‘Inisititiuti
Lēsoni 2: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1


Lēsoni 2

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1

Talateú mo e Fakahokohoko ʻo e Ngaahi Meʻa Ne Hokó

ʻI he aʻu ki Nōvema 1831, kuo foaki ʻe he ʻEikí ha ngaahi fakahā ʻe 60 tupu kuo tohi ʻo fakafou ʻi he Palōfita ko Siosefa Sāmitá maʻá e lelei ʻa e Siasí mo e kāingalotú fakafoʻituitui. Ke fakafaingofuaʻi ʻa hono lau ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ʻa e ngaahi fakahaá ni, naʻe fakakaukau e kau taki ʻo e Siasí ke pulusi ia ko ha tohi ʻa ia naʻe ui ko e Tohi ʻo e Ngaahi Fekaú. ʻI he ʻaho 1 ʻo Nōvema 1831, naʻe fai ai ʻe he Palōfitá ha konifelenisi maʻá e kaumātuʻá ʻi he ʻapi ʻo Sione mo ʻIlisa (pe ʻĀlisi) Sionisoní ʻi Hailame, ʻOhaiō, lolotonga ʻení naʻe feinga ha kōmiti ʻo e kaumātuʻá ʻa ia naʻe kau ai ʻa Sitenei Likitoni, ʻŌliva Kautele, mo Uiliami E. Makalelini ke hiki ha talamuʻaki ʻo e Tohi ʻo e Ngaahi Fekaú, ʻa ia naʻe ʻikai ola lelei hono fakahokó. Hili e feinga ko ʻení, naʻe maʻu ʻe Siosefa Sāmita ha fakahā ʻa ia ʻoku ʻiloa he taimí ni ko e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1 (vakai, The Joseph Smith Papers, Documents, Volume 2: July 1831–January 1833, ed. Matthew C. Godfrey and others [2013], 104). Naʻe fakahā ʻe he ʻEikí, “Ko [e fakahā ko] ʻení … [ko] ʻeku talamuʻaki ki he tohi ʻo ʻeku ngaahi fekaú” (T&F 1:6). Naʻá Ne fakahā foki ʻe fanongo ʻa e kakai kotoa pē ki Heʻene “lea ʻo e fakatokangá” (veesi 4) pea ko kinautolu ʻoku nau taʻe fie tokanga ki Hono leʻó mo e ngaahi lea ʻa ʻEne kau tamaioʻeikí ʻe motuhi atu ʻa kinautolu mei Hono kakaí. Naʻe fakamoʻoni ʻa e ʻEikí ko e ngaahi fakahā naʻe foaki ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻoku moʻoni pea fekauʻi ʻa Hono kakaí ke nau fekumi ki ai.

Sepitema 1831Naʻe hiki ʻa Siosefa mo ʻEma Sāmita mei Ketilani ki Hailame, ʻOhaiō.

Nōvema 1831 Naʻe fili ʻe ha konifelenisi ʻo e kaumātuʻá, ke pulusi ha tatau ʻe 10,000 ʻo e Tohi ʻo e Ngaahi Fekaú.

1 Nōvema, 1831Naʻe maʻu ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1 ʻi Hailame, ʻOhaiō.

20 Nōvema, 1831Naʻe mavahe ʻa ʻŌliva Kautele mo Sione Uitemā ki Mīsuli mo e ʻū lauʻi peesi ʻo e Tohi ʻo e Ngaahi Fekaú ke paaki.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:1–17

Ko e leʻo ʻo e fakatokanga ʻa e ʻEikí ʻoku maʻá e kakai kotoa pē ia

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi ʻa e fakamatala ko ʻeni ʻa ʻEletā Siosefa B. Uefilini (1917–2008) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
ʻEletā Joseph B. Wirthlin

“ʻI he ʻaho 26 ʻo Tīsema 2004, naʻe tō ai ha mofuike mālohi ʻi he matāfanga ʻo ʻInitonīsiá, ʻo ne fakatupunga ai ha peau kula fakalilifu naʻá ne tamateʻi ha kakai ʻe toko 200,000 tupu. Ko ha meʻa fakaloloma fakaʻulia ia. ʻI ha foʻi ʻaho pē ʻe taha, ne liliu ai ha moʻui ʻe laumiliona ʻo taʻengata.

“Ka naʻe ʻi ai ha falukunga kakai ʻa ia, neongo naʻe fakaʻauha honau koló, naʻe ʻikai hanau taha ʻe lavea.

