‘Inisititiuti
Lēsoni 52: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:34–66; Fanongonongo Fakamafaiʻi 1


“Lēsoni 52: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:34–66; Fanongonongo Fakamafaiʻi 1,” Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá – Tohi Lēsoni ʻa e Faiakó (2017)

“Lēsoni 52,” Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá – Tohi Lēsoni ʻa e Faiakó

Lēsoni 52

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:34–66; Fanongonongo Fakamafaiʻi 1

Talateú mo e Fakahokohoko e Ngaahi Meʻa Ne Hokó

Lolotonga e ngāue ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi hono liliu fakalaumālie ʻo e Tohi Tapú ʻi he 1831, naʻá ne fehuʻi ki he ʻEikí e ʻuhinga naʻe maʻu ai ʻe he kau pēteliake mo e kakai ʻIsileli ʻe niʻihi he kuongamuʻá ha uaifi tokolahí. ʻI he taimi ko iá, naʻe kamata e Palōfitá ke ne maʻu e fakahā fekauʻaki mo e mali tokolahí. ʻI he ngaahi taʻu kimui angé, ne fekauʻi ʻe he ʻEikí ʻa e Palōfitá mo ha Kāingalotu kehe ʻe niʻihi ke nau moʻui ʻaki e tefitoʻi moʻoni ʻo e mali tokolahí. ʻI he ʻaho 12 ʻo Siulai, 1846, naʻe tala-kae-tohi ʻe he Palōfitá ʻi Nāvū ʻIlinoisi ʻa e fakahā ʻoku lekooti he taimí ni ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132, ʻa ia naʻe fakahā ai ʻe he ʻEikí ha ngaahi moʻoni fekauʻaki mo e “fuakava foʻou mo taʻengata ʻo e malí” (TF 131:2). ʻOku aleaʻi ʻe he lēsoni ko ʻení e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:34–66, ʻa ia ʻoku kau ai e ngaahi akonaki ʻa e ʻEikí kau ki he mali tokolahí mo ʻEne faleʻi kia Siosefa mo ʻEma Sāmitá.

Hili e hiki fonua ʻa e Kāingalotú ki he Teleʻa Sōlekí ʻi he fakahihifo ʻo e ʻIunaiteti Siteití, naʻe kamata ke nau fakahoko tauʻatāina e mali tokolahí. Mei he ngaahi taʻu 1860 tupú ki he 1880 tupú, naʻe tali ʻe he puleʻanga ʻIunaiteti Siteití ha ngaahi lao naʻe fakafepakiʻi ai e mali tokolahí. Hili ʻene fekumi ʻi he faʻa lotu ki ha tataki mei he ʻEikí pea maʻu e fakahaá, naʻe teuteu ʻe Palesiteni Uilifooti Utalafi ʻa e Fanongonongo Fakamafaiʻí ʻi he ʻaho 23–24 Sepitema, 1890, ʻa ia naʻe iku ki he fakangata ʻo e mali tokolahi ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí. Naʻe tuku atu ki he kakaí e Fanongonongo Fakamafaiʻí, naʻe lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ko e Fanongonongo Fakamafaiʻi 1, ʻi he ʻaho 25 Sepitema, 1890.

Mē–Siulai 1843Naʻe loto ʻa ʻEma Sāmita ki he ngaahi mali tokolahi ʻa Siosefa Sāmitá kae faingataʻa ke ne tali e foungá.

12 Siulai, 1843Naʻe tala-kae-tohi ai e fakahā ne lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava132.

27 Sune, 1844Naʻe fakapoongi ai e Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo hono taʻokete ko Hailamé ʻi he Fale Fakapōpula Kātesí ʻi Kātesi, ʻIlinoisi.

24 Siulai, 1847Naʻe tūʻuta ai ʻa Palesiteni Pilikihami ʻIongi mo ha niʻihi ʻi he Kāingalotú ʻi he Teleʻa Sōlekí.

29  ʻAokosi, 1852ʻI he malumalu ʻo e fakahinohino ʻa Palesiteni Pilikihami ʻIongí, naʻe akoʻi ʻe ʻEletā ʻOasoni Pālati ʻi he kakaí ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻo e mali tokolahí.

1860 tupú–1880 tupúNaʻe tali ai ʻe he puleʻanga ʻIunaiteti Siteití ha ngaahi lao ke taʻofi e mali tokolahí.

25 Sepitema, 1890Naʻe tuku mai ai ʻe Palesiteni Uilifooti Utalafi e Fanongonongo Fakamafaiʻí, ʻa ia ʻoku maʻu he taimí ni ʻi he Fanongonongo Fakamafaiʻi 1.

6  ʻOkatopa, 1890Lolotonga ha konifelenisi lahi ʻa e Siasí, naʻe tali ai ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ʻa e Fanongonongo Fakamafaiʻí kuo fakamafaiʻi mo fakamaʻu.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:34–50

Ko e akoʻi ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo e mālohi ke silaʻi naʻe foaki ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá

Fakaafeʻi e kau akó ke nau hiki ʻi he palakipoé ʻa e ngaahi fekau mo e faleʻi naʻe fai ʻe he ʻEikí ʻa ia ʻe ala faingataʻa ki he kakai lalahi kei talavou ʻe niʻihi ke nau talangofua ki ai. Kole ki he kau akó ke nau fili ha sīpinga ʻe taha pe ua mei he lisí pea fakamatalaʻi nounou e ʻuhinga ʻe ala faingataʻa ai ki he kakai lalahi kei talavoú ke talangofua ki he fekau ko iá.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki ha fekau ʻe ala faingataʻa fakatāutaha kiate kinautolu ke muimui ki ai. Fakaafeʻi kinautolu ke nau kumi ha tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi heʻenau ako e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:34–66 ʻa ia ʻe lava tokoni ke fakalahi ʻenau tuí mo e tukupā ke talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻEikí.

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó e puipuituʻa ʻo e fakahā naʻe lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e palakalafi ko ʻení:

Naʻe lipooti ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá “naʻe hā tuʻo tolu mai kiate ia ha ʻāngelo ʻi he vahaʻa ʻo e 1834 mo e 1842 pea fekauʻi ia ke fakahoko e mali tokolahí” (“Plural Marriage in Kirtland and Nauvoo,” Gospel Topics, topics.lds.org). Naʻe momou e Palōfitá ke talangofua ki he tefitoʻi moʻoní. Naʻá ne fakamatalaʻi ki ha kaungāmeʻa “ʻa e faingataʻaʻia fakaʻatamai naʻá ne aʻusia ʻi hono ikunaʻi ʻene ongoʻi koviʻia” ʻi he foungá (Eliza R. Snow, Biography and Family Record of Lorenzo Snow [1884], 69). ‘Oku fokotuʻu mai ʻe he fakamoʻoni fakahisitōliá naʻá ne feinga ke talangofua ki he fekaú ʻi he konga loto ʻo e 1830 tupú. Ka neongo ia, naʻe toki aʻu ki he 1840 tupú pea kamata e Palōfitá ke talangofua fakamātoato ki he fekaú pea fakafeʻiloaki e tefitoʻi moʻoni ʻo e mali tokolahí ki he niʻihi kehé. Neongo naʻe tala-kae-tohi ʻe Siosefa Sāmita e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132 ʻi he faʻahitaʻu māfana ʻo e 1843, ka naʻe maʻu ha niʻihi ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he fakahaá ʻi he 1831 ʻo fehokotaki mo e liliu fakalaumālie ʻe he Palōfitá ʻa e Fuakava Motuʻá. (Vakai, “Plural Marriage in Kirtland and Nauvoo,” topics.lds.org.)

Fakaafeʻi e kau akó ke lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:1–2, ʻo kumi e fehuʻi naʻe fai ʻe Siosefa Sāmita ki he ʻEikí. Kole ange ke nau lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e foʻi lea ko e sinifu ʻi he Fuakava Motuʻá ki ha fefine ʻoku mali fakalao ki ha tangata ka ʻoku maʻulalo ange hono tuʻunga fakasōsialé ʻi he uaifí. Naʻe ʻikai kau e ngaahi sinifú ʻi hono fakahoko ʻo e mali tokolahí ʻi hotau kuonga fakakosipelí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:34–36. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e ʻuhinga naʻe mali ai ʻa ʻĒpalahame mo Hekaʻā.

  • Fakatatau ki he veesi 34–35, ko e hā naʻe mali ai ʻa ʻĒpalahame mo Hekaʻaá?

Fakamahinoʻi ange “ʻoku fakalao ke maʻu ʻe ha tangata ha uaifi pē ʻe toko taha, tuku kehe ʻo kapau ʻe fekauʻi mai ia ʻe he ʻEikí ʻi ha fakahā (Sēkope 2:27–30)” (Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Malí,” scriptures.lds.org).

  • Fakatatau ki he veesi 36, ko e hā naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí kia Siosefa Sāmita fekauʻaki mo e talangofua ki Heʻene ngaahi fekaú? (Ko e hā pē meʻa ʻoku fekauʻi ʻe he ʻEikí ʻoku tonu ia, pea ʻi heʻetau talangofua kiate Iá, ʻe “lau ia kiate [kitautolu] ko e māʻoniʻoni.”)

  • ʻI hono ʻiloʻi e meʻa ʻoku tau ʻilo kau kia ʻĒpalahamé, ko e hā ʻe tautefito ke faingataʻa ai kia ʻĒpalahame ʻa e fekau ke feilaulauʻi ʻa ʻAisaké?

  • ʻE fakafehoanaki fēfē nai e fekau ʻa e ʻEikí kia ʻĒpalahame ke feilaulauʻi ʻa ʻAisaké, pea mo ʻEne fekau ki he Kāingalotu kimuʻá ke fakahoko e mali tokolahí?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:37. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe maʻu ʻe ʻĒpalahame, ʻAisake, mo Sēkope koeʻuhí ko ʻenau talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá. Kole ki he kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

  • Ko e hā ha tefitoʻi moʻoni te tau lava ʻo ʻilo mei he loto fiemālie ʻa ʻĒpalahame ke talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá, naʻa mo e taimi naʻe faingataʻa ai ke fakahokó? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: Kapau ʻoku tau loto fiemālie ke talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá, naʻa mo e taimi ʻoku faingataʻa ai ke fakahokó, te tau maʻu ʻEne ngaahi tāpuaki kuo talaʻofa maí.)

Vakai ki he lisi ʻo e ngaahi fekau naʻe hiki ʻe he kau akó ʻi he palakipoé, pea fakamahinoʻi ange ko e tāpuaki taupotu taha ʻoku tau maʻu ʻi he talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá ko e hakeakiʻí. Fakaafeʻi e kau akó ke fili ha taha ʻi he ngaahi fekau he palakipoé, pea kole ange ke nau fakamatalaʻi ha ngaahi tāpuaki kehe te tau lava ʻo maʻu ʻi he talangofua ki he fekau ko iá.

  • Makehe mei hono ʻiloʻi ʻe tāpuekina kitautolu ʻi heʻetau talangofua ki he ngaahi fekaú, ko e hā mo ha toe meʻa kehe ʻe lava tokoni ke tau talangofua ki ha fekau ʻi he taimi ʻoku faingataʻa ai ke fakahokó?

Fakaʻaliʻali e fakamatala ko ʻeni naʻe fai ʻe Lusi Uoká. Fakamatalaʻi ange ko Lusí ko e taha ia ʻi he ngaahi mali tokolahi ʻa Siosefa Sāmitá. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e fakamatalá. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e founga naʻe tomuʻa tali ʻaki ʻe Lusi Uoka ki he tefitoʻi moʻoni ʻo e mali tokolahí mo e meʻa naʻá ne fai ke maʻu ai ha fakamoʻoni ki he tefitoʻi moʻoni ko iá.

“ʻI he taimi naʻe fuofua fakamatala ai e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ki he tefitoʻi moʻoni ʻo e mali tokolahí, naʻá ku ʻita peá u fakahā ange kiate ia, koeʻuhí naʻe fehangahangai ʻaupito ʻeku ngaahi ongó mo e akó pea mo ha meʻa natula [pehē]. Ka naʻá ne fakapapauʻi mai kiate au naʻe fakahā mai e tokāteline ko ʻení kiate ia ʻe he ʻEikí, pea ʻe malava ke u maʻu ha fakamoʻoni ki hono tupuʻanga fakalangí. Naʻá ne faleʻi au ke u lotu ki he ʻEikí” (Lucy Walker, affidavit, December 17, 1902, Church History Library, Salt Lake City).

“ʻIo, pea ne u lotu fakamātoato moʻoni. … Naʻe ofi ki he mafoa ʻa e atá, hili ia ha toe pō ʻe taha ʻo e taʻemamohé. Lolotonga ʻeku tūʻulutui ʻo tautapa fakamātoató, ne kamata ke fonu hoku lokí ʻi ha ivi tākiekina māʻoniʻoni. Kiate au, naʻe fakafehoanaki ia ki he hulungia mai ʻa e ulo ʻo e laʻaá ʻi he ʻao fakapoʻuli tahá.

“… Naʻe fonu hoku laumālié ʻi ha ongoʻi nonga fakaʻofoʻofa ne ʻikai ke u teitei aʻusia. Naʻá ku maʻu ʻa e fiefia taupotu tahá pea ne u maʻu ha fakamoʻoni mālohi mo taʻetoe fakaʻalongaua ki he moʻoni ʻo e [mali tokolahí]. Kuo hoko ia ʻo hangē ha taula ki he laumālié ʻi he kotoa ʻo e ngaahi ʻahiʻahi mo e ngaahi faingataʻa ʻo e moʻuí” (Lucy Walker Kimball, “Brief Biographical Sketch,” Church History Library, Salt Lake City, 11).

  • Ko e hā naʻe fai ʻe Lusi Uoka ke ne maʻu ai ha fakamoʻoni ki he fekau faingataʻá ni?

  • ʻOkú ke pehē ʻe tokoni fēfē nai e sīpinga ʻa Lusi Uoká ki ha taha ʻoku fāinga ke ne tali pe talangofua ki ha fekau mei he ʻOtuá?

Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau ki ha taha ʻoku nau ʻiloʻi fakatāutaha pe mei he folofolá, naʻe talangofua ki ha fekau faingataʻa pea naʻe tāpuekina ia ʻi heʻene talangofuá. Kole ange ke nau fakakaukau foki ki he meʻa naʻe fai ʻe he tokotaha ko iá ʻa ia naʻe tokoni ai ke ne talangofuá. Fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke vahevahe ʻenau ngaahi sīpingá mo e kalasí. Fakakaukau ke ke vahevahe ha sīpinga pē ʻaʻau.

Fakamoʻoni ange te tau maʻu e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻOtuá ʻi heʻetau talangofua ki Heʻene ngaahi fekaú, naʻa mo e taimi ʻoku faingataʻa ai ke fakahokó. Poupouʻi e kau akó ke fakapapauʻi e meʻa te nau fai ke tokoni ke nau talangofua lelei ange ai ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:38–40. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e niʻihi kehe naʻa nau fai ki he tefitoʻi moʻoni ʻo e mali tokolahí.

  • Fakatatau ki he veesi 39, ko e hā naʻe mahuʻinga ai ke fakahoko e mali tokolahí ʻe kinautolu ne nau maʻu “ʻa e ngaahi kī ʻo e mālohí ni”—ʻuhinga ki he ngaahi kī ke silaʻi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí? (Naʻe fakahaaʻi mai heni ne fakangofua ʻe he ʻEikí e ngaahi malí.)

  • Fakatatau ki he veesi 40, ko e hā naʻe folofola e ʻEikí te Ne fai ʻo fakafou ʻia Siosefa Sāmitá? (Fakamahinoʻi ange ko e fakahoko ʻo e mali tokolahí ko ha konga ia ʻo “hono fakafoki mai ʻo e ngaahi meʻa kotoa pē” [TF 27:6] mei he ngaahi kuonga fakakosipeli kimuʻá.)

Fakamatalaʻi fakanounou e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:41–48 ʻaki hono fakamatalaʻi ange naʻe folofola e ʻEikí ki he feʻauakí ʻi heʻene fehokotaki mo e mali tokolahí. Naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí kapau naʻe fakahoko ʻe ha taha e mali tokolahí ʻi he ngaahi tūkunga ko ia ne ʻikai fakamāʻoniʻoniʻi ʻe he ʻEikí, ʻe halaia ia ʻi he feʻauakí. Naʻe toe fakapapauʻi ʻe he ʻEikí ki he Palōfitá ko e ngaahi mali kotoa pē, kau ai e mali tokolahí, naʻe fakahoko “ʻi [Heʻene] leá pea fakatatau ki [Heʻene] fonó” (veesi 48) pea ʻi he mālohi ke silaʻi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí (veesi 46) ʻe “ʻaʻahi ki ai ʻaki ʻa e ngaahi tāpuaki … pea [he] ʻikai fakahalaiaʻi ia ʻi he māmaní pea ʻi he langí” (veesi 48).

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:49–50. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e ngaahi tāpuaki naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí kia Siosefa Sāmitá.

  • Ko e hā e ngaahi tāpuaki naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí kia Siosefa Sāmitá?

  • Fakatatau ki he veesi 50, ko e hā naʻe talaʻofa ai ʻe he ʻEikí kia Siosefa Sāmita e ngaahi tāpuaki tatau naʻá Ne foaki kia ʻĒpahalamé?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:51–66

Ko e faleʻi ʻe he ʻEikí ʻa ʻEma Sāmita mo ʻoange ha ngaahi fakahinohino fekauʻaki mo e mali tokolahí

Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau ki he ʻuhinga ʻe ala faingataʻa ai e mali tokolahí ʻo ʻikai ngata pē ʻi he Palōfita ko Siosefa Sāmitá kae tautautefito ki hono uaifi ko ʻEmá. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e palakalafi ko ʻení:

Ko e talangofua ʻa e Palōfitá ki he tefitoʻi moʻoni ʻo e mali tokolahí, naʻe hoko ia ko ha faingataʻa lahi kiate ia mo hono uaifi ʻofaʻanga ko ʻEmá. Neongo naʻá ne loto ʻi Mē 1843 ke mali ʻa Siosefa ki ha ngaahi uaifi tokolahi, ka naʻe kei hokohoko atu pē ke faingataʻaʻia ʻa ʻEma ʻi hono tali e founga ʻo e mali tokolahí. “Naʻe feliliuaki ʻene fakakaukau ki he mali tokolahí ʻi he ngaahi taimi lahi, ʻo poupouʻi ia ʻi he taimi ʻe niʻihi pea fakafepakiʻi ia he ngaahi taimi kehe” (“Plural Marriage in Kirtland and Nauvoo,” Gospel Topics, topics.lds.org). Hangē ko ia naʻe lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:51–57, naʻe folofola tautautefito e ʻEikí ki Heʻene “kaunanga,” pe sevāniti ko ʻEma, ʻo ʻoange kiate ia ha faleʻi mo e fakahinohino fekauʻaki mo e mali tokolahí.

Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke nau taufetongi ʻi hono lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:52–54, 56. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e ngaahi fekau mo e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻEikí kia ʻEma Sāmitá.

  • Ko e hā naʻe fekau ʻe he ʻEikí kia ʻEma ke ne faí?

Fakamahinoʻi ange ʻoku ʻuhinga e foʻi lea fakaʻauha ʻi hono fakaʻaongaʻi ʻi he ngaahi vēsí ni ke motuhi atu pe fakamavaheʻi mei he ʻOtuá (vakai, Ngāue 3:22–23; 1 Nīfai 22:20; TF 25:15). Naʻe maʻu ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e fakatokanga mamafa tatau ʻe fakaʻauha, pe motuhi atu ia, kapau he ʻikai ke ne fakahoko e mali tokolahí pea fakafeʻiloaki ia ki he niʻihi kehé (vakai, Biography and Family Record of Lorenzo Snow [1884], 69–70).

  • Ko e hā naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí kia ʻEma Sāmitá ʻo kapau naʻá ne talangofua ki Heʻene ngaahi fekaú?

Fakamatalaʻi fakanounou e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:57–62 ʻaki hono fakamatalaʻi ange naʻe fakahā ʻe he ʻEikí kia ʻEma naʻá Ne “ʻi [hono husepāniti ko Siosefá], ʻo hangē ko [ʻEne] ʻia ʻĒpalahamé” (veesi 57). Naʻe toe fakaongo ʻe he ʻEikí ko kinautolu ko ia ʻoku fakahoko e mali tokolahí ʻo fakatatau ki Heʻene fonó mo e mafaí, ʻoku “tonuhia,” pe tali ia ʻe he ʻEikí (veesi 61).

Lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:63, ʻo kamata ʻaki e kupuʻi lea “he kuo foaki ʻa kinautolu kiate ia.” Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi ha ʻuhinga naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí ki hono fokotuʻu ʻo e mali tokolahí.

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā e kupuʻi lea “fakatokolahi mo fakakakai ʻa e māmaní”?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Sēkope 2:30. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e founga ʻoku tokoni ai e vēsí ni ke mahino lelei ange kiate kitautolu e ngaahi akonaki ʻa e ʻEikí naʻe lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:63.

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā ke “fakatupu ha hako [ki he ʻEikí]” (Sēkope 2:30)?

  • Fakatefito ʻi he Sēkope 2:30 mo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:63, ko e hā ha ʻuhinga ʻe taha naʻe faʻa fokotuʻu ai ʻe he ʻEikí e mali tokolahí? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: Kuo fekauʻi ʻe he ʻEikí ʻi ha kuonga ʻa e mali tokolahí ke ʻoange ha ngaahi faingamālie lahi ange maʻa Hono kakaí ke ʻohake ai ha fānau māʻoniʻoni kiate Ia.)

Fakamahinoʻi ange ko e ngaahi feinga ko ia ʻa e Kāingalotu kimuʻá ke talangofua ki he tefitoʻi moʻoni ʻo e mali tokolahí, “naʻe iku ia ki hono fāʻeleʻi ʻo ha fānau tokolahi ʻi loto ʻi he ʻapi ʻo e Kāingalotu faivelenga” (“Plural Marriage and Families in Early Utah,” Gospel Topics, topics.lds.org; vakai foki ki he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó fakamatala ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:63).

Fakatokangaʻi ange: Kapau ʻoku ʻi ai ha fehuʻi ʻa e kau akó fekauʻaki mo e mali tokolahi ʻa Siosefa Sāmitá, vakai ki he ʻēsei Gospel Topics “Plural Marriage in Kirtland and Nauvoo” (topics.lds.org) ke tokoni ke tali ʻenau ngaahi fehuʻí.

Fanongonongo Fakamafaiʻi 1

Ko e tuku mai ʻe Palesiteni Uilifooti Utalafi ʻa e Fanongonongo Fakamafaiʻí, ʻa ia ʻoku iku ki he fakangata ʻo e mali tokolahí ʻi he Siasí

Fakamatalaʻi fakanounou e Fanongonongo Fakamafaiʻi 1 ʻaki hono fakamatalaʻi ange ʻi he hili e hiki fonua ʻa e Kāingalotú ki he Teleʻa Sōlekí, naʻe fakaʻau ke fakahoko tauʻatāina e mali tokolahí. Neongo naʻe mafola lahi e mali tokolahí ʻi he lotolotonga ʻo e Kāingalotú, ka naʻe ngalingali ne ʻikai teitei fai ia ʻe he tokolahi taha ʻo e kāingalotu lalahi ʻo e Siasí. Naʻe tali ʻe he puleʻanga ʻo e ʻIunaiteti Siteití ʻi he taʻu 1860 tupú ki he taʻu 1880 tupú, ha ngaahi lao ke taʻofi e foungá ni. ʻI he ʻaho 25 Sepitema, 1890, hili ha fekumi ʻi he faʻa lotu ki ha tataki mei he ʻEikí pea maʻu e fakahaá, naʻe tuku mai ʻe Palesiteni Uilifooti Utalafi ʻa e Fanongonongo Fakamafaiʻí, ʻa ia naʻe faleʻi ai e kāingalotu ʻo e Siasí “ke ʻoua naʻa nau fai ha mali kuo tapui ʻe he lao ʻo e fonuá” (Fanongonongo Fakamafaiʻi 1). Neongo naʻe fakahoko ha mali tokolahi tokosiʻi ʻaupito hili hono tuku maí, ka ʻe iku e Fanongonongo Fakamafaiʻí ki hono fakangata e mali tokolahi ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí.

Fakaʻosi ʻaki haʻo fakamoʻoni ange naʻe maʻu pea talangofua faivelenga e Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo e kau palōfita hokohoko mai aí, ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá.