‘Inisititiuti
Lēsoni 13: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 30-34


Lēsoni 13

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 30–34

Talateú mo e Fakahokohoko ʻo e Ngaahi Meʻa Ne Hokó

Naʻe maʻu ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ha ngaahi fakahā maʻa Tēvita Uitemā, Pita Uitemā, mo Sione Uitemā, ʻi he hili pē ʻa e konifelenisi hono ua ʻa e Siasí naʻe fakahoko ʻi he konga kimui ʻo Sepitema ʻo e 1830 ʻi Feieti, Niu ʻIoké. ʻOku lekooti ʻa e ngaahi fakahā ko ʻení ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 30. Naʻe uiuiʻi foki ʻe he ʻEikí ʻa Tōmasi B. Māʻasi ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí mo tokoni ki hono fokotuʻu ʻo e Siasí, ʻo fakafuofua ki he taimi tatau pē. Naʻe kau foki ʻi he uiuiʻi ko ʻení, ʻa ia naʻe lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 31, ʻa e ngaahi talaʻofa mo e faleʻi ke tataki ia ʻi heʻene hoko ko e faifekau pea ʻi heʻene moʻui fakatāutahá.

Naʻe maʻu ʻe he Palōfitá ʻi ʻOkatopa 1830 ʻa e fakahā naʻe lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 32, ʻa ia naʻe ui ai ʻe he ʻEikí ʻa Paʻale P. Pālati mo Saipa Pitasoni ke kau fakataha mo ʻŌliva Kautele mo Pita Uitemā ko e Siʻí ʻi ha ngāue fakafaifekau ki he kau Leimaná ʻi he feituʻu fakahihifo ʻo Mīsulí. Naʻe uiuiʻi ʻe he ʻEikí ʻa ʻĒsela Teia mo Notelopi Suiti ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí, ʻi ha fakahā ʻe taha, ʻa ia naʻe lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 33.

Naʻe ʻomai ʻa e fakahā ʻoku maʻu ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 34 ʻi Nōvema 1830. Naʻe fakaongoongoleleiʻi ʻi ai ʻe he ʻEikí ʻa ʻOasoni Pālati ʻi heʻene tuí, pea naʻe fekau kiate ia ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ʻi he teuteu ki he Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa Sīsū Kalaisí.

Faʻahitaʻu māfana ʻo e 1830ʻOku lau ʻe Paʻale P. Pālati ʻa e Tohi ʻa Molomoná pea naʻe papitaiso ia.

Sepitema 1830 Naʻe fetukutuku ʻa Tōmasi B. Māʻasi mo hono fāmilí mei he feituʻu ofi ki Positoni, Masasusetí, ki Palemaila, Niu ʻIoke, pea naʻe papitaiso ia.

ʻAho 19 ʻo Sepitema 1830Naʻe papitaiso ʻa ʻOasoni Pālati ʻe hono taʻokete ko Paʻalé.

ʻAho 26–28 ʻo Sepitema 1830 Naʻe fakahoko ʻa e konifelenisi hono ua ʻa e Siasí ʻi Feieti, Niu ʻIoke.

Konga kimui ʻo Sepitema 1830Naʻe maʻu ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 30–31.

ʻOkatopa 1830 Naʻe maʻu ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 32–33.

ʻOkatopa 1830Naʻe mavahe ʻa ʻŌliva Kautele mo hono ngaahi hoa ngāué ʻo ngāue fakafaifekau ki he kau Leimaná.

ʻAho 4 ʻo Nōvema 1830Naʻe maʻu ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 34.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 30

ʻOku akoʻi ʻe he ʻEikí ʻa Tēvita, Pita ko e Siʻí, mo Sione Uitemā ʻo kau ki heʻenau ngāue fakafaifekaú.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki ha kaveinga ʻoku fehangahangai ai ʻa e fakakaukau ʻoku manakoá mo e ngaahi akonaki ʻa e ʻEikí mo ʻEne kau palōfitá. Kole ki he kau akó ke nau fakalaulauloto pe kuo nau, pe ha taha ʻoku nau ʻilo, faifeinga ke ʻiloʻi pe fai e meʻa ʻoku totonu fekauʻaki mo e kaveinga ko iá.

Fakalotolahi ki he kau akó ʻi heʻenau ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 30 he ʻaho ní, ke nau kumi ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻe lava ke ne tokoniʻi kinautolu ʻi he ngaahi tūkunga pehení.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e talateu ʻo e vahé ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 30. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi pe ko hai naʻe folofola kiate ia ʻa e ʻEikí ʻi he fakahā ko ʻení pea mo e taimi naʻe ʻoatu aí.

Fakamatalaʻi ange, neongo ko Tēvita Uitemaá ko e taha ia ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻe Toko Tolú pea naʻá ne faivelenga ʻi ha ngaahi founga lahi, naʻe takihalaʻi ia ʻe he ngaahi fakamatala loi ʻa hono tokoua ʻi he fonó ko Hailame Peisi ʻokú ne maʻu fakahā ʻo fakafou ʻi ha foʻi maka, pea naʻá ne hoko ʻi ha kiʻi taimi nounou ko ha taha ʻo e kau poupou mālohi kia Hailamé. Naʻe ʻosi tuʻutuʻuni ʻa e ʻEikí ki he meʻa fekauʻaki mo e ngaahi fakahā loi ʻa Hailame Peisí (vakai, T&F 28) pea naʻe ʻosi aleaʻi ʻi he konifelenisi naʻe toki ʻosí. Naʻe fakahā ʻe Hailame Peisi mo ʻene kau poupoú ʻenau ngaahi halaá ʻi he loto-fakatōkilalo, pea nau fakaʻikaiʻi ʻa e maká mo e ngaahi fakahā kākaá.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 30:1–4. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe folofola ʻe he ʻEikí kia Tēvita Uitemā ʻi he hili ʻa e konifelenisí.

  • Fakatatau ki he veesi 1–2, ko e hā naʻe valokiʻi ai ʻe he ʻEikí ʻa Tēvita Uitemaá?

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau toe lau fakalongolongo ʻa e veesi 3, ʻo kumi ki he ngaahi meʻa naʻe hoko kia Tēvita koeʻuhí ko ʻene ngaahi fehalaakí.

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā hono “tuku [kia Tēvita] ke [ne] fehuʻi pē kiate [iá]”?

  • Te ke fakamatalaʻi fakanounou fēfē ʻa e valokiʻi ʻe he ʻEikí ʻo Tēvita Uitemā ʻi he veesi 1–3 ko ha fakamatala ʻo ha tefitoʻi moʻoni? (ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ha tefitoʻi moʻoni ʻoku tatau mo ʻení: ʻE tuku ke tau fehuʻi pē kiate kitautolu, ʻo kapau te tau fakamahuʻingaʻi ʻa e ngaahi fakakaukau ʻa e niʻihi kehé mo e ngaahi meʻa ʻo e māmaní ʻo māʻolunga ange ia ʻi he fakahinohino ʻa e Laumālié mo e kau tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí. Tohi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi lea ʻa e kau akó.)

  • Ko e hā ha ngaahi sīpinga ʻo ha ngaahi founga ʻoku tau ala falala ai kiate kinautolu ne ʻikai ke fili ʻe he ʻOtuá, kae ʻikai tokanga ki he ngaahi lea ʻa e kau tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí pea mo e tataki ʻa e Laumālié? (ʻE lava ke kau ʻi he ngaahi sīpingá ʻa e falala ki he fakakaukau ʻoku manakoá, fakamatala taʻefalalaʻanga he ʻinitanetí, ngaahi fakakaukau ʻa e fāmilí mo e ngaahi kaungāmeʻá, pe ki heʻetau akó mo hotau potó.)

  • ʻE lava fēfē ke tau tuʻu laveangofua heni ʻi he kākaá ʻo hangā ko Tēvita Uitemaá?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 30:5–8. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe faleʻi ʻe he ʻEikí ʻa e tokoua ʻo Tēvita ko Sione Uitemaá ke ne faí. Kole ki ha niʻihi tokosiʻi ʻi he kau akó ke nau lipooti ʻa e meʻa ne nau maʻú.

  • Fakatatau ki he veesi 8, ko e hā naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí kia Pita Uitemā ko e Siʻí, ʻo kapau heʻikai manavahē, tokanga ki he faleʻi ʻa ʻŌliva Kautelé, pea tauhi faivelenga ʻa e ngaahi fekaú?

  • Makatuʻunga ʻi he ngaahi veesi ko ʻení, ko e hā ʻe tāpuekina ʻaki kitautolu ʻe he ʻEikí, kapau te tau tokanga ki Heʻene ngaahi folofola naʻe fai mai ʻi Heʻene kau tamaioʻeikí pea tauhi faivelenga e ngaahi fekaú? (Tokoniʻi ʻa e kau akó ke nau ʻiloʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻE tāpuekina kitautolu ʻaki ʻa e moʻui taʻengatá, ʻi heʻetau tokanga ki he ngaahi folofola ʻa e ʻEikí ʻoku fai mai ʻi Heʻene kau tamaioʻeikí pea tauhi faivelenga ʻEne ngaahi fekaú.)

  • ʻOku fekauʻaki fēfē ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení mo e moʻoni naʻa tau ʻiloʻi ʻi he veesi 1–3?

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻokú ke pehē ʻe tokoniʻi kitautolu ʻi heʻetau tokanga ki he ngaahi folofola ʻa e ʻEikí naʻe fai mai ʻi Heʻene kau tamaioʻeikí ke tau maʻu ʻa e moʻui taʻengatá?

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fakakaukau pe ʻoku lelei fēfē ʻenau tokanga ki he ngaahi lea ʻa e kau tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí. Fakaafeʻi kinautolu ke nau fili e meʻa te nau lava ʻo fai ke toe lelei ange ʻenau tokanga ki heʻenau ngaahi leá.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 30:9–11. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi e faleʻi naʻe fai ʻe he ʻEikí kia Sione Uitemaá. Fakaafeʻi ha niʻihi tokosiʻi ʻi he kau akó ke lipooti e meʻa ne nau ʻiló.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 31–32

ʻOku ui ʻe he ʻEikí ʻa Tōmasi B. Māʻasi, Paʻale P. Pālati, mo Saipa Pitasoni ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki ha taimi naʻa nau, pe ha taha ʻoku nau ʻiloʻi, fai ai ha ngaahi feilaulau ke ngāue maʻá e ʻEikí, mahalo ʻi haʻanau hoko ko ha faifekau pe ʻi ha uiuiʻi faka-Siasi kehe. Kole ki he kau akó ke nau fakalaulauloto ki he ngaahi founga naʻe ala tāpuekina ai honau fāmilí ʻi he ngāué ni. Fakaafeʻi ʻa e kau akó ʻi heʻenau ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 31, ke nau kumi ki ha tefitoʻi moʻoni ʻe tokoniʻi ai kinautolu ke mahino ʻa e founga ʻe lava ke tāpuekina ʻa e ngaahi mēmipa hotau fāmilí ʻi heʻetau ngāue maʻá e ʻEikí.

Fakamatalaʻi ange naʻe ʻomi ʻa e fakahā naʻe lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 31 ki ha tokotaha papi ului foʻou naʻe ui ko Tōmasi B. Māʻasi ʻi he hili ʻa e konifelenisi ʻa e Siasí naʻe fai ʻi Sepitema 1830. Naʻe ako ʻa Tōmasi B. Māʻasi fekauʻaki mo hono Fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí pea mo e Tohi ʻa Molomona ʻi he 1829, ʻi he taimi naʻá ne fononga ai ʻo fou ʻi Palemaila, Niu ʻIoke. Naʻá ne fetukutuku hono uaifí mo e fānau īkí ʻi he hili hono fokotuʻu ʻo e Siasí mei he feituʻu ofi ki Positoni, Masasusetí, ki Palemaila, pea papitaiso ia ʻi ai mo fakanofo ko e kaumātuʻa ʻe ʻŌliva Kautele ʻi Sepitema 1830.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 31:1–6, pea kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi ki he meʻa naʻe folofola ʻe he ʻEikí ki he mēmipa ne toki papi foʻou ko ʻení.

  • Ko e hā naʻe ui ʻe he ʻEikí ʻa Tōmasi B. Māʻasi ke ne faí?

  • Ko e hā ʻe ala faingataʻa ai ki ha tokotaha hangē ko Tōmasí ke muimui ki he ui ʻa e ʻEikí ke ngāue faifekau, koeʻuhí ko e ʻi ai haʻane fānau iiki ʻi ʻapi?

  • Fakatatau ki he veesi 2, ko e hā ʻa e tāpuaki naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí kia Tōmasi kau ki hono fāmilí?

  • Makatuʻunga ʻi he meʻa naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí kia Tōmasi B. Māʻasí, ko e hā ʻe lava ke tau ʻamanaki ʻe fai ʻe he ʻEikí maʻa hotau ngaahi fāmilí ʻi heʻetau ngāue faivelenga kiate Iá? (ʻE lava ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ha ngaahi tefitoʻi moʻoni, kae fakapapauʻi te nau ʻiloʻi ʻi heʻetau ngāue faivelenga maʻá e ʻEikí, ʻe lava ke faitāpuekina ʻa e ngaahi mēmipa hotau fāmilí.)

Fakamanatu ki he kau akó, ʻe lava ke tāpuakiʻi ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi fāmili ʻo ʻEne kau tamaioʻeikí ʻi ha ngaahi founga kehekehe. ‘E lava ke tokoni ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻa e ngāue mo e sīpinga ʻa ha Tokotaha Māʻoniʻoni ʻi he ʻAho Kimui Ní, ke maʻu ʻe he ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e ongoongoleleí, ʻo hangē ko ia naʻe talaʻofa ʻe hoko ki he fāmili ʻo Tōmasi B. Māʻasí. Ka neongo ia, he ʻikai ke fakamālohiʻi ʻe he ʻEikí ha taha ke tui ki Heʻene ongoongoleleí, koeʻuhí ʻokú Ne fakaʻapaʻapaʻi ʻa e tauʻatāina ke fili ʻa ʻEne fānaú. Ka neongo ia, te Ne tāpuakiʻi ʻa e ngaahi mēmipa ʻo e fāmili ʻo kinautolu ʻoku tauhi kiate Iá ʻi he faingamālie kotoa pē, ke nau fakaava honau lotó ki he ongoongoleleí.

  • Kuo tāpuekina fēfē koe mo ho fāmilí koeʻuhí ne ngāue faivelenga ha mēmipa ho fāmilí maʻá e ʻEikí?

Fakamatalaʻi fakanounou e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 31:7–13 ʻaki hono fakamatala naʻe talaʻofa ʻa e ʻEikí ʻi he ngaahi vēsí ni ʻe kau fakataha mo Māʻasi ʻi he lolotonga ʻene malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí. Naʻe toe faleʻi ia ʻe he ʻEikí ke faʻa kātaki ʻi he ngaahi faingataʻaʻiá, ke ne ʻalu ki he feituʻu ʻe tataki ‘e he Fakafiemālié, pea lotu maʻu ai pē.

Fakahā ange ki he kau akó, naʻe hili ha māhina ʻe taha mei hono maʻu ʻo e fakahā ko ʻení, ne maʻu ʻe Siosefa Sāmita ʻa e fakahā ʻoku maʻu ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 32. Naʻe ui ʻe he ʻEikí ʻa Paʻale P. Pālati mo Saipa Pitasoni ʻi he fakahā ko ʻení, ke kau fakataha mo ʻŌliva Kautele mo Pita Uitemā ko e Siʻí ʻi ha ngāue fakafaifekau ki he kau Leimaná ʻi he feituʻu fakahihifo ʻo Mīsulí. Naʻe talaʻofa foki ʻe he ʻEikí ʻe kau fakataha mo e kau tangatá ni ʻi heʻenau ngaahi ngāue fakafaifekaú.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 33-34

ʻOku ui ʻe he ʻEikí ʻa ʻĒsela Teia, Notelopi Suiti, mo ʻOasoni Pālati ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí

Fakamatalaʻi ange, naʻe maʻu foki ʻe Siosefa Sāmita ʻi ʻOkatopa 1830 ʻa e fakahā ʻoku maʻu ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 33, ʻa ia naʻe ui ai ʻe he ʻEikí ʻa ʻĒsela Teia mo Notelopi Suiti ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí. Naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí ki he kau tangatá ni ʻi he fakahā ko ʻení ʻa e ʻuhinga ne ui ʻa kinautolu ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí mo e founga ke nau fai iá.

Vahe ua e kalasí. Fakaafeʻi ʻa e vaeua ʻo e kalasí ke nau lau fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 33:1–6, ʻo kumi ʻa e ngaahi ʻuhinga naʻe fie maʻu ai ʻe he ʻEikí ke vahevahe ʻe ʻĒsela Teia mo Notelopi Suiti ʻa e ongoongoleleí. Fakaafeʻi ʻa e vaeua ʻe tahá ke nau lau fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 33:7-12, ʻo kumi ki he founga ke malanga ʻaki ʻe ʻĒsela mo Notelopi ʻa e ongoongoleleí.

  • Ko e hā ne fekauʻi ai ʻa ʻĒsela mo Notelopi ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí?

  • Ko e hā e ngaahi fakahinohino naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí ki he ongo tangatá ni fekauʻaki mo e founga ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí?

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fakamatalaʻi fakanounou ko ha fakamatala ʻo ha tefitoʻi moʻoni, ʻa e faleʻi mo e talaʻofa naʻe toutou fai ʻe he ʻEikí kia ʻĒsela mo Notelopi, ʻa ia naʻe lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 33:8–10 . (ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ha tefitoʻi moʻoni tatau mo ʻení: ʻE ueʻi kitautolu ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ke tau ʻilo ʻa e meʻa ke tau leaʻakí, ʻi heʻetau fakaava hotau ngutú ke vahevahe ʻa e ongoongoleleí.)

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke tau tui ki he talaʻofa ko ʻení ʻi heʻetau feinga ke vahevahe ʻa e ongoongoleleí mo e niʻihi kehé?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki ha taimi kuo tokoniʻi ai kinautolu ʻe he ʻEikí ke nau ʻiloʻi e meʻa ke nau lea ʻakí, ʻi heʻenau fakaava honau ngutú ke vahevahe ʻa e ongoongoleleí. Fakaafeʻi ha niʻihi tokosiʻi ʻi he kau akó ke vahevahe ʻenau ngaahi aʻusiá.

  • Kuo tāpuekina fēfē hoʻo moʻuí koeʻuhí ne maʻu ʻe ha taha ha lototoʻa ke fakaava hono ngutú, pea vahevahe atu kiate koe ʻa e ngaahi moʻoni ʻo e ongoongolelei kuo toe fakafoki maí?

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 33:12–18 ʻaki hono fakamatalaʻi naʻe folofola ʻa e ʻEikí kia ʻĒsela Teia mo Notelopi Suiti ʻoku totonu ke na manatuʻi ke tauhi ʻena ngaahi fuakavá, pea naʻe ʻoatu ʻa e ngaahi folofolá ke fakahinohino kinaua. Naʻe faleʻi foki kinaua ʻe he ʻEikí ke na faivelenga pea mateuteu ki he Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa Sīsū Kalaisí.

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau lau leʻolahi ʻa e talateu ʻo e vahé ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 34, pea kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi pe ko hai naʻe tāpuekina ʻi he taimi naʻe fakaava ai ʻa e ngutu ʻo ha tokotaha kehe ke vahevahe ʻa e ongoongoleleí.

Fakamatalaʻi ange naʻe tupu mei he ngaahi tūkunga tukuhausia ʻo e fāmili ʻo ʻOasoni Pālatí, ne ʻave ia heʻene ongomātuʻá ʻi hono taʻu 11 ke ngāue ʻi he ngoue ʻa e kau faamá ʻo totongi ʻaki ha loki ke nofo ai. Naʻe ngāue totongi ʻa ʻOasoni ʻi ha meimei taʻu ʻe hiva ki ha kau faama kehekehe. Naʻe kamata ke lotu fakamātoato ʻa ʻOasoni ʻi he faʻahitaʻu fakatōlau ʻo e 1829, ki ha tataki fakalaumālie. Naʻá ne ʻalu ki he ngaahi ngoué pe ʻulu ʻakaú ʻi he taimi ne mohe ai ʻa e niʻihi kehé, ʻo lotu ʻi ha ngaahi houa ke ne ʻiloʻi ʻa e finangalo ʻo e ʻEikí kiate iá. Naʻá ne vilitaki pē ʻi heʻene ngaahi lotú ʻo aʻu ki Sepitema 1830, ʻi he taimi ne fononga ai ki he hahaké ʻa hono tokoua ko Pālati naʻe toki ului foʻoú ke vahevahe ʻa ʻene tui foʻoú mo hono fāmilí. Naʻe tui ʻa ʻOasoni ʻi he taimi pē ko iá ki he pōpoaki ʻo hono Fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí, pea naʻe papitaiso ia. Naʻá ne fononga ʻi loto ʻi ha ngaahi uike siʻi mei ai ʻi ha maile ʻe 200 tupu ki Feieti, Niu ʻIoke, ʻo feinga ke ʻiloʻi e finangalo ʻo e ʻEikí ʻo fakafou ʻi he Palōfita ko Siosefa Sāmitá.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 34:1–4, ʻo kumi ki he founga e folofola ʻa e ʻEikí kia ʻOasoni Pālatí.

  • Ko e hā ʻokú ke pehē ne angaʻofa pehē ai ʻa e folofola ʻa e ʻEikí kia ʻOasoni Pālatí?

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 34:5–11 ʻaki hono fakamatalaʻi ange naʻe ui ʻe he ʻEikí ʻa ʻOasoni Pālati ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí, ke tokoni ki hono teuteu ʻo e halá ki he Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa Sīsū Kalaisí.

Fakaʻosi e lēsoní ʻaki haʻo fakamoʻoni ki he ngaahi moʻoni naʻe akoʻi he lēsoni ko ʻení.