‘Inisititiuti
Lēsoni 51: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 131; 132:1–33


“Lēsoni 51: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 131; 132:1–33,” Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá – Tohi Lēsoni ʻa e Faiakó (2017)

“Lēsoni 51,” Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá – Tohi Lēsoni ʻa e Faiakó

Lēsoni 51

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 131; 132:1–33

Talateú mo e Fakahokohoko e Ngaahi Meʻa Ne Hokó

ʻI he ʻaho 16–17 Mē, 1843, naʻe nofo e Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo Penisimani mo Melisa Sionisoni ʻi Leimasi, ʻIlinoisi. Lolotonga ʻene ʻi aí, naʻe akoʻi ʻe he Palōfitá ki he fāmili Sionisoní e fono ʻa e ʻEikí ki he nofo-malí pea silaʻi kinautolu ki ʻitāniti. ʻI he pongipongi hono hokó naʻe fai ʻe he Palōfitá ha malanga ʻi he 2 Pita 1 ʻi Leimasi pea fakamatalaʻi e ʻuhinga ʻo e kupuʻi lea “lea moʻoni lahi ʻo e kikité” (2 Pita 1:19). Kimui ange ʻi he ʻaho ko iá, hili ha malanga ʻa ha faifekau Palotisani ki he Kāingalotu ki Leimasí, naʻe akoʻi ʻe he Palōfitá “ko e laumālie hono kotoa pē ko e meʻa ia” (TF 131:7). ʻOku lekooti e ngaahi konga ʻo e ngaahi akonaki ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi he ngaahi taimi ko ʻení ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 131.

ʻI he ʻaho 12 Siulai, 1843, naʻe tala-kae-tohi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá e fakahā naʻe lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132, ʻa ia naʻe akoʻi ai ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo e “fuakava foʻou mo taʻengata ʻo e malí” (TF 131:2). ʻOku fokotuʻu mai ʻe he fakamoʻoni fakahisitōliá naʻe maʻu ʻe he Palōfitá ha niʻihi ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku maʻu ʻi he fakahaá ni, ʻi he 1831. ʻOku fakamatala ʻa e lēsoni ko ʻení ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:1–33, ʻa ia naʻe akoʻi ai ʻe he ʻEikí e ngaahi tefitoʻi moʻoni fekauʻaki mo e mali taʻengatá pea mo e mahuʻinga ʻo e talangofua ki Heʻene fonó. ʻOku fakamatala e lēsoni 52 ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:34–66, ʻa ia ʻoku kau ai e ngaahi akonaki ʻa e ʻEikí kau ki he mali tokolahí.

Konga kimuʻa ʻo e 1840Naʻe akoʻi ʻe Siosefa Sāmita ʻa Paʻale P. Pālati fekauʻaki mo e mali taʻengatá.

1840Naʻe kamata akoʻi fakatāutaha ʻe Siosefa Sāmita e tokāteline ʻo e mali tokolahí ʻi Nāvū, ʻIlinoisi.

16–17 Mē, 1843Naʻe ʻomi ai e ngaahi akonaki ne lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 131.

28 Mē, 1843Naʻe silaʻi ʻa Siosefa mo ʻEma Sāmita ki ʻitāniti.

Mē–Siulai 1843ʻOku loto ʻa ʻEma Sāmita ki he ngaahi mali tokolahi ʻa Siosefa Sāmitá kae faingataʻa ke ne tali e foungá.

12 Siulai, 1843Naʻe tala-kae-tohi ai e fakahā ne lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 131

Ko e akoʻi ʻe Siosefa Siosefa Sāmita kau ki he mali taʻengatá mo fakamahinoʻi ha ngaahi moʻoni kehe

Fakaʻaliʻali e fakamatala ko ʻeni ʻa ʻEletā Lisiate G. Sikoti (1928–2015) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, pea fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ia:

ʻĪmisi
ʻEletā Richard G. Scott

“Fakakaukau lōloa ange ki he moʻuí, kae ʻikai ko e meʻa pē ʻe hoko he ʻahó ni pe ʻapongipongí. ʻOua naʻá ke tukuange e meʻa ʻokú ke fie maʻu lahi taha ʻi he moʻuí koeʻuhí ko ha meʻa ʻokú ke pehē ʻokú ke fie maʻu he taimí ni” (Richard G. Scott, “Jesus Christ, Our Redeemer,” Ensign, May 1997, 54).

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava tokoni ai e faleʻi ʻa ʻEletā Sikotí ki ha taha ke ne fai ha ngaahi fili mahuʻinga?

  • Ko e hā ʻe ala ʻaonga ai e faleʻí ni tautefito ʻi hono fai e ngaahi fili fekauʻaki mo e teití, faikaumeʻá, mo e malí?

Fakaafeʻi e kau akó ʻi heʻenau ako e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 131; 132:1–33 ke kumi e tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻe lava ʻo tokoni ke mahino kiate kinautolu e mahuʻinga ʻo e mali taʻengatá.

Fakamatalaʻi ange ko e ʻaho 16 Mē, 1843, naʻe fononga e Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo Uiliami Keleitoni ki Leimasi, ʻIlinoisi, pea nofo ʻi he ʻapi ʻo Penisimani mo Melisa Sionisoní. Lolotonga ʻenau ʻi aí, naʻe akoʻi ʻe he Palōfitá ki he fāmili Sionisoní ha tokāteline mahuʻinga kau ki he mali taʻengatá pea silaʻi kinautolu ki ʻitāniti. Naʻe lekooti ʻe Uiliami Keleitoni e ngaahi akonaki ʻa e Palōfitá ʻi he meʻa ko iá (vakai, Matthew McBride, “Our Hearts Rejoiced to Hear Him Speak,” ʻi he Revelations in Context, ed. Matthew McBride and James Goldberg [2016], 279–80, pe history.lds.org). ʻOku lekooti ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi akonaki ko iá ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 131:1–4.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 131:1–4. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe akoʻi ʻe he Palōfitá fekauʻaki mo e mali taʻengatá.

  • Ko e hā ha tefitoʻi moʻoni te tau lava ʻo ʻilo mei he veesi 1–2 fekauʻaki mo e meʻa kuo pau ke tau fai ke maʻu ai e tuʻunga maʻolunga taha ʻo e puleʻanga fakasilesitialé? (Tokoni ke ʻilo ʻe he kau akó e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kuo pau ke tau hū ki he fuakava foʻou mo taʻengata ʻo e malí, kae lava ke maʻu ʻa e tuʻunga māʻolunga taha ʻo e puleʻanga fakasilesitialé.)

Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e foʻi lea ko e foʻou ʻi he tūkunga ko ʻení naʻe toe fakafoʻou ʻa e fuakavá ʻi hotau kuonga fakakosipelí; ʻoku ʻuhinga e taʻengatá ko e fuakavá, kau ai hono ngaahi tāpuakí, kuo ʻi ai talu mei he kamataʻangá pea ʻoku tatau ai pē ia ʻo taʻengata.

  • Fakatatau ki he veesi 3–4, ko e hā ʻe hoko kapau he ʻikai ke tau hū ki he fuakava foʻou mo taʻengata ʻo e malí? (Mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e kupuʻi lea “ʻe ʻikai te ne lava ʻo maʻu ha tupulaki” ko kinautolu ʻoku ʻikai hū mo tauhi e fuakava foʻou mo taʻengata ʻo e malí, he ʻikai ke nau lava ʻo maʻu ha fānau hili e Toetuʻú.)

  • Fakatefito ʻi he ngaahi moʻoni naʻe akoʻi ʻi he ngaahi veesi ko ʻení, te ke fakamatalaʻi fēfē e ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai e mali fakasilesitialé ki he palani ʻa e ʻOtuá ki hotau hakeakiʻí?

Fakamatalaʻi fakanounou e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 131:5–8 ʻaki hono fakamatalaʻi ange naʻe fakamatalaʻi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi he ngaahi vēsí ni ʻa e ʻuhinga ʻo e kupuʻi lea ko e “lea moʻoni lahi ʻo e kikité” naʻe lau ki ai ʻi he 2 Pita 1:19, peá ne akoʻi “ko e laumālie hono kotoa pē ko e meʻa ia” (veesi 7).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:1–20

Ko e fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí e ngaahi tuʻunga mo e ngaahi tāpuaki ʻo e fuakava foʻou mo taʻengatá

Fakamatalaʻi ange naʻe aleaʻi ʻe Siosefa Sāmita mo hono taʻokete ko Hailamé ʻi he ʻaho 12 Siulai, 1843, ʻa e tokāteline ʻo e mali tokolahí, ʻa ia naʻe fāinga ai e uaifi ʻo Siosefá, ʻa ʻEma, ʻi ha vahaʻataimi ke ne tali. Lolotonga ʻena fepōtalanoaʻakí, naʻe poupouʻi ʻe Hailame ʻa Siosefa ke lekooti e fakahā naʻá ne maʻu ki he mali fakasilesitialé, ʻa ia naʻe kau foki ai e ngaahi fakahinohino ʻa e ʻEikí kau ki he mali tokolahí. Naʻe tala-kae-tohi leva ʻe he Palōfitá ʻa e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132. “Neongo naʻe tohi ʻa e fakahaá ʻi he 1843, ka ʻoku hā mei he ngaahi lekooti fakahisitōliá naʻe talu pē mei he 1831 hono ʻiloʻi ʻe he Palōfitá [ha niʻihi ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni] ʻoku kau ʻi he fakahā ko ʻení” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132, ʻuluʻi vahé).

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:1–3. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e fehuʻi naʻe fai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ki he ʻEikí. Kole ki he kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

Fakamahinoʻi ange e kupuʻi lea “Ko au … te u tali kiate koe ʻo kau ki he meʻá ni” ʻi he veesi 2, pea talaange ki he kau akó ne kimuʻa pea tali ʻe he ʻEikí e fehuʻi ʻa e Palōfitá kau ki he mali tokolahí, naʻá Ne akoʻi ha ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻinga kau ki he fuakava ʻo e mali taʻengatá pea mo e talangofua ki Heʻene fonó. ʻOku lekooti e tali ʻa e ʻEikí ki he fehuʻi ʻa e Palōfitá kau ki he mali tokolahí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:34–65, ʻa ia ʻe aleaʻi ʻi he lēsoni hono hokó.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:4–6. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ki he Palōfitá fekauʻaki mo e mali taʻengatá pea mo e talangofua ki Heʻene fonó. Kimuʻa pea lau ʻe he tokotaha akó, fakamanatu ange ki he kau akó ʻoku ʻuhinga e kupuʻi lea “ha fuakava foʻou mo taʻengata” ʻi he veesi 4 ki he fuakava ʻo e mali taʻengatá (vakai, TF 131:2).

  • Fakatatau ki he veesi 4–5, ko e hā ʻe hoko kapau ʻoku ʻikai “talangofua” ha taha ki he fuakava ʻo e mali taʻengatá?

  • Ko e hā ʻe hoko kiate kinautolu ʻoku talangofua ki he fono ko ʻení?

Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e kupuʻi lea “ki he fuakava foʻou mo taʻengatá” ʻi he veesi 6 ki he kakato ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí, ʻa ia ʻoku kau ai e ngaahi ouau mo e ngaahi fuakava kotoa pē ʻoku mahuʻinga ki he fakamoʻuí mo e hakeakiʻí (vakai, TF 66:2). Ko e mali taʻengatá ko ha konga mahuʻinga ia ʻo e fuakava foʻou mo taʻengatá.

  • Fakatatau ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:6, ko e hā naʻe fokotuʻu ai ʻe he ʻEikí e fuakava foʻou mo taʻengatá? (Mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e kupuʻi lea ko e “kakato ʻo hoku nāunaú” ki he hakeakiʻi e fānau ʻo e ʻOtuá [vakai, Mōsese 1:39].)

Fakamanatu ange ki he kau akó ko e fuakavá “ko ha aleapau ʻi he vahaʻa ʻo e ʻOtuá mo e tangatá, ka ʻoku ʻikai te nau tuʻunga tatau ʻi he aleapau ko iá. ʻOku fokotuʻu mai ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi tuʻunga ki he fuakavá, pea ʻoku loto leva ʻa e tangatá ke fai ʻa e meʻa ʻokú Ne finangalo ke nau faí. ʻOku talaʻofa mai leva ʻe he ʻOtuá ki he tangatá ha ngaahi tāpuaki koeʻuhi ko ʻenau talangofuá” (Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Fuakavá,” scriptures.lds.org).

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:7. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e ngaahi tuʻunga naʻe ʻomi ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo e fuakava foʻou mo taʻengatá.

  • Ko e hā e ngaahi tuʻunga naʻe ʻomi ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo e fuakava foʻou mo taʻengatá? (Kuo pau ke “fakamaʻu ia ʻaki ʻa e Laumālie Māʻoniʻoni ʻo e talaʻofá” pea hū ki ai ʻo fakafou ʻi he mafai totonu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.)

Ke tokoni ke mahino lelei ange ki he kau akó e ʻuhinga ke “fakamaʻu … ʻaki ʻa e Laumālie Māʻoniʻoni ʻo e talaʻofá” (veesi 7), fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e palakalafi ko ʻení:

“Ko e Laumālie Māʻoniʻoni ʻo e Talaʻofá ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní (Ngāue 2:33). ʻOkú ne hanga ʻo fakapapauʻi ʻoku fakahōifua ki he ʻOtuá ʻa e ngaahi ngāue ʻo e māʻoniʻoni, ngaahi ouau, mo e ngaahi fuakava ʻa e tangatá. ʻOku fakamoʻoniʻi ʻe he Laumālie Māʻoniʻoni ʻo e Talaʻofá ki he Tamaí kuo fakahoko totonu ʻa e ngaahi ouau fakamoʻuí, pea kuo tauhi ʻa e ngaahi fuakava ʻoku fekauʻaki mo iá” (Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Laumālie Māʻoniʻoni ʻo e Talaʻofá,” scriptures.lds.org).

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā ke “fakamaʻu … ʻaki ʻa e Laumālie Māʻoniʻoni ʻo e talaʻofá” (TF 132:7)?

  • Ko e hā ha tokāteline te tau lava ʻo ʻilo mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:7 fekauʻaki mo e meʻa ʻoku fie maʻu kae taʻengata ha fuakavá? (Tokoni ke ʻilo ʻe he kau akó e tokāteline ko ʻení: ʻI he taimi ʻoku fai ai ha fuakava ʻi he mafai totonu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí pea silaʻi ʻi he Laumālie Māʻoniʻoni ʻo e Talaʻofá, ʻe tuʻuloa ia ʻo taʻengata.)

Fakamatalaʻi fakanounou e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:8–14 ʻaki hono fakamatalaʻi ange naʻe hokohoko atu e ʻEikí ke fakamatalaʻi e ngaahi tuʻunga ʻo ʻEne ngaahi fonó mo e ngaahi ouaú. Naʻá Ne fakahā ko e meʻa kotoa pē ʻoku fakahoko “ʻiate [Ia] pe ʻi [Heʻene] leá” (veesi 13) ʻe taʻengata ia ka ko e toengá ʻe iku pē ʻo ʻauha.

Fakamatalaʻi ange ne hili hono akoʻi ʻe he ʻEikí e ngaahi tuʻunga ʻo e fuakava foʻou mo taʻengatá, naʻá Ne fakaʻaongaʻi e fuakava ʻo e malí ke fakatātaaʻi e mahuʻinga hono fakakakato e ngaahi tuʻunga ko ʻení.

Fakaafeʻi ha kau ako ʻe toko tolu ke nau taufetongi hono lau leʻolahi ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:15–18. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e ngaahi faʻahinga kehekehe ʻo e malí naʻe fakamatalaʻi ʻi he ngaahi vēsí ni.

  • Ko e hā e faʻahinga ʻo e malí ʻoku fakamatalaʻi ʻi he veesi 15? ʻI he veesi 18?

  • Fakatatau ki he veesi 16–18, ko e hā ʻe hoko kiate kinautolu ʻoku ʻikai falangofua ki he fono ʻa e ʻOtuá fekauʻaki mo e mali taʻengatá?

Hiki ʻa e fakamatala taʻekakato ko ʻeni ʻo e tefitoʻi moʻoní ʻi he palakipoé:

Kapau ʻoku talangofua ha husepāniti mo ha uaifi ki he fuakava foʻou mo taʻengata ʻo e malí, ʻe …

Vahevahe e kalasí ke nau tauhoa. Fakaafeʻi e kau akó ke lau mo honau hoá e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:19–20 ʻo kumi e ngaahi tāpuaki ʻo hono fakakakato e ngaahi tuʻunga ʻa e ʻEikí ki he mali taʻengatá. Fakaafeʻi e kau akó ke fakakaukau ke fakaʻilongaʻi e meʻa ʻoku nau ʻiló. Kole ki he hoa takitaha ke nau hiki hifo ha sētesi ʻokú ne fakakakato e fakamatala ki he tefitoʻi moʻoní ʻi he palakipoé. Hili ha taimi feʻunga, fakaafeʻi e kau akó ke lipooti ʻa e meʻa naʻa nau hikí. ʻE lava ke kau ʻi he ngaahi talí ʻa e ngaahi meʻá ni:

… te nau maʻu e ngaahi nofoʻa taloni, ngaahi puleʻanga, ngaahi pule fakapilinisi, ngaahi mālohi, mo e ngaahi pule.

… ʻe mālohi kakato ʻena nofo-malí ʻi heʻena mamaʻo mei he māmaní.

… te na maʻu e hakeakiʻí mo e nāunaú ʻi he ngaahi meʻa kotoa pē.

… te na hoko ko e ongo ʻotua.

… ʻe lava ke hokohoko atu hona fāmilí mo hona hakó ki ʻitāniti.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā kuo pau ke fai ʻe ha husepāniti mo e uaifi ke nofo maʻu ai ʻi he fuakava ʻo e mali taʻengatá?

  • ʻE kaunga fēfē nai ha mahino ki he ngaahi tāpuaki ʻo e mali taʻengatá, ki he anga ʻo e fakakaukau ʻa ha taha mo teuteu ki he malí?

Vahevahe hoʻo fakamoʻoní ki he fono ʻa e ʻEikí ki he mali taʻengatá pea mo e ngaahi tāpuaki te tau ala maʻu ʻi he talangofua ki he fono ko iá. Fakapapauʻi ange ki he kau akó neongo he ʻikai maʻu ʻe he tokotaha kotoa pē ʻa e faingamālie ke mali ʻi he moʻuí ni, ka kuo talaʻofa ʻe he ʻEikí he ʻikai ke Ne taʻofi ha faʻahinga tāpuaki mei he kau faivelengá.

Kole ki he kau akó ke fakalaulauloto ki he meʻa te nau fai ke teuteu ai, pe kapau kuo nau ʻosi fai e fuakavá ni, ke tauhi faivelenga e fuakava ʻo e mali taʻengatá. Poupouʻi kinautolu ke muimui ki ha faʻahinga ueʻi pē ʻoku nau maʻu.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:21–33

Ko e fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí e founga ke ʻiloʻi ai e Tamaí mo e ʻAló

Fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke nau taufetongi hono lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:21–25. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e fakatātā naʻe fakaʻaongaʻi ʻe he ʻEikí ke fakatātaaʻi ʻaki e mahuʻinga ʻo e muimui ki Heʻene fono fekauʻaki mo e mali taʻengatá.

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ai e fakatātā ʻo ha “[matapā] … fāsiʻi” mo e “[hala] … lausiʻí” (veesi 22) ʻo fakafofongaʻi e fono ʻa e ʻEikí fekauʻaki mo e mali taʻengatá?

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ai e “[matapā] … fālahí” mo ha “[hala] … laulahí” (veesi 25) ʻo fakafofongaʻi e ngaahi fakakaukau lolotonga ʻi he sosaietí fekauʻaki mo e malí?

  • Fakatatau ki he veesi 22 mo e 25, ko e hā ʻoku ʻikai lava ai e tokolahi ke hū ʻi he hala fāsiʻi ʻoku fakatau ki he hakeakiʻí?

  • Ko e hā e tefitoʻi moʻoni ʻe lava ke tau ako mei he veesi 23–25kau ki he meʻa kuo pau ke tau fai ke maʻu ʻa e moʻui taʻengatá? (Tokoni ki he kau akó ke nau ʻilo e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kapau te tau tali e ʻEikí mo ʻEne fonó, te tau ʻilo leva e Tamaí mo e ʻAló pea iku ʻo maʻu e hakeakiʻí mo e moʻui taʻengatá.)

Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e kupuʻi lea ko e “moʻui taʻengatá” (veesi 22, 24) ki he malava ʻa kinautolu ʻoku maʻu e hakeakiʻí ʻo faʻu honau fāmili taʻengatá fakafou ʻi hono maʻu mo ohi hake ha fānau fakalaumālie (vakai, TF 131:4; 132:19, 22, 24, 30).

Fakamatalaʻi fakanounou e TF 132:26–33 ʻaki hono fakamatalaʻi ange naʻe fakatokanga ʻa e ʻEikí ki he meʻa ʻe hoko kiate kinautolu ʻoku faiangahala hili hono maʻu e fuakava foʻou mo taʻengata ʻo e malí (vakai, veesi 26–27). Naʻá ne akoʻi foki koeʻuhí naʻe tali loto fiemālie ʻe ʻĒpalahame mo talangofua ki he ngaahi fono kotoa ʻa e ʻOtuá, kau ai e fono ʻo e mali taʻengatá, naʻá ne maʻu ai e hakeakiʻí—kau ai e talaʻofa ko ia ʻe hokohoko atu hono fāmilí mo e hakó ʻo taʻengatá (vakai, veesi 29–30).

Fakamoʻoni ange ʻi heʻetau “fai ʻa e ngaahi ngāue ʻa ʻĒpalahamé” (TF 132:32) ʻaki hono fakahoko mo nofo maʻu ʻi he fuakava foʻou mo taʻengatá, te tau maʻu foki e ngaahi tāpuaki ʻo e hakeakiʻí pea mo e ngaahi fāmili taʻengata. Fakaafeʻi e kau akó ke nau fekumi ʻi he faʻa lotu ke ngāueʻi e ngaahi moʻoni naʻe ʻilo ʻi he lēsoni he ʻaho ní.