“Ko e hā hono ʻuhingá?

“Naʻa nau ʻiloʻi ʻe hoko ha peau kula.

“ʻOku nofo ʻa e kakai Mōkení ʻi he tukui kolo ʻi he ʻotu motu ʻi he matāfanga ʻo Taileni mo Pemá (Mianimā). Ko ha sosaieti ʻo ha kau tangata toutai, ʻoku nau maʻuʻanga moʻui mei tahi. Kuo laui taʻu pea mahalo kuo lauiafeʻi taʻu ʻa hono ako ʻe heʻenau ngaahi kuí ʻa e tahí, pea kuo nau tukufakaholo ʻenau ʻiló mei he tamaí ki he fohá.

“Ko e meʻa ʻe taha naʻa nau tokanga taha ke akoʻí ko e meʻa ke fai ʻi he taimi ʻoku foki ai ʻa e tahí. Fakatatau ki honau tala tukufakaholó, ʻi he taimi ʻe hoko ai iá, ʻe hoko mai leva ʻa e ‘Laboon’—ko ha peau ʻokú ne folo e kakaí.

“ʻI he mamata ʻa e mātuʻa toulekeleka ʻo e koló ki he ngaahi fakaʻilonga fakamanavaheé, naʻa nau kaila ki he tokotaha kotoa pē ke nau hola ki ha potu maʻolunga.

“Naʻe ʻikai fakafanongo ʻa e tokotaha kotoa pē.

“Naʻe pehē ʻe ha tangata toutai toulekeleka ʻe taha, ‘Naʻe ʻikai tui ha taha ia ʻo e kauleká kiate au.’ Ko hono moʻoní, naʻe tala ʻe hono ʻofefiné tonu ʻokú ne loi. Ka naʻe ʻikai foʻi ai ʻa e tangata toutai toulekeleká kae ʻoua kuo mavahe ʻa e tokotaha kotoa pē mei he koló ʻo ʻalu ki he potu maʻolungá” (Joseph B. Wirthlin, “Journey to Higher Ground,” Ensign pe Liahona, Nov. 2005, 16).

  • ʻOkú ke pehē ko e hā naʻe ʻikai fakafanongo pe tui ai ha kakai ʻe niʻihi ki he ngaahi fakatokanga ʻa e mātuʻa toulekeleka ʻo e koló?

  • Kapau naʻá ke kau ʻi he kakai naʻa nau kamata tālaʻa ʻi he fakatokangá, ne mei fēfē nai haʻo ongo ki he mātuʻa toulekeleka ʻo e koló hili ʻa e peau kulá?

Fakamatalaʻi ange ʻoku tau hangē ko e kakai Mōkení, kuo fakatokanga mai foki kiate kitautolu kau ki he ngaahi faingataʻa ʻe hoko maí. Fakaafeʻi e kau akó ke nau fekumi ki he ngaahi fakatokanga ʻa e ʻEikí ʻi heʻenau ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1 pea mo e ngaahi moʻoni ʻe ala tokoniʻi kinautolu ke nau ʻiloʻi e founga ke mateuteu ai ki he ngaahi meʻa ko ʻení.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi ʻa e ʻuluʻi vahe ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1, pea kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he taimi mo e ʻuhinga naʻe ʻomi ai ʻe he ʻEikí ʻa e fakahā ko ʻení kia Siosefa Sāmitá. Te ke lava ʻo fakamatalaʻi ko e fakamāʻopoʻopo ʻoku lave ki ai ʻi hení ko e fuofua tatau ia ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá pea naʻe ui ia ko e Tohi ʻo e Ngaahi Fekaú.

  • Fakamahinoʻi ange ʻoku hā ʻi he veesi 6, naʻe folofola ʻa e ʻEikí ki he fakahā ko ʻení ko “ʻeku talamuʻaki ki he tohi ʻo ʻeku ngaahi fekaú.” ʻOku tokoni fēfē ʻetau fakakaukau ki he fakahā ko ʻení ko ha talamuʻakí ke mahino kiate kitautolu ʻa hono taumuʻá?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:1–4, pea kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi pe ko hai ʻe fakatokanga ki ai ʻa e ʻEikí.

  • Ko hai ʻe fakaongo ki ai ʻe he ʻEikí ʻa Hono leʻo ʻo e fakatokangá?

  • Ko e hā e fakatokanga naʻe folofola ki ai ʻa e ʻEikí ʻi he veesi 3?

  • Fakatatau ki he veesi 4, ʻe ʻomi fēfē ʻe he ʻEikí ʻa ʻEne fakatokangá ki he kakai kotoa pē?

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:5–9 ʻaki hano fakamatalaʻi ange, naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻi he ngaahi veesi ko ʻení ko ʻEne kau tamaioʻeiki te nau ʻalu atu ʻo malangaʻi ʻEne ngaahi folofolá, te nau maʻu ʻa e mālohi mo e mafai ke fakamaʻu ʻa e faiangahalá “ki he ʻaho ʻa ia ʻe lilingi hifo ai ʻa e houhau ʻo e ʻOtuá ki he kau fai angahalá” (veesi 9). Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea ko ʻení ki he Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa Sīsū Kalaisí.

Fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke nau taufetongi ʻi hono lau leʻo lahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:10–16, pea kole ki he kalasí ke nau muimui ki he laukongá, ʻo fekumi ki ha toe ngaahi fakatokanga mei he ʻEikí.

  • Ko e hā nai ka pehē ai ko ha fakatokanga ʻa e veesi 10?

  • Ko e hā ʻa e kupuʻi lea ʻi he veesi 11 ʻokú ne fakahaaʻi ʻoku finangalo ʻa e ʻEikí ke tuku ke tau fili pe te tau fie talangofua ki Heʻene ngaahi fakatokangá pe ʻikai?

Ko e hā e tefitoʻi moʻoni te tau lava ʻo ʻiloʻi mei he fakatokanga ʻa e ʻEikí ʻi he veesi 14? (Ngāue ʻaki e fakalea ʻa e kau akó ke hiki ha tefitoʻi moʻoni ʻi he palakipoé ʻoku faitatau mo ʻení: Kapau he ʻikai ke tau talangofua ki he leʻo ʻo e ʻEikí mo e ngaahi lea ʻa ʻEne kau palōfitá mo e kau ʻaposetoló, ʻe motuhi leva kitautolu mei he kakai ʻa e ʻOtuá.) Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e motuhi mei he kakai ʻa e ʻOtuá ke fakamavahevaheʻi mei he mālohi, maluʻi, tākiekina, mo e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻOtuá, pea aʻu pē ʻo motuhi mei Hono ʻaó.

  • Ko e hā ʻa e ngaahi lea pe kupuʻi lea naʻe fakaʻaongaʻi ʻe he ʻEikí ʻi he veesi 15–16 ke fakamatalaʻi ʻa e kakai kuo nau motuhi kinautolu mei he ʻEikí? ʻOku fakamatalaʻi fēfē ʻe he ngaahi lea mo e kupuʻi lea ko ʻení hotau māmaní he ʻahó ni?

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ʻa e “ʻaʻeva ʻa e tangata taki taha ʻi hono hala pē ʻoʻona … fakatatau ki he tatau ʻo hono ʻotua ʻoʻoná” (veesi 16)?

  • ʻOku founga fēfē ʻa e faingataʻa ke talangofua ki he kau palōfitá mo e kau ʻaposetoló ʻi heʻetau moʻui ʻi ha taimi ʻoku muimui ai ha tokolahi ki he ngaahi tākiekina ʻa e māmaní?

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e mahuʻnga mo e fie maʻu vivili ke talangofua ki he ngaahi lea ʻa e kau palōfitá mo e kau ʻaposetoló, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi ʻa e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Henelī B. ʻAealingi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí:

ʻĪmisi
President Henry B. Eyring

“Ko e taimi kotoa pē ʻi heʻeku moʻuí naʻá ku fili ai ke fakatoloi hano muimuiʻi ha akonaki fakalaumālie pe te u fakakaukau ʻoku ʻikai ʻuhinga mai ia kiate au, ne u ʻilo ai kuó u ʻi he hala ʻo e faingataʻá. ʻI he taimi kotoa pē kuó u fakafanongo ai ki he faleʻi ʻa e kau palōfitá, ongoʻi hono fakapapauʻi mai ia ʻi he lotú, pea toki muimuiʻi iá, ne u ʻilo kuó u laka atu ki he malú” (“Finding Safety in Counsel,” Ensign, May 1997, 25).

  • Ko e hā ha faleʻi pe ngaahi fakatokanga kuo ʻomi kimuí ni ʻe he kau palōfita mo e kau ʻaposetolo ʻa e ʻEikí? (Fakakaukau ke vahevahe ha ngaahi faleʻi pe fakatokanga mei he konifelenisi lahi fakamuimuitahá.)

Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau ki he founga kuo nau talangofua ai ki he faleʻi ko iá pea ko e hā te nau fai ke talangofua ange ai ki he faleʻi mo e ngaahi fakatokanga mei he kau palōfitá mo e kau ʻaposetoló. Fakaafeʻi ke nau muimui ki ha faʻahinga ueʻi pē te nau maʻu.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:17. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he meʻa naʻe folofola ʻe he ʻEikí naʻá Ne fai koeʻuhí ko e fakatuʻutāmaki naʻá Ne ʻafioʻi ʻe hoko ki he funga ʻo e māmaní. Kimuʻa pea laukonga ʻa e tokotaha akó, fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e foʻi lea fakatuʻutāmaki ʻi he veesi 17 ki he faingataʻa, mamahi, mo e ʻahiʻahi ʻe hoko mai koeʻuhí ko e faiangahala ʻa e māmaní.

  • Fakatatau ki he veesi 17, ko e hā naʻe fai ʻe he ʻEikí koeʻuhí naʻá Ne ʻafioʻi ʻa e fakatuʻutāmaki ʻe hoko ʻi he ngaahi ʻaho fakamuí? (ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha fakalea kehe, ka ke fakapapauʻi ʻoku nau ʻiloʻi ʻa e moʻoni ko ʻení: Koeʻuhí ne ʻafioʻi ʻe he ʻEikí ʻa e fakatuʻutāmaki ʻe hoko mai ʻi he ngaahi ʻaho fakamuí, naʻá Ne ui ai ʻa Siosefa Sāmita ke ne hoko ko ʻEne palōfita pea foaki kiate ia ha fakahā mo ha ngaahi fekau. Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ke fakaʻilongaʻi ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení ʻi he veesi 17.)

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku tokoniʻi ai kitautolu ʻe hono uiuiʻi ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo e ngaahi fakahā mo e ngaahi fekau naʻá ne maʻú, ke tau kātekina ʻa e fakatuʻutāmaki ʻo e ngaahi ʻaho fakamuí?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:18–33

ʻOku foaki ʻe he ʻEikí kia Siosefa Sāmita ʻa e mālohi ke liliu ʻa e Tohi ʻa Molomoná mo fokotuʻu Hono Siasi moʻoní

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:18–23, ʻo fekumi ki he lelei ʻe maʻu ʻe he māmaní mei he ngaahi fekau mo e ngaahi fakahā ʻoku hā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:24–28, pea kole ki he kalasí ke nau muimui ki he laukongá, ʻo fekumi ki ha toe ngaahi ʻuhinga naʻe ʻomi ai ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi fekau mo e fakahā ko ʻení.

  • Fakatatau ki he ngaahi veesi ko ʻení, ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ke tāpuekina ai kitautolu ʻi heʻetau ako ʻa e ngaahi fakahā ʻoku hā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:29–30, pea kole ki he kalasí ke nau muimui ki he laukongá, ʻo fekumi ki he meʻa naʻe foaki ʻe he ʻEikí kia Siosefa Sāmita mo e niʻihi kehé ʻa e mālohi ke nau faí. Fakaafeʻi e kau akó ke nau lipooti e meʻa ne nau maʻú.

  • Naʻe fakamatalaʻi fēfeeʻi ʻe he ʻEikí ʻa e Siasí ʻi he veesi 30? (Tokoniʻi e kau akó ke nau ʻiloʻi ʻa e tokāteline ko ʻení: Ko e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻa e siasi moʻoni mo moʻui pē ʻe taha ʻi he māmaní. Poupouʻi e kau akó ke nau fakaʻilongaʻi ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení ʻi he veesi 30.)

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ʻa e kupuʻi lea “siasi moʻoni mo moʻui pē ʻe tahá”? (ʻO ka fie maʻu, te ke lava ʻo kole ki he kau akó ke nau vakai ki he fakamatala ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:30 ʻi he tohi lēsoni maʻá e kau akó.)

Fakapapauʻi ʻoku mahino ki he kau akó ʻoku ʻikai ʻuhinga e folofola ʻa e ʻEikí kau ki Hono Siasí ke pehē ʻoku ʻikai maʻu ha moʻoni ʻi he ngaahi siasi kehé. Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī (1910–2008) ko ʻetau fakaafe ki he niʻihi ʻi he tui fakalotu kehé ke “ʻomi mo kimoutolu ʻa e kotoa ʻo e lelei mo e moʻoni kuo mou maʻú ʻo tatau ai pē pe naʻe maʻu mei fē, mou haʻu pea tuku ke tau vakai pe ʻe lava ke mau tānaki atu ki ai” (“The Marvelous Foundation of Our Faith,” Ensign, pe Liahona, Nov. 2002, 81).

Ke tokoni ke mahino lelei ange ki he kau akó ʻa e folofola ʻa e ʻEikí ko Hono Siasí ko ha siasi “moʻuí”, fakaʻaliʻali ha fuʻu ʻakau mo ha meʻa mate hangē ko ha foʻi maka (pe fakaʻaliʻali ha fakatātā ʻo e ongo meʻá ni). Kole ki he kau akó ke nau fakamatalaʻi ʻa e ngaahi ʻulungaanga ʻo ha meʻa ʻoku moʻui, hangē ko ha fuʻu ʻakau, ʻi hono fakafehoanaki ki ha meʻa ʻoku ʻikai moʻui, hangē ko ha foʻi maka. (Ko e fuʻu ʻakaú ʻoku liliu, tupu, fie maʻu ha fafanga mo ha maama, pea ʻe lava ke ne fakafua.)

  • ʻOku felāveʻi fēfē ʻeni mo e founga ʻoku hoko ai e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ko ha siasi “moʻuí”? (Ko ha tali ʻe taha ko e hokohoko atu ʻa e Siasí ke liliu fakataha mo e ngaahi tūkunga feliliuaki ʻo e māmaní pea tupulaki ʻi he mahino tuʻunga ʻi he fakahā hokohoko mei he ʻOtuá.)

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke mahino kiate kitautolu neongo ʻoku ʻikai ke feliliuaki e ngaahi moʻoni taʻengatá mo e ngaahi tokāteliné, ka ʻoku kei tupulaki pē ʻa e Siasí ʻo fakatatau mo e finangalo ʻo e ʻEikí kuo fakahaá?

  • Ko e hā ha ngaahi aʻusia kuó ne tokoniʻi koe ke ke ʻiloʻi ko e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻa e Siasi moʻoni mo moʻui pē ʻe tahá?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:34–39

ʻOku moʻoni ʻa e folofola mo e ngaahi fakahā ʻa e ʻEikí ʻoku hā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá pea ʻe hoko kotoa ia

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e veesi 34–36 ʻaki hano tala ange naʻe fakahaaʻi ʻe he ʻEikí ʻa Hono finangalo ke fakatokanga ki he kakai kotoa pē ke nau mateuteu ki Heʻene Hāʻele ʻAngaua Maí.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:37–39, ʻo fekumi ki he ngaahi moʻoni naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí ʻi he fakaʻosinga ʻo ʻEne talamuʻaki ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá. Mahalo te ke fie fakamatalaʻi ʻoku ʻuhinga ʻa e totonu ʻi he veesi 37 ki he pau pe falalaʻanga.

  • Ko e hā ha ngaahi moʻoni te tau lava ʻo maʻu mei he ngaahi veesi ko ʻení? (Neongo ʻe fakahā ʻe he kau akó ha ngaahi moʻoni lahi, ka ke fakapapauʻi ʻoku nau ʻiloʻi ʻeni: ʻOku fakatetuʻa mai ʻa e ʻEikí ke tau ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá. ʻOku moʻoni ʻa e ngaahi kikite mo e talaʻofa ʻa e ʻEikí pea ʻe fakahoko kotoa ia. ʻOku moʻoni e ngaahi folofola ʻa e ʻEikí ʻo tatau ai pē pe ʻokú Ne folofola ʻaki ia pe ko ʻEne kau tamaioʻeikí.)

Fakaafeʻi e kau akó ke nau hiki ha foʻi sētesi ʻe taha pe ua mei he lēsoni ʻo e ʻaho ní ʻokú ne fakamatalaʻi fakanounou ʻa e ʻuhinga ʻoku nau pehē ai ʻoku mahuʻinga ke nau ako e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá. Fakaafeʻi ha kau ako tokolahi ke nau vahevahe e meʻa ne nau hikí. Hili e vahevahe ʻa e kau akó, poupouʻi ke nau hokohoko atu ke fekumi mo ako e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá.