko e ʻuhinga ki he hā ʻa e “tauhi ai [kitautolu] ke maʻa ange mei māmani”? (Ke feinga ke ʻataʻatā mei he tōʻonga fakamāmaní, angahalá mo e taʻemāʻoniʻoní.)

Kole ki he kau akó ke nau fakalaulauloto ki he ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ke tau maʻa ange mei he māmaní. Fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke vahevahe ʻenau ngaahi fakakaukaú mo e kalasí.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau tauhoa ʻo lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:9–15, ʻo fekumi ki he fakahinohino naʻe fai ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotú fekauʻaki mo Hono ʻaho tapú. Poupouʻi e kau akó ke nau fakaʻaongaʻi ʻa e futinoutí ke mahino lelei ange ʻa e ngaahi veesi ko ʻení. Hili ha taimi feʻunga, fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke nau fakamatalaʻi ha ngaahi founga ke tauhi ai ʻa e ʻaho Sāpaté ke māʻoniʻoní ʻo fakatefito ʻi he meʻa kuo nau akó. (ʻE lava ke ke fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “fai hoʻo ngaahi huú” ʻi he veesi 10 ki he lotú pe ke fakahaaʻi e ʻofá mo e mateakí.) Hiki e ngaahi tali ʻa e kau akó ʻi he palakipoé ʻi he kōlomu Tauhi ʻa e ʻAho Sāpaté ke Māʻoniʻoní.

  • ʻE tokoni fēfē ʻa hono tauhi e ʻaho Sāpaté ke māʻoniʻoni ʻi he founga ko ʻení ke tau maʻa ange ai mei māmani?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakalaulauloto pe ko e hā ʻoku nau lolotonga fai ke tauhi ai e ʻaho Sāpaté ke māʻoniʻoní. Kole ange ke nau tohi ha taumuʻa ke fakamatalaʻi ai ʻa e meʻa te nau fai ke tauhi ai ke toe lelei ange e fekau ko ʻení.

Fakanounouʻi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:16–19 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe ʻikai ngata pē ʻi he ngaahi tāpuaki fakalaumālié, ka naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí ha ngaahi tāpuaki fakatuʻasino maʻanautolu ʻoku nau tauhi e ʻaho Sāpaté ke māʻoniʻoní.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:20–24. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he ongo ʻoku maʻu ʻe he ʻOtuá ʻi hono foaki mai e ngaahi tāpuaki ko ʻení.

  • Fakatatau ki he veesi 20, ko e hā e ongo ʻoku maʻu ʻe he ʻOtuá ʻi hono tāpuekina kitautolú?

  • Fakatatau ki he veesi 21, te tau fakatupu houhau fēfē ki he ʻOtuá? ( ʻOku tau fakatupu houhau ki he ʻOtuá ʻi he taimi ʻoku ʻikai ke tau fakahā ai Hono toʻukupú ʻi he meʻa kotoa pē pea talangofua ki Heʻene ngaahi fekaú. Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakaʻilongaʻi e foʻi moʻoni ko ʻení ʻi heʻenau folofolá.)

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā hono fakahā e toʻukupu ʻo e ʻOtuá ʻi he meʻa kotoa peé?

Fakamatalaʻi ange ʻoku hoko ʻetau taʻehoungaʻiá mo e talangataʻá ke fakatupu houhau, pe ʻikai fakahoifua ki he ʻOtuá he ʻoku hoko ʻa e faʻahinga ʻulungaanga mo e angafai peheé ke tau mamaʻo ai meiate Ia mo ʻEne ngaahi tāpuakí.

  • Fakatatau ki he veesi 23, ko e hā ʻoku talaʻofa ʻe he ʻEikí maʻanautolu ʻoku tauhi ʻEne ngaahi fekaú? (Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ke fakaʻilongaʻi e talaʻofa ko ʻení ʻi heʻenau tohi folofolá.)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 60

ʻOku fekauʻi ʻe he ʻEikí e kaumātuʻá ke nau malanga ʻaki e ongoongoleleí ʻi heʻenau foki ki ʻOhaioó

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau e ʻuluʻi vahe ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 60, ʻo kumi e ʻuhinga naʻe ʻomi ai e fakahā ko ʻení. Fakanounouʻi ʻa e vahe ko ʻení ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe ʻikai hoifua ʻa e ʻEikí ki ha niʻihi ʻo e kaumātuʻá he naʻe ʻikai ke nau “fakaava honau ngutú” (veesi 2) ʻo vahevahe ʻa e ongoongoleleí lolotonga ʻenau fononga ki Mīsulí. Naʻe fekau ʻe he ʻEikí e kau faifekaú ke ʻoua te nau “maumauʻi [honau] taimí ʻi he nofo noá” (veesi 13) ka ke nau foki ki ʻOhaiō pea malanga ʻaki e ongoongoleleí ʻi heʻenau fokí. Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e kupuʻi lea “ʻoku tatau ai pē kiate au” ʻi he veesi 5 ki he pau ke fakaʻaongaʻi ʻe he kaumātuʻá ʻenau tauʻatāina ke filí pea fili pe ko e fē feituʻu ʻe fakatau pe foʻu ai e vaká ki heʻenau folau ʻi he Vaitafe Mīsulí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 61

ʻOku ʻomi ʻe he ʻEikí ha fakatokanga mo ha fakahinohino kia Siosefa Sāmita mo e kaumātuʻá ʻi heʻenau fononga ki ʻOhaioó

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e ʻuluʻi vahe ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 61, ʻo fekumi ki he meʻa naʻe hoko ʻi he foki ʻa Siosefa Sāmita mo e kaumātuʻa ʻe toko hongofulú ki Ketilani, ʻOhaioó. Kole ki he kau akó ke nau lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú. Fakamatalaʻi ange naʻe ʻi ai ha taʻefemahinoʻaki ʻi ha niʻihi ʻo e kau kaumātuʻá. Naʻa nau fakaleleiʻi ʻenau taʻefemahinoʻakí ʻi he efiafi ʻo e ʻaho 11 ʻo ʻAokosi, 1831 pea maʻu ʻe Siosefa Sāmita ʻi he pongipongi hokó ʻa e fakahā ne lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 61.

Fakanounouʻi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 61 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí ʻokú Ne ʻaloʻofa mo fakamolemoleʻi ʻa “kinautolu ʻoku vete ʻenau ngaahi angahalá ʻi he loto-fakatōkilaló” (veesi 2). Naʻá Ne folofola ki he kau kaumātuʻá naʻe ʻikai fie maʻu ia ke nau folau ʻi he vaitafé, he naʻe ʻi ai mo ha kakai ne nofo ʻi he ongo tafaʻaki ʻo e vaitafé ʻa ia ʻoku totonu ke nau malangaʻi ki ai e ongoongoleleí. Naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí ʻe hoko ha “ngaahi fakaʻauha lahi” ʻi he funga ʻo e ngaahi vaí ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí ka naʻá Ne talaʻofa ʻe fakahaofi ʻa e kaumātuʻa ʻoku nau moʻui faivelengá (vakai, T&F 61:5–6, 14–15).

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 61:22. Fakamahinoʻi ange naʻe toe folofola ʻe he ʻEikí ki he kau kaumātuʻá, “ʻOku tatau ai pē kiate au” (veesi 22) ʻa e founga te nau fili ke fononga aí. ʻE lava ke nau fakakaukau pē maʻanautolu kaekehe pē ke nau fakahoko honau misiona ke malanga ʻaki e ongoongoleleí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 62

ʻOku fakahīkihikiʻi ʻe he ʻEikí ʻa e faivelenga ʻa ha kulupu ʻo e kau kaumātuʻa ʻoku fononga ki Tauʻatāina, Mīsulí

Fakaʻaliʻali ʻa e fakamatala ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, pea kole ki ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ia:

ʻĪmisi
ʻEletā David A. Bednar

“Ko e fakaʻutoʻuta mamafa taha te tau lava ʻo faí, ʻoku tātātaha ke hoko ia ʻi he vahaʻa ʻo e leleí pe koví pe meʻa ʻoku matamataleleí mo palakuú. Ka ʻoku faʻa faingataʻa taha ia he taimi ʻoku tau fili ai he vahaʻa ʻo e leleí mo e leleí” (David A. Bednar, “Ko e Folofolá: Ko ha Tānakiʻanga ʻo e Vai Moʻuí” [faeasaiti ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongi, Fep. 4, 2007], 6, speeches.byu.edu).

  • Ko e hā ha faʻahinga fili kuó ke fehangahangai mo ia ʻokú ne fakatātaaʻi e akonaki ko ʻeni ʻa ʻEletā Petinaá?

Fakamatalaʻi ange naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí ʻi he fakahā ne lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 62, ha ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻe ala tokoni mai ʻi heʻetau fakahoko ha ngaahi filí. Fakamatalaʻi ange ʻi he ʻaho 13 ʻo ʻAokosi, 1831, naʻe fetaulaki ai ʻa Siosefa Sāmita mo e kulupu ʻo e kaumātuʻa ne nau fononga ki ʻOhaioó mo ha kulupu kaumātuʻa ʻe taha ne nau kei fononga ki Mīsuli. Naʻe maʻu ʻe he Palōfitá ha fakahā naʻe ʻomi ai ha fakahinohino ki he kau faifekau ko ʻení.

Fakanounouʻi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 62:1–3 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe folofola e ʻEikí ki he kau faifekaú ʻokú Ne ʻafioʻi ʻa e founga ke tokoniʻi ai Hono kakaí ʻi honau ngaahi ʻahiʻahí peá Ne fakaongoongoleleiʻi kinautolu koeʻuhí ko e ngaahi fakamoʻoni kuo nau vahevahé.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 62:4–8. Kole ki he kalasí ke nau fekumi ki he meʻa naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí ki he kau kaumātuʻá fekauʻaki mo e ngaahi fili kuo nau faí.

  • Ko e ngaahi fili fē ne mahuʻinga ki he ʻEikí, pea ko e ngaahi fili fē naʻe ʻikai mahuʻinga kiate Iá?

  • Ko e hā ha moʻoni te tau lava ʻo ako mei he veesi 8 ʻe ala tokoni kiate kitautolu ʻi heʻetau fai ha ngaahi filí? ( ʻI he taimi ʻoku tau fai ai ha ngaahi fili, ʻoku finangalo e ʻEikí ke tau fakaʻaongaʻi ʻetau fakamaau totonú mo e tataki ʻa e Laumālié.)

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke tau fakaʻaongaʻi ʻetau fakamaau totonú mo e tataki ʻa e Laumālié ʻi hono fai ha ngaahi fili?

  • Ko e fē nai ha taimi naʻe tokoni atu ai e fakamaau totonú mo e ueʻi ʻa e Laumālié ke ke fai ha fili?

Fakaʻaliʻali ʻa e fakamatala ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, pea kole ki ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ia:

ʻĪmisi
ʻEletā Dallin H. Oaks

“Ko e holi ko ia ke tataki ʻe he ʻEikí ko ha mālohinga ia, ka ʻoku fie maʻu ke ʻalu fakataha ia mo ha mahino ʻoku tuku mai ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ha ngaahi fili lahi ki heʻetau ngaahi fili fakatāutahá. Ko e fili fakatāutahá ko ha taha ia ʻo e ngaahi tupulakiʻanga ʻoku fie maʻu ke tau aʻusia ʻi he moʻui fakamatelié. Ko kinautolu ʻoku nau tuku ki he ʻEikí ke Ne fai e fili kotoa pē mo kolea ke maʻu ha fakahā ʻi he foʻi fili takitaha, ʻe aʻu ki ha tuʻunga te nau lotua ai ha fakahinohino pea ʻikai maʻu ia. Hangē ko ʻení, ʻoku faʻa angamaheni ke hoko ʻeni ʻi he ngaahi tūkunga ʻoku ʻikai mahuʻinga ai ha fili pe ʻoku ʻikai ha fili ia ʻe leleí.

“ʻOku totonu ke tau fakakaukauʻi fakalelei ia ʻi hotau ʻatamaí, ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi mālohi kuo hilifaki kiate kitautolu ʻe hotau Tupuʻangá. Pea ʻoku totonu leva ke tau lotua ha fakahinohino pea ngāueʻi ia ʻo kapau te tau maʻu ia. Kapau he ʻikai ke tau maʻu ha fakahinohino, ʻoku totonu leva ke tau fai ʻetau fakamaau totonu tahá” (Dallin H. Oaks, “Our Strengths Can Become Our Downfall,” Ensign, Oct. 1994, 13–14).

Fakaʻosi ʻaki haʻo vahevahe hoʻo fakamoʻoní ki he mahuʻinga ʻo hono fakaʻaongaʻi e fakamaau totonú mo e tataki ʻa e Laumālié ʻi hono fai ha ngaahi fili